Genowefa Rejman
Problem ryzyka gospodarczego na tle
konkretnego orzeczenia Sądu
Najwyższego
Palestra 12/2(122), 58-65
1968
58
l G e n o w e f a R e j m a nN r 2 (122)
n ie zagraża, n ie m a w zasadzie p o trze b y u ciek a n ia się do ła m a n ia obow iązujących
przepisów . T ylko w n ielicznych, w y jątk o w y c h w y p a d k a c h czynności now ato rsk iej
m oże zajść p o trze b a n a ru sz e n ia u stalonego zakazu. Może to m ieć m iejsce np. w tedy,
k ie d y w to k u p ro d u k c ji lu b bud o w y użyje się m a te ria łu lu b surow ca w praw dzie
innego, niż p rz e w id u ją p rzepisy, le c z o dpow iadającego w szy stk im w ym aganiom
m a te ria łu lu b su ro w ca zalecającego.
W p raw d zie isto ta n o w a to rstw a p olega na ła m a n iu sta ry c h , ustan o w io n y ch n o rm
i w zorców , a le ła m an ie s ta re j i w p ro w a d ze n ie now ej te c h n ik i oraz w szelkich in
no w ac ji nie odbyw a się i n ie m u si się odbyw ać za pom ocą ła m a n ia przepisów ,
k tó re w naszych w a ru n k a c h u le g a ją rów nież zm ianom . Z ezw olenie w ięc w in te
resie n o w a to rstw a n a ła m a n ie p rzep isó w bez zastrzeżeń n ie byłoby ■
u zasadnione
społecznie, jakikolw iek w n ie k tó ry c h w y p ad k a ch m oże być tolero w an e.
N ato m iast g w a ra n c ją
zachow ania
m ak sim u m
bezp ieczeń stw a
przy ryzy k u ,
z k tó ry m w iąże się n iebezpieczeństw o dla życia i zdrow ia ludzkiego, m u si być ko
nieczność rygorystycznego p rze strz e g a n ia w aru n k u , żeby praw do p o d o b ień stw o za
grożenia b ezpieczeństw a tego życia czy zdrow ia było m in im aln e.
GENOWEFA REJMAN
Problem ryzyka gospodarczego na tle
konkretnego orzeczenia Sqdu Najwyższego
F a k t, że osoba k ie ru ją c a je d n o stk ą gospodarczą je s t zm uszona coraz częściej
p odejm ow ać decyzje w w a ru n k a c h ry zy k a lub n iepew ności *, nie je s t ju ż obecnie
k w estio n o w an y . N au k a ekonom ii te m u zag ad n ien iu coraz w ięcej pośw ięca u w a
gi 2, a stw ierd zen ie, że bez ry zy k a nie tylk o n ie m a postęp u , ale n ie je st też m oż
liw e n o rm a ln e p ro w a d ze n ie p rze d sięb io rstw a , należy dzisiaj ju ż do pew ników .
M ów iąc w ięc o ry zy k u , n ależy m ieć na u w ad z e p rz e d e w szy stk im tzw . r y z y k o
n o w a t o r s t w a
i
ryzyko
tow arzyszące
p o d s t a w o w e m u
p r o c e s o w i
p r o d u k c j i 3.
1 O. L a n g e p isz e ( O p ty m a ln e d e c y z je w y d . II, 1967, s t r . 204): „ E k o n o m iś c i n e o k la - s y c z n e j sz k o ły u ż y w a li z a m ia s t » ry zy k o « o k r e ś le n ia » n iep ew n o ść« . O b e c n ie te r m in u » n iep ew n o ść« u ż y w a się w p r z y p a d k a c h , g d y n ie m o ż liw e je s t z a s to so w a n ie w b a d a n iu d a n e g o z ja w is k a r a c h u n k u p ra w d o p o d o b ie ń s tw a . N a to m ia s t je ż e li m o ż liw o ść ta k a is tn ie je , u ż y w a m y r a c z e j te r m in u » ry z y k o « ” . 2 E. M a d e y : R y z y k o i n ie p e w n o ś ć w p la n a c h g o s p o d a rc z y c h , „ G o s p o d a rk a p la n o w a ” , 1963, n r 10; J . K w e j t : D y r e k to r, ry z y k o i o d p o w ie d z ia ln o ś ć , „ P n z e g lą d O r g a n iz a c ji” 1964, n r 8—9; W . G r z y b o w s k i : G ra n ic e i d o p u sz c z a ln o ść r y z y k a w g o s p o d a rc e so c ja li s ty c z n e j, „ G o s p o d a rk a P la n o w a ” , 1965, n r 3; W. S a r n e c k i : R y z y k o i n ie p e w n o ś ć w d z ia ła ln o ś c i p rz e d s ię b io r s tw a p rz e m y sło w e g o , W a rs z a w a 1967.
8 N a t ę o k o lio z n o ść słu s z n ie z w ró c ił u w a g ę w swytch p u b lik a c ja c h H . P o p ła w s k i. A u to r tw ie r d z i, że ry z y k o n o w a to r s k ie s ta n o w i I ra g m e n t, c z ą s tk ę o g ó ln ie js z e g o p ro b le m u , ja k im j e s t r y z y k o g o s p o d a rc z e , z w ią z a n e śc iśle z p o ję c ie m g o sp o d a ro w a n ia . Z a g a d n ie n ie to je s t
№ 2 (122)
R y z y k o gospodarcze na tle orzeczen ia SN 59Inaczej k s z ta łtu je się w naszych w a ru n k a c h p raw o do ry z y k a w pierw szym ,
a inaczej w d ru g im w y p ad k u . N ow atorskie p rzedsięw zięcia, pro w ad zo n e w p o w o ła
n y c h do tego k o m ó rk ach , w chodzą do p la n u i s tra ty stą d w y n ik łe fin an so w a n e są
z b u d że tu P a ń s tw a .4 O koliczność ta p rzesąd za w zasadzie o b ra k u odpow iedzialnoś
ci k a rn e j z ty tu łu n iegospodarności nie tylk o w ów czas, gdy s tra ty w y n ik ły w w a
r u n k a c h s ta n u w yższej konieczności lu b niem ożności p rz y p isa n ia sp raw cy w iny,
a le ta k ż e w ów czas, gdy b y ły re z u lta te m ry zy k a n ow atorskiego, k tó re z n a jd u je p o
k ry cie finansow e.
R yzyko to w arz y szą ce n o rm aln ej działalności gospodarczej p rze d sięb io rstw a nie
z n a jd u je takiego o p a rc ia , a sy tu a c je p ro w a d zą ce do w y d aw an ia decyzji w ra m a c h
r y z y k a p o w sta ją bardzo często n a k ażdym szczeJblu d ziałalności gospodarczej. S tąd
te ż w p ra k ty c e sądow ej w y p a d a co ra z częściej zajm ow ać się pro b lem em ry z y k a to
w arzyszącego n o rm aln ej p ro d u k c ji, n ato m ia st d o k try n a , p o ru sza jąc w sw ych ro z
w aż an ia ch p ro b le m ry zy k a , m a n a uw adze w zasadzie ry zy k o no w ato rsk ie, po
s tu lu ją c dla niego u sp raw ie d liw ie n ie w ra m a c h norm p ra w a karnego.
