Seria III Komunikat Nr 14
Obroty Śląska z portami niemieckimi
M ichał B rzo zo w sk i: O b r o t y t o w a r o w e n i e m i e c k i c h p o r t ó w m o r s k i c h . W y d a w n ic tw a In s ty tu tu B ałtyckiego; p ra ce G o spodarczego A rchiw um M o r
skiego. Z eszy t i . N a k ła d e m In sty tu tu B ałtyckiego w G d y n i. G d y n ia 1937. X I + 118.
Niezm iernie pożyteczna placów ka naukow a i gospodarcza, jaką jest G ospodarcze A rchiw um M orskie przy Instytucie Bałtyckim w Gdyni, p rzy stą p iła do w ydaw ania prac. Jak o pierw szy zeszyt prac u k azała się praca p. M. Brzozowskiego pt. O broty tow arow e portów niemieckich.
Podział pracy
Wobec dużej ilości portów niemieckich, autor wyłączywszy 4 du
że porty tj. Hamburg, Bremę, Szczecin i Lubekę, mające charakter wybitnie międzynarodowy i stosunkowo duże obroty z Polską, resztę portów ujął w parę grup. Są nimi: 1. porty wschodniopruskie — Kró
lewiec, Elbląg i Piława, 2. porty Pomorza Nadodrzańskiego — Koło
brzeg, Rügenwalde (Dyrłów), Sassnitz (Sośnica), Stolpmünde (Ustka) i Stralsund (Strzałów), 3. porty meklemburskie — Rostock (Roz
toka), Warnemünde (W arnawyujście) i Wismar (Wyszomierz), 4. porty bałtyckie prowincji Schleswig-Holstein — Travemünde
(Trawnyujście), Flensburg, Kappeln, Kilonia i Schleswig, 5. porty prowincji Oldenburg nad Morzem Północnym — Blexen, Brake, Nordenham i Oldenburg, 6. porty emskie — Emden, Leer i Papenburg i 7. porty reńskie w uwzględnieniu tylko ich obrotu morskiego bez przeładunku. Jeśli chodzi o Hamburg, to pod statystykę Hamburga podciągnięto wszystkie porty t. zw. wielkiego Hamburga, tj. sam Ham
burg, Altonę, Harburg, Wilhelmsburg i grupę portów nad Morzem Północnym, tj. Husum, Wilhelmshaven, Friedrichstadt i Rendsburg.
Autor oparł swą pracę wyłącznie na pracach niemieckich, w pierwszym rzędzie na publikacjach Urzędu Statystycznego Rzeszy, publikacjach poszczególnych portów i innych źródłach niemieckich.
Na pracę składają się tablice statystyczne, obejmujące w la tach 1928 — 1934 włącznie obrót portów niemieckich, ze szczególnym
uwzględnieniem tranzytu Polski i innych krajów Europy Środkowej, Południowo-Wschodniej i Wschodniej, tranzyt trajektem Sassnitz- Trälleborg oraz obrót portów polskiego obszaru celnego, tj. Gdyni i Gdańska z portami niemieckimi. Statystyka jest dwojaka, t. zn. że podany jest osobno dowóz z danych krajów do niemieckich portów koleją i osobno — o ile miał miejsce — żeglugą śródlądową. Interesu
jąca jest również tablica uwidoczniająca przeciętną wartość jednej tony w imporcie i eksporcie przez porty niemieckie i polskie. Ogółem tablic statystycznych praca zawiera 164.
U dział Polski
T ran zy t Polski i W. M. G dańska przez p o rty niem ieckie p rz e d staw iał się następująco (w tys. to n ) :
1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 wywóz . . 935,4 810,8 820,3 392 245,9 253,1 190,6 przywóz . . 385,7 212 231,7 175,7 91,5 30,7 32
Cyfry te wskazują stały spadek tranzytu w imporcie i w eks
porcie, w yrażający się w 1934 r. w ca 20% i ca 8% w stosunku do sta
nu z 1928 r. Cyfry te okażą się jeszcze dobitniej, gdy porównamy pracę portów niemieckich w imporcie i eksporcie Polski morzem.
0 ile w 1928 r. procent udziału tych portów w eksporcie wyniósł po
nad 10, a w imporcie prawie 18, to w 1934 r. procenty te wynosiły niecałe 2% i 3% . Na tak znaczny spadek złożył się z jednej strony znakomity rozwój Gdyni i coraz większa ilość zawijających do na
szych portów regularnych linii żeglugowych. Udział portów niemiec
kich ma tendencje stale zm niejszające się. Że jednak nadal się utrzymuje, przypisać to należy z jednej strony czasami tańszej k al
kulacji eksportowej (taryfy kolejowe) względnie przynależności pro
ducentów polskich do międzynarodowych porozumień sprzedaży nie
których artykułów (nawozy azotowe, karbid).
