Uwagi o ustawie z 27 października 1978 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin

Józef Paliwoda

Uwagi o ustawie z 27 października

1978 r. o zaopatrzeniu emerytalnym

oraz innych świadczeniach dla

rolników i ich rodzin

Palestra 22/3(243), 1-9

palestra

NR ---

3

1978

miesięcznik

ORGAN NACZELNEJ RADY ADWOKACKIEJ

W Y D A W N I C T W O P R A W N I C Z E — R O K X X II — 243 — M A R Z E C 1978 R .

JÓZEF PALIWODA

Uwagi o ustawie z 2 7 października 1978 r.

o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych

świadczeniach dla rolników i ich rodzin

A u to r p r z e d s ta w ia p o d s ta w o w e s p o łe c zn o -g o sp o d a r c ze z a ło ż e n ia u s t a w y z 27.X . 1977 r . o e m e r y tu r a c h i r e n ta c h d la r o ln ik ó w , o c e n ą j e j s i a t k i p o ję c io w e j ł m e to d y r e g u lo w a n ia n o r m o w a n y c h s to s u n k ó w s p o łe c z n y c h o ra z c h a r a k te r p r a w n y u m o w y p r z e k a z a n ia p r z e z r o ln ik a g o s p o d a r stw a n a s tą p c y . P o s ta n o w ie n ie a rt. 23 u s ta w y d o t y c z y r ó w n ie ż ro ln tk ó iu , k t ó r z y p r z e k a z a li p r z e d 1 s ty c z n ia 1978 r. g o sp o d a r s tw a r o ln e tu z a m ia n z a d o ż y w o c ie , n a to m ia s t in w a lid z i 111 g r u p y — tu o b e c u t r z y m a n ia w m o c y a r t. 9 u s t. 2 u s t a w y z 29 m a ja 1974 r. — k o r z y s ta ją z u p r a w n ie ń j a k in w a lid z i p o z o s ta ły c h g r u p p r z y p r z e jm o w a n iu g o s p o d a r stw n a w ła s n o ść p a ń s tw a z u r z ą d u . (T e z y a r t y k u ł u b y ł y p r z e d s ta w io n e do d y s k u s j i K o m is ji P r a w a R o ln e g o Z G Z P P w d n iu 19.I.1S78 r.).

1. Ze w szy stk ich a k tó w n o rm a ty w n y c h z dziedziny r e n t d la r o ln ik ó w 1 2 u sta w a

i d n ia 27 p aź d ziern ik a 1977 r. o za o p a trz e n iu e m e ry ta ln y m o raz in n y c h św iad czen iach

d la ro ln ik ó w i ich rodzin ! m a n a jsz e rsz y zasięg podm iotow y z a o p a trz e n ia e m e ry ta l­ nego i rentow ego. P o w o d u je to, że o sta tn ia i najlic zn ie jsz a p rz y ty m g ru p a zaw o­ dow a, k tó ra w n io sła o g rom ny w k ła d i w ielk i w ysiłek w budow ę now ego u stro ju ,

1 C h o d z i t u o u s ta w y : z d n ia 28 c z e r w c a 1962 r . o p rz e jm o w a n iu n ie k tó r y c h n ie r u c h o m o ś ­ ci r o ln y c h w z a g o s p o d a ro w a n ie lu b n a w ła s n o ść p a ń s tw a o ra z z a o p a tr z e n iu e m e r y ta ln y m w ła ś c ic ie li ty c h n ie r u c h o m o ś c i i ic h r o d z in (Dz. U. z 1962 r . N r 38, poz. 166 i z 1968 r . n r 3, poz.15), z d n ia 24 s ty c z n ia 1968 r . o r e n t a c h i in n y c h ś w ia d c z e n ia c h d la r o ln ik ó w p r z e k a z u ją ­ c y c h n ie r u c h o m o ś c i r o ln e n a w ła s n o ś ć p a ń s tw a (Dz. U. z 1S68 r. N r 3, poz. 15 i z 1973 r . N r 48, poz. 283) i z d n ia 29 m a j a 1974 r . o p r z e k a z y w a n iu g o s p o d a rs tw r o ln y c h n a w ła s n o ś ć p a ń s tw a za r e n t ę i s p ł a ty p ie n ię ż n e (Dz. U. N r 21, poz. 118). 2 Dz. U. N r 52, poz. 140.

B J ó z e f P a l i w o d a N r 3 (243) n ab y ła u p ra w n ie n ia do zabezpieczenia socjalnego w zasadzie ta k ieg o sam ego, ja k ie

m a ją pozostałe g ru p y p ra c u ją c e w k ra ju . D latego w dziedzinie p o lity k i so c jaln ej stan o w i ona w y d arze n ie o znaczeniu h isto ry c zn y m . 3 Jednocześnie o m a w ia n a u sta w a podnosi ran g ę zaw odu ro ln ik a , zm niejsza różnice w położeniu społecznym m ieszikań- ców m ia st i w si oraz stanow i p ra k ty c z n y w y ra z p ogłębiania się so ju szu ro b o tn ic zo - -chłopskiego. D oniosłe są rów nież cele c h a ra k te ru p rodukcyjnego, ja k ie m a r e a li­ zow ać ta ustaw a. S tw a rz a ona bow iem w y d a tn e i re a ln e po d staw y do zw ię k sz en ia to w aro w ej p ro d u k c ji ro ln ej oraz p o p raw y s tr u k tu r y p rze strzen n e j g o sp o d a rstw in d y w id u aln y ch , przyspiesza też p rze jm o w an ie g o sp o d arstw ro ln y ch przez lu d zi m łodych i w y k w alifik o w a n y ch d zięki sy stem aty czn em u u p o w sze ch n ian iu sz k o ln i­ ctw a rolniczego, w reszcie p re fe ru je p ra c u ją c y c h dobrze i w y d a jn ie ro ln ik ó w przez u zależn ien ie w ysokości e m e ry tu ry od ro zm iaró w sp rze d an e j p a ń s tw u p r o d u k c ji.4 U sta w a zachęca też w y ra źn ie do rozw oju ro ln ic tw a uspołecznionego — p rze d e w szy stk im w p ostaci rolniczych spółdzielni p ro d u k cy jn y c h i zespołow ych gospo­ d a rs tw roln y ch spółdzielni kółek ro ln ic z y c h .5

N ie należy tu je d n a k zapom inać o tym , że w iele cech, w ja k ie w yposażona zo stała u sta w a z 27 p aźd ziern ik a 1977 r., m ia ły ta k ż e poprzed n ie a k ty n o rm a ty w n e 0 e m e ry tu ra c h i re n ta c h dla ro ln ik ó w i z tego w zględu u sta w y n ie n ależ y b y n a j­ m niej uw ażać za ja k iś ew e n em e n t n ajw yższej ran g i, ró w n y np. re fo rm ie ro ln ej z 1944 r . , 6 gdyż byłoby to o czyw istą przesadą. N ie może to, ¡rzecz ja sn a , p o m n ie j­ szać rzeczyw istego zn aczenia u sta w y dla należytego rozw oju gosp o d ark i żyw nościo­ w ej k ra ju .