W ydaje się, że w a lk a prowadziona w d o k try n ie o w łączenie ry zy k a n o w a to rsk ie
g o do okoliczności u ch y lają cy c h odpow iedzialność k a r n ą 5 je s t w a lk ą o w yw ażanie
o tw a rty c h drzw i. D ziałalność e k s p e ry m e n ta ln a je s t dopuszczona w każdym p a ń
stw ie n a ta k ą sk alę, n a ja k ą sta ć d any k ra j od stro n y m ożliw ości k ad ro w y ch i f i
nansow ych. W ięcej n a w e t, w lite ra tu rz e p o d k re śla się, że d ziała n ia n o w a to rsk ie
w k ra c z a ją b ardzo d aleko, z a g raża ją c w zasadniczy sposób p o dstaw ow ym dobrom ,
n a k tó ry c h o p iera się życie i rozw ój człow ieka. Czy zatem d ziała n ia te należy je sz
cze w spom agać d odatkow o n o rm ą p ra w a k arnego? 6
W n au ce w ró żn y sposób u jm u je się to zagadnienie. L. K ołakow ski pisze, że
źródłem lu d z k ich nieszczęść n ie są n arzędzia, ale sposób ich w y k o rz y sta n ia, o p arty
n a istn iejący c h sto su n k ach życia zbiorow ego i istn ie ją c y c h ideologiach. P rz e św ia d
czenie to sta je się ta k oczyw iste, że w sty d n ie led w ie p o w tarz ać ra c je na jego
k o rz y ś ć 7.
Z ad an iem n a u k i p ra w a — ja k o n a u k i h u m a n isty c zn e j — n ie je s t przeto stw a
rz a n ie p rzeszkód do poczynań no w ato rsk ich , albow iem n o rm y ta k ie n ie są n a w e t
is to tn e z w ła sz c z a d la te g o , że o d 1956 r . p rz e d s ię b io r s tw a k o r z y s ta ją z w ię k s z e j sw o b o d y i d la te g o o g r a n ic z e n ie r y z y k a ty lk o d o p e w n y c h f ra g m e n tó w d z ia ła ln o ś c i p rz e d s ię b io r s tw a b y ło b y c z ę ś c io w y m ro z w ią z a n ie m p r o b le m u (H. P o p ł a w s k i : O d p o w ie d z ia ln o ść k a r n a k ie r o w n ik a za d z ia ła ln o ś ć p r z e d s ię b io r s tw a , W a rsz a w a 1967. W te j b a rd z o in te r e s u ją c e j m o n o g ra fii a u t o r p o św ię c a p ro b le m o w i r y z y k a c a ły ro z d z ia ł: s tr . 81 i n a s t.).
4 E . Maidey tw ie r d z i, że z e k o n o m ic z n e g o p u n k t u w id z e n ia w a ż n e są p r z y r o z w a ż a n iu d o p u s z c z a ln o śc i l u b n ie d o p u s z c z a ln o śc i r y z y k a d w ie n a s tę p u ją c e k w e s tie : a) s t a tu s p l a c ó w k i p r z y g o to w u ją c e j lu b s to s u ją c e j n o w e z a s a d y o ra z b) o d p o w ie d n ie ś r o d k i n a p o k r y cie s t r a t w y n ik ły c h z ry z y k a . W ięk szo ść p la c ó w e k n a u k o w y c h i p la c ó w e k p r z y g o to w u ją c y c h n o w ą te c h n ik ę m a ta k ie m o ż liw o śc i. P la c ó w k i P A N , w y ższe u c z e ln ie o ra z n ie k tó r e i n s t y t u t y re s o r to w e w y k o n u ją sw ą p r a c ę n ie z a le ż n ie o d te g o , ile je s t p r a c u d a n y c h , a ile n ie u d a n y c h (E. M a d e y : B r a k o d p o w ie d z ia ln o ś c i a p r a w o do r y z y k a — L ic z y ć i z a b e z p ie c z a ć , „ Ż y c ie W a rs z a w y ” . 25.X .1967 r.). 5 W a lk a t a z o s ta ła u w ie ń c z o n a w p ro w a d z e n ie m s p e c ja ln e j n o rm y do je d n e j z w e r s ji p r o j e k t u k o d e k s u k a rn e g o , k tó r a re g u lo w a ła to z a g a d n ie n ie ty lk o w o d n ie s ie n iu d o r y z y k a n o w a to rs k ie g o ( a rt. 23 p r o j e k t u k .k . z 1963 r.). 6 B a rd z o o s tr o p o s ta w ił to z a g a d n ie n ie Z . P a p ie r k o w s k i. Je g o z d a n ie m , n a le ż a ło b y za h a m o w a ć ta k i p o s tę p te c h n ic z n y , k t ó r y p r z y n o s i n ie sz c z ę śc ie c z ło w ie k o w i. Z e w e n tu a ln e g o k o n f lik tu p o m ię d z y h u m a n is ty k ą a te c h n ik ą p o w in n a w y jś ć z w y c ię sk o h u m a n is ty k a . D la te g o a u to r j e s t p r z e c iw n y w p iro w a d z e n iu do p r a w a k a r n e g o r y z y k a ja k o o k o lic z n o ś c i u c h y l a ją c e j k a r a ln o ś c i (Z. P a p i e r k o w s k i : p r o j e k t k .k . a p r o b le m o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j N P 4—5/1963).
80
G e n o w e f a R e j m a nN r 2 (122)
w sta n ie zaham ow ać ogólnego p ro c e su zm ierzającego coraz siln iej do now ych osiąg
nięć. 8 Z ad an iem n a u k i p ra w a je s t o p racow yw anie ta k ic h n o rm , reg u ł i zasad r
k tó re by pro w ad ziły do w y k o rz y sty w an ia osiągnięć w y n ik a ją c y c h z p o stęp u dla
d o b ra człow ieka, a nie przeciw k o niem u.
