ściach nie przynosiłaby ona chluby Wratysławowi. A le w swym rozum ow aniu nie uw zględnił wniosków W asilewskiego z a w artych w pracy kilkakrotnie cytowanej, o ile jejw n io sk i w spierają jego wywód. W asilewski szeroko uzasadnił fakt k o ro n a cji Bolesława C hrobrego w roku 1000, a jego tezy spotkały się z ostrożną akceptacją Jerzego Strzelczyka36. Pom inięcie przez Z em lickę tych ustaleń nie jest zaskakujące, wszak nie m a on zwyczaju ujaw niania opinii przeciwnych do jego! Jeżeli jed n ak rekonstrukcja w ydarzeń zaprezentow ana przez W asilewskiego zyska pow szechną akceptację, to spow oduje rew olu cyjną rewizję narodow ych dziejów. U znanie faktu koronacji podczas Z jazdu G nieźnieńskiego zdejm uje odium nieprawości z użytych wówczas insygniów. D latego H enryk IV mógł je przekazać W ratysławowi II bez ujmy dla niego. N atom iast nie m iecka krytyka koronacji 1025 roku m oże znaleźć w yjaśnienie w świetle norm zapisanych w dwa stulecia p ó ź n ie jp rz e z Fry deryka II w Złotej bulli sycylijskiej, by każdy wybrany król czeski ad nos vel succesores nostros accedat, regalia debito m odo re
cepturus31. T em u rygorowi Piastow ie nigdy się nie poddali!
T ekst Z em licki objętością trzykrotnie przewyższa inspirujące go studium W ihody. Nie m a więc możliwości, ani też p o trzeby, prezentow ania tu wszystkich w ątków w nim poruszonych. D yskutując nad zagadnieniem „pierw otnej korony królów polskich” Z em licka zbyt wiele spraw przem ilczał bądź przeinaczył, by jego wywód był przekonywający. Tezy W ihody nie sfalsyfikował, choć brak też niezbitych dow odów jejpraw dziw ości. Jed n o je st pew ne — i to już stanowi w artość sam oistną — że hipoteza o przekazaniu W ratysławowi II korony Piastów w sposób koherentny objaśnia przekaz K osm asa, orację Wi- p rech ta z G rójca i w izerunek ze Znojm a.
Wojciech Mischke Kraków
O regułach edycji średniowiecznych tekstów dokumentowych i literackich
N a m arginesie najnowszej propozycji h istoriografii francuskiej
W ostatnim czasie p o d p atro n atem elitarnej Ecole N ationale des C hartes pojaw iła się interesująca pozycja wydawnicza proponująca uściślenie reguł edycji tekstów średniowiecznych. Publikacja składa się z trzech części. Pierwsza m a charakter ogólny i zaw iera generalne w skazówki1. D rugi zeszyt serii dotyczy edycji źródeł dokum entow ych, rozum ianych sensu stric
to2. Trzecia część serii koncentruje się na tekstach literackich3. Seria ta kierow ana i przygotow ana jest przez zespół badaw
czy „Cywilizacja pism a w średniow ieczu” — znakom itych wykładowców Ecole N ationale des C hartes. Françoise V eillard (filologia klasyczna), Olivier G uyotjeannin (dyplom atyka średniow ieczna), Pascal Bourgain (łacina średniow ieczna) zdają się gw arantow ać wysoki poziom naukowy publikacji. Seria ta wpisuje się w praw ie 200-letnią tradycję Ecole des C hartes i jeszcze dłuższą historię francuskiej szkoły edycji tekstów średniowiecznych. A utorzy publikacji nie kryją oparcia się na b o gatym dorobku własnym i poprzedników . W arto w spom nieć choćby propozycje Pascala B ourgain4, B ern ard a B arbiche5, czy cały szereg p rac prow adzonych w ram ach M iędzynarodow ej Komisji Dyplom atyki kierow anej przez R o b e rta -H e n ri B au tier, także w ieloletniego wykładowcy i dyrektora paryskiej szkoły6.