2. U staw a o za o p atrz en iu e m e ry ta ln y m oraz inn y ch św iadczeniach d la ro ln ik ó w 1 ich rodzin, b ęd ąc częścią składow ą p ra w a rolnego PRL, 7 n ie m a — poza w y p a d ­ kiem p rze w id zia n y m w art. 52 ust. 1 — o d ręb n e j m etody reg u lo w a n ia n o rm o w an y c h

przez siebie sto su n k ó w społecznych, n ie tw o rzy ona w łasn y ch in s ty tu c ji n ie z n a ­ nych istn iejący m gałęziom p ra w a an i też nie fo rm u łu je od ręb n ej term in o lo g ii. P o słu g u je się te rm in o lo g ią stosow aną w dotychczasow ych te k sta c h p ra w n y c h i p rz y ­ ję tą w n au ce p raw a. Ś w iadczy to o ty m , że n ie tw orzy ona now ej s ia tk i pojęć, lecz ty lk o n ie k tó re te rm in y o k reśla za pom ocą d odatkow ych k ry te rió w i u zu p e łn ia je now ym i o d cieniam i znaczeniow ym i w celu lepszego d ostosow ania ich do ro d z a ­ jó w reg u lo w a n y ch spraw .

3 M ię d zy in n y m i z p o w o d u n a d a n ia r a n g i u s ta w o w e j n ie k tó r y m w a ż n y m św ia d c z e n io m , k tó r e n o rm o w a ło d o ty c h c z a s ro z p o rz ą d z e n ie M in is tra Z d ro w ia i O p ie k i S p o łe c z n e j z d n ia 17 g r u d n ia 1971 r . w s p r a w ie u d z ie la n ia św ia d c z e ń le c z n ic z y c h p rz e z z a k ła d y sp o łe c z n e s łu ż b y z d ro w ia o so b o m p r o w a d z ą c y m g o s p o d a rs tw a r o ln e (Dz. U. N r 37, poz. 345) o ra z w p r o w a d z e ­ n ia z a s iłk u p o ro d o w e g o i d o d a tk u n a d z ie c i k a le k ie . P o z a ty m u s ta w a o b ję ła św ia d c z e n ia z t y t u ł u n a s tę p s tw w y p a d k ó w p r z y p r a c y w g o s p o d a rs tw ie ro ln y m lu b c h o ro b y z a w o d o w e j, k tó r e p r z e d te m re a liz o w a ł P a ń s tw o w y Z a k ła d U b e z p ie c z e ń (na p o d s ta w ie o b o w ią z k o w e g o — od 1 s ty c z n ia 1975 r . — u b e z p ie c z e n ia od n a s tę p s tw n ie s z c z ę ś liw y c h w y p a d k ó w i o d p o ­ w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j lu d n o ś c i ro ln ic z e j). 4 A r t. 3 u s ta w y . 5 A rt. 73 u s ta w y . 6 N ie b r a k te ż p r z e s a d n y c h g ło só w p o r ó w n u ją c y c h u s ta w ę z d n ia 27 p a ź d z ie r n ik a 1977 r. n ie ty lk o z d e k r e te m 6 w rz e ś n ia 1944 r . o p rz e p r o w a d z e n iu r e fo r m y r o ln e j, le c z ta k ż e ze z n ie s ie n ie m p a ń sz c z y z n y n a z ie m ia c h p o ls k ic h w X IX w ie k u . Z ob. te ż m . in . J . W i ś n i o w ­ s k i : W r z ę d z ie n a jw ię k s z y c h z d o b y c z y w s i p o ls k ie j, „ T ry b u n a L u d u ” z 31 p a ź d z ie r n ik a 1977 r., n r 257, s. 3. Z ob. w y s tą p ie n ie p o sła s p ra w o z d a w c y L. M a ź n ic k ie g o n a p o s ie d z e n iu S e j­ m u w d n iu 27 p a ź d z ie r n ik a 1977 r ., „ T r y b u n a L u d u ” z 28 p a ź d z ie rn ik a 1977 r ., n r 255, s. 4—5. 7 B liż e j n a t e n t e m a t — zob. m . in .: J . N a d l e r : M ie js c e p r a w a r o ln e g o w s y s te m ie p r a ­ w a , „ P a ń s tw o i P r a w o ” 1973, n r 1, s. 97 i in .; J. P a l i w o d a : p r o b le m u s y tu o w a n ia p ra w a ro ln e g o w s y s te m ie p o lsk ie g o p r a w a o ra z k o d y f ik a c ji p r a w a ro ln e g o , „ N o w e P r a w o ” 1973. n r 1, s. 52 i in.

N o rm u ją c sz ero k i k r ą g sto su n k ó w społecznych u sta w a (jak rów nież w y d an e w je j w y k o n a n iu ro zp o rzą d zen ie R ady M in istró w z d n ia 9 g ru d n ia 1977 r . 8 9) nie m ogła o b jąć w ie le słu szn y ch i w ażnych, lecz szczególnych spraw . M uszą one być ro zw ią zy w an e w to k u je j re a liz a c ji w espół z w y p ad k a m i szczególnym i, k tó ry ch n ie sposób było przew id zieć, m im o że uczestniczące w bezp o śred n im o p racow yw aniu p ro je k tu rządow ego u sta w y reso rty : ro ln ic tw a, pracy, płac i sp ra w socjalnych oraz fin a n só w w y k a z y w a ły d u ż ą tro sk ę o to, aby zaw rzeć w jej ra m a c h m ak sim u m s p ra w szczegółow ych, isto tn y c h z ich p u n k tó w w idzenia.

P on iew aż po w szech n e w p ro w a d ze n ie u sta w y w życie n a s tę p u je dopiero z dniem 1 lip c a 1980 r., p rz e to je j p e łn a re a liz a c ja będzie się odbyw ać w zm ienionych ju ż do pew nego sto p n ia w a ru n k a c h w p o ró w n a n iu z istn iejący m i w ok resie u c h w a la ­ n ia ustaw y. W y m ag a to zaró w n o od p rzed staw icieli d o k try n y in te rp re tu ją c y c h jej p rze p isy ja k i od p rac o w n ik ó w sto su jąc y ch je w p ra k ty c e b ardzo uw ażnego p rze­ strz e g a n ia założeń p o lity k i ro ln ej p ań stw a , k tó re z a k ła d a ją w tej sp raw ie zgodność in te resó w ro ln ik ó w i p a ń s tw a . •

3. Je d n y m z c e n tra ln y c h za g ad n ień ju ry d y cz n y ch u sta w y je s t n ie w ą tp liw ie o k re śle n ie c h a r a k te ru p raw n eg o p rz e k a z a n ia przez ro ln ik a g o sp o d a rstw a rolnego n a stę p c y w d ro d ze um ow y p isem nej sporządzonej przez naczeln ik a gm iny, ja k o jed n eg o z za sa d n icz y ch w a ru n k ó w o trz y m a n ia przez ro ln ik a e m e ry tu ry lu b renty. N aczelnik g m in y lu b d z ia ła ją c y w jego im ien iu p rac o w n ik u rzę d u g m in n e g o 10 z a stę p u je tu n o ta r iu s z a .11 S porządzona przez niego um ow a m a c h a ra k te r cyw ilny. M ają w ięc do n ie j za sto so w a n ie p o sta n o w ien ia a rt. 66 i n ast. k.c. W zruszalność jej — w w y n ik u w ad o św ia d cz en ia w o l i 12 — n a s tę p u je w dro d ze sądow ej. N ieo­ trz y m a n ie p rzez ro ln ik a e m e ry tu ry (renty) po za w arciu um ow y p rze k aza n ia nie p o w o d u je e x lege u n ie w a ż n ie n ia te j u m o w y ,13 chociaż o trzy m an ie e m e ry tu ry

