Feliks Zedler
Ochrona praw osób trzecich w razie
orzeczenia przepadku rzeczy jako
kary dodatkowej lub tytułem środka
zabezpieczającego
Palestra 25/7-9(283-285), 1-8
1981
O R G A N N A C Z E L N E J R A D Y A D W O K A C K IE J
W Y D A W N IC TW O P R A W N IC Z E — R O K X X V — 283—284 — L IP I E C -S I E R P I E Ń 1981 R .
FELIKS ZEDLER
O chrona praw osób trzecich w razie orzeczenia
przepadku rzeczy jako kary dodatkowej
lub tytułem środka zabezpieczajgcego
P rz e p r o w a d z o n e w a r ty k u le r o z w a ż a n ia p r o w a d zą d o w n io s k u , t e j e d y n y m ś r o d k ie m o c h r o n y p r a w osó b tr z e c ic h w ra z ie o r z e c z e n ia p r z e p a d k u r z e c z y ja k o k a r y d o d a tk o w e j lu b t y t u ł e m ś r o d k a z a b e zp ie c z a ją c e g o je s t p o w ó d z tw o o z w o l n ie n ie o d e g z e k u c ji. A u to r w s k a z u je je d n o c z e ś n ie , k i e d y p o w ó d z tw o to je s t
u z a s a d n io n e .
I. Obowiązujące przepisy prawne przewidują, w szeregu wypadków możliwość orzeczenia przepadku rzeczy.
Za każdym razem przepadek rzeczy pociąga za sobą zmianę stanu prawnego. Przedmiot objęty przepadkiem przechodzi na rzecz Skarbu Państw
a.-Orzeczenie przepadku jakiejś rzeczy może prowadzić do naruszenia praw osób trzecich. Tak jest w szczególności wtedy, gdy orzeczenie przepadku nastąpiło w pro
cesie karnym. Sąd karny bowiem nie zawsze ma rozeznanie co do stanu prawnego rzeczy, której przepadek orzeka. Dlatego też problem ochTony praw osób trzecich w razie orzeczenia przepadku rzeczy zasługuje na uwagę.
Ze względu na ramy publikacji rozważania swoje ograniczę do problematyki ochrony praw osób trzecich w razie orzeczenia przepadku jako kary dodatko wej z art. 48 k.k. lub tytułem środka zabezpieczającego, przy czym wobec odręb nego unormowania tych zagadnień w art. 19 ustawy karnej skarbowej pominę w dalszych rozważaniach problematykę ochrany praw osób trzecich przed prze padkiem orzeczonym w trybie ustawy karnej skarbowej.1 *
t P o r. s z e rz e j n a t e n te m a t: w . D a s z k i e w i c z : P o w ó d z tw o e k s c y d e n c y jn e w p ro c e s ie k a r n y m (o w y łą c z e n ie r z e c z y sp o d z a j ę c i a l u b k o n f is k a ty ) , O T 1988, n r ii-l, s. 1813 i n .; t e n i e : O r z e k a n ie o p r z e p a d k u rz e c z y w p o s tę p o w a n iu k a r n y m , „ S tu d ia P r a w n ic z e ” z. S/45, «. 101 i n .; F . Z e d l e r : I n te r w e n c ja z a r t . 19 u s ta w y k a r n e j s k a r b o w e j, „ P a le e tr a ” 1978, a r 11, s. 9« i n.
2 r e l i k t Z e d l e r N r 7-9 (283-285»
We wskazanych wyżej wypadkach ochrona praw osób trzecich polegać będzie głównie na wyłączaniu rzeczy od przepadku. Z wyłączeniem tym wiąże się oały szereg problemów prawnych, które częściowo występują we wszystkich wyłącze niach od egzekucji.
W niniejszym opracowaniu ograniczę się jednak tylko do przedstawienia pod staw wyłączenia od powyższych przepadków, które to zagadnienia m ają zasadnicze znaczenie dla ochrony praw osób trzecich.
