METODY OZNACZANIA M IK R O S K L A D N ÏK O W ZE SZCZEGÓLNYM U W Z G L Ę D N IE N IE M M ETO D M IK R O B IO L O G IC Z N Y C H
Z Z akładu Chemii Rolniczej SG GW — W arszaw a
M ikroskładniki m ożna oznaczyć m etodam i kolorym etrycznym i (spek- trofo to m etry c zn y m i), spektrograficznym i, polarograficznym i, m ikrobiolo gicznymi, radiom etrycznym i i re n tgenospektralnym i. Do o zna cza nia mikro- składników w m a te ria ła c h biologicznych stosuje się dotychczas cztery pierwsze rodzaje metod [2, 7, 12], choć ostatnio podejm uje się próby z a stosow ania do tego celu innych [3, 4, 5].
N a jstarszy m i i najpowszechniej stosow anym i m etodam i oznaczania mi- kroskładników w roślinach i glebie są metody kolorymetryczne. P o c z ą t kowo były one bardzo żmudne, ale ostatnio zostały znacznie uproszczone. N ajw iększą trudnością w stosow aniu metod kolorym etrycznych jest koniecz ność u su w a n ia w pływ u składników tow arzyszących oznaczanem u p ie r wiastkowi na wyniki jeg o oznaczenia. Trudność tę przezwycięża się obec nie w znacznej mierze w yodrębniając b a d a n y składnik ze środowiska lub chelatując składniki przeszkadzające. O znaczony składnik m ożna w y o d rębnić spośród innych m etodą m igracji bibułowej. [7, 13], na kolum nach jonitowych [1, 8, 9] lub za pomocą związków chelatujących. Rozwój che mii organicznej stw a rz a coraz to większe możliwości wybiórczego chela- tow ania poszczególnych m ikroskładników i następnie wydzielania ich che* latów za pomocą odpowiednich rozpuszczalników [1, 2, 7, 10]. Mimo to metody kolorym etryczne nie zostały całkowicie uwolnione od wpływu p ier wiastków przeszkadzających.
Metody kolorym etryczne zostały szczegółowo omówione w nowszych publikacjach [1, 2, 8, 11, 12]. B a d a n ia n ad nimi idą w kierunku ściślejszej eliminacji wpływu pierw iastków tow arzyszących składnikowi o z n a c z a n e mu, zw iększenia czułości oraz dalszego uproszczenia. P rzyW adem p o s tę pu w tym kierunku może być np. cynkonow a m etoda o zna cza nia cynku. W m etodzie tej z a m ia s t chelatow ania cynku ditizonem i n astępnie
koncen-42 Olgierd Nowosielski
trow a nia b a rw nego chelatu w rozpuszczalniku, obsorbuje się cynk w kolum nie jonitowej, inne pierw iastki usu w a przepłukując kolum nę stężonym kw asem solnym, a następnie cynk w ym yw a s:ę rozcieńczonym kwasem solnym i oznacza kolorymetrycznie za pomocą cynkonu, zw iązku dającego z cynkiem znacznie czulszą reakcję niż ditizon [8]. Do postępowych metod należy uproszczona metoda oznaczania dostępnych form m ikroskladników w glebie [11] i spektrofotom etryczno-miareczkowa metoda oznaczania mi- kroskładników, op arta na pom iarze różnej sorpcji fali o określonej d łu g o ści przez związki kom.pleksonowe nieschaletow ane (duża sorpcja) i scha- letowane z m ikroskładnikam i (m ała sorpcja) [6].