8 Dz. U . N r 37, p o z. 166. 9 Z a ło ż e n ia t e n a k a z u j ą n p . w w y p a d k u a r t. 2 u s t. 1 p k t 4 u s ta w y lic z y ć o k r e s 5 l a t p r o ­ w a d z e n ia g o s p o d a rs tw a p r z e d je g o p r z e k a z a n ie m , w k tó r y m w a r to ś ć n ie u le g a o b n iż e n iu , od d n ia w e jś c ia u s ta w y w ż y c ie (1 s ty c z n ia 1978 r .), a n ie p rz e d ty m te r m in e m , w p r z e c iw n y m w y p a d k u r o ln ik , k t ó r y n p . s p r z e d a ł część g o s p o d a rs tw a n a d w a - trz y la ta p r z e d 1 sty c z n ia 1978 r. (gdy w o g ó le n ie s ły s z a ł je s z c z e o t a k i e j u s ta w ie ), b y łb y p o s tp o n o w a n y w y m ie n io n y m w y ż e j p r z e p is e m u s ta w y . Z k o le i o k r e s p r o w a d z e n ia g o s p o d a rs tw a n ie p r z e r w a n ie p rz e z o s ta ­ tn i e 5 l a t w w y p a d k u a r t . 2 u s t. 1 p k t 3 u s ta w y n a le ż y lic z y ć p rz e d w e jś c ie m u s ta w y w ż y ­ c ie , c z y li n a le ż y i n t e r p r e t o w a ć t e n p r z e p is ta k ż e n a k o rz y ś ć r o ln ik a . Z o b . t u w y s tą p ie n ie p o ­ sła s p ra w o z d a w c y L . M a ż n ic k ie g o n a p o s ie d z e n iu S e jm u w d n iu 27 p a ź d z ie r n ik a 1977 r., „ T ry ­ b u n a L u d u ” z 28 p a ź d z ie r n ik a 1977 r., n r 255, s. 4—5. to A r t. 61 u s t. 2 u s ta w y z d n ia 25 s ty c z n ia 1958 r . o r a d a c h n a r o d o w y c h (Dz. U. z 1975 r. N r 26, p o z. 139; z m ia n a : D z. U. z 1977 r . N r 11, poz. 44). N a le ż y p r z y ty m d o d a ć , że s p o rz ą ­ d z e n ie u m o w y p rz e z s t r o n y i p r z e d s ta w ie n ie j e j ty lk o d o z a tw ie r d z e n ia n a c z e ln ik o w i g m in y c z y n i u m o w ę t a k ą n ie w a ż n ą . u J e s t to m . in . w y r a z t e n d e n c ji — p o p ie r a n e j m o c n o p rz e z M in is te rs tw o R o ln ic tw a — a b y m a k s y m a ln ie o d f o rm a liz o w a ć i p o ta n ie ć sp o só b p rz e n o sz e n ia w ła s n o śc i n ie ru c h o m o ś c i r o ln y c h . O b o w ią z e k p rz e n o s z e n ia w ła s n o śc i n ie r u c h o m o ś c i w d ro d z e a k t u n o ta r ia ln e g o , k tó r y w sz e d ł d o s y s te m u p r a w a p o lsk ie g o w 1934 r ., z o s ta ł t u w ię c z a s tą p io n y n o w ą m e to d ą r e g u ­ lo w a n ia . J e ś li c h o d z i o o b o w ią z e k p rz e n o s z e n ia n ie r u c h o m o ś c i w d ro d z e a k t u n o ta r ia ln e g o , to n a ło ż y ło go p ie rw s z e p o ls k ie je d n o lite p ra w o o n o ta r ia c ie z d n ia 27 p a ź d z ie r n ik a 1933 r. (Dz. U. N r 84, poz. 609 z p ó ż n . z m .), k tó r e w eszło w ż y c ie z d n ie m 1 sty c z n ia 1934 r. P ra w o to zo­ s ta ło u c h y lo n e p rz e z o b o w ią z u ją c e o b e c n ie p ra w o o n o ta r ia c ie z d n ia 25 m a ja 1951 r. (Dz. U. z 1963 r . N r 19, poz. 108 z p ó ż n . zm .). B liż e j n a t e n t e m a t — zob. S. B r e y e r : p rz e n o s z e n ie w ła s n o ś c i n ie r u c h o m o ś c i, W a rs z a w a 1975 r ., s. 40—41. 12 A r t. 82 i n a s t . k .c . Z o b . te ż Z. R a d w a ń s k i : T e o ria u m ó w , W a rsz a w a 1977 r . s. 50 i n a s t. U O d m ie n n ie S. B r e y e r w o p r a c o w a n iu : C y w iln o -p ra w n a p r o b le m a ty k a u s ta w y o z a ­ o p a tr z e n iu e m e r y ta ln y m o r a z in n y c h ś w ia d c z e n ia c h d la r o ln ik ó w i ic h r o d z in o ra z f o rm y w s p ó łd z ia ła n ia s ą d ó w i n o t a r i a t u z o r g a n a m i a d m in is tr a c ji, W a rsz a w a 1978, s. 4—5. O p ra c o w a

-4 J ó z e f P a l i w o d a _{N r 3 (243)}

(renty) je st — oczyw iście — celem um ow y. U staw odaw ca bo w iem z a k ła d a n a w e t ta k ie sy tu acje, w k tó ry c h p rze k aza n ie g o sp o d arstw a może nie pow odow ać o trz y ­ m an ia e m e ry tu ry ( re n ty ) ,14 a um ow a m im o to n ie sta je się z m ocy p ra w a n ie w a ż ­ ną.

W śród w ażnych elem entów um ow y p rze k aza n ia pow inno się znaleźć szczegóło­ w e o k reślen ie zadłużeń zw iązanych z prow adzeniem g o sp o d a rstw a i obciążeń w y ­ m ienionych w a rt. 48 ust. 2 u s ta w y .15 Poza ty m u sta w a nie n a k ła d a n a n astę p c ę obow iązku uiszczenia ja k ich k o lw iek sp ła t czy św iadczeń p ie n ięż n y ch n a rzecz po­ zostałych członków ro d zin y ro ln ik a. P odnosi to m in . (obok o g ran ic ze n ia m ożliw ości

w yłączenia przez ro ln ik a b u d y n k ó w i in w e n ta rz a żyw ego i m a rtw e g o przy e w e n ­ tu a ln y m p rze k aza n iu g o spodarstw a pań stw u ) a tra k c y jn o ść p rze jm o w a n ia gospo­ d a rs tw przez następców . R olnik p rze k azu jąc y gospodarstw o ro ln e n ie m usi być jego w łaścicielem . Może on być bow iem rów nież jego p osiadaczem sa m o istn y m lub z a le ż n y m 16 albo u ży tk o w n ik iem w ieczystym . J e s t przy ty m rzeczą oczyw istą, że ro ln ik nie może przenieść w um ow ie na n astęp c ę w ięcej u p ra w n ie ń do p rze k a z y ­ w anego g o spodarstw a niż sam posiada.

P rz ek a zan ie g o sp o d arstw a rolnego w try b ie art. 52 ust. 1 n ie sta n o w i d aro w izn y an i też nie zalicza się do d o ro b k u następcy. Ma to isto tn e znaczenie, ja k o że p rz e ­ k az an e gospodarstw o nie w chodzi w skład sp a d k u po śm ierci ro ln ik a . T ym sam ym w ięc poszczególni sp a d k o b iercy n ie m ogą — n a zasadzie a rt. 1039 § 1 k.c. — żądać zaliczenia w arto ści p rzekazanego g o spodarstw a n a poczet schedy spadkow ej. Jedn o cześn ie n astęp c a nie m a żadnego obow iązku rozliczać się z in n y m i k rew n y m i z ty tu łu p rzek azan ia m u g o sp o d arstw a ta k ż e po śm ierci ro ln ik a.