II. W naszym prawie — stosownie do art. 309 kp.k. — osobie nie będącej stroną a roszczącej sobie prawo do rzeczy objętych przepadkiem przysługuje prawo do chodzenia swych roszczeń tylko w drodze procesu cywilnego. Identyczne postano- w.enie zawarte jest w art. 283 kip.k., określającym sposób ochrony ,praw osób rosz czących sobie prawo do przedmiotów, których przepadek orzeczono tytułem środka zabezpieczającego. W ten sposób ustawodawca określił, że ochrona praw osób nie będących stronami, a więc osób trzecich.* odbywa się tylko w drodze procesu cywilnego.
Na wstępie więc rozważań na temat ochrony praw osób trzecich przed karą przepadku i przepadkiem orzekanym tytułem środka zabezpieczającego należy wy jaśnić. w drodze jakich powództw prawa tych osób w powyższych wypadkach mogą być chronione.
Kwestia ta była już szerzej analizowana w literaturze. Wyjaśniono tam, że w omawianych wyżej wypadkach osoba trzecia może bronić swych praw jedynie w drodze powództwa o zwolnienie od egezkucji unormowanego zasadniczo w art. 841 i nast. k.p.c. z pewnymi zmianami wprowadzonymi przez przepisy k.k.w. Bardzo szczegółowe omówienie tego problemu w literaturze czyni zbędnym szersze jego przedstawienie w tym miejscu. Dlatego też ograniczę się tylko do przytoczenia następujących podstawowych argumentów uzasadniających tę tezę: *
Stosownie do art. 106 i 108 k.k.w. zarówno do zabezpieczenia jak i do egzekucji kary przepadku rzeczy stosuje się przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ze zmianami wprowadzonymi przez przepisy k.k.w. Według zaś przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w adm inistracji4 jedynym po wództwem, za pomocą którego osoba trzecia może bronić swych praw, jest po wództwo o zwolnienie od egzekucji (art 35 i n. tejże ustawy).* Kodeks karny wy konawczy zasady tej nie zmienił, lecz jedynie w myśl art. 138 wyłączył zastoso wanie do powództw opartych na przepisach k.k.w. i kp.k. artykułu 842 § 2 kJp.c, dotyczącego terminu do wniesienia tych powództw. Z tej racji na podstawie argu mentu a contrario należy przyjąć, że pozostałe przepisy dotyczące powództwa o zwolnienie od egzekucji (art. 846—843 k.p.c.) mają tu zastosowanie
III. Ustalenie, że osoba trzecia może w drodze powództwa o zwolnienie od egzekucji bronić swych praw przed karą przepadku z art. 48 k.k. i .przed prze padkiem orzeczonym tytułem środka zabezpieczającego, wymaga dalszych jeszcze wyjaśnień.
Wyjaśnienia wymaga więc podstawowa kwestia, kiedy powództwo takie będzie zasadne. Innymi słowy, jakie są podstawy do zwolnienia w tym wypadku rzeczy od przepadku.
* W s p ra w ie sz e rsz e g o o m ó w ie n ia p o ję c ia oso b y trz e c ie j w e g z e k u c ji — p o r. F. z e d l e r r P o w ó d z tw o o z w o ln ie n ie o d e g z e k u c ji, W a rsz a w a 1973, s. 52 i n .
8 S z e rz e j o ty m — E. W e n g e r e k i F. Z e d l e r : P rz e c łw e g z e k u c y jn e p o w ó d z tw a w p o stę p o w a n iu k a r n y m w y k o n a w c z y m , „ P a l e s t r a ” 1972, n r 7—8, s. 73 i n.
< U sta w a z d n ia 17.V I.1966 r. o p o s tę p o w a n iu e g z e k u c y jn y m w a d m in is tr a c ji, Dz. U N r 24, p az. 151 z p ó ź n ie js z y m i z m ia n a m i.
N r 7-9 (283-285) Ochrona p ra ti) o s ó b trzecich p rz y k a rze p rzep a d ku rzeczy 3
Jak już wspomniano, do powództwa o zwolnienie od kary przepadku i przepadku orzeczonego tytułem środka zabezpieczającego mają zasadniczo zastosowanie art. 841 i nast. kp.c ze zmianami wprowadzonymi przez przepisy k-k.w.