Udział Śląska
Z tablic um ieszczonych w pracy p. M. Brzozowskiego m ożna ze
staw ić cyfry co do im portu i eksportu Śląska przez p orty niem ieckie.
Zaznaczyć należy, że, o ile cyfry odnoszące się do w ysyłek k o leją nie n a strę c z a ją trudności, o ty le statystyka niem iecka, jeśli chodzi o obroty żeglugą śródlądow ą um ieszcza Śląsk łącznie z W ielkopolską 1 Pom orzem . W yodrębnienie nadanych przesyłek ze Śląska nie p rz e d staw ia trudności; jest to kw estia znajom ości produkcji Śląska. Je śli chodzi jednak o im port tą drogą, spraw a jest p raw ie nie do rozw ią
zania. Jed y n y m wskaźnikiem m ogą tu być jedynie surowce potrzebne do produkcji szeregu arty k u łó w na Śląsku, ale i te w skaźniki są p ro blem atyczne. Poniżej podajem y tablice eksportu i im portu Śląska
K o m u n ik at In sty tu tu Śląskiego w K ato w icach n r 14 3 przez poszczególne porty względnie grupy portów koleją i żeglugą śródlądową (w tys. to n ):
Eksport — przesyłki kolejowe
1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934
Hamburg 40,6 68,4 51,8 30,3 18,8 17,9 12,8
Szczecin 106,2 104 47,8 14,7 4,1 1,2 2,5
Lubeka . . 0,7 1,9 0,1 0,2 0,12 0,02 0,12
Brema . . 2 0,6 0,4 1,8 0,4 0,52 O*)
Wsch.-Prusk. 2,4 1,5 0,4 0,1 0,13 0,87 1,74
Emskie . . __**) 0,44 0,78 0,9 0,04 — 0,19
Reńskie 0 0,01 0,53 0,22 0 2,7 2,23
Trajektem . 0 0 0,66 0,57 0 0 0
Razem . 151,9 176,84 102,47 48,79 23,59 21,21 19,56 Zestawienie to jest zgodne co do tendencji zanikowych z tablicą ogólnopolską. Eksport maleje. Szczególny spadek daje się zauważyć w Szczecinie, porcie najlepiej związanym (szczególnie jeśli chodzi o drogę wodną) ze Śląskiem. Jeśli chodzi o towary, to w latach 1928—
1931 wysyłane były głównie ze Śląska: węgiel, cynk, żelazo, chemi
kalia i nawozy sztuczne. Głównym produktem był węgiel, a z zani
kiem jego wysyłek spadła cyfra wysyłek, np. w Szczecinie w 1928 widzimy 99,1 tys. ton węgla, w 1934 — 0. W ostatnich latach utrzy
muje się żelazo, chemikalia, cynk.
Import — przesyłki kolejowe
1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934
Hamburg 24,3 20,1 27,6 27,3 13,5 5,2 6,6
Szczecin . 27,9 19,9 14,3 4,3 0,1 0,8 4,4
Brema . . 4,8 1,46 2,4 1,9 0,1 0,07 1,3
Lubeka . 0 24 0,36 0,3 0,19 0,03 0,04 5,7
Wsch.-Prusk. 0,13 0,05 0,06 0,04 0 0 0,01
Emskie . . 40') 0,003 0,009 9') 0,004 0,008 —
Reńskie . . 0,03 4,27 2,1 2,22 0,002 0,2 0,28
Trajektem . 0 0 0 0 0 0,1 0,3
57,40 40 koni
46,143 i bydła
46,769 15,95 9 koni
13,736 i bydła
6,418 18,59 Import towarów na Śląsk przez porty niemieckie wykazuje mniej wahań niż przy eksporcie. Rok 1934 zamyka się spadkiem w stosunku do 1928 o ca 32%, podczas gdy przy eksporcie o ca 87%. Biorąc pod
*) Z n ak o o zn acza b ra k d o k ład n y ch dan y ch .
**) Z n ak — ozn acza, że d an y a rty k u ł nie b ył p rzew o żo n y .
*) Sztuk koni i b ydła.
uwagę wszystkie lata, spis importowanych towarów przedstawia się następująco: złom, rudy, oleje, gliny, makulatura, juta, wełna, baweł
na, skóry, niektóre gatunki stali, oleje, smoły. W 1934 z powyższych materiałów widzimy już tylko złom i makulaturę.
Żegluga śródlądowa — eksport i import
Przypomniawszy raz jeszcze, że urzędowe cyfry niemieckie w zakresie obrotu żeglugą śródlądową uwzględniają dane odnośnie Śląska łącznie z Wielkopolską i Pomorzem, podajemy poniżej cyfry.