W ostatnich latach dokonano dużego postępu w zastosow aniu metody spektrograficznej do oznaczania m ikroskladników w m ateria ła ch biologicz nych. M etoda ta odznacza się dużą czułością i n a d a je się szczególnie do o zna cza nia w badanym m ateria le wielu różnych składników. Wyniki jej są jed n a k obarczane dużym błędem. P rzyczyną tego jest przede w s z y s t kim zm ienny skład chemiczny m ateria łó w biologicznych i w iążące się z tym trudności spo rz ąd za n ia sta n d a r d ó w eliminujących w pływ p ierw ia st ków przeszkadzających. Dokładność oznaczeń tą m etodą mikroskladników w m ateriale roślinnym znacznie zwiększono (do -±. 5%) u s u w a ją c przed oznaczeniem pierw iastki p rzeszkadzające przez schelatow anie za pomocą N a -pyrrolidin-dithiocarbam inianu [14]. P o n a d to uproszczono znacznie r e jestrow a nie wyników stosując z a m ia st klisz fotograficznych bezpośrednie odczytyw anie pom iarów za pomocą urządzeń wzm acniająco-elektronow ych [ П . B ad an ia nad w prow adzeniem tej metody do oznaczania mikroskład- ników w m ateria ła ch biologicznych nie zostały jeszcze ukończone.
Do oznaczania niektórych m ikroskladników (Zn, Mn, Cu) w m a t e r ia łach biologicznych stosow ana jest także metoda polarograficzna [7]. M e toda ta jest stosunkow o m ało czuła i w y m a g a uprzedniego w yizolowania oznaczanego m ikroskładnika ze w z glę du na duży w pływ innych p ie rw ia st ków. O sta tn ie b a d a n ia w ykazują, że czułość tej m etody m ożna znacznie zwiększyć, a w pływ innych składników na wyniki o znaczeń znacznie zm n iej szyć, w ykorzystując do oznaczeń fale w tórnie zredukow anych jonów (sq u a re w ave p o l a r o g r a p h y ) . Ten typ polarografii ma, zdaniem niektórych badaczy, dużą przyszłość przed sobą [1].
Zdaniem niektórych analityków do oznaczania m ikroskladników w m a teriałach biologicznych m o g ą się n a d a w a ć m.etody re n tg e n o sp ek traln e em i syjne i absorpcyjne (atom ie absorption spectroscopy). M etody te rokują możliwości ozna cza nia m ikroskladników w prost w m ateria ła ch biologicz nych bez uprzedniego u su w a n ia pierw iastków przeszkadzających [4, 5]. P rz y d a tn o ść tych metod o gra nic za jed n a k ich m ała czułość. Dotychczasowe
badnia w ykazały, że są one dostatecznie czułe jedynie do o znaczania cy n ku w m ateria le roślinnym (1 pom Zn) [4].
W przyszłości przypuszczalnie większe za stosow anie do oznaczania m i kroskladników w m ateria ła ch biologicznych zn a jd ą metody radiom etrycz ne. Są one najczulszym i ze znanych dotychczas metod pozw alających w y kryć np. 10~10 g Cu, IO-11 g M n i l O 9 g Mo [28]. Jeśli uaktyw nić o z n a czany m ikroskładnik w prost w badanej próbce i następ n ie mierzyć specy ficzną jego aktywność, m ożna na tej drodze elim inow ać w pływ p ierw ia st ków przeszkadzających, dokonując oznaczeń z olbrzymią czułością i do kładnością [1]. Niestety, możliwości aktywizacji są na razie bardzo o g r a niczone i metodę tę stosuje się dotychczas do o znaczania niektórych mi- kroskładników tylko w m etalurgii; w pracow niach biologicznych jest ona stosow ana głównie do znakow ania mikroskladników i śledzenia ich losów w glebie czy roślinie.
P rzy oznaczaniu .omówionymi wyżej metodam i dostępnych form, mikro- składników trzeba je ekstrahow ać z gleby, co stanów* dodatkow ą trudność.
Z prac ostatnich k ilkunastu lat wynika, że w szystkich tych trudności można uniknąć w znacznym stopniu sto su ją c metody mikrobiologiczne.
Z aw artość danego mikroskładnika oznacza się nimi na podstaw ie plo nów lub ilości produktów przem iany m aterii m ikroorganizm u, ro z w ija ją cego się na pożywce sporządzonej ze w szystkich potrzebnych mu do w z ro stu składników prócz oznaczanego, który dodaje się do pożywrki w ra z z od- ważką badanej substancji. Do tego rodzaju oznaczeń mnożna stosować bakterie (Azotobacter [39], Lacłobacłer arabinosus [15] i in.), grzyby (Aspergillus n ig e r, Penicilium glaucum , N eurospora i in. [2 9 ]), a naw et rośliny wyższe (np. słonecznik [17, 18]).