W związku z postanowieniami cytowanego art. 126 k.k.w., dla określenia pod staw powództwa o zwolnienie od przepadku celowe jest, jak sądzą, przypomnienie,
kiedy w ogóle można żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji w trybie powództwa z ,art. 841 k.p.c. Dopiero potem będzie można określić, kiedy takie po wództwo jest zasadne w razie orzeczenia przepadku rzeczy jako kary dodatkowej lub tytułem środka zabezpieczającego.
Zagadnienie podstaw powództwa o zwolnienie od egzekucji jest złożone. Wiąże się to z unormowaniem prawnym tej kwestii. Podstawowy przepis regulujący ten problem, mianowicie art. 841 § 1 kp.c., stanowi, że osoba trzecia może żądać zwol nienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.
Analiza obecnego stanu prawnego pozwala przyjąć, że naruszenie praw osób trzecich w egzekucji (w rozumieniu art. 841 kp.c.) uzasadniające zwolnienie od egzekucji ma miejsce w następujących wypadkach.
1. gdy na zajętym w toku egzekucji przedmiocie osobie trzeciej przysługuje jed no z wymienicnych niżej praw lub uprawnień, a mianowicie:
a) prawo własności, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze prawo do lokalu w spół dzielniach budowlano-mieszkamiowych (typu własnościowego), ograniczone prawo rzeczowe użytkowania ruchomości lub prawo współwłasności, jeśli egzekucja nie jest skierowana do przysługującego dłużnikowi udziału w zajętej ruchomości, lecz obejmuje całą ruchomość lub udział w rozmiarze większym, niż przysługuje to dłużnikowi. bądź też jeśli egzekucja bezpośrednio kieruje się do udziału osoby trzeciej, albo
b) gdy ruchomość nie należy do dłużnika, a na podstawie umowy osobie trzeciej przysługuje do zajętej ruchomości jakieś uprawnienie, albo
c) gdy osoba trzecia jest posiadaczem zajętego przedmiotu, a przedmiot ten nie należy do dłużnika;
2. gdy wierzyciel nie ma prawa zaspokojenia w drodze egzekucj: swej należ ności z zajętego przedmiotu.
Obydwa te elementy muszą wystąpić łącznie*
Ani w k.p.k.. ani też w k.k w. nie ma przepisów, które by w odmienny spos-ób określały podstawy powództw o zwolnienie od egzekucji w razie orzeczenia kary przepadku rzeczy lub orzeczenia przepadku tytułem środka zabezpieczającego. Z tych też względów należy przyjąć, że podstawą tych powództw jest naruszenie prawa osoby trzeciej przez fe orzeczone przepadki.
Przy zachowaniu jednak tych samych zasad należy pamiętać o różnicach wy nikających z odmiennego charakteru egzekwowanych należności.
W wypadku egzekucji orzeczonej kary przepadku rzeczy lub w wypadku egze kucji przepadku orzeczonego tytułem środka zabezpieczającego Skarb Państwa, na rzecz którego, prowadzona jest egzekucja, nie jest wierzycielem cywilnoprawnym lecz jedynie zajmuje pozycję wierzyciela. Tak samo osoba zobowiązana nie jest dłużnikiem w cywilnoprawnym tego słowa znaczeniu, lecz jedynie zajmuje pro cesową pozycję dłużnika.
Stosunek prawny łączący Skarb Państwa z osobą zobowiązaną regulują prze pisy prawa karnego dotyczące przepadku rzeczy jako kary dodatkowej lub prze
4 F e l i f c ł Z e d l e t N r 7-9 (283-285)
padku orzeczonego jako środka zabezpieczającego. Wynikające z tego tytułu sze roko rozumiane uprawnienia Skarbu Państwa do mienia objętego przepadkiem różnią się swym charakterem od uprawnień wierzyciela cywilnoprawnego do za spokojenia swych roszczeń w drodze egzekucji. Dlatego też w celu określenia, kiedy następuje naruszenie praw osób trzecich uzasadniające zwolnienie przed miotu od kary przepadku lub od przepadku orzeczonego tytułem środka zabez pieczającego ,niezbędna jest analiza przepisów o tych przepadkach.