U m ow a o p rze k aza n iu g o sp o d arstw a rolnego następcy, p o le g ają ca n a n ie o d ­ p ła tn y m 17 p rze n iesien iu na rzecz n astęp c y p o sia d an ia oraz w łasności, jeżeli ro ln ik je s t jego w łaścicielem , stan o w i now ą um ow ę n az w an ą w polsk im sy stem ie u m ó w .18 W y konanie um ow y p rze k aza n ia n a s tę p u je po jej sporządzeniu. N ato m iast od ja k ie j d a ty przy słu g u je rolnikow i w y p ła ta św iadczeń z ty tu łu za o p a trz e n ia em ery taln eg o — k w estię tę o k re śla ją przepisy przejściow e u sta w y (art. 60—71). W ynika z n ich m ianow icie, że d a ta pow yższa zależy od tego, kom u gospodarstw o zostało p rz e k a z a ­

ne: n astęp cy czy p ań stw u ? Je śli ro ln ik (zbywca) n ie o trzy m a re n ty , to poza zw ro ­ te m skład ek n a fu n d u sz e m e ry ta ln y p rzy słu g u je m u p raw o do a k c ji w ydobyw czej

p rzekazanego gospodarstw a.

N aczelnik gm iny m oże odm ów ić sporządzenia um ow y nie tylk o z pow odu n ie ­ zachow ania w a ru n k ó w p rzew idzianych w a rt. 2 ust. 1 p k t 1—3 u staw y , lecz ta k ż e w tedy, kiedy w sk azan y przez ro ln ik a n astęp c a nie d a je g w a ra n c ji należytego p ro ­

n ie to w ra z z in n y m i r e f e r a t a m i sta n o w iło p o s ta w ę do d y s k u s ji n a z o r g a n iz o w a n e j p rz e z M i­ n is te r s tw o S p ra w ie d liw o śc i w d n ia c h 17—18 s ty c z n ia 1978 r. k o n f e r e n c ji sę d z ió w i n o ta r iu s z y p o ś w ię c o n e j p r o b le m a ty c e p r a w n e j u s ta w y z d n ia 27 p a ź d z ie rn ik a 1977 r. K o n f e re n c ja t a o d ­ b y ła się w L isim J a r z e k o lo J a s tr z ę b ie j G ó ry .

n Z ob. a r t. 41 u s ta w y o ra z § 30 ro z p o rz ą d z e n ia R a d y M in is tró w z 9 g r u d n ia 1977 r. 15 Do z a d łu ż e ń i o b c ią ż e ń w y m ie n io n y c h w a r t. 48 u s ta w y n ie m a z a s to s o w a n ia a r t. 526 k .c ., g d y ż u s ta w a n ie z a w ie ra w ty m w z g lę d z ie ż a d n y c h p o sta n o w ie ń . 16 P ro b le m a ty k ę d z ie rż a w c ó w n o r m u je sz czeg ó ło w o a r t. 47 u s ta w y . N ie d o ty c z y to i n ­ n y c h p o sia d a c z y z a le ż n y c h . 17 O k re ś le n ie „ n ie o d p ła tn e ” m a n a c e lu u k a z a n ie , że p r z e k a z a n e g o g o s p o d a rs tw a n ie n a ­ leży z a lic z a ć do d o ro b k u n a s tę p c y , c h o c ia ż n a s tę p c a p r z e jm u je do z a p ła ty o k re ś lo n e w a r t. 48 u s t. 2 u s ta w y z a d łu ż e n ia i o b c ią ż e n ia , k tó r e m o g ą się g a ć n a w e t w a r to ś c i p rz e k a z a n e g o g o s­ p o d a r s tw a . P o d o b n ie u j m u j e tę s p r a w ę S. B r e y e r : op. c it. (p rz y p . 13), s. 23.

16 B liż e j n a te n t e m a t — p o r. W. C z a c h ó r s k i : Z o b o w ią z a n ia , W a rsz a w a 1974 r „ s. 112—114; B. G a w l i k : P o ję c ie u m o w y n ie n a z w a n e j, „ S tu d ia C y w ilis ty c z n e ” 1971, t. X V III, s. 5—33; Z. R a d w a ń s k i : T e o ria u m ó w , w a r s z a w a 1977 r., s. 208—248.

w ad z en ia g o spodarstw a ro ln e g o .19 To ogran iczen ie przez n aczeln ik a gm iny sw obody um ów należy rozum ieć b a rd z iej ja k o k ie ru n k o w ą w skazów kę dla te re n o w y ch org an ó w a d m in istra c ji p ań stw o w ej aniżeli ja k o w y ra z chęci p raw odaw cy h am o w a­ n ia p rze k azy w a n ia g o sp o d a rstw następcom , będącym ro ln ik a m i g ospodarującym i in d y w id u a ln ie . J e s t p rzy ty m rzeczą n ie w ą tp liw ą , że n aczeln ik gm iny bez żadnych zastrze że ń sporządzi um ow ę, jeśli n astęp c a je s t np. zw olennikiem lu b re a liza to rem p o stę p u technicznego w ro ln ic tw ie, specjalizacji, k o o p era cji i k o n tra k ta c ji. Od decy zji naczeln ik a gm iny o d m a w iają ce j sporządzenia um ow y p rze k aza n ia p rz y słu ­ g u je s tr o n o m 20 o d w o ła n ie 21 do w ojew ody, k tó ry bądź u trz y m u je w mocy z a s k a r­ żoną decyzję, bąd ź też u chyla ją w całości lu b części i w y d a je w ty m zak resie now ą decyzję, bąd ź w reszcie u ch y la zask a rż o n ą decyzję w całości i p rze k azu je

sp ra w ę do ponow nego ro zp a trz en ia przez n aczeln ik a gm iny.

4. P rz ed m io tem p rze k a z a n ia je s t gospodarstw o ro ln e o k reślone w § 2 ro zp o rzą­ d ze n ia R ady M in istró w z 28 listo p ad a 1964 r . 22 w jego w ęższym rozu m ien iu (p rzy ­ ję ty m dla celów ob ro tu ), a nie w ro zu m ien iu szerszym (p rzy jęty m dla przepisów p ra w a spadkow ego). P rz ek a z y w a n e gospodarstw o pow inno w ięc m ieć pow yżej 0,5 ha g ru n tó w rolnych i leśnych, w ty m sam ych g ru n tó w ro ln y ch zaw sze pow yżej 0,5 ha. N ależało o tym n ad m ien ić dlatego, że o k reśle n ie w a rt. 75 ust. 1 p k t 1 u sta w y .'„gospodarstw o ro ln e o pow ierzch n i pow yżej 0,5 h a g ru n tó w ro ln y ch i leśn y ch ”) może sugerow ać, iż p rze k azy w a n y m go sp o d arstw em ro ln y m może być rów nież ta k ie gospodarstw o, k tó re m a w iększość g ru n tó w leśnych, a g ru n tó w roln y ch m niej niż 0,5 ha, oraz dlatego, żeby ty m sam ym w yelim inow ać ew en tu aln o ść, ja k o b y u sta w a w p ro w a d ziła w łasn e, now e p ojęcie g o sp o d a rstw a rolnego, lib e ra ln ie jsz e od d o ty c h ­ czas obow iązującego (tzn. m ogące m ieć np. 0,49 h a lasów i 0,02 g ru n tó w rolnych). Co się n ato m ia st tyczy g ru n tó w leśnych, to m ogą być nim i zarów no d ziałki leśne nie p rz e k ra c z a ją c e 0,1 ha, k tó re w chodzą w skład g o sp o d a rstw a rolnego ja k o jego zw y k łe sk ła d n ik i n a ró w n i z nieru ch o m o ściam i ro ln y m i i sta n o w ią ich część oraz dzielą ich sta tu s p raw n y , ja k i lasy i g ru n ty leśne będące ta k że sk ła d n ik a m i g o sp o d a rstw a rolnego, ale k tó ry c h sta tu s p ra w n y je st no rm o w an y p rzep isam i u s ta ­ w y z d n ia 23 listo p a d a 1973 r. o za g o spodarow yw aniu lasów n ie stanow iących w łasn o ści p a ń s tw a .23 T ak w ięc ty lk o d latego, że w a rt. 75 ust. 1 p k t 1 u sta w y z a b rak ło należy tej sta ra n n o śc i re d a k c y jn e j ze stro n y leg islato ra, należy tłum aczyć sofcie pow stałe n a ty m tle w ą tp liw o śc i.24