Z dotychczas znanych metod m ikrobiologicznych najpowszechniej sto sow aną i chyba najbardziej prz y d atn ą do o zna cza nia m ikroskladników w m ateriałach biologicznych jest metoda A sp erg illu s niger. M ożna nim oznaczyć ilościowe m ikroskładniki na podstaw ie plonu grzybni, ilości w y dzielanego k w a su cytrynow ego do pożywki [37] oraz na podstaw ie in te n sywności i koloru zarodników.
B ardzo cenną zaletą metody A sp erg illu s niger jest jej p rzydatność do oznaczania składników w p ro st w badanej próbce (gleba, wyciągi glebowe i roślinne). Inne składniki w stężeniach w ystępujących w m ateria ła ch bio logicznych nie p rz eszk a d zają w oznaczaniu, unika się więc uciążliwego, niezbędnego przy innych m etodach u s u w a n ia pierw iastków prz e sz k a d z a jących [25, 28, 30].
Metoda A sp er g illu s n ig e r, podobnie ja'k inne m etody mikrobiologiczne, jest bardzo czuła. P od tym względem, nie zaw sze przewyższa ją naw^et m e toda ra diom e tryczna (np. Mo w ykryw a się nią w ilościach 10"10 g, a r a
44 Olgierd Nowosielski
diometrycznie w ilościach 10~9 g ). N a d aje się ona( dzięki ternu do o z n a c z a nia śladowych ilości m ikroskładników w enzym ach m ikroorganizm ów i do b a d a n ia czystości destylacji wody [28].
M etoda A sp erg illu s niger jest bardzo prosta w w ykonaniu; n a d a je się do seryjnych oznaczeń, jest m ało pracochłonna i nie w y m a g a specjalnej a p a ra tu ry . W oryg in aln y m w ykonaniu M ulder-N icholasa była ona b a r dziej pracochłonna. Kłopotliwe były w niej:
hodow anie zarodników do szczepienia pożywki, sterylizacja pożywki z b a d a n ą su b s ta n c ją przed inkubacją i oczyszczanie pożywki z o zn a czo nych mikroskładników. [28]. O statn io została ona znacznie uproszczona i w ykonanie jej sprow a dza się do kilku prostych czynności [30, 31], jak: z a la n ia pożywką badanej substancji, zaszczepienia oraz określenia po 2,5 dobach w z rostu w tem p e ra tu rz e 33— 35° С zaw artości m ikroskładnika w badanej substancji na podstaw ie plonu s.m. grzybni lub sposobu jej z a rodnikow ania przez p o rów nanie z wzorcem. Szczepienia dokonuje się s u chymi zarodnikam i, które przygotow uje się w większej ilości raz na kilka lat. Z a m ia s t term icznej sterylizacji pożywki stosuje się antyseptyki oraz w yższą te m p eratu rę wzrostu, pozw alającą na skrócenie czasu o zna cza nia do 2,5 dni. Unika się oczyszczania pożywki z m ikroskładników sp o rz ą d z a jąc ją z odpowiednio czystej wody i soli (p.a. — krajow ych). ‘
B ardzo istotną zaletą m etody A sp erg illu s niger jest m ożność o zn a cza nia .dostępnych form m ikroskładników bezpośrednio w odw ażkach glebo wych, dzięki czemu unika, się tru d n e g o sp o rz ąd za n ia w yciągów glebowych. M etodą tą m ożna też oznaczyć zaw artość dostępnych form m ik ro sk ład ników w. z h om ogeniz ow anym m ateria le roślinnym [28], a naw et, ja k to w yka zują b ad a n ia Górskiego i współpracow ników , ogólną za w arto ść nie których składników (K, Mg, Zn) bezpośrednio w odw ażkach zmielonych roślin bez uprzedniego spopielania [20, 35].
Z t w zględu na dużą czułość m etody n ajm n iejsze zanieczyszczenia po żywki lub szkła m o g ą powodować duże błędy. W w arunkach norm alnej czystości pracowni chemicznej oznacza się ją z błędem w ynoszącym śre d nio 10% [16, 30, 33, 34]. Zachow ując w iększą czystość m ożna z m n iej szyć błąd oznaczeń do około 5% [0]. S tosunkow o m ała dokładność metody A sp erg illu s n ig er jest niew ątpliw ie pow ażnym jej m ankam entem .