A n aliza różnego ty p u p rze p isó w w ykazu je, że ty lk o n ie w ie lk i w ycin ek d zia ła l
n ości n o w ato rsk ie j z n a jd u je w n a s z y c h w a ru n k a c h u za sa d n ien ie p ra w n e . Nie j e s t
bo w iem o b ję te fu n d u sze m p o stę p u techniczno-ekonom icznego sta d iu m przejściow e,,
b ęd ą ce na sty k u m iędzy p ra c a m i b adaw czym i a n o rm a ln ą p ro d u k c ją . M ożliwość
n iep o w o d zen ia w te j fa z ie je s t jeszcze b ardzo d u ż a .9 K ażd o razo w e p o ciąganie do>
odpow iedzialności k a rn e j za s k u tk i ry zy k a w y n ik ając eg o z zastosow ania p ro je k tu
do p ro d u k c ji byłoby p rz e k re śle n ie m (potrzeby b ad a ń n o w a to rsk ic h n a szczeblu n a
ukow ym . D latego należy p rze d łu ży ć ochronę k a rn o p ra w n ą ta k ic h przedsięw zięć
n o w ato rsk ic h , k tó re są k o n ty n u a c ją osiągnięć p laców ek i in s ty tu c ji pow ołanych do
p rzy g o to w y w an ia p ro je k tó w do rea liza cji. N ato m iast d ziała n ia n o w ato rsk ie je d
n o ste k do tego celu n ie pow o łan y ch pow in n y znaleźć ochronę k a rn o p ra w n ą tylk o
w ra m a c h znanych ju ż p ra w u k a rn e m u lu b u sta lo n y c h przez d o k try n ę okoliczności
w y łąc za ją cy ch k a ra ln o ść , a nie n a zasadzie ry z y k a n o w a to rsk ie g o .10
8 T . C y p ria n w sp o s ó b b a rd z o d o b itn y p o d k r e ś la b e z s iln o ść p r a w a w o b e c n o w a to rsk ic h * n ie r a z n ie b e z p ie c z n y c h p o s u n ię ć d la lu d z k o ś c i (T. C y p r i a n : P o s tę p te c h n ic z n y a p ra w o k a r n e , W a rsz a w a 1967).
P ro b le m n ie b e z p ie c z e ń s tw a w y n ik a ją c e g o z n o w y c h o sią g n ię ć te c h n ic z n y c h p o r u s z y li p o za ty m : T . C y p r i a n , A. G u b i ń s k i i J. S a w i c k i w a r t y k u l e : L 'a p p lic a tio n d e la te c h n iq u e s c ie n tif iq u e n o u v e lle a u d r o it p e n a l e t la p r o c é d u r e p é n a le . P r e m iè r e s jo u r n é e s J u r id iq u e s F ra n c o -P o lo n a is e s ( P a ris — G re n o b le , 28 m a rs — 2 a v r il, 1960), a ta k ż e A. G u - b i ń s k i i J. S a w i c k i w r o z p ra w ie : O c tu o n a o so b o w o śc i a p o s tę p te c h n ic z n y (O n ie k t ó r y c h z a g a d n ie n ia c h p r a w a k a r n e g o m a te r ia ln e g o i p ro c e so w e g o ), „ P a l e s t r a ” n r 6/1960. A u to rz y ci z g o d n i są co do te g o , że p ra w o k a r n e n ie m o ż e o b ra ć k i e r u n k u sp rz e c z n e g o z o g ó ln ą te n d e n c ją z m ie r z a ją c ą d o n o w y c h o sią g n ię ć te c h n ic z n y c h , że n o r m y p r a w a k a r n e g o p o w in n y w s p ie ra ć te p r o c e s y . N a u k a p r a w a p o w in n a te m u p r o b le m o w i p o św ię c ić o s o b n e m ie jsc e d la w s k a z a n ia m e to d i z a s a d z m n ie js z a ją c y c h n ie b e z p ie c z e ń stw o n o w a to r s k ic h p o su n ię ć d la c z ło w ie k a i je g o o to c z e n ia .
R . J u n g k n a t e m a t n ie b e z p ie c z e ń s tw a w y n ik a ją c e g o z p o s tę p u w d z ie d z in ie fiz y k i a to m o w e j p isz e : ,,O d tr z e c h s tu le c i k a ż d ą m y śl, k tó r a w n o s iła ś w ia tło w m ro c z n e t a j n i k i p r z y ro d y , w ita n o ja k o p o stę p . T e ra z , w 1939 r o k u , po r a z p ie rw s z y n ie k tó r z y b a d a c z e stw ie rd z ili, że z a s a d ę tę n a le ż y p o d d a ć re w iz ji. D o ty c h c z a so w a r a d o ść z k a ż d e g o p o s tę p u w ie d z y , p o d w ra ż e n ie m p o n u r y c h p e r s p e k ty w , k t ó r e o tw ie r a ły n o w e o d k r y c ia , p rz e o b r a ż a ła się w lę k p r z e d p o s tę p e m ” . (R. J u n g k : J a ś n ie j n iż ty s ią c sło ń c , P IW , s tr . 67 i 68).
9 E. M a d e y w p o w o ła n y m ju ż a r t y k u l e z „ Ż y c ia W a rs z a w y ” (p a trz p rz y p . 4) tw ie r d z i: „ Z a g a d n ie n ie r y z y k a k o m p lik u je się , g d y sp o jr z e ć n a n ie od s tr o n y p rz e d s ię b io rs tw a , z je d n o c z e ń , m in is te r s tw a . P r a c e w d ro ż e n io w e są f in a n s o w a n e z fu n d u s z u p o s tę p u te c h n ic z n e g o . N a to m ia s t k w e s tia s ty k u m ię d z y p r a c a m i b a d a w c z y m i i ro z w o jo w y m i a n o r m a ln ą p r o d u k c ją , o b e jm u ją c ą p rz y g o to w a n ie i u r u c h a m ia n ie p r o d u k c ji i n o w y c h w y ro b ó w , n ie m ie śc i się w fu n d u s z u r o z w o ju p o s tę p u te c h n ic z n e g o .
10 Z a g a d n ie n ie m r y z y k a n o w a to r s k ie g o w p rz e d s ię b io r s tw ie z a jm o w a ł się SN w s p ra w ie IV K 714/60. W s p r a w ie t e j do o d p o w ie d z ia ln o ś c i kari*»j z o sta ł p o c ią g n ię ty k ie r o w n ik Z a k ła d u P rz e tw ó rs tw a O w o c o w o -W a rz y w n ic z e g o za to , że w y d a ł d e c y z ję p o le c a ją c ą p r z e p ro w a d z e n ie p r o d u k c ji so k u z m a r c h w i w te d y , g d y p r o c e s te c h n o lo g ic z n y n ie b y ł je sz c z e o p r a c o w a n y . O s k a rż a n y s a m z a d e c y d o w a ł o sp o so b ie p r o d u k c ji, k tó r a b y ła n o w a to r s k a i e k s p e ry m e n ta ln a , a g o sp o d a rc z o u z a s a d n io n a ty m , że Z a k ła d y z a k u p iły n a d m ie r n ą ilo ść m a r c h w i, k tó r a w s k u te k p r z e m a r z n ię c ia w c z a sie t r a n s p o r t u i p rz e c h o w y w a n ia z o sta ła n a d p s u ta . P o w s ta ła w ię c n a g lą c a k o n ie c z n o ś ć p r z e r o b u m a rc h w i. Z a k ła d o m g ro z iły s t r a t y w y n ik a ją c e z z e p su c ia m a r c h w i; p r z e d s t r a t a m i ty m i m o g ły się u c h r o n ić p rz e z p rz e ro b ie n ie m a r c h w i n a sok. D e c y z ja t a z o s ta ła p o d ję ta n ie ty lk o w w a r u n k a c h ry z y k a , a le ta k ż e w s y tu a c ji, k t ó r a w y c z e r p u je s ta n w y ż sz e j k o n ie c z n o ś c i. S łu sz n ie w ię c SN n ie d o p a trz y ł s ię w d z ia ła n iu o sk a rż o n e g o p r z e s tę p s tw a z a r t . 286 § 1 k..k., p o le g a ją c e g o n a p r z e k r o c z e n iu w ła d z y p rz e z w y d a n ie d e c y z ji p o le c a ją c e j p r o d u k c ję s o k u p r z e d z a k o ń c z e n ie m p r o c e s u te c h n o lo g ic z n e g o . >
N r 2 (122)
R y z y k o g osp o da rcze na tle o rz e cz e n ia S N61
Inaczej to za gadnienie należałoby u ją ć w sto su n k u do ry zy k a zw iązanego z n o r
m a ln ą, p odstaw ow ą d ziałalnością je d n o stk i gospodarczej. D ecyzji gospodarczej
p o d ję te j w w a ru n k a c h tego ty p u ry zy k a trze b a by dać szersze ś w ia tło .11 N ale
żałoby je j dać ochronę k a rn o p ra w n ą n ie ty lk o w ów czas, gdy została p o d ję ta w sy
tu a c ji o k reślonej m ian em sta n u w yższej konieczności lu b z pow odu niem ożności
przy p isa n ia sp raw cy w iny, ale ta k ż e tylk o z te j przyczyny, że została p o d ję ta
w w a ru n k a c h ry zy k a.