20 A r t. 25 k .p .a .

21 A rt. 110—122 k .p .a . W a rto t u z a z n a c z y ć , że z n ie z ro z u m ia ły c h p o w o d ó w o d w o ła n ie n ie p r z y s łu g u je od s p o rz ą d z e n ia k a r t y w y p a d k u (§ 11 ro z p o rz ą d z e n ia R a d y M in is tró w z 9 g r u d ­ n ia 1977 r .), z k t ó r e j tr e ś c ią p o s z k o d o w a n y się n ie zg ad za.

22 R o z p o rz ą d z e n ie RM w s p r a w ie p r z e n o s z e n ia w ła s n o śc i n ie ru c h o m o ś c i r o ln y c h , z n o s z e ­ n ia w s p ó łw ła sn o ś c i t a k ic h n ie r u c h o m o ś c i o ra z d z ie d z ic z e n ia g o s p o d a rs tw r o ln y c h (Dz. U. z 1972 r. N r 31, p oz. 215; z m ia n a : Dz. U. N r 49, poz. 317).

28 A r t. 2 u s ta w y z d n ia 23 lis to p a d a 1973 r. o z a g o s p o d a ro w a n iu la s ó w n ie s ta n o w ią c y c h w ła s n o śc i p a ń s tw a (Dz. U. N r 48, poz. 283).

24 A r t. 12 w y m ie n io n e j u s ta w y . B liż e j o t e j k w e s tii — zob. S. B r e y e r - P rz e n ie s ie n ie w ła s n o ś c i n ie r u c h o m o ś c i, s. 380—381. P o d o b n e j n ie s ta ra n n o ś c i, j a k w a r t. 75 u s t. 1 p k t 1, m o ż ­ n a s ię d o p a tr z y ć m . zd. ta k ż e w r e d a k c j i a r t. 58 u s t. 1 u s ta w y , w k t ó r y m z a m ia s t w y ra z ó w „ j e d n o s tk i u sp o łe c z n io n e j g o s p o d a rk i r o l n e j ” z n a j d u j ą się w y r a z y „ J e d n o s tk i g o s p o d a rk i u s p o ­ łe c z n io n e j” . P rz e p is a r t . 58 je s t p rz e c ie ż w d u ż y m s to p n iu o d p o w ie d n ik ie m a r t . 37 u c h y lo n e j u s ta w y z d n ia 29 m a ja 1974 r. o p rz e k a z y w a n iu g o s p o d a rs tw r o ln y c h n a w ła s n o ś ć p a ń s tw a za r e n t ę i s p ła ty p ie n ię ż n e , k t ó r y u m o ż liw ił r o ln ik o m b e z p o ś re d n ie p rz e k a z y w a n ie g o sp o d a rs tw r o ln y c h za r e n tę i s p ła ty p ie n ię ż n e ty lk o je d n o s tk o m u s p o łe c z n io n e j g o sp o d a rk i r o ln e j (p a ń ­ s tw o w y m g o sp o d a rs tw o m r o ln y m , ro ln ic z y m s p ó łd z ie ln io m p r o d u k c y jn y m i zesp o ło w y m g o sp o ­ d a r s tw o m r o ln y m sp ó łd z ie ln i k ó łe k ro ln ic z y c h ), a n ie o g ó ło w i je d n o s te k g o s p o d a rk i u sp o łe c z ­ n io n e j (d la w y ja ś n ie n ia n a le ż y t u d o d a ć , że p r z e k a z a n ie g o s p o d a rs tw a w t r y b ie a r t. 58 u s ta w y d a je r o ln ik o w i t e r a z ty lk o p ra w o do o tr z y m a n ia o k r e ś lo n e j s u m y p ie n ię ż n e j, a n ie św ia d c z e ń

6 J ó z e f P a l i w o d a _{N r 3 (243)}

R olnik p rze k azu je n astęp cy lub p a ń stw u całe g o sp o d a rstw o , w ty m ta k ż e udziały w e w spółw łasności i w spólnocie g r u n to w e j,* 25 i nie zach o w u je d la sieb ie innych gospodarstw ani nieruchom ości ro ln y c h .26 Nie sto ją n a przeszk o d zie p rze k aza n iu g o spodarstw a rolnego ustaw ow e zakazy ¿b y w an ia 27 i ró ż n e o b ciąż en ia o raz p raw o pierw okupu.

W arto tu dodać, że przy w yłączeniu z g o sp o d arstw a rolnego, p rze k aza n eg o p a ń ­ stw u przez ro ln ik a budynków , p rzy słu g u je p a ń stw u p ra w o p ie rw o k u p u w ra z ie ich sprzedaży. P ra w o to p rzysługuje p a ń stw u a la longue, to znaczy w sto s u n k u do k a ż ­ dorazow ego w łaściciela tych budynków . R ozw iązanie to ró ż n i się, ja k w idzim y, od u reg u lo w an ia tej sp raw y w ustaw ie z dn ia 29 m a ja 1974 r., k tó r a z a k ła d a ła p r z e j­ ście p ra w a w łasności b u d y n k ó w n a rzecz p a ń stw a p o śm ierci ro ln ik a , jeżeli ro ln ik do tego czasu ich n ie zbył. N ato m iast p ra w o p ie rw o k u p u p a ń s tw a b yło stosow ane tylko raz w zględem pierw szego n o w o n a b y w c y .28 29 30

5. U staw odaw ca w y raźn ie u stan o w ił p ierw szeń stw o p rz e k a z a n ia p rze z ro ln ik a gospodarstw a n astęp c y przed p rzek azan iem p a ń s tw u (art. 45). D opóki is tn ie je cho­ ciaż jed en n astęp ca sp ełn iający w a ru n k i do p rze jęc ia g o sp o d a rstw a i w y ra ż a on go­ tow ość przejęcia go, dopóty ro ln ik nie może w y stą p ić z w n io sk ie m o p rze jęc ie gos­ p o d arstw a przez państw o. W śród n astęp c ó w u sta w o d aw ca n ie u p rz y w ile jo w u je k tó ­ regoś ze zstępnych ro ln ik a (art. 75 ust. 1 p k t (2), a l e w y łąc zn ie tego z nich, k tó ry p ra c u je w tym gosp o d arstw ie (art. 43 ust. 3 ).29 W ra z ie k o n flik tó w rod zin n y ch r o l­ nik może np. w skazać — jako n astęp cę — osobę z ro d ze ń stw a. Je d n a k ż e p o trzeb a obrony in te resó w m łodej g en e racji w ro ln ic tw ie n a k a z u je , a b y ro ln ic y w skazyw ali p rzede w szystkim sw oich zstępnych jako następców . P oza ty m k o n flik ty rodzinne m ogą być przyczyną rezy g n acji n astęp c ó w z p rze jęc ia g o sp o d arstw a, do czego może n a w e t zm ierzać sam ro ln ik w celu o trzy m an ia od p a ń s tw a k o rz y stn ie jsz e j e m e ry tu ­ ry (ze w zględu n a przew idziane d odatki w a rt. 8 ustaw y ). Z a d a n ie m naczeln ik ó w gm in pow inno być n a k ła n ia n ie w ta k ich w y p ad k ach n astęp c ó w do w y ra że n ia go­ towości p rzejęcia gospodarstw a.