Innym jej m an k a m e n te m jesi długi czas trw a n ia oznaczenia (2,5 doby), spow odow anym powolnym w zrostem grzyba.
M etodą A sp e rg illu s niger m ożna oznaczyć Mo, Cu, M n, Zn. Fe i Mg. A bsolutne ich ilości, jakie m ożna oznaczyć tą m etodą, zależą od ilości s to sowanej pożywki. P rz y 50 ml pożywki oznacza się:
Mo w ilościach od 0,0001 у do 0,01 Y Cu >> « 0,02 „ „ 2,1 У У M n У У „ 0,02 „ 5,0 y y Z n >> „ 0,2 „ 10,0 y y Fe y y „ 0,2 „ ,. 20,0 y y M g >> „ 10,0 „ 800,0 y y
Na pożywce bez dodatku choćby jednego z tych składników Aspergillus niger nie rozwinie się w ogóle. Jedynie na» pożyw.ce bez dodatku Cu osiąga s.'ę plon 450 m g s.m. grzybni. W raz ze w zrostem stężenia b ad a n e g o mikro- składnika w pożywce plon s.m. grzybni w z ra s ta od śladów do przeszło 1 g. Dzięki temu ju ż wzrokowo, bez w ażenia grzybni, m ożna określić w prz y bliżeniu ilość oznaczonego m ikroskładnika, j a k ą dodano do pożywki z b a d an ą próbką.
W raz ze w zrostem stężenia poszczególnych m ikroskładników w pożyw ce zmienia się też ilość i kolor zarodników pokrywających grzybnię. Zm iany te najw yraźniej obserw uje się w przypadku miedzi. Na pożywce bez do d at ku miedzi grzybnia je s t biała i w ogóle nie zarodnikuje. W m iarę w zrostu stężenia miedzi w pożywce p ojaw iają s:ę coraz to większe ilości zarodników, a b arw a ich zmienia się od białożółtej, żółtej, żółtozielonej, zielonej, b rą z o wej do czarnej. Na tej podstaw ie przez p orów na nie z k ulturam i w zorca m oż na dokładniej oznaczyć z a w arto ść miedzi niż na podstaw ie plonu grzybni. W m iarę w zrostu w pożywce stężenia Mo, Mn, Fe i M g kolor z a ro d n i ków nie zm ienia się, w z ra s ta n a to m ia st ich ilość, pokryw ając coraz to w ięk szą powierzchnię grzybni. Na tej zasadzie m ożna wzrokowo bez w ażenia grzybni oznaczać za w arto ść tych składników z dużym przybliżeniem ilo ściowo. Jedynie stężenie cynku w pożywce nie ma w pływu na zarodniko w anie A sp erg illu s niger i dlatego za w arto ść jego m ożna oznaczać tylko na podstaw ie plonu grzybni: ilościowo na podstaw ie ciężaru lub w przy bliżeniu na podstaw ie jej wyglądu. Im m niejsze bowiem, jest stężenie cynku w pożywce, tym grzybnia jest cieńsza i bardziej śluzow ata.
Dotychczasowe nieliczne jeszcze prace w s k a z u ją na zgodność metody A spergillus n ig er z innym i m etodam i [16, 20, 22, 23, 27, 34, 35, 38].