Stosownie do art. 48 k.k. można w naszym prawie orzec przepadek rzeczy na leżącej zarówno do sprawcy jak i do osób trzecich, z tym jednak zastrzeżeniem, że przepadek rzeczy należących do osób trzecich można — zgadnie z art. 48 § 3 — orzec tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.7 Z treści więc tego przepisu wynika, że nasze prawo w wielu wypadkach przewiduje możliwość przepadku rzeczy na leżących do osoby n :e będącej sprawcą przestępstwa, przy czym w niektórych wy padkach (np. art. 135 § 3 kJk.) jest to przepadek fakultatywny, w innym zaś <np. art. 232 § 1, 273 § 3 k.k.) obligatoryjny. Podobnie przedstawia się sprawa
z przepadkiem orzeczonym tytułem środka zabezpieczającego (por. np. art. 103
i 104 k.k.).8
Okoliczności te, rzecz jasna, nie mogą pozostać bez wpływu na określenie pod staw powództwa o zwolnienie od kary przepadku rzeczy czy też od przepadku orzeczonego tytułem środka zabezpieczającego. Skoro bowiem ustawodawca przewi duje możliwość objęcia powyższymi przepadkami mienie osób nie będącymi spraw cami przestępstwa, to tym samym orzeczenie takich przepadków nie może być uważane za naruszenie praw osób trzecich w rozumieniu art. 841 k.p.c. Z taką sytuacją mamy do czynienia nie tylko wtedy, gdy przepadek jest obligatoryjny — lecz także wtedy, gdy przepadek jest fakultatywny. W tym ostatnim wypadku ustawodawca pozostawił możliwość stosowania represji karnej do swobodnej de cyzji sędziowskiej.
To, co powiedziano wyżej, pozwala zatem na ogólne stwierdzenie dotyczące pod staw powództwa osoby trzeciej o zwolnienie od kary przepadku rzeczy i od prze padku orzeczonego tytułem środka zabezpieczającego. Należy więc przyjąć, że wtedy gdy zgodnie z przepisami można orzec przepadek tylko mienia sprawcy przestęp stwa, osoba trzecia może bronić swych praw za pomocą powództw o zwolnienie od egzekucji, jeżeli na rzeczy objętej przepadkiem ma prawa lub uprawnienie wy mienione wyżej w pkt 1. W takiej bowiem sytuacji represja karna może dotknąć tylko sprawcę i z tej racji Skarb Państwa nie może przejmować w drodze kary przepadku mienia osób trzecich. Sytuacja Skarbu Państwa jest tutaj podobna do sytuacji wierzyciela, który nie ma prawa do zaspokojenia swojej należności z m a jątku osoby trzeciej. Jeżeli natomiast, zgodnie z przepisami, można orzec przepa dek także mienia osób trzecich, to wówczas osoby te nie mogą żądać zwolnienia od omawianych przepadków, choćby nawet przysługiwało im na rzeczy objętej przepadkiem jakieś prawa lub uprawnienia wymienione w powołanym wyżej pkt 1.
Na zakończenie tych ogólnych uwag o podstawach wyłączeń od analizowanych przepadków należy wskazać na łączące się z tym zagadnieniem domniemania
z art. 134 k.k.w. Rzecz jasna, ze względu na zakres tej problematyki kwestie te
7 P o r. n a te n t e m a t u w a g i u : I. A n d r e J e w a, W. S w i d y i W. W o l t e r a : K o d e k s k a r n y z k o m e n ta r z e m , W a rsz a w a 1973, s. 22; J . B a f i i , K. M i o d u s k i e g o t M. S i e w i e r s k i e g o : K o d e k s k a r n y — K o m e n ta rz , W a rsz a w a 1977, s. 163 i n .
a P o r. ta k ż e H. R a d z i k o w s k i : C y w lllsty c z n e a s p e k ty o rz e k a n ia o d o w o d a c h r z e c z o w y c h w p o s tę p o w a n iu k a r n y m , N P 1980, n r 5, s t r . 27 1 n.