36 J. Strzelczyk, Otton III i zjazd gnieźnieński, w: Milenium synodu — zjazdu gnieźnieńskiego, red. J. Kłoczowski, Cz. Pest, W. Polak, Lublin 2001,
s. 11-81, ad rem: s. 85 w przyp. 32. «Materiały Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej»; a także: idem, Naukowe pokłosie millenium zjazdu gnieźnień
skiego, Rocz. Hist. 68, 2002, s. 151-114, ad rem: s. 165.
31 CDBoh., t. II: Inde ab a. MCXCVIII. usque ad a. MCCXXX, Pragae MCMXII, num. 96, s. 92-94, ad rem:s.93.
1 Conseils pour l’édition des textes médiévaux. Fascicule I. Conseils généraux, red. Françoise Veillard, Olivier Guyotjeannin, Paris 2001.
2 Conseils pour l’édition des textes médiévaux. Fascicule II. Actes et documents d’archives, red. Olivier Guyotjeannin, Paris 2001.
3 Conseils pour l’édition des textes médiévaux. Fascicule III. Textes littéraires, red. Pascal Bourgain et Françoise Veillard, Paris 2002.
4 Sur édition des textes littéraires latins médiévaux, „Bibliothèque de L’Ecole des Chartres”, t. 150,1992, s. 5-49.
5 Conseils pour l’édition des documents français de l’époque moderne, „Gazette des beaux-arts”, lipiec 1980, s. 25-28; tenże, Conseils pou l’édition
des documents de l’époque moderne, w: L’édition des textes anciens, XVIe-XVIIIe siècle, red. idem et M. Chatenet, Paris 1993, 2 wyd., s. 15-30.
6 Normalisation internationale des méthodes de publication des documents latins au Moyen Age, tekst zebrany przez R.-H. Bautier, „Bulletin philologi
que ethistorique”, 1916, s. 9-54; Normes internationales pour l’édition des documents médiévaux, w: Travaux préliminaires de la Commission Internatio
nale de Diplomatique et de la Commission Internationale de Sigillographie, „Folia Caesaraugustana”, nr 1: Diplomatica et sigillographica, Saragossa,
1984, s. 13-93, [dalej: Folia Caesaraugustana]; inne seminaria międzynarodowe podejmujące tę tematykę to m.in., Grafia e interpunzione del latino nel
medioevo, Seminario internazionale, Roma 1984, red., A. Maieru, Roma 1981 oraz The editing of theological and philosophical texts from the Middle
Ages, Acts of the conference... Univ. of Stockholm. August 1984, wyd. M. Asztalos, Stockholm 1986.
P rzede wszystkim autorzy w stępu do zeszytu pierwszego zw racają uwagę na korzyści wynikające z rewolucji informa- ty c z n e ji w związku z tym, spoczywający na badaczach obow iązek przem yślenia na nowo strategii e d y to rsk iej(s. 10). A u to rom publikacji pow inna także przyświecać, w spom niana w przedm ow ie zeszytu pierwszego, przez E m m anuela Poulle, dy rek to ra honorow ego Ecole N ationale des C hartes, uto p ijn a być m oże, ale ciągle kusząca idea konsensusu p o n ad granicam i i językam i, w zakresie reguł edycji tekstów średniow iecznych (s. 6). Publikacja ta w pisuje się w ogólne ożywienie panujące w zakresie propozycji instrukcji wydawniczych, szczególnie licznych, mających na celu adaptację norm M iędzynarodow ej Komisji D yplom atyki na potrzeby konkretnych krajów 7.