P o n a d to dość liczne już prace w ykazują, że m etoda A sp erg illu s niger można z dużą trafnością oceniać potrzeby naw ozow e gleb [19, 21, 22, 23, 27, 28, 31, 34, 36, 40,]. Z prac tych wynika, że gleby za w iera ją ce mniei niż
0,05 y Mo, 1.0 „ Mn, 2.0 „ Cu, 6.0 „ Zn, 40,0 m g M g
4б Olgierd Nowosielski
Bezpośrednio w odw ażkach glebowych stw ierdza się m etodą A sp erg illu s n iger zbliżone lub kilkakrotnie większe ilości Zn i Cu niż m etodam i che micznym i, w w yc ią gach stosow anych do ozna cza nia w ym iennych lub d o stęp nych form tych składników [21, 22, 38]. Stw ierdzone nią ilości M n d ostęp nego są zbliżone do ilości M n łatw o redukującego się i wielokrotnie w ięk sze od ilości M n w ym iennego [32, 34]. Ilości Mo dostępnego dla A s p e r g il lus n iger są p rzew ażnie znacznie m niejsze od ilości rozpuszczalnych w k w a ś nym roztw orze T am m a [24]. Ilości M g dostępnego dla A sp er g illu s niger są zbliżone do ilości M g w y m iennego i większe od ilości M g p rzechodzą cego do roztw oru Schachtschabela [20].
Z porów nań metody A sp erg illu s niger z innymi m etodam i oznaczania dostępnych form m ikroskładników w glebie, opartych na sp o rz ą d z a n iu w y ciągów, wynika, że m etodą A sp erg illu s niger uzyskuje się przew ażnie t r a f niejsze w sk a z a n ia [19, 21, 22, 27, 28. 34, 38].
Za pomocą A sp er g illu s n iger nie m ożna oznaczać boru i kobaltu, po niew aż grzyb ten nie w y m a g a przypuszczalnie tych składników do w z ro stu. A zo to b a kter próbuje się za stosow ać do o znaczania boru na Dodsta- wie p igm entacji [18, 39], a inne m ikroorganizm y, np. Neurosporo do oz n a c z a n ia kobaltu na podstaw ie plonów grzybni [29].
W ydaje się, że dalsze bad a n ia n ad oznaczaniem m ikroskładników tymi m etodam i pow inny pójść w kierunku zwiększenia ich dokładności oraz zb a d an ia przydatności do tego celu innych m ikroorganizm ów .
LITERA TU RA
A. D o t y c z ą c a m e t o d c h e m i c z n y c h i f i z y c z n y c h
[1] В . ag. s h a v e B.: Ferrou-s m etalu.rgical analysis. The A n aly st 84, 1959, s. 475—504. [2] B e a i r F. E.: C hem istry of the soil. Nowy Jork, 1955.
[3] В ;r a n id f i e J -d E. G.: Aj* im proved form aldoxim e m ethod for the determ ination of mam gam es e in p la n t m aterial. The A n aly st 82, 1958, s. 73—94.
[4] С h - r o b a k L.: R en tg en o sp ek traln e m etody analizy chem icznej. Roczn. Glebozm. t. V II, 1958, a. 7 3 - 9 4 .
[5] - D a v i d D. J.: D eterm in atio n of zinc and oitlher elem ents in plaints by atom ic absorption spectroscopy. The A n aly st 83, 1958, s. 73—94.
[6] D u n s t o n e J. R., R a y n e E. A.: A simple s p ec tro photo m etric m ethod for d e term in in g maiginesium, calcium , stronintium , cadm ium an d zinc w ith eth y le n e -d ia - m ine te tra a c e ta te .acid. The A n aly st 84, 1959, s. 110— 113.
[7] J a c k s o n M. L.: Soil chem ical an aly sis. Nowy Jotrk, 1958.
[8] J a c k s o n P. K., B r o w n J. G.: The d eterm in atio n of zinc in p lan t .m aterial w ithout 'the use of o rg an ic e x trao tan ts. P roc. Amer. Soic. Ho«rt. Sei. 68, 1956, s. 1—5. [9] J a n i c z e k S., S k a w i n a T.: Z asto so w an ie w ym ieniaczy jonow ych do analizy
■chemicznej. Roczin. Glebozm., t. V II, 1958, s. 117— 130.
[10] J a n i c z e k S., S k .a w i n a T.: Z asto so w an ie kom pleksu III do o zn aczan ia Ca i M g w glebach i w odach gruntow ych. Roczn. Glebozin., Ł V II, 1958, s. 95— 115.
[11] P e i w e J. iW., R i n k s G. J.: (Mietody by stro w o . opriedielenia dostupnych r a s łe - n iam m ikroelem ientow (Cu, Zm, Mn, Co, Mo i B)- w poczw ach. Poczw ow ied., n r 9,
1959, s. 65—72.