P o d k re ślić należy, że w ty m w łaśn ie d uchu idzie lin ia rozw ojow a orzecznictw a
S ąd u N ajw yższego 12, k tó ry coraz częściej w sw ej p ra k ty c e spotyka się z p ro b le
m em odpow iedzialności k a rn e j za sk u tk i w y n ik łe z decyzji gospodarczej p o d ję tej
w ra m a c h ry zy k a lu b niepew ności.
11 P ro b le m te n w d o k tr y n ie p r a w a Je st sp o rn y . P rz e c iw k o u c h y le n iu o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j n a z a sa d z ie te g o t y p u ry z y k a o p o w ia d a się I. D ru s k i. A u to r je d n a k n ie w id z i ró ż n ic y p o m ię d z y ry z y k ie m a n ie d b a ły m p o s tę p o w a n ie m (I. D r u s k i : D y r e k to r — u r z ę d n ik i d z i a ł a c z , „ Ż y c ie W a rs z a w y ” z 28.X.1966 r.). P o d o b n y p o g lą d z n a jd u je s ię w a r t y k u l e K . K ł o s a : P a r a g r a f je s t d o b ry n a w sz y stk o ? „ P r a w o i Z y c ie ” z 6.XI.1966 r. G e n e ra ln ie p rz e c iw k o i n s ty tu c ji r y z y k a w p r a w ie k a r n y m o p o w ie d z ie li się p r o k u r a to r z y w d y s k u s ji n a d a r t . 23 p r o je k tu k o d e k s u k a r n e g o z 1963 r . ( „ B iu le ty n G e n e r a ln e j P r o k u r a t u r y ” N r 7—9/1963). Z a g a d n ie n iu d o p u sz c z a ln o śc i r y z y k a w n o r m a ln e j d z ia ła ln o ś c i g o sp o d a rc z e j p o św ię c o n o w ie le u w a g i n a ła m a c h „ Ż y c ia W a rsz a w y ” p o d k o n ie c 1966 r . D y s k u s ja t a b y ła z a in ic jo w a n a p rz e z p r o f. d r a J . S a w ic k ie g o , k t ó r y w la ta c h 1965—1967 p ro w a d z ił n a z le c e n ie K o m ite tu N a u k i i T e c h n ik i b a d a n ia n a t e m a t r y z y k a n o w a to rs k ie g o . D y s k u ta n c i je d n a k c z ę ś c ie j w k ra c z a li w p ro b le m r y z y k a to w a rz y sz ą c e g o n o r m a ln e j d z ia ła ln o ś c i p rz e d s ię b io r s tw a . T e n f a k t św ia d c z y o p r o p o rc ji ty c h d w ó c h z a g a d n ie ń w p r a k ty c e . D y s k u s ja b y ła p r o w a d z o n a p o d w s p ó ln y m ty tu łe m : R y z y k o i o d p o w ie d z ia ln o ś ć . R o z p o cz ę ła ją ro z m o w a „ Ż y c ia W a rsz a w y ” z p r o f. d re m J . S a w i c k i m n a t e m a t b r a k u o d p o w ie d z ia ln o ś c i i p r a w a do ry z y k a (14—15.V III.1966 r.), p o c z y m sw e a r t y k u ł y z a m ie ś c ili: J . B a r s k i : D y r e k to r — d z ia ła c z czy u r z ę d n ik (17.IX.1966 r .); W. S a d o w s k i : z p u n k t u w id z e n ia te o r ii (23.IX.); I. D r u s k i : D y reik to r — u r z ę d n ik i d z ia ła c z (28.X.); J . S a w i c k i : P a r a g r a f i d z ia ła ln o ś ć (l.X .); B.. N i e t y k s z a : ...a p o stę p te c h n ic z n y (9.X); S. B u c z k o w s k i : A utonom iia, z a s a d y czy fra z e s (15.X.); J . W a l i s z e w s k i D y r e k to r, k a lk u la to r c z * b o h a te r (20.X.); E. M a d e y : L ic z y ć czy z a b e z p ie c z a ć (26.X.); L . Ł u ż n i c k i : 286 k .k . — p la g a czy p a r a g r a f (28.X .); ro z m o w a z p r o f. d r J . S a w i c k i m po d y s k u s ji „ Ż y c ia ” : R y z y k o i o d p o w ie d z ia ln o ś ć i co d a le j (13—14.X I.). 12
w
k ilk u k o le jn y c h o rz e c z e n ia c h SN z a jm o w a ł s ię p ro b le m e m tz w . r y z y k a h a n d lo w e g o , p o r u s z a ją c w k a ż d y m z n ic h o s o b n y p ro b le m . T a k w ię c w o rz e c z e n iu z 12.X .1962 r . SN w y o d r ę b n ił ry z y k o h a n d lo w e z o g ó ln ie jsz e g o p o ję c ia r y z y k a g o sp o d a rc z e g o , a p o n a d to o d g r a n ic z y ł go o d n ie d o p e łn ie n ia o b o w ią z k ó w lu b in n e g o b e z tro s k ie g o g o s p o d a ro w a n ia m ie n ie m s p o łe c z n y m o só b za to m ie n ie o d p o w ie d z ia ln y c h . W o rz e c z e n iu z 3.1.1958 r . I I I K 1250/58 i 714/60 SN p o ru s z y ł k a p ita ln y p r o b le m w p ły w u cz a su n a p o d ję c ie d e c y z ji g o s p o d a rc z e j. T a k w ię c w s p r a w ie I I I K 126<V58 S N s tw ie rd z ił, co n a s t ę p u j e : N ie z a w s z e w a r u n k i w ła śc iw e g o g o sp o d a ro w a n ia , w ła śc iw e g o p o jm o w a n ia h a n d lu p o z w a la ją n a p o w o ln y t r y b d z ia ła ln o ś c i h a n d lu ją c e g o . C z ęsto m o ż e p o w s ta ć w h a n d lu n a g lą c a s y tu a c ja w y m a g a ją c a n ie z w ło c z n e g o d z ia ła n ia , c h o ć b y z p e w n ą d o zą ry z y k a , z a b e z p ie c z e n ie się p r z e to w p e w n e g o r o d z a ju p a p ie r k i m o że się o k a z a ć ró w n ie (a n ie k ie d y w z n a c z n y m sto p n iu ) sz k o d liw » d la in te r e s u p u b lic z n e g o .P o d k re ś lić n a le ż y , że te n n u r t o r z e c z n ic tw a SN z g o d n y je s t z p o g lą d a m i e k o n o m ic z n y m i n a p o ru s z o n y te m a t. W e k o n o m ii z w ra c a się sz c z e g ó ln ą u w a g ę n a c z y n n ik c z a s u p rz y p o d e jm o w a n iu d e c y z ji g o sp o d a rc z y c h (B. M i n c : P o s tę p te c h n ic z n y , W a rsz a w a 1967, s t r . 62 i n a s t.; W. S a r n e c k i : o p . c it., s tr . 82).