N r 7-9 (283-285) O chrona praw osób trzecich p r z y ka rze p rzep a d ku rzeczy 5
jedynie sygnalizuję. Domniemaniami tymi, stosownie do art. 134 k.k.w., mogą być również objęte przedmioty, w stosunku do których orzeczono karę przepadku. Do póki domniemania te działają, przyjmuje się, że przedmioty nimi objęte należą do skazanego (oskarżonego). W takiej więc sytuacij osoba trzecia, podejmując ob ronę przed • egzekucją musi domniemania te obalić według zasad określonych w k.k w.9
IV. Poczynione wyżej ustalenia dotyczące podstaw powództwa o zwolnienie przedmiotu od kary przepadku lufo od przepadku orzeczonego tytułem środka za bezpieczającego wymagają dalszych jeszcze wyjaśnień.
Jak już wspomniano, podstawy te są różne w zależności od tego, czy w k o n
kretnym wypadku przepadkiem można lufo nie można objąć mienie osoby nie bę dącej sprawcą, a więc mienie osoby trzeciej. Od okoliczności tych zależeć więc będzie, czy osoba trzecia będzie mogła lub nie będzie mogła wnosić skutecznie o wyłączenie rzeczy od przepadku.
Na tym tle wylania się prohlem ochrony praw osób trzecich gdy sąd karny błędnie przyjął, że popełniono przestępstwo, za które można orzecz przepadek rze czy należących do osób trzecich i gdy taki przepadek orzekł, faktycznie zaś prze stępstwa takiego nie popełniono. Jak w takiej sytuacji osoba trzecia ma bronić swych praw?
Odpowiedzi na to pytanie można jak sądzę udzielić po uwzględnieniu przepisów regulujących wpływ orzeczeń sądu karnego na postępowanie cywilne. Kwestię tę w naszym prawie reguluje art. 11 k.p.c. zgodnie z którym ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiąże sąd w postępowaniu cywilnym. Osoba, która nie była oskar żona, może jednakże powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie oko liczności wyłączające lufo ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.
Omawiane przepadki mogą jednak być orzeczone nie tylko wyrokiem sądu kar nego, lecz także postanowieniem sądu karnego. Z tych względów należy wyraźnie odróżnić dwie sytuacje: pierwszą, gdy przepadek orzeczono wyrokiem, oraz drugą, gdy przepadek orzeczono postanowieniem.
W sytuacji pierwszej, stosownie do cytowanego już art. 11 k.p.c., wyrok sądu karnego wiąże sąd cywilny co do faktu popełnienia przestępstwa. Jeżeli zatem sąd karny prawomocnym wyrokiem skazał za przestępstwo, za które można orzec przepadek rzeczy należącej do osoby trzeciej, to wówczas sąd cywilny jest tym faktem związany. W konsekwencji tego związania sąd cywilny nie będzie mógł na wet dokonywać ustaleń dotyczących okoliczności faktu popełnienia przestępstwa. Takich ustaleń nie uzasadnia nawet art. Ul zdanie drugie kjp.c., ponieważ powódz twa o zwolnienie od omawianych przepadków nie dotyczą odpowiedzialności cy wilnej osoby trzeciej. W takim więc wypadku osoba trzecia nie może podjąć żad nych skutecznych, środków dla obrony swych praw. Możliwości takie otwierają się dopiero po uchyleniu wyroku karnego w drodze wznowienia postępowania lub rewizji nadzwyczajnej. Wówczas to — stosownie do art. 168 kJkjW., który poprzez art. 169, 199 k k.w. ma także zastosowanie do wykonania orzeczenia o karze prze padku i przepadku orzeczonego tytułem środka zabezpieczającego — mienie objęte przepadkiem zwraca się osobie uprawnionej. W razie zaś niemożności zwrotu Skarb Państw a odpowiada według przepisów o odpowiedzialności samoistnego posiadacza w dobrej wierze. W wypadku odmowy wydania lufo zapłaty sumy pieniężnej osoba
6 r e l i k t Z e d l e r N r 7-9 (2*3-285)
trzecia będzie mogła dochodzić swych roszczeń na zasadach ogólnych, tj. żądać wydania rzeczy lub zapłaty. Art. 168 kjk.w. nie wyłącza, rzecz jasna, możliwości dochodzenia przez osobę trzecią naprawienia szkody na podstawie zasad ogól nych.