[12] P i p e r C. S.: A n aliza gleby i rośliny. T łum aczenie 'polskie, W arszaw a, 1957. [13] P o i l and) F. H., M c O m i e J. F. W.: Cihromato g rap h ic m eth o d s of in o rg an ic
analysis. London, 1953.
[14] S c h a r r e r K-, J u i n g J., J u d e l G. K.: V ergleichenden U n tersu ch u n g en über die B estim m ung von M ikron ähr.sto ff en m ittels pfootometrisdhen und spektvochemisdhen V erfahren. Z. Pf 1. E rn. D üng. Bodenk. 79, 1957, s. 102— 107.
B. D o t y c z ą c a m e t o d m i k r o b i o l o g i e m in у с h
[15] B e n i : ' l e y О. G. , S n e l l E. E., P h i l i p s P. H.: A m icrobiological m ethod for d eterm in atio n oif m an g an ese. J. Biol. Chem. 170, 1947, s. 343.
[16] В о H e - J o n e s E. W.: M olybdenum sta tu s of lam inae as determ ined by bio-assay and d ie m ic a l m ethods. P la n t and Soil, 7, s. 130— 134.
[17] В u s s i e r W.: Ein phisiologischer T est auf Bor. Z. Pfl. Ern. D üng. Bodenk. 73, 1956, s. 127— 140.
[18] C z - a r n e c k a J.: B iologiczne m etody Oizmaczania boiru w iglebie. P ra c a m a g iste r ska w ykonana w Za,kl. Chemii Roln. SGGW , W arszaw a, 1957.
[19] D o ' l e M. W.: The A sp erg illu s niger m ethod far d eterm in in g copper soils. Soil
.Sei. 73, 1952, s. 135— 147.
[20] G ó r s k i M., N o w o s i e l s k i О., L е к s t о m J. : P rz y d a tn o ść A sp erg illu s niger do ozniacz'ani'a m agnezu w roślinie. P ra c a pOTzygotc<wa,na do d.ruku. W arszaw a, 1960. [21] H e n k e n s C. H.: The v alu e of «copper determ inaition w ith- A sp erg illu s niger on
■arable lancV V ersl. iainidblew. Omderl. G rav. 64, 1958, s. 26.
[22] H e n r i к is e n A., J e n -s e n H. L.: Chem ical an d m ikrobiologica! d eterm inations of copper in soil. A cta A gric. Scand. 8, 1958, s. 441— 469.
[23] H i r ^ a i K., K a i H.: Miicroibiologica'l and chem ical d eterm in atio n of copper and .zinc in soil. Soil and Plaint. Food, 2, 1957, s. 211—214.
[24] - K r a i w c z y k S t.: O znaczanie M olibdenu d o stęp n eg o za pom ocą A sp erg illu s n ig er. Pnaca m ag iste rsk a w ykonana w Zalkl. Chemii Rolin. SG G W Wianszaw-a, 1959. [25] L a v o ' l l a y J.: S ur /lactivitéet l ’interdépenidiance d e s .ailiments d a n s lia n utrition
d ‘A sp erg illu s n ig erA T race elem ents in p lan t plhisiology. Waillace USA, 1950. vole m icrobiologique. Bu/11. Inst. Agnon. 24, 1956, s. 142—207.
[26] M a o i l P., C u l o t J. P., P i o i u w e r s L.: C o n trib u tio n a ’iân aly se d,u sol pa.r voie mdicrobiologiqiue. Bull. Inst. Agrvm. 24, 1956, s. 142—207.
[27] M u l d e r E. G.: The m icrobiological estim atio n of copper, m ag n esiu m and m o lybdenum in soil an d p lan t m aterial. A nal. Ohern. Acta, 2, 1948, s. 793—800. [28] N i c h o l a s D. J. iD.: The u se of fungi foir determ inig trace m etals in biioilogical
m aterials. The A n aly st 77, 1952, s. 629—642.
[29] N i c h o l a s D. J. D.: M icrobio logical m ethods for d e term in in g m icroelem ents. The A n aly st 85, 1960, w diruku.