W w y r o k u I K 574/62 SN t r a f n i e z a u w a ż y ł, że p ra c o w n ik niie m o że p o n o sić r y z y k a z w ią z a n e g o z p ro w a d z e n ie m p rz e d s ię b io r s tw a p rz e z p r a c o d a w c ę . W d a ls z y m c ią g u sw y c h ro z w a ż a ń SN z a s ta n a w ia ł się n a d ró ż n ic ą p o m ię d z y sz k o d ą w y n ik łą z ry z y k a a sz k o d ą z n ie d o p e łn ie n ia o b o w ią z k ó w słu ż b o w y c h .
W o rz e c z e n iu V K 15/61 SN r o z p a try w a ł p o d ję c ie r y z y k a h a n d lo w e g o n a tle tz w . „ d o b re g o g o s p o d a rz a ” .
62
G e n o w e f a R e j m a nN r 2 (122)
Do o sta tn ic h orzeczeń z tego za k re su należy w y ro k w y d an y dn ia 26.IV.1967 r.
III K R 14/67 ls, k tó re m u ze w zględu n a w ażność p o ruszonych zag ad n ień należy po
św ięcić nieco w ięcej uw agi. W sp raw ie te j był oskarżony, a n a s tę p n ie skazan y
p rzez sąd pierw szej in sta n c ji zastęp ca d y re k to ra do sp ra w ekonom icznych Z a k ła
dów P rz em y słu T ytoniow ego za to, że działając nieu m y śln ie, przek ro czy ł sw e
u p ra w n ie n ia p rze z w y d a n ie p o lecen ia m agazynow ania ty to n iu w pom ieszczeniach,
w k tó ry c h n ie zakończono jeszcze robót rem o n to w y ch i w k tó ry c h b ra k było
w łaściw ego zabezpieczenia przeciw pożarow ego. W w ynikiu tego stw o rz y ł on m ożli
w ość p o w sta n ia szkody w w ym ienionych w yżej Z ak ład ach . Za czyn te n został
skazan y z a rt. 286 § 3 k.k. n a k a rę 3 m iesięcy a re sz tu z w a ru n k o w y m zaw ie
szeniem w y k o n an ia k a ry n a o k res la t 2. S ąd N ajw yższy, r o z p a tru ją c tę spraw ę,
w y d ał w y ro k u n ie w in n iając y , w y p o w iad a jąc n a s tę p u ją c y pogląd p ra w n y :
„P o d jęcie
decyzji w
sp ra w a c h p rze d sięb io rstw a n ie je d n o k ro tn ie połączone
je s t z ry zy k ie m , k tó re p rz y uw zględ n ien iu k o n k re tn y c h w a ru n k ó w je s t dopusz
czalne bez n a ra ż e n ia się n a za rzu t p ostępow ania niezgodnego z obow iązkam i
ciążącym i n a dobrym gospodarzu. R yzyko to je d n a k nie m oże być nieograniczone.
G ran ice jego m uszą być zaw sze ocenione na tle k o n k re tn e j sy tu a c ji, przy czym
elem en tem podstaw ow ym , d ec y d u ją cy m o jego dopuszczalności, m u si być dobro
gospodarki n aro d o w ej, a w d an y m w y p a d k u poszczególnego p rze d się b io rstw a ” .
S y tu a c ja , w k tó re j d ziałał oskarżony, p rze d staw ia ła się w skrócie n astęp u jąco :
Z ak ład y z a k o n tra k to w a ły w 1963 ro k u 15 500 ton ty to n iu , a w 1964 r. 17 000 tón
ty to n iu . Zbiory ty to n iu b y ły je d n a k p ra w ie o 100% w yższe od z a k o n trak to w a n y ch .
Z ak ład y n ie były przy g o to w an e do p rzy ję cia całości ty to n iu . S podziew ając się
w iększych zbiorów , rozpoczęły one re m o n t odpow iednich pom ieszczeń, k tó ry je d
n ak n ie został zakończony w porę. O skarżony ja k o zastępca d y re k to ra do sp raw
ekonom icznych w y d ał p o lecenie złożenia ty to n iu w nie w y re m o n to w a n y ch m a g a
zynach. T ytoń ta m um ieszczony (najpraw d o p o d o b n iej) s p ło n ą ł.14
O pisana sy tu a c ja w sposób k lasy cz n y ilu s tru je w a ru n k i, w ja k ic h z n a jd u je
się p rac o w n ik z a jm u jąc y kiero w n icze stanow isko w g o sp o d arce uspołecznionej,
k tó ry zm uszony je s t do p o d ję cia decyzji bez żadnej pew ności, że doprow adzi ona
do zam ierzonych efektów . P rz ed się b io rstw o zaplanow ało p ew ie n lim it zbiorów
i do jego ra m przygotow ało m agazyny. Je d n a k ż e pom iędzy zap la n o w a n ą a f a k
tyczną d ziałalnością p rze d sięb io rstw a zachodzą n ie ra z isto tn e ró ż n ic e .15 P rz y
czyny tego zjaw isk a są różne, a dla p rze d sięb io rstw a opierająceg o sw ą p ro d u k c ję
R y z y k o h a n d lo w e w y o d r ę b n ia się ze sz c z e g ó ln ą o stro ś c ią z o g ó ln e g o p o ję c ia r y z y k a g o sp o d a rc z e g o . P ro b le m o w i te m u — z o g ra n ic z e n ie m go je sz c z e d o r y z y k a h a n d lu z a g r a n ic z n e g o — p o św ię c o n a b y ła d y s k u s ja n a ła m a c h „ Ż y c ia W a rs z a w y ” w r o k u 1964. D y s k u ta n c i p o d n o sili, że w p r a k t y c e h a n d lu z a g ra n ic z n e g o m u si b y ć p o d e jm o w a n e r y z y k o z a ró w n o w p r o d u k c ji, ja k i w tr a n s a k c j a c h h a n d lo w y c h . N ie m o że o n o je d n a k o z n a c z a ć złego z a b e z p ie c z e n ia in te r e s ó w P o ls k i. T rz e b a w y r a ź n ie o d g ra n ic z y ć r y z y k o h a n d lo w e od b r a k u s ta ra n n o ś c i. N a le ż y je d n a k u z n a ć p r a w o do b łę d u , je ż e li te n , k to te n b łą d p o p e łn ił, w y k o n a ł w s z y s tk ie c z y n n o śc i p o to , b y się p rz e d n im u s tr z e c , i d la te g o n ie p o w in ie n o d p o w ia d a ć (K. G r a b s k i , 10.1.1964). T e m u p ro b le m o w i p o ś w ię c o n y b y ł ta k ż e a r ty k u ł K . A l i n k a : M ię d zy h a n d le m a p r o d u k c ją — S ty k ze w s p ó ln ą o d p o w ie d z ia ln o ś c ią (24.IV.1964) o ra z Z . K o ł o d z i e j c z y k a : Co i j a k e k s p o rto w a ć (14—15/1964). T e n o s ta tn i w ty m a r t y k u l e g ło si: „ n ie m a h a n d lu b e z r y z y k a ” . H a n d e l m a p r a w o n ie ty lk o do b łę d u , a le i d o ry z y k a . 18 W y ro k o p u b lik o w a n y w O S N K W n r 10/1967 o ra z w O S P iK A n r 10/1967 (w ra z z n o tk ą ). 14 N ie w y n ik a to z u z a s a d n ie n ia w y r o k u , a lb o w ie m sa m z a r z u t o p ie r a się n a n a r a ż e n iu , a n ie n a w y r z ą d z e n iu sz k o d y .