Zeszyt pierwszy m a ch arak ter ogólny. Składa się z przedm owy n ap isan ejp rzez E m m anuela Poulle, w prow adzenia p ió ra O liviera G uyotjeannin i Françoise V eillard, w yjaśnienia (Avertissement) (s. 5-21), części z a sa d n ic z e j(s. 21-92) oraz trzech aneksów (s. 93-171). W w yjaśnieniu autorzy tłum aczą, że proponow ane przez nich reguły m ają zastosow anie do te k stów zredagow anych do końca X V I wieku, a więc nie tylko ja k w tytule, tekstów średniowiecznych. Ponadto zostaje d o p re cyzowane, jakie teksty leżą w zainteresow aniu autorów . Z ostają one podzielone na dwie kategorie: „źródeł dokum entow e” w sensie dokum entów archiwalnych, którym i zajm uje się dyplom atyka, oraz teksty literackie (kazania, listy, etc.), zgodnie z zakresem m ateriału prezentow anym w dwóch pozostałych zeszytach. Część zasadnicza zeszytu pierwszego składa się z ustalania zasad pisowni, gdzie rozw ażane są m.in. braki w tekście, dyftongi oraz poszczególne litery. P on ad to tę część au torzy pośw ięcają abrew iacjom , znakom specjalnym używanym w dokum entach (np. chryzm on, m onogram ), zagadnieniu se paracji słów, głównie w dawnym języku francuskim i prow ansalskim . T en fragm ent pracy zajm uje także analiza znaków dia krytycznych, właściwych językowi francuskiem u, problem stosow ania dużych liter i znaków przestankow ych oraz zagadnie nie um ieszczania cytatów w tekście. O statni fragm ent tejczęści pracy zajm uje refleksja n ad wyglądem tekstu przygotow ane go do druku. Część zasadnicza uzupełniona je st skrótam i stosowanymi w cytowaniu tekstów biblijnych, Starego i Nowego T estam entu. Po nich znajdują się aneksy zaw ierające studia konkretnych przypadków edycji tekstów średniow iecznych na przestrzeni ubiegłych stuleci. W aneksie n r 1 zaw arte są akta i dokum enty archiwów: „reco rd ” typu angielskiego, edycja tzw. im itująca z X V II wieku; cztery edycje tego sam ego dyplom u królewskiego, od X V II do X X wieku; rachunki merowiń- skie; zeznania świadków; rachunki budowy. A neks n r 2 m ieści łacińskie teksty literackie, m.in. D e civitate Dei św. A ugusty na. W aneksie n r 3 um ieszczone są teksty i akta w językach starofrancuskim i prow ansalskim . D okum enty zam ieszczone w aneksach przygotowali redaktorzy tom u oraz Pascal Bourgain, E tienne H am on, E lsa H am o n -M ag u in e t Ju lien Théry.
Zeszyt drugi serii składa się z ośm iu części. Po przedm ow ie n astępują refleksje w stępne na tem at tradycji źródeł doku mentowych. A utorzy wyjaśniają tam podstaw ow e dla dyplom atyki pojęcia, takie ja k choćby oryginał, kopia, m inuta, faksy- mile. Pośw ięcają te n fragm ent także specyfice w ariantów tekstu i błędom kopisty, deform acjom niezawinionym i specjal nym. W d ru g iejczęści autorzy analizują ewolucję praktyk wydawniczych, od średniow iecza, przez erudytów i prawników X V II-X V III w., aż do prac rom antyków i filologów w X IX -X X w. Trzecia, czw arta i p iąta część dotyczy już faz pracy edy tora. A utorzy zadają tam pytania, czy tekst był już wydany? Z astanaw iają się n ad poszukiw aniem świadków tradycji tekstu, techniką kolacjonow ania oraz techniką konstruow ania tablicy filiacji tekstu (stemma codicum ). Kolejnym problem em jest przejście do lektury tekstu. Rozważa się tam w ybór strategii edycji, w zależności od tego czy oryginał je st zachowany, czy nieznany. P roponuje się ja k skonstruow ać ap arat krytyczny