N:'e m a też u staw ow ych przeszkód, aby ro ln ik w ra z ie b r a k u in n y c h n astęp c ó w p rze k aza ł gospodarstw o rolne w spółm ałżonkow i, k tó ry je s t w spółw łaścicielem gos­ p o d arstw a so i odpow iada pozostałym w aru n k o m o k reślo n y m w u sta w ie. N ato m iast rzeczą n ac ze ln ik a gm iny będzie w ta k im w y p ad k u stw ie rd z e n ie , czy ta k i n astęp c a d aje g w aran c ję należytego pro w ad zen ia g o sp o d arstw a rolnego, zw łaszcza gdy p r z e ­ k az u ją cy gospodarstw o w spółm ałżonek je st in w a lid ą I lu b I I g ru p y i gdy n a jego

e m e r y ta ln y c h b ą d ź r e n to w y c h ). T a k ż e n ie s ta ra n n o ś ć , o k t ó r e j m o w a , m a m ie js c e p rz y p o r ó w n a ­ n iu tr e ś c i a r t. 52 u st. 1 i u st. 2 te g o p rz e p is u . W u s t. 4 u ż y to w y r a z ó w „z z a w a r ty c h p rz e d n im u m ó w " , g d y ty m c z a s e m w ia d o m o , że c h o d z i t u o u m o w y z a w a r te n ie p r z e d n a c z e ln i­ k ie m g m in y , lecz p rz e z n ieg o . 25 P a r a g r a f 36 ro z p o rz ą d z e n ia R a d y M in is tró w z 4 g r u d n ia 1977 r. 26 P o za b e z p ła tn y m u ż y tk o w a n ie m d z ia łk i g r u n t u ro ln e g o o o b s z a rz e d o 0,3 h a . N a to m ia s t o d m ie n n ie p rz e d s ta w ia się s p ra w a p rz y o d p ła tn y m p r z e k a z a n iu w ła s n o ś c i w tr y b ie a r t. 53 u s ta w y . 27 N a p r z y k ła d a r t. 1085 k.c. 28 A rt. 11 u s ta w y z d n ia 29 m a ja 1974 r. J e d n a k ż e w o b e c n ie o b o w ią z y w a n ia t e j u s ta w y — od 1 s ty c z n ia 1978 r. b u d y n k i z a tr z y m a n e p rz e d tą d a tą p rz e z r e n c i s t ę n ie p rz e c h o d z ą ju ż n a w ła s n o ść p a ń s tw a p o ś m ie rc i r e n c is ty . 29 W śró d p o te n c ja ln y c h n a s tę p c ó w p o z y c ję n a o s ta tn im m ie js c u , c z y li re z e r w o w ą z a jm u je w s p ó w ła śc ic ie l, k t ó r e m u g o sp o d a rs tw o m o że b y ć p r z e k a z a n e ty lk o w r a z ie b r a k u z s tę p n y c h , ro d z e ń s tw a i d z ie c i r o d z e ń s tw a r o ln ik a o ra z je g o p a s ie rb ó w i w y c h o w a n k ó w (a rt. 75 u s t. 1 p k t 2 u sta w y ).

30 Ś c iśle j — w s p ó łw ła śc ic ie le m n ie ru c h o m o ś c i w c h o d z ą c y c h w s k ła d g o s p o d a rs tw a , g d y ż n a sz e p ra w o c y w iln e n ie z n a w s p ó łw ła sn o ś c i g o s p o d a rs tw . T a k j a k w s p ó łw ła śc ic ie li n a le ż y tr a k to w a ć ró w n ie ż w s p ó łp o s ia d a c z y .

pom oc w p racy n astęp ca nie m oże liczyć. P rz y p rze k a z y w a n iu n a to m ia st go sp o d ar­ stw a rolnego następcy, k tó ry pozostaje w zw ią zk u m ałżeńskim , ro ln ik może w y ­ łączyć jego w spółm ałżonka. A rt. 43 ust. 1 u sta w y nie u sta la tu w sposób o b lig ato ­ r y jn y obow iązku ro ln ik a p rze k a z a n ia g o sp o d a rstw a obojgu m ałżonkom , stw a rz a on ty lk o możliwość o d stą p ie n ia od zasady p rz e k a z y w a n ia g o sp o d arstw a rolnego w y łą­ cznie jed n em u następcy. P oza ty m u sta w a pod pojęcie n astęp c y nie podciąga m a ł­ żo n k a n a s tę p c y .31 32 33 34 Jeżeli n ato m ia st ro ln ik prze k aże g ospodarstw o ro ln e o b ojgu m a ł­ żonkom , to będzie ono stan o w ić ich w spólność ustaw o w ą. 82

6. P o stan o w ie n ia a rt. 23 u sta w y m a ją zastosow anie m. in. ta k że do tych r o ln i­ ków , k tórzy p rze k aza li przed 1 sty czn ia 1978 r. g o sp o d a rstw a ro ln e w za m ia n za dożywocie, oraz do tych, k tó rzy zrzekli się w łasności n ieruchom ości ro ln y ch w t r y ­ b ie a rt. 179 k.c. O trzy m a n ie św iadczenia pieniężnego w w ysokości ok reślo n ej w w ym ienionym w yżej a rt. 23 u sta w y nie h a m u je dochodzenia przez dożyw otnika w dro d ze sądow ej nadw y żk i stanow iącej różnicę m iędzy ty m św iadczeniem a w arto śc ią u p ra w n ie ń objętych p raw em dożyw ocia lu b w ysokością dożyw otniej re n ty o d p o w ia­ d a ją c e j w artości tych u p r a w n ie ń .33 P o żąd a n e je s t n ad m ieć w tym m iejscu, że n a ­ stęp ca, k tó rem u ro ln ik p rze k aza ł g ospodarstw o ro ln e n a zasa d zie a rt. 52 ust. 1 u s ta ­ w y, będzie zobow iązany — rac zej w sy tu a c ja c h w y jątk o w y c h — do św iadczeń a li­ m e n tac y jn y c h n a rzecz ro ln ik a n a pod staw ie a r t. 129 k.r.o.

7. U trzy m a n ie przez u sta w ę w m ocy a r t 9 ust. 2 u sta w y z d n ia 29 m a ja 1974 r. o p rze k azy w a n iu gosp o d arstw ro ln y ch n a w łasność p a ń s tw a za re n tę i sp ła ty p ie ­ niężne spow odow ało objęcie p rze p isam i u sta w y z 27 p a ź d z ie rn ik a 1977 r. ta k że in w alid ó w III g ru p y w raz ie p rze jęc ia n a w łasność p a ń s tw a za re n tę z u rzędu g o sp o d arstw a rolnego, jeżeli w y k a z u je ono n isk i poziom p ro d u k c ji ro ln ej, a ro l­ n ik — nie osiągnąw szy w iek u 60 la t (lub 55, gdy je s t kobietą) — zaliczony zo stał do III g ru p y inw alid ó w w m yśl p rzepisów o pow szechnym za o p atrz en iu em e ry ta ln y m praco w n ik ó w i ich rodzin. To n ie zh arm o n izo w an ie je s t w y n ik iem w y łączen ia przez u sta w ę z d n ia 27 p aź d ziern ik a 1977 r. ro ln ik ó w zaliczonych do III g ru p y inw alid ó w od u p ra w n ie ń do re n ty in w alid zk iej (art. 10).34 Z adaniem n aczelników gm in je st w ięc czuw anie, aby ro ln ic y -in w a lid z i III g ru p y nie byli

31 A rt. 75 u st. 1 p k t 2 u s ta w y .

32 N a z a s a d a c h w y r a ż o n y c h w a r t. 31 k .r.o .

33 N a le ż y n a d m ie n ić , że ś w ia d c z e n ia p ie n ię ż n e ro ln ik o m w y m ie n io n y c h w a r t. 23 t e j u s t a ­ w y p rz y s łu g u ją d o p ie ro o d 1 lip c a 1980 r. ( a rt. 65 u s ta w y ).