15 W. S a r n e c k i (op. c it.) b a d a ł to z a g a d n ie n ie w 77 p r z e d s ię b io r s tw a c h i stw ie rd z ił, t e r e a liz a c ja p la n u ilo śc io w e g o a n i w je d n y m w y p a d k u n ie o d p o w ia d a ła ilo śc io m z a p la n o w a n y m .
N r 2 (122)
R y z y k o g osp o da rcze n a tle o rz e cz e n ia S N63-n a ro śli63-n a ch przem ysłow ych duży w pływ 63-n a o d ch y le63-n ie fak ty c z63-n e j działal63-ności
od zaplanow anej w y w ie ra ją w a ru n k i atm osferyczne.
T ak w ięc w k o n k re tn y m w y p a d k u o skarżony sta n ą ł p rzed n a s tę p u ją c ą a lte r
n aty w ą : albo po d jąć decyzję n a k a z u ją c ą w strzy m a n ie odbioru całości ty to n iu ,
albo też nak azać p rzy jm o w a n ie ty to n iu p onad lim ity zaplanow ane. Ż ad n a z tych-,
decyzji nie pro w ad ziła do id e aln y c h rozw iązań. P ierw sza decyzja nie sp ro w ad za
łaby niebezpieczeństw a dla ty to n iu p rzy ję teg o w g ran ic ac h p la n u ; s tra tę p o n ie śli
by tu rolnicy, a ta k ż e pośrednio Z ak ład y , k tó re nie m ogły by liczyć n a k o rzy śc i
p ły n ą ce ze zw iększenia p ro d u k c ji w raz ie p rze jęc ia całości ty to n iu . D ruga decyzja
zw iększała w p ra w d zie niebezpieczeństw o dla ty to n iu p onad jego n o rm aln e g r a
nice 16, ale d aw ała jed n o cześn ie p o d sta w y do przy p u szczen ia, że będzie ona k o
rz y stn a zarów no dla ro ln ik ó w , k tó rzy nie poniosą s tr a t zw iązanych z urodzajem ;
ja k i dla Z akładów .
Z ekonom icznego p u n k tu w idzenia obie decyzje m u siały być p o d ję te w w a
ru n k a c h ry zy k a. O skarżony nie m ia ł innej m ożliw ości. N iepodjęcie żadnej de
cyzji byłoby rów n o zn aczn e z odrzuceniem m ożliw ości p rzy ję cia ty to n iu poza li
m ity zaplanow ane. P o w sta je z kolei problem , czy obie decyzje z n a jd u ją u za sa d
n ie n ie w św ietle p ra w a karn eg o . J e s t to bardzo isto tn e p y ta n ie ; udzielenie o d
pow iedzi n a n ie m oże n a s tą p ić dopiero po o k reśle n iu d o p u s z c z a l n e j
g r a
n i c y dla ry zy k a gospodarczego w rozum ieniu zasad o k reśla ją cy c h odpow iedzial
ność k a r n ą . 17
P ierw sze k ry te riu m — to stopień p raw d o p o d o b ień stw a pow odzenia lu b n iepo
w odzenia d e c y z ji.18 P rzy ocenie z tego p u n k tu w id ze n ia decyzji gospodarczej
m ożem y się posłużyć w zasadzie tzw . p r a w d o p o d o b i e ń s t w e m
s z a c u n
16 P ro b le m o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j z n a r a ż e n ia o ra z p ro b le m r y z y k a n a ty m tle ro z w a ż y ł J . S a w i c k i w ro z p ra w ie p t.: O d p o w ie d z ia ln o ś ć k a r n a w b u d o w n ic tw ie w zw iązk i* z r y z y k ie m n o r m a ln y m i n o w a to r s k im (O d p o w ie d z ia ln o ść k a r n a w b u d o w n ic tw ie za sp o w o d o w a n ie n ie b e z p ie c z e ń s tw a w z w ią z k u z r y z y k ie m n o r m a ln y m i n o w a to rs k im ), „ P r o b le m y B u d o w n ic tw a ” 1963, n r 6. 17 P o d k re ś la się - d o p u sz c z a ln o ść r y z y k a w ro z u m ie n iu p r a w a k a rn e g o , in n e są b o w iem p o d s ta w y o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j, słu ż b o w e j i k a r n e j za d z ia ła n ie w w a r u n k a c h r y z y k a . R o z ró ż n ie n ie ty c h ró ż n y c h a s p e k tó w o d p o w ie d z ia ln o ś c i p r z e k r a c z a ra m y n in ie js z e g o a r ty k u łu .