i adnotacje do tekstu. W o sta tn ie jfa z ie pracy edytora, części p ią te jz e sz y tu , autorzy analizują wygląd edycji, koncentrując się na graficznych elem entach prezentacji tekstu. Zw racają uwagę także na specyficzne strategie, jakie historyk musi podejm ow ać na tym etapie pracy, w obec odm iennych typów źró deł, np. korpusu, zbiorów ju ż ukonstytuow anych, katalogu akt, zbioru listów. Szósta część zaw iera analizę węzłowych p ro b lem ów edytorskich na konkretnych przykładach wydawnictw źródłowych. Prezentacja fotografii wybranych edycji źródło wych opatrzona je st kom entarzem , zawierającym krytyczne uwagi i ukazującym, w jakie pułapki m oże w paść wydawca. B łę dy dotyczą zarów no spraw ogólnych, ale także p roblem ów szczegółowych lek tu ry te k s tu (abrew iacje, transkrypcje i uw spółcześnienie danych liczbowych, dyspozycje generalne, przedstaw ienie sum i sum ogólnych, błędy w liczeniu, noty m arginalne, korektury i popraw ki). W siódm ejczęści autorzy sugerują ja k przygotować indeksy (osób, nazw geograficznych, rzeczy) i tablice do publikacji, podając k onkretne przykłady. Część ósm a zaś zaw iera studium edycji dziewięciu różnych d o kum entów w raz z kom entarzem . T ekst zamyka wykaz skrótów i archiwów, które użyczyły fotografii do publikacji.
W trzecim zeszycie m ożna wyróżnić cztery zasadnicze części. Po przedm ow ie i w prow adzeniu zawierającym kró tk ą hi storię krytyki tekstów (od starożytności do współczesności) oraz przegląd różnych typów edycji, następuje część p rezen tu jąca m etody edycji tekstów literackich. R ozw aża się tu m echanizm y tradycji rękopiśm iennej, analizując szczegółowo różni ce między dokum entam i i tekstem , różne typy „świadków” tekstu takie jak: autograf, apograf (kopia bezpośrednia autogra fu), archetyp („przodek” tradycji tekstu, zazw yczajzaginiony), deteriores (kopie uznaw ane za m n ieju ży teczn e od innych) i recentiores (kopie późne tekstu). Zw raca się także uwagę na pogorszenia i w ypaczenia pierw otnego tekstu. N astępnie au torzy zajm ują się m etodam i krytyki tekstow ej, to jest analizą kopii i kolacjonow aniem , stw orzeniem system u filiacji tekstu
7 Spośród wielu przykładów warto wymienić dla Włoch, Attilio Bartoli-Langeli, Il testamento di Buffone padovano (1238): edizione e leggibilità di un
testo documentario, „Le Venezie francescane”, n. s., 1986, z. 2, s. 105-124; tenże, L’edizione dei testi documentari: riflessioni sulla filologia diplomatica,
„Schede medievali: rassegna dell’officina di studii medievali”, nr 20-21, 1991, s. 116-131; dla Niemiec, Erich Meuthen, Der Methodenstand bei der
Veröffentlichung mittelalterlichen Geshäftsschriftgutes, „Der Archivar”, t. 28,1975, s. 255-274; tenże, Der Quellenwalden vom Mittelalter zur Neuzeit und
seine Folgen für die Kunst der Publikation, w: Quelleneditionen und kein Ende?, red. Lothar Gall i Rudolf Schieffer, Monachium 1999, „Historische
Zeitschrift”, z. 28; dla Portugalii, Pe Avelino de Jesus da Costa, Normas gerias de transcriçâo e publicaçâo de documentos e textos medievais e moder
oraz transkrypcją i k o rek tą tekstu (em endacja) uzupełnioną o ap arat krytyczny. Pierwszą część zeszytu uzupełniają wska zówki potrzebne w identyfikacji licznych cytatów i odniesień obecnych w tekstach średniow iecznych oraz uwagi nad w pro w adzeniem i indeksam i (rzeczy, cytatów, słów etc.) niezbędnym i w każdejedycji naukowej.