[30] N o w o s i e l s k i О.: U proszczona m eto d a o zn aczan ia m ikroelem entów za pomocą
A sp erg illu s n ig er. Roczn. G lebozn., w diruku.
[31] N o w o s i e l s k i O. , T r o u i g E., A t t o e O. J.: The u se of sim plified A sp e r
g illu s niger m ethod for d eterm ining trace elem ents in soil. Soil Sei. Soc. Amer.
P roc. 1960, w druku.
[32]] N o w o s i e l s k i O. , S e w e r y n T.: M a n g an d o stęp n y d la A sp erg illu s niger a mainigairt w ym ienny i rozpuszczalny w wodzie. Roczn. Glebozn., t. V II, 1958, s. 97— 108.
48 Olgierd Nowosielski
[33] R o s c i h i a c h H.: Die R eproduzierbarkeit des Aspergilhis-M eäho-de beim Quamti»ta- ■tiven N achw eis von Zink. Laindw. Foirsdh., 8, 1956, s. -227—234.
[34] S с <h e f f e<r F., К 1 о к e A., H ü ,n e r ;h o i f F.: U n tersu ch u n g en des B odens auf M an g a n b e d ü rftig k e it ,madi der m ikrobiologischen T estm ethode m ittels A spergillus
niger. Landw . Fo-rsdi. 10, 1957, T. I, s. 176- 185, T. II, s. 207—214.
[35]] S k ł o d o w s k i P.: P rzy d atn o ść A sp erg illu s niger do o zn aczan ia m ak ro - i m i- k m skladników w m ateriale roślinnym . P ra c a m a g iste rsk a w ykonana w Zakl. C he
mii Roln. SG GW W arszaw a, 1960.
[36] S t a p p C., W e t t e r C.: B eitrag e izum q u an titativ en m ikrobiologischen N achw eis von M agnesium , Zink, Eisen, M olybdenum und K upfer im Boden. Landw . Forsch. 5, 1953, s. 167— 180.
[37] T o m l i s o n N., C - a m p ’b e l l J. R.: The in Nuance of ziinc, iron, coipper and mam,- gainese <.<n th e production of cütriic acid by A sp erg illu s niger. J. В act. 2, 1950, s. 217—230.
[38] T u c k e r T. C., K u . r t z L. T.: A co m p ariso n of severail chem ical m ethods w ith the biossay proceduré for e x tra c tin g zime /f;rom soils. Soil Sei. Soc. Amer. Proc. 19, 1955, s. 4 7 7 -4 8 1 .
[39] W a n f T. S.: N ouvelle m éthode de dosage èlèmemts m inéraux fe rtilis a n ts du sols p a rts A zotobacter. Plaint and Soil, 3, 1951, s. 41—46.
[40] W e t t e r C.: Ü ber ein V erfahren zur q u a n tita tiv e n B estim m ung von M an g an an Boden m it H?lfe von A spergillus niger. Landw. Forsch. 6, 1954, s. 114— 119.
О. Н О ВОСЕЛЬСКИ О МЕТОДАХ О П Р ЕД ЕЛ ЕН И Я М И К Р О Э Л Е М Е Н Т О В С О С О Б Е Н Н Ы М УЧЕТОМ М И К Р О Б И О Л О Г И Ч Е С К И Х МЕТОДОВ Л а б о р а т о р и я А грон ом и ческой Химии В ар ш ав ско й Г лав н ой С ел ьско х о зяй ств ен н о й Ш колы Р е з ю м е Я в т о р о м д аетс я краткий о б з о р м е тодов о п р е д е л е н и я м и к р о э л е м ентов с учетом м и к р о б и о л о ги ч еск и х м етодов, о с о б е н н о прим ен ен ия. О. N O W O SIE LSK I M E T H O D S O F M IC R O E L E M E N T S D ETE R M IN A T IO N WKTH S P E C IA L REG A R D TO M IC R O B IO L O G IC M E T H O D S Dept, of Agiric. C hem istry, C entral Sohood of Agiric. .Economics», W arsaw
S u m m a r y
A uthor gives a short survey of the m ethods used in determ in a tio n of m icroelem ents w ith special consideration of microbiological m ethods, n o tably w ith A sp erg illu s niger.