18 A . G u b i ń s k i: R y z y k o n o w a to r s tw a , P iP n r 1/1960.
J a k tr u d n o je s t w sk a z a ć g r a n ic ę d e c y d u ją c ą o d o p u sz c z a ln o śc i p rz e d s ię w z ię c ia w w a r u n k a c h ry z y k a , św ia d c z y ć m o że s p r a w a V K 15/61, w k tó r e j p o sz c z e g ó ln e in s ta n c je są d o w e ró ż n ie u s to s u n k o w y w a ły s ię do d e c y z ji d y r e k to r a M H D , m o cą k tó r e j w y p ła c o n o , k w o tę 226 000 zł Z s u m o b r o to w y c h d y r e k c ji p r y w a tn y m a je n to m n a z a k u p o w o c ó w n a p n iu . S ąd W o je w ó d z k i sk a z a ł o sk a rż o n e g o z a r t . 286 § 1 k .k . za n a r a ż e n ie w s p o m n ia n e j d y r e k c ji n a r y z y k o tr a n s a k c j i p r z e p ro w a d z o n e j p rz e z a je n tó w . S ą d N a jw y ż sz y w y d a ł w y ro k u n ie w in n ia ją c y , w y c h o d z ą c z z a ło ż e n ia , że p r a c o w n ic y h a n d lu u sp o łe c z n io n e g o n ie m o g ą b y ć ty lk o f o rm a ln y m i w y k o n a w c a m i in s tr u k c ji. N a s tę p n ie SN s k o n c e n tro w a ł sw ą u w a g ę n a e la s ty c z n o ś c i p o ję c ia ry z y k a h a n d lo w e g o ,
w
k o n s e k w e n c ji teg o ro z u m o w a n ia c zy n z a r z u c a n y o s k a rż o n e m u z o sta ł p o z y ty w n ie oceniony», je ś li c h o d z i z a ró w n o o w y p ła c e n ie k w o ty 226 000 zł, j a k i o d o p u s z c z e n ie p r y w a tn y c h a j e n tó w d o d o k o n y w a n ia s k u p u o w o c ó w n a p n iu . D z ia ła n ie to , a c z k o lw ie k fo rm a ln ie N ie z g o d n e z o b o w ią z u ją c y m i p r z e p is a m i i n a w e t ry z y k o w a n e , g d y ch o d z i o p ie rw s z y czy n , w o s ta te c z n y m re z u lta c ie o k a z a ło s ię k o r z y s tn e d la M H D i d la s p r a w y z a o p a trz e n ia ry n k o w e g o . Od te g o w y r o k u z ało ży ł r e w iz ję n a d z w y c z a jn ą G e n e r a ln y P r o k u r a t o r . S ąd N a jw y ż s z y w s k ła d z ie 7 sę d z ió w p rz y c h y li! się d o a r g u m e n ta c ji P r o k u r a t o r a G e n e ra ln e g o i s tw ie rd z iły że d z ia ła n ie o sk a rż o n e g o — n ie z a le ż n ie od r y z y k a i m o ż liw o śc i k o rz y ś c i d la M H D — m u s i b y ć ro z w a ż o n e p o d k ą te m w id z e n ia s z k o d y d la in te r e s u p u b lic z n e g o w z n a c z n ie s z e rsz y m z n a c z e n iu , a m ia n o w ic ie d la g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j, k tó r e j ś r o d k i p rz y s p o r z y ły d o c h o d ó w p r y w a tn y m p rz e d s ię b io rc o m . W ty m r o z u m ie n iu b e z z n a c z e n ia j e s t o k o lic z n o ść » że w w y n ik u d e c y z ji o sk a rż o n e g o z a o p a trz e n ie sk le p ó w M H D się p o p ra w iło i w z ro sły '64
G e n o w e f a R e j m a nN r 2 (122)
k o w y m “ , k tó reg o cechą w y ró ż n ia ją c ą je s t to, że n ie o p ie ra się ono n a solidnej
p o d sta w ie przy k la sy fik a c ji i ocenie zdarzeń. W tych w a ru n k a c h ocena stopnia
p raw d o p o d o b ie ń stw a uzależniona je s t od dośw iadczenia i in tu ic ji podejm ującego
decyzję.
W lite ra tu rz e w y o d rę b n iła się n a w e t te o ria pośw ięcona k ry te rio m po d ejm o w a
n ia decyzji ze szczególnym uw zg lęd n ien iem decyzji p o d ję tej w okolicznościach
n ie w y m iern y ch za p o śred n ic tw em m etody m atem aty c zn e j lu b sta ty sty c zn e j. W śród
okoliczności, w y w ie ra ją c y c h w p ły w n a u sta le n ie g ran ic y praw d o p o d o b ień stw a,
niep o śled n ie m iejsce w ty m o sta tn im w y p ad k u z a jm u je k u ltu ra , organ izacja i w a
ru n k i, w k tó ry ch w y p ad ało p o d ją ć decyzję o c h a ra k te rz e g o sp o d a rc z y m .20
G dyby w ięc przy jąć, że Z ak ład y , w k tó ry c h p rac o w a ł oskarżony, były w ten
sposób zorganizow ane, źe d aw a ły zaw sze m ożliw ość ro zw iązan ia p ro b lem u gospo
darczego zgodnie z u sta lo n y m i zasadam i bezpieczeństw a, to w ów czas decyzja p o
le c a ją c a um ieszczenie ty to n iu w pom ieszczeniach n ie w y re m o n to w a n y ch byłaby
sprzeczna ze sposobem , sty lem p rac y oraz u sto su n k o w a n iem się do p ro b lem u n ie
bezp ieczeń stw a przez g ru p ę ludzi, k tó rą rep re z e n to w a ł oskarżony w zakresie
g o sp o d a rk i społecznej. D ecyzja ta p rz e k ra cza ła b y w ów czas dopuszczalny stopień
niebezpieczeństw a i n ie m ogłaby znaleźć u sp raw ie d liw ie n ia w ra m a c h in sty tu c ji
p r a w a karn eg o u ch y lają cy c h odpow iedzialność. T akiej je d n a k m ożliw ości o sk a r
żony w k o n k re tn y m w y p a d k u nie m iał. P o d ją ł on decyzję um ieszczenia ty to n iu
w nie w y re m o n to w a n y ch jeszcze m agazynach.
Czy m ożna p rzy ją ć, że w w a ru n k a c h , w ja k ic h działał oskarżony, decyzja zo
s ta ła w y d an a w sy tu a c ji n ie p rz e k ra c z a ją c e j dopuszczalnego sto p n ia n iebezpie
czeń stw a? U dzielenie odpow iedzi n a to p y ta n ie je s t tru d n e . Z aw sze m oże p o
w sta ć w ątpliw ość, czy b a d a ją c zasadność decyzji pod ty m k ą te m w idzenia, n a
leży b rać pod uw agę k r y te r ia m a k sy m a ln e, czy też w y sta rc z a ją c e będzie pow o
ła n ie się n a k r y te r ia przeciętn e.
W k o n k re tn y m w y p ad k u n ie bez znaczenia będzie f a k t u sto su n k o w a n ia się
do tego, ja k a byłab y sy tu a c ja oskarżonego, gdyby w y d ał decyzję w strzy m u jąc ą
p rzy ję cie ty to n iu p o n ad zap lan o w an e lim ity . Czy m ógłby w ów czas tłum aczyć
się sku teczn ie tym , że um ieszczenie ty to n iu w nie w y re m o n to w a n y ch m agazynach
zw iększałoby w sposób n iedopuszczalny niebezpieczeństw o dla surow ca. C hyba
n ie. Z u zasad n ien ia w y ro k u w y n ik a , że Z ak ład y T y toniow e sk ła d ały ty to ń jeszcze
w gorszych w a ru n k a c h i że do p o w sta n ia szkód nie doszło. D opuszczano w ięc
w tej m ierze p rzedsięw zięcia jeszcze bard ziej zw iększające niebezpieczeństw o dla
p rzechow yw anego ty to n iu .