Odmiennie natomiast przedstawia się sprawa, gdy w omawianej sytuacji orze czono przepadek postanowieniem. W wypadku takim należy, jak sądzę, dopuścić możliwość badania w procesie o zwolnienie od przepadku, czy rzeczywiście popeł niono przestępstwo, za które można orzec przepadek rzeczy należącej do osób trze cich. Za takim rozumowaniem przemawiają następujące argumenty:
a) w naszym prawie postanowienie sądu karnego nie wiąże sądu cywilnego,1' b) powództwo o zwolnienie od egzekucji w omawianych przez nas wypadkach
jest jedynym środkiem obrony praw osób trzecich.
Osoba trzecia nie uczestniczy w postępowaniu karnym i bardzo często dowiaduje się o przepadku dopiero w chwili wykonywania orzeczeń o przepadku. Przyjęta koncepcja zapewnia osobie trzeciej możliwość skutecznej obrony jej praw.
V. Ustalenia powyższe nie rozwiązują jeszcze wszystkich problemów związanych z podstawą powództwa o zwolnienie przedmiotów od kary przepadku lub prze padku orzeczonego tytułem środka zabezpieczającego. Osobnego omówienia wy maga jeszcze zwolnienie od powyższych przepadków przedmiotów należących do majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską a należącego do sprawcy i jego małżonka.
Kwestia ta nie nasuwa większych wątpliwości wówczas, gdy prawo zezwala na objęcie przepadkiem rzeczy nie należących do sprawcy. W takiej sytuacji prawa przysługujące małżonkowi siprawcy nie mogą uzasadniać zwolnienia od przepadku. Zagadnienie to zostanie więc pominięte w dalszych naszych rozważaniach. Problem powstaje natomiast wtedy, gdy zgodnie z obowiązującymi przepisami przepadkiem można objąć jedynie przedmioty należące do sprawcy przestępstwa.
Należy tutaj zwrócić uwagę na to, że kwestie te w ogóle nie zostały dostrze żone przez twórców k k . W normach prawnych regulujących dopuszczalność przepadku rzeczy wzięto pod uwagę jedynie to, czy przedmiot należy czy też nie należy do sprawcy. Brak natomiast wyraźnego określenia jak postąpić, gdy przed miot przepadku wchodzi do majątku wspólnego małżonków, co zresztą w prak tyce zdarza się bardzo często.
Mając na uwadze istotę majątku wspólnego małżonków, nie można mówić, żeby przedmiot taki należał lub nie należał do sprawcy. Przedmiot ten wchodzi do m a jątku, 'który stanowi współwłasność sprawcy i jego małżonka, przy czym współ własność ta ma charakter współwłasności łącznej, szczegółowo unormowanej, w kj.o. (art. 31 i nast. k.r.o.).
Dość problematyczny byłby pogląd, który by w takiej sytuacji nakazywał trak towanie rzeczy wchodzących do majątku wspólnego jako rzeczy „nie należących do sprawcy”. Pogląd taki nie brałby pod uwagę uprawnień, które przecież w ta kiej sytuacji przysługują sprawcy, jako' współwłaścicielowi majątku wspólnego. Ponadto prowadziłby on dość .poważnie do zwężenia możliwości stosowania kary przepadku, co nie zawsze byłoby celowe. Nie można również, rzecz jasna, przed miotów tych traktować jako „należących do sprawcy”, gdyż prowadziłoby to do pomijania uprawnień małżonka nie będącego sprawcą przestępstwa. * i
io P o r. K . P i a s e c k i : W p ły w p o s tę p o w a n ia 1 w y r o k u k a r n e g o n a p o stę p o w a n ie i w y r o k c y w iln y , W a rsz a w a 1970.
N r 7-9 (283-285) O chrona praw osób trzecich p rz y k a rze przep a d ku rzeczy 7
Rozwiązania tego problemu należy szukać, jak sądzę, w przepisach o wykonaniu kary przepadku i orzeczenia o przepadku tytułem środka zabezpieczającego.
Zgodnie z art. 169 k.k.w. wykonanie kary przepadku rzeczy naslęputje przy od powiednim zastosowaniu przepisów o wykonaniu kary konfiskaty, z uwzględnie niem przy tym przep'sów art 1^70—ITT® k.k.w. Zasady te, stosownie do art. :09 •kfc.w., odnoszą się również do wykonania orzeczenia o przepadku rzeczy tytułem środka zabezpieczającego.