Statystyka przesyłek drogą wodną — jeśli chodzi o Śląsk — obejmuje jedynie 3 porty: Szczecin, Lubekę i grupę portów wschodniopruskich (w tys. to n ):
1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 Szczecin
eksport . . 106,2 143,4 179 88 81,8 62,1 23,7
import . . 8,3 0,3 2,2 2,9 2,6 2 0,4
Lubeka
eksport . . — 3,4 5,2 — — — —
import . . .*) . . . .
W sch.-Pruskie
eksport . . 4,1 12,6 0 0 0,7 2,1 3,8
import . . 6,8 0 0,2 0,09 0,38 0,44 0,34 Sumując pracę trzech powyższych portów, otrzymamy:
eksport . . 110,3 159,4 184,2 88 82,5 64,2 27,5 import . . 15,1 0,3 2,4 2,99 2,98 2,44 0,38
Zachodzi pytanie, ile wynosi w tych obrotach udział Śląska.
Analizując towary, jakimi są przy imporcie: zboże, papier (makula
tura zapewne) i kamienie, a przy. eksporcie: węgiel, drzewo i zboże, nie popełnimy większej omyłki, zaliczając do importu Śląska jedynie makulaturę, a do eksportu węgiel i drzewo. Zboże niewątpliwie po
chodzi z rolniczych okolic Polski, pozycja kamieni (jednorazowa zre
sztą przez Szczecin w 1928) jest wątpliwa. Wychodząc z tych założeń, otrzymamy następujący udział Śląska:
eksport . . 85,4 79,6 59,4 45,5 10,5 1,3 —
import . . — — 1,8 1,7 2,38 2,44 0,34
Sumując tak wyprowadzone cyfry udziału Śląska w komunikacji żeglugą śródlądową z portami niemieckimi z cyframi przesyłki koleją, otrzymamy następujące cyfry bezpośrednich stosunków Śląska z po
wyższymi portam i (w tys. ton bez koni i b y d ła ):
1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 eksport . . 237 3 156,44 161,87 94,29 34,09 22,51 19,56 import . . 574,0 46,143 48,569 17,65 16,116 8,858 18,93
*) Z n ak . o z n acza b rak inform acji.
K o m u n ik at In sty tu tu Śląskiego w K ato w icach n r 14 5
1929 1930 1931 1932 1933 1934
23,2 72,35 22,88 9,85 12,47 45,18
0 0 2,5 3,8 4,23 0
0,75 10,1 1,4 5,7 12,82 6,9
0 2,7 1,7 0 0 0
0 0 1,5 0 0 7,41
0 0 0 1 0,8 0
Stosunki pośrednie
Stosunkami pośrednimi Śląska z portami niemieckimi należałoby nazwać stosunki poprzez porty polskie, t. zn. wysyłki Śląska przez Gdynię i Gdańsk do niemieckich portów. O ile przy rozpatrywaniu sto
sunków bezpośrednich można powiedzieć z 99% dokładnością, że arty kuły były przeznaczone na rynki zamorskie wzgl. europejskie, lecz wysyłane drogą morską, o tyle przy stosunkach pośrednich tej, prawie absolutnej, pewności nie ma. Mogą zachodzić tak dobrze dalsze prze
ładunki, jak i odbiór przez porty dla użytku wewnętrznego rynku niemieckiego. Praca p. Brzozowskiego nie uwzględnia niestety okręgów nadania czy przyjęcia w Polsce, tak że orientacja jest jedynie możli
wa w oparciu na grupach towarowych, według produkcji na Śląsku.
Przy eksporcie wchodziłyby w rachubę nast. towary:
węgiel . . . cynk . . . . żelazo
celuloza . . nawozy sztuczne koks . . . .
R azem . 34,95 115,15 ~ 29,98 20,35 30,32 59,59 Przy imporcie zachodzą te same trudności co przy analizie że
glugi śródlądowej. Z listy 28 towarów, bez większej omyłki, aczkol
wiek wchodzą tu w rachubę t. zw. huty staropolskie, zaklasyfikować można by jedynie import rud, których ilość w 1934 r. wynosiła 2,1 tys. ton. O pierając się jednak na procentowym udziale Śląska w od
biorze ogółu towarów, nadchodzących do portów polskich, który to procent wynosi około 33, otrzymalibyśmy następujące cyfry (w tysią
cach to n ):
21,4 58,7 31,7 26,3 34,9 72,5
Uwagi ogólne
Porównując udział Śląska na tle obrotów całej Polski, otrzym a
my następujące cyfry procentowe Śląska:
1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934
eksport . . 25 20 20 23 14 9 10
import . . 70 21 21 10 19 30 60
Jak z powyższego wynika, udział Śląska w eksporcie Polski ma
leje. Rozpatrując udział Śląska w poszczególnych portach, stosunek procentowy jest bardzo różny. W Hamburgu