D rugą część publikacji stanow ią k onkretne przykłady edycji tekstów literackich (np. Regula magistri przypisywana św. Benedyktow i, Vidas trubadurów w języku prow ansalskim ) opatrzone właściwym kom entarzem . Jest ich w sum ie siedem. Trzecią częścią zeszytu je st „M ały Słownik T erm inów ” używanych w krytyce tekstow ej. Czwartą stanowi obszerna bibliogra fia dzieląca się na: ogólne opracow ania, teksty łacińskie, teksty francuskie i prow ansalskie. Publikację zam yka wykaz skró tów i fotografii zam ieszczonych w tekście.
U kład wewnętrzny wszystkich trzech zeszytów jest czytelny i klarowny. Choć specyficzny dla każdego tom u, nie wyma ga zbędnego kom entarza. W arto jed n ak dodać, że je st to układ w pewnym stopniu identyczny z innymi instrukcjam i wydaw niczymi8. A utorzy trzyczęściow ejserii borykają się z odwiecznym problem em wydawcy źródeł stojącego pom iędzy resp ek to w aniem dokładnym tekstu, a ułatw ieniem jego odczytania przez odbiorcę9. Posługując się w przekonujący sposób term in o logią muzyczną przedstaw iają edycję „bieżącą” tekstu średniow iecznego jako rein terp retację tekstu, w przeciwieństwie do jego fotografii, zrywając z jakim ikolw iek próbam i restytucji tzw. edycji im itującej10. To stanowisko wydaje się przekonyw u jące. P on ad to autorzy serii bardzo często odw ołują się do licznych przykładów z historii tekstów średniowiecznych, uzm y sławiających ja k tru d n e czasami zadanie stoi przed wydawcą źródeł. W dzięczny w tym zakresie je st przykład interpunkcji tekstu, k tó ra zasadniczo m oże zm ienić jego znaczenie11. In n ą bardzo istotną uwagą jest uśw iadom ienie ja k tru d n o je st wy dawać teksty literackie, któ re zachowały się w kilkudziesięciu lub nawet, kilkuset kopiach, podczas gdy z rachunku m atem a tycznego wynika, iż przy trzech zachow anych kopiach liczba możliwych filiacji tekstu wynosi 22, przy 4 już 250, a przy 5 aż 4000! (z. 3, s. 55).
N iestety publikacja nie wnosi właściwie nic nowego w zakresie pisowni i przygotow ania tekstu do druku. W iększość in strukcji dotyczących zasad pisowni pokrywa się z propozycjam i R o b e rta -H e n ri B autier i M iędzynarodow ejK om isji Dyplo- m atyki12. Podobnie wygląda sytuacja w zakresie przedstaw ienia daty tekstu, ułożenia w porządku chronologicznym do k u m entów z nieznaną precyzyjnie datą, stw orzenia indeksów czy filiacji kopii — stemm a codicum . Siłą rzeczy przywoływane są identycznie ja k we wcześniejszych instrukcjach wzory znaków w filiacji tekstu: francuskie, niem ieckie, włoskie oraz zaczer p n ięte z M onum enta G erm anie H istorica13. T ak sam o wygląda sytuacja w zakresie uporządkow ania chronologicznego d o kum entów w wydawanym zbiorze. W zeszycie drugim pow tórzone są propozycje R o b e rta -H e n ri B autier bądź M iędzynaro- dow ejK om isji D yplom atyki14. Zeszyt trzeci pow tarza w d u żejczęści propozycje Pascala B ourgain15, bądź odw ołuje się do dwóch poprzednich części16.
P on ad to odczuwalny je st brak bibliografii w pierwszym i drugim zeszycie. A utorzy cytują w prawdzie bardzo bogatą li teratu rę, ale znacznie ułatwiłoby czytelnikowi umieszczenie bibliografii. Jest to tym bardziej niezrozum iałe, gdyż zeszyt trzeci taką bibliografię posiada. B ardzo przydatny wydaje się za to słownik term inów używanych w krytyce tek stu aln ejza- mieszczony w zeszycie trzecim , objaśniający specyficzną, często naw et nieobecną w innych słownikach term inologię17. M oż na także postulow ać przy tego typu publikacji indeks rzeczowy, szczególnie przydatny przy tak różnorodnym specjalistycz nym słownictwie. Instrukcję wydawniczą należy oczywiście traktow ać całościowo, ale taki indeks znacznie ułatwiłby pracę czytelnikowi, zainteresow anem u tylko poszczególnymi aspektam i pracy edytorskiej.