34 N a w y łą c z e n ie z s y s te m u r e n t in w a lid z k ic h p rz e w id z ia n e g o w u s ta w ie z 27 p a ź d z ie rn ik a 1977 r . in w a lid ó w I II g r u p y w p ły n ę ło w y s tą p ie n ie M in is tra P r a c y , P ła c i S p ra w S o c ja ln y c h n a p o s ie d z e n iu k o m is ji s e jm o w y c h r o z p a t r u j ą c y c h p r o j e k t u s ta w y . Z d a n ie m w y m ie n io n e g o m in is tr a w p rz e m y śle I II g r u p a in w a lid z tw a m a c h a r a k t e r w y ją tk o w y ; n a s tę p u je o n o w r a ­ z ie c z ę śc io w e j u t r a t y z d o ln o śc i do p r a c y , p r z y c z y m w ś w ia to w y m s y s te m ie e m e r y ta ln y m n ie j e s t o n o sto s o w a n e . D la te g o te ż w P o lsc e z m ie r z a się d o o g r a n ic z e n ia p r z y z n a w a n ia r e n t III g r u p y p rz e z w p r o w a d z e n ie p rz e d e w s z y s tk im je d n o r o c z n y c h z a s iłk ó w c h o ro b o w y c h o ra z ś w ia d c z e ń w y ró w n a w c z y c h n a o k r e s c z ę ś c io w e j u t r a t y z d o ln o ś c i d o p ra c y . T ru d n o j e s t m . zd. p o d z ie lić w p e łn i p r z y to c z o n y p o g lą d . B u d z i o n b o w ie m w ą tp liw o ś c i co do n ie s to s o w a n ia i n ­ w a lid z tw a I I I g r u p y w ś w ia to w y m s y s te m ie e m e r y ta ln y m , g d y ż w p a ń s tw a c h ty p u s o c ja lis ­ ty c z n e g o in w a lid z tw o I II g r u p y w y s tę p u je . P o n a d to je d n o r o c z n e z a s iłk i c h o ro b o w e o ra z ś w ia d c z e n ia w y ró w n a w c z e m a ją s e n s d la ty c h , k tó r y c h s t a n z d ro w ia r o k u je w ty m c z a sie p o ­ p r a w ę , a le n ie d la ty c h , k tó r y c h c z ę ś c io w a u t r a t a z d o ln o ś c i d o p r a c y m a c h a r a k t e r tr w a ły . P o z a ty m w p o lsk im p o w s z e c h n y m s y s te m ie e m e r y ta ln y m w y s tę p u ją n a d a l t r z y g r u p y in ­ w a lid z tw a i d o p ie ro po e w e n tu a ln y m z r e f o rm o w a n iu te g o s y s te m u m o ż n a b y b y ło p o m in ą ć in w a lid ó w III g r u p y w u s ta w ie e m e r y ta ln e j d la r o ln ik ó w . P o r. te ż w te j s p r a w ie W. K o s t - k i e w i c z , E. S p i r y d o w i c z ; E m e r y tu r y i r e n ty d la ro ln ik ó w , „ D z ie n n ik L u d o w y ” z 29—30 p a ź d z ie r n ik a 1977 r ., n r 248.

e J ó z e f P a l i w o d a N r 3 (243) elim in o w a n i o d p rze jm o w an ia ich g o sp o d a rstw za r e n tę z u rz ę d u o raz a b y mogli k o rzy sta ć z d o b ro d zie jstw a u s ta w y z 1977 r.

8. W a rt. 9 ust. 2 u sta w y m ow a je st o b ra k u u p ra w n ie ń do e m e ry tu ry m ałżonka, k tó ry prócz n ie p rz ep rac o w a n ia w g o sp o d a rstw ie ro ln y m o sta tn ic h 5 la t przed jego p rze k aza n ie m n astęp c y lu b p a ń s tw u n ie p ozostaw ał z ro ln ik ie m w e w sp ó ln y m g o sp o d arstw ie dom ow ym . T en d ru g i w a ru n e k różni się zasadniczo od w a ru n k u niepozostaw am ia w e w spólności m a łżeń sk iej, ja k i b y ł z a w a rty w art. 17 o bow iązującej do 1 sty c z n ia 1978 r. u sta w y z d n ia 29 m a ja 1974 r. o p rzek azy w a n iu g o sp o d a rstw ro ln y ch n a w łasność p a ń s tw a za r e n tę i sp ła ty pieniężne. P ro w ad z en ie w spólnego g o sp o d arstw a dom ow ego je st b ow iem pojęciem w ęższym od w spólnoty m ałżeńskiej i stan o w i tylk o w a ż n y jej elem ent. Poza ty m z a rt. 9 ust. 2 u sta w y w y n ik a a contrario, że nie m a o n za sto so w a n ia do ta k ieg o m ałżonka, k tó ry z a w arł zw iązek m ałżeński w o k resie k ró tsz y m niż 5 l a t przed p rze k aza n ie m gospodarstw a, chociaż p rac o w a ł w ty m gosp o d arstw ie oraz p o zo staw a ł w e w spólnym gospodarstw ie dom ow ym . W p rzeciw nym bow iem raz ie m ałżo n ek ta k i b yłby pozbaw iony środków u trz y m a n ia n a w ypadek śm ierci drugiego m ałżonka, zw łaszcza że u sta w a z dnia 27 p aź d ziern ik a 1977 r. nie p rze w id u je r e n ty ro d zin n e j d la m ałżonka. Pow yższe odnosi się w ta k im sam ym sto p n iu do r e n ty in w a lid z k ie j o ra z do św iadczeń z ty tu łu w y p ad k u p rzy p rac y w g o spodarstw ie ro ln y m lu b ch oroby z a w o d o w e j.35 9. U sta w a z dnia 27 p aźd ziern ik a 1977 r. n ie uch y la exp re ssis ve rb is żadnego p rzepisu k o d ek su cyw ilnego, chociaż w k ra c z a głęboko w sy stem sto su n k ó w społecz­ n ych n o rm o w an y ch przez te n k odeks. O znacza to, że p o sta n o w ie n ia ko d ek su cyw il­ nego o obrocie n ieruchom ościam i ro ln y m i i dziedziczeniu g o sp o d a rstw rolnych b ę d ą mieć w pełni zasto so w an ie w w y p ad k a ch , w k tó ry c h u sta w a n ie działa. P rz ed e w szystkim odnosić się to będzie do w y p a d k ó w śm ierci w łaściciela gospo­ d a rs tw a rolnego p rze d u zy sk an ie m przez niego w iek u em ery taln eg o , do w y p a d k u b ra k u w n iosku o p rz e k a z a n ie g o sp o d a rstw a n a stę p c y w zam ian za e m e ry tu rę , do w y p ad k ó w zgodnego g o sp o d aro w an ia przez w sp ó łw łaścicieli g o sp o d a rstw a lu b n ie ­ chęci w łaściciela do o d d aw a n ia g o sp o d arstw a ty lk o je d n e m u n astęp c y itp.