Z ty c h dw óch m ożliw ości, ja k ie stały przed oskarżonym w m om encie p o djęcia
o b r o ty p r z e d s ię b io rs tw a . Z d a n ie m SN to sa m o m o ż n a b y ło o s ią g n ą ć p r z y p o m o c y le p sz e j p r a c y e ta to w y c h z a o p a trz e n io w c ó w , a n ie p rz e z p r y w a tn y c h a je n tó w , k tó r y m z w ię k sz o n o w sp o só b n a d m ie r n y ic h d o c h o d y . ,19 P r a w d o p o d o b ie ń s tw o a p r io r i, tz w . p ra w d o p o d o b ie ń s tw o m a te m a ty c z n e , j e s t m ia r ą z a j ś c ia z d a rz e n ia lo so w e g o , o k r e ś lo n ą w d ro d z e lo g ic z n e g o ro z u m o w a n ia . Z a k ła d a się p r z y ty m z n a jo m o ś ć z b io ru m o ż liw y c h z d a r z e ń o r a z ic h id e n ty c z n o ś ć , c z y li je d n a k o w ą m o żliw o ść w y s tą p ie n ia . P ra w d o p o d o b ie ń s tw o s ta ty s ty c z n e p o le g a n a e m p iry c z n y m u s ta le n iu c z ę s to tliw o śc i w y s tę p o w a n ia m o ż liw y c h o k r e ś lo n y c h z d a rz e ń lo so w y c h . P o r. W. S a r n e c k i : o p . c it., s tr , 12 i 13. 20 W. S a d o w s k i : T e o ria p o d e jm o w a n ia d e c y z ji, W a rsz a w a 1960; O. L a n g e : O p ty m a ln e d e c y z je , W a rsz a w a 1967, w y d . II; S. A b t : Z n a c z e n ie p o d e jm o w a n ia o p ty m a ln y c h d e c y z ji w b a d a n iu Ja k o śc i p r o d u k tó w , „ R u c h p ra w n ic z y , e k o n o m ic z n y , so c jo l." , K w . II, 1962.
N r 2 (122)
R y z y k o gosp odarcze na tle o rz e cz e n ia S N65
decyzji, w y b ra ł o n chyba bard ziej k o rzy stn ą dla Z akładów , jeśli rzecz oceniać
e x ante, a nie e x post.
N a ty m je d n a k nie kończy się ocena zasadności d e c y z j i p o d ję te j w w a ru n k a c h
ry zy k a . Nie bez znaczenia je s t w ty m w y p a d k u u k ła d e w e n tu aln y ch korzyści
i s tr a t co do ich bezw zględnej w ielkości. Jeżeli decyzja ty lk o w n ie w ielk im sto p
n iu p rzysporzyłaby korzyści Z akładom , ale jednocześnie zrodziłaby niebezpie-*
czeństw o pon iesien ia dużych stra t, to w ów czas n a w e t m ałe p raw dopodobieństw o
je j
niepow odzenia w czasie re a liz a c ji p rze k ra cza ło b y g ran ice dopuszczalnego
r y z y k a .21
Na p rzy k ła d jeżeli decyzja p rzy ję cia ty to n iu w całości p rzyniosłaby Z akładom
n ie w ielk ie korzyści, ale jednocześnie n a ra ż a ła b y je na niebezpieczeństw o pożaru,
w w y n ik u któ reg o m ógłby ulec zniszczeniu cały surow iec (a w ięc nie ty lko ten ,
k tó ry p rzek ro czy ł p lan o w a n e lim ity), to w ów czas n a w e t, n ie w ielk ie p raw d o p o d o
b ieństw o p ożaru n ie m ieściłoby się w g ran icach dozw olonego p ra w n ie ryzyka.
Nie je st o b o ję tn a w k o n k re tn y m w y p ad k u rów nież i ta okoliczność, czy n ie
bezpieczeństw o p ożaru p rzekształciło się w istocie w jego w yw ołanie. W cy to
w an y m w y ro k u b ra k je s t w ty m zakresie u staleń . Z a rz u t dotyczył tylko n a r a
żenia n a niebezpieczeństw o. G dyby isto tn ie niebezpieczeństw o p o ża ru n ie p rz e
k ształciło się w jego w yw ołanie, to w ów czas sy tu a c ja b yłaby stosunkow o ja sn a.
Je że li w ięc n ie p rz y jęc ie ty to n iu prow adziłoby do s tra t, k tó re poniosłyby Z akłady
oraz rolnicy, a p rzy ję cie ty lk o do n ara ż e n ia na niebezpieczeństw o s tra t, to —
k o n se k w e n tn ie rzecz b iorąc — decyzja ta m ieściłaby się w g ran ic ac h dopusz
cz aln eg o ry zy k a. P odjęcie decyzji w w a ru n k a c h ry zy k a zak ła d a zaw sze niebez
pieczeństw o je j niepow odzenia. D opóki to n iebezpieczeństw o n ie p rzek ształci się
w fak ty c zn e w y rząd zen ie szkody, dopóty rzeczyw isty stopień zagrożenia tru d n o
je s t w y m ie rn y w ra m a c h tzw . p raw d o p o d o b ie ń stw a szacunkow ego, w edług k tó
rego ocenia się d ecyzje gospodarcze.
Z b ra k u u sta le ń w ty m w zględzie tr u d n o je st w y razić p o g lą d co do zasadności
p ra w n e j decyzji p o d ję tej przez oskarżonego. D latego te ż sądy p ow inny zaw sze
zm ierzać do w y k az y w a n ia w w y ro k u szkód i ich rozm iaró w n a w e t w ów czas, gdy
k w a lifik a c ja czynu sp raw cy o p iera się n a n a ra ż e n iu n a szkodę, a n ie n a je j w y
w ołaniu. 22
21 P ro f . d r in ż. J a n K a c z m a r e k w a r t y k u l e p t. C e n a in ic ja ty w y („ Ż y c ie W a rsz a w y ” , 5.X .1966 r.) i l u s t r u j e to z a g a d n ie n ie w n a s tę p u ją c y sp o só b : 2% r y z y k a p r z y z a m ie r z o n y m e fe k c ie 100 m lj. d a je 2 m lj. s t r a t , n a to m ia s t 2% p r z y e fe k c ie 10 000 zł d a je 2 000 zł s t r a t . N a le ż y z a w sz e w z ią ć p o d u w a g ę r ó ż n ic ę p o m ię d z y s p o d z ie w a n ą b e z w z g lę d n ą k o r z y ś c ią a s t r a t ą , k tó r a m o g ła b y p o w s ta ć w w y n ik u r e a liz a c ji d e c y z ji.
22 N a le ż y p o d k r e ś lić , że o rz e c z n ic tw o są d o w e z n a jd u je w ty m w z g lę d z ie o p a r c ie w li t e r a t u r z e p r a w a . P o r. L. L e r n e l l : Z a g a d n ie n ie z w ią z k u p rz y c z y n o w e g o w p r a w ie k a r n y m , W a rsz a w a 1962, s tr . 317.