N atom iast jednym z najm ocniejszych punktów publikacji są, dołączone do wszystkich części, dokum enty m ające służyć za k onkretne przykłady rozw iązań na poszczególnych etapach pracy edytora. D la tom u pierwszego jest to w sum ie 21 te k stów, dla drugiego 42, a dla trzeciego 7. Możliwość skonfrontow ania suchych propozycji i reguł edytorskich z konkretnym i przykładam i m a sw ójniezaprzeczalny walor. Fotografia tekstu oryginalnego, fotokopia publikacji oryginału, wreszcie w łas na transkrypcja i uwagi autorów podręcznika oddają w sposób pełny instruktażow y ch arak ter serii. Pozwala to także na b a r dzo interesujące prześledzenie praktyk wydawniczych od X V II w ieku do w spółczesności (z. 1, s. 93-104, z. 2, s. 31-51).
8 Por. Normalisation internationale, s. 9-54; Folia Caesaraugustana, s. 13-93; P. Bourgain, op. cit., s. 5-49.
9 Dyskusję taką toczyli m.in. Paul Tombuer za wszelką cenę chcący respektować tekst, De polygraphia, w: Grafia e, s. 69-102 i Giovanni Polara chcący
ułatwiać czytanie odbiorcy, Problemi di ortografia e di inerpunzione nei testi latini di età carolina, w: ibid., s. 31-52.
10 [...] l’édition « courante » [...] n’est pas une reproduction — car la reproduction devra toujours recourir à des conventions si elle veut distincte d’une pho
tographie —, mais une interprétation, au sens musical du terme [...], z. 1, s. 14.
11 Zob. z. 2, s. 15, anegdota dotycząca wierności Karolowi Wielkiemu: etsi omnes recesserint, ego autem non hic stabo, w innejwersji etsi omnes reces
serint, ego autem non; hic stabo; inną tego typu anegdotę cytuje Jacques Pycke, La critique historique, Louvain-la-Neuve 1992, s. 90 i dotyczy ona
zmiany tekstu protokołu Parlamentu angielskiego przez arcybiskupa Canterbury w przedmiocie ścięcia Karola I; po restauracji arcybiskup kazał pisa
rzowi zmienić zdanie si consentiunt omnes, ego non dissentio na si consentiunt omnes, ego non. dissentio.
12 Por. Normalisation internationale, s. 26-37, identyczne propozycje w zakresie pisowni poszczególnych liter, cyfr, wyrazów złożonych, wielkich i ma
łych liter; podobnie Folia Caesaraugustana, s. 43-49.
13 Por. Normalisation internationale, identyczna plansza z wzorami oznaczeń na s. 23, co w z. 2, s. 73.
14 Ibid., datacja s. 13, stemma codicum s. 19; identyczne propozycje Folia Caesaraugustana, s. 23-27, 31-32, s. 56.
15 P. Bourgain, op. cit., s. 19-49; zwłaszcza s. 19, s. 39-46, współautor zeszytu powtarza więc w pewnym stopniu własne propozycje sprzed kilkunastu
lat, np. w zakresie pisowni poszczególnych liter i cyfr s. 63-66, przedstawienia formy tekstu i znaków diakrytycznych s. 70-73, oraz aparatu naukowe
go s. 73 i n.
16 Zob. z. 3, s. 49, 66, 70, 73, 75, 77, 95-96.
17 Autorzy podają np. słowo ecdotique oznaczające naukę o edycji tekstów, które wprowadzone przez H. Quentin w 1926 r. nie figuruje jeszcze w żad
nym słowniku języka francuskiego, z. 3, s. 211.
Publikację w zbogaca różnorodność źródeł prezentow anych przez autorów . W zeszycie drugim są to: oryginały, kopie, widymaty, teksty kopiarzy, rachunki, spisy podatkow e, tzw. minuty, czyli koncepty dokum entu pisane zazwyczaj przez n o ta riuszy publicznych, regestry p arlam entu, bruliony. W zeszycie trzecim : mnisza reguła, vita trubadurów , poezja, poem aty i bestiariusz z cytatam i biblijnymi. W szystkie teksty pochodzą ze zbiorów francuskich, a w zeszycie trzecim przew ażają n ap i sane w języku verniculaire. W przeglądzie tym widać jed n ak frankocentryczne ukierunkow anie tek stu . M imo zapow iada nych w przedm ow ie chęci um iędzynarodow ienia publikacji, zam yka się ona, co w pewnym stopniu zrozum iałe, przede wszystkim na francuskim podw órku18. N a trudne, często wynikające z b rak u znajom ości obcego języka, przekraczanie b a rier narodow ej historiografii, zwróciła ostatnio uwagę A nna A dam ska19. Praca m a przede wszystkim służyć studentom , zwłaszcza Ecole des C hartes, gdzie każda z bronionych tez jest edycją, bądź analizą tekstu źródłowego. Podkreśla to także niew ygórow ana cena publikacji, niewiele p o n ad 12 eu ro za zeszyt — co m ając na względzie inne propozycje francuskiego rynku książki — wskazuje w yraźnie na je jc h a ra k te r użytkowy i powszechny. Tym bardziej, że kredow y p ap ier i szata gra ficzna publikacji pozwalałyby żądać dużo wyższej kwoty.
A utorzy niestety nie odpow iadają jednoznacznie na pytania związane z możliwościami technicznym i edycji X X I wieku. W arto się zastanowić, czy np. norm ą pow inno stać się wydawanie tekstów na nośnikach elektronicznych, co przy um ieszcze niu w tak iejp u b lik acji indeksu znacznie skracałoby pracę poszukiwawczą czytelnika? Jest to o tyle zaskakujące, że autorzy tekstu i ich instytucja przodują w u dostępnianiu różnego rodzaju dossiers w internecie20. Właściwie tylko w trzeciejczęści autorzy przestrzegają przed edycją tekstu literackiego na C D -R o m ie we wszystkich znanych w ariantach tekstu. Słusznie n a zywają takie hipotetyczne przedsięw zięcie zbiorem m ateriałów , a nie edycją, k tó ra je st z natury rzeczy krytyką, z greckiego „osądzeniem ” tekstu (z. 3, s. 23). Pogląd te n w pisuje się w skądinąd zasadne tw ierdzenie w części p ierw szejo edycji, jako każdorazow ej interpretacji tekstu21. Z całej serii najbardziej interdyscyplinarny je st zeszyt trzeci, który zaw iera najwięcej odniesień do b adań filologicznych.
Pom im o w ielu zastrzeżeń francuska propozycja Ecole des C hartes wydaje się ze wszechm iar godna uwagi. Jest to także szczególnie istotne dla polskiego mediewisty ze w zględu na brak współczesnych, odpow iadających potrzebom X X I w ieku instrukcji wydawniczych w języku ojczystym. Choć nadal prace używane sprzed kilkudziesięciu lat nie tracą w pewnych kw e stiach na aktualności, to jed n ak tem at wymaga nowych, bardziejw spółczesnych propozycji22. W arto jed n ak uzmysłowić so bie, przywołując słowa wybitnego znawcy nauk pomocniczych historii, że „instrukcje wydawnicze nie są przepisam i obliga toryjnymi, w przeciwnym bow iem w ypadku mogłyby jedynie doprow adzić do zubożenia niejednokrotnie tek stu ”23. Publika cja m ediewistów francuskich do takich przepisów nie należy, ale nie m ożna takich propozycji pozostaw ić bez kom entarza24.
Kamil Swiderski Wieliczka-Kraków