W zw iązku z ty m w y łan ia się tu sp raw a w y p e łn ia n ia lu k w u sta w ie i posługi­ w a n ia się k o n stru k c ją analogii p rz y w yk o n y w an iu je j przepisów , co w y m ag a w y ją t­ kow o sta ra n n e g o zróżnicow ania. J e ś li b ow iem chodzi o te rm in y i in sty tu c je ustaw y oraz o jej n o rm y p ro c e d u ra ln e o znaczeniu id e n ty cz n y m lufo podobnym ja k w p r a ­ w ie cyw ilnym , to m. zd. je s t dopuszczalne w y p e łn ie n ie lu k i p o słu g iw a n ie się k o n stru k c ją analogii. N atom iast w w y p ad k u te rm in ó w i in sty tu c ji oraz w y s tę p u ją ­ cych w u sta w ie zasad procesow ych p ra w a ad m in istra c y jn e g o — je s t to niedopusz­ czalne. P ogląd o dopuszczalności w p ra w ie a d m in is tra c y jn y m analo g ii — n a w e t o graniczonej do procesu a d m in istra c y jn e g o (m .in. ze w zględu n a to, że kodeks p o stę p o w an ia ad m in istra cy jn e g o nie re g u lu je p o stę p o w an ia w szy stk ich o rganów ad m in istra c y jn y c h , w szczególności w sp ra w a c h ubezpieczeń społecznych o raz w y ­ m ia ru re n t i za o p atrz eń z in n y c h ty tu łó w — a rt. 194 § 1 p k t 5 k.p.a.) — należy uznać za zb y t ryzykow ny. Rodzi on bow iem n ieb ezpieczeństw o n ad m iern eg o roz­ szerzen ia analogii, skoro w p ra w ie a d m in istra c y jn y m nie zaw sze je s t łatw o, ja k w iadom o, odróżnić n orm y p ro c e d u ra ln e od n o rm p ra w a m a te ria ln e g o .30 * 36

ss C e lo w e j e s t p rz y ty m d o d a ć , że za je d e n z m a n k a m e n tó w u s ta w y z d n ia 27 p a ź d z ie rn ik a 1977 r. n a le ż y u z n a ć n ie o b ję c ie u p r a w n ie n ie m d o św ia d c z e ń z t y t u ł u c h o ro b y z a w o d o w e j d z ie c i ro ln ik a . T y m c z a se m p rz e z p o ję c ie d z ie c i r o ln ik a ro z u m ie się te ż o so b y d o ro słe , k tó r e p rz e z d łu ż s z y czas p r a c u ją w g o s p o d a rs tw ie i n a r a ż o n e są n a c h o ro b y z a w o d o w e , sz c z e g ó ln ie n a tzw . c h o r o b y o d z w ie rz ę c e o r a z o s tr e i p rz e w le k łe z a t r u c i a s u b s ta n c ja m i c h e m ic z n y m i. > 36 J . S t a r o ś c i ą k : P o d s ta w y p r a w n e d z ia ła n ia a d m in is tr a c ji, W a rsz a w a 1973, s. 158—159;

P rz ep isy m a terialn eg o p ra w a ad m in istra c y jn e g o m a ją głów nie c h a ra k te r iuris

cogentis i in g e re n c ja o rg a n u a d m in istra cy jn e g o m oże n a stą p ić w yłącznie w w y p a d ­

k u w yraźnego u p o w ażn ien ia za w a rte g o w p rze p isie praw n y m .

10. M ając na uw adze, że w w y k o n a n iu u sta w y — obok te re n o w y ch organów a d m in istra c ji p ań stw o w ej — b io rą n ad to u d ział o rg an y Z a k ła d u U bezpieczeń Społecznych, sądy pow szechne, sądy p rac y i ubezpieczeń społecznych, no tariu sze, a także, w określo n y m zak resie, ¡banki spółdzielcze, zachodzi z tego w zg ląd u p o trz e ­ b a u jednolicenia p o stę p o w an ia i o rzecznictw a w ty c h sp raw ac h . W ty m celu należałoby pow ołać k o m isję m ię d zy reso rto w ą , k tó r a w sposób w iążący ro zstrz y g a­ ła b y p o w sta łe i w y ła n ia ją c e się w ątp liw o ści i w y ja śn ia ła b y sporne zagad n ien ia p ra w n e przy rea liza cji u sta w y w p ra k ty c e (na w zór k o m isji, k tó ra d z ia ła w s p r a ­ w ach kodeksu pracy).

T eoretyczna an aliza c a ło k sz ta łtu p ro b le m a ty k i p ra w n e j u sta w y z d n ia 27 p aź­ d z ie rn ik a 1977 r. w ym aga, m o im zdaniem , pod jęcia p ra c y m onograficznej. W n in ie j­ szym a rty k u le ograniczyłem się w yłączn ie do skrótow ego p rz e d sta w ie n ia uw ag dotyczących n ajw a żn iejsz y ch zag ad n ień ju ry d y c z n y c h tego o b ard z o dużym znacze­ n iu d la ro zw oju ro ln ic tw a a k tu norm aty w n eg o . N ależy w y ra zić nadzieję, że w d a l­ szych p u b lik a cjac h pośw ięconych tej u sta w ie a u to rz y ich rozszerzą i pogłębią szczegółow ą p ro b lem aty k ę p ra w n ą te j u s ta w y oraz u jm ą ją ju ż w ściślejszym p o w iąz an iu z przep isam i o specjalizacji, k o n tra k ta c ji i k o o p era cji w ro lnictw ie, co um ożliw i w y ra ź n ie jsz e u w y p u k le n ie przez to roli p ra w a w gospodarce żyw noś­ ciow ej k ra ju . E. S m o k t u n o w i c z : A n a lo g ia w p r a w ie a d m in is tr a c y jn y m , W a rsz a w a 1970, s. 228 i in . E. S m o k t u n o w i c z : O lu k a c h w p r a w ie a d m in is tr a c y jn y m , „ P a ń s tw o i P r a w o ” 1970, n r 7, s. 30 i i n . ; L. N o w a k : I n t e r p r e t a c j a p ra w n ic z a — S tu d iu m z m e to d o lo g ii p ra w o z n a w - s tw a , W a rsz a w a 1973, s. 32 i in .; S. K o w a l e w s k i ; M e to d a p o ró w n a w c z a w n a u c e a d m in i­ s t r a c j i , „ P a ń s tw o i P r a w o ” 1973, n r 1, s. 75 i in .; J . N o w a c k i : P ro b le m n o rm o tw ó rc z o ś c i w n io s k o w a n ia p rz e z a n a lo g ię , ,.S tu d ia P r a w n ic z e ” 1974, n r 1 s. 87 i in.

Odpowiedzialność komornika sqdowego za szkodę

wyrzqdzonq przy wykonywaniu powierzonej mu

czynności (na tle orzecznictwa SN )

A u to r o m a w ia na tle d o r o b k u o r z e c z n ic tw a S ą d u N a jw y ż s z e g o o d p o w ie d z ia l­ n o ść k o m o r n ik a są d o w e g o za s z k o d ą w y r z ą d z o n ą p r z y w y k o n y w a n i u p o w ie r z o ­ n e j m u c z y n n o ś c i (z a r ó w n o p r z y t y m w o k r e s ie p r z e d w e jś c ie m w t y c i e k o ­ d e k s u p r a c y j a k i w o k r e s ie p o w e jś c iu je g o w t y c i e ) o ra z z a g a d n ie n ia p r z e ­ d a w n ie n ia r o s z c z e ń o n a p r a w ie n ie s z k o d y i “lu laśc iio o ści r z e c z o w e j są d ó w .