Przepisy o wykonaniu kary konfiskaty przewidują możliwość .wykonania tej Kary ■z przedmiotów należących do majątku wspólnego. Kwestię tę reguluje art. 1251 k k.w. Przepis ten stanowi, że z chwilą prawomocnego orzeczenia kary konfiskaty całości lub części majątku jednego z małżonków pozostających we wspólności majątkowej przedmioty majątkowe, których konfiskata dotyczy, tra-. ą z mocy prr,- wa charakter składników m ajątku wspólnego. Od tej chwili stosuje się co nich odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, przy czym ud ciał Skarbu Państwa i małżonka osoby skazanej są równe. Małżonek skaranego, jak również Skarb Państwa mogą jednak żądać, żeby ustalenie udziału w tych przed miotach nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przy czynił się do ich nabycia. Powstaje więc zagadnienie, czy przepis ten ma odpo wiednie zastosowanie do wykonania or.ze-ezec. i a o karze przepadku rzeczy oraz przepadku orzeczonego tytułem środka zabezpieczającego.
W nauce wyjaśnia się, że odpowiednie stosowanie przepisów po'ega na naj normalniejszym stosowaniu określonych przepisów do drugiego zakresu odniecierip, z tym jednak zastrzeżeniem, że całkowicie nie mają zastosowania bądź też w pew nej części swej treści ulegają zmianie te spośród tych przeipsów, które- ze względu na treść swych postanowień są bezprzedmiotowe lub sprzeczne z przepisami nor mującymi już te stosunki, do których mają być stosowane.11
K ierując się tą wskazówką należy przyjąć, że art. 1251 k.k.w ma odpowiednie zastosowanie do wykonania orzeczeń o przepadku rzeczy jako .kary dodatkowej lub orzeczonej tytułem środka zapobiegawczego, gdyż nie pozostaje on w żadnej sprzeczności z przepisami regulującymi powyższe przepadku. Art. 1251 k k w . bo wiem został wprowadzony ustawą, której celem była dalsza ochrona rodziny,11 12 sam zaś przepis ten miał wzmóc tę ochronę przed karą wymierzoną jednemu z mał żonków. W ten sposób przepis ten umożliwia realizację tego celu i jednocześnie skutecznie zabezpiecza interesy Skarbu Państwa. Zastosowanie go odpowiednio do omawianych przepadków należy zatem uznać za celowe.
Stosując więc art. 1251 k.k.w. należy przyjąć, że gdy orzeczono przepadek rzeczy wchodzącej w skład m ajątku wspólnego małżonków, to przedmiot objęty przepad kiem traci z mocy prawa charakter składnika majątku wspólnego. Od tej chwili stosuje się do tego przedmiotu przepisy o współwłasności w częściach ułamko wych, przy czym udziały Skarbu Państwa i małżonka osoby skazanej są równe. Małżonek skazanego, jak również Skarb Państwa mogą jednak żądać, aby usta lenie udziałów w tych przedmiotach nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w któ rym każdy z małżonków przyczynił się do ich nabycia. Żądanie ustalenia więk
11 J . N o w a c k i : A n a lo g ia le g is, W a rsz a w a 1966, s. 146.
12 P o r . J . B a f I a: N o w e liz a c ja k o d e k s u ro d z in n e g o 1 o p iek u ń czeg o , N P 1876, n r 1, s . 3 i n .; J . I g n a t o w i c z : D o n io słe z m ia n y w k o d e k s ie ro d z in n y m i o p ie k u ń c z y m , N P 1976, n r 4, s. 543 i n .; J . S. P i ą t o w s k i : Z m ia n y w p r a w ie r o d z in n y m , P iP 1976, n r 4, *. 32 i n .
8 F e l i k s Z e d i e r N r 7-9 (283-239)
szego udziału Skarbu Państwa powino nastąpić w drodze powództwa o ustalenie.1* Natomiast małżonek skazanego zawsze może bronić swych praw jedynie w drodze powództwa o zwolnienie od egzekucji
Podstawy jednak tego powództwa w omawianych wypadkach będą się nieco różnić od podstaw wskaznych już wyżej. Z redakcji bowiem art. 1(251 kk.w . wy nika, że z mocy prawa, gdy przedmiot objęty przepadkiem wchodzi do m ajątku wspólnego małżonków, połowa jego wartości wyłączona jest od tej kary i przecho dzi do majątku małżonka, który nie został skazany. Jeżeli więc przepadkiem ob jęty zostanie cały przedmiot, wówczas małżonek skazanego może zawsze żądać zwolnienia od egzekucji udziału równego połowie jego wartości. W tym celu wy starczy, że małżonek ten wykaże w procesie, iż przedmiot objęty przepadkiem wchodził do majątku wspólnego. Natomiast w wypadku, gdy małżonek ten chciałby uzyskać zwolnienie od przepadku całego przedmiotu, wówczas stosownie do art. 125* kk.w. musi on nadto wykazać, że przyczynił się w całości do nabycia przedmiotu objętego przepadkiem.
W ścisłym związku z podstawami powództwa małżonka osoby skazanej o zwol nienie od przepadku przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego po wstaje zagadnienie zakresu zastosowania domniemania z art. 134 k.kw . Zgodnie z tymi domniemaniami przyjmuje się, że mienie osób bliskich skazanego w wy padkach wskazanych bliżej w ustawie w art. 134—136 k.k.w należy do samego skazanego.
Zakres zastosowania tych domniemań jest bardzo szeroki, a małżonek skaza nego jest z reguły osobą bliską skazanego. W związku z tym powstaje pytanie, czy domniemaniami z art. 134 k.k.w. objęty jest również wskazany w art. 1251 k.k.w., udział małżonka skazanego. Odpowiedź na to pytanie ma wpływ na określenie podstaw powództwa o zwolnienie od przepadku przedmiotu wniesionego pr.zez małżonka skazanego.
Jeśli się przyjmie, że domniemaniami z art. 184 k.k w. objęte jest mienie wska zane w art. 125* k k w., to wówczas małżonek skazanego, chcąc uzyskać zwolnienie od przepadku, musiałby nie tylko wykazać, że mienie to wchodzi do m ajątku wspólnego, lecz nadto obalić także domniemanie w sposób określony bliżej w k .k w (art. 137—139 k.k.w.).
Pogląd ten aprobowany jest przez część doktryny.* 14 Takie samo stanowisko zajął tu także Sąd Najwyższy.15
Pogląd ten wzbudza jednak poważne wątpliwości. Redakcja a rt 1251 i 134 k.kw. pozwala na przyjęcie tezy wręcz odmiennej W szczególności wskazanie
w art. 1251 k.kw. osobnego trybu w celu dochodzenia roszczeń Skarbu Państwa daje podstawę do stwierdzenia, że domniemania z art. 134 k.k.w. nie stosują się do określonego w art. 1261 k.k.w udziału małżonka skazanego w przedmiotach •bjętych konfiskatą lub przepadkiem.15
u F. Z e d 1 e r: O c h ro n a p ra w m a łż o n k a osoby s k a z a n e j n a k a rę k o n f is k a ty , „ P a le s tr a ” 1378, n r 8, s. 35 i n. 14 P o r. n n .: A. D y o n i a k : D o m n ie m a n ia p r a w n e z a r t. ilB4 5 1 k .k .w . ,w s to s u n k a c h m iq d zy m a łż o n k a m i, N P 1979, n r 1«, s. 76 i n .; J . S z t o m p k a : K o n f is k a ta m ie n ia a sp ó ł d z ie lc z e p r a w o d o lo k a lu , N P 11978, nx 2, s. 219 i n . 15 T a k S N w w y r o k a c h : z d n ia ai.V.il978 r . IV CR 129/78, O S N C P 197B, n r 6, p o z. 102 o ra z z d n ia 7.XTI.19T9 r. I I I 'CRN 246/78, O S N C P 1979, n a 9, .poz. 1175.
i« P o r. iszerzej n a 'te n te m a t : F. Z e d 1 e r : G lo sa d o w y ro k ó w z d n ia 31.V .1878 r . IV C K 129/78 o ra z z d n ia 7 .X II.1878, I II C R N ,246/78, N P 1989, n r <19, s. 143 i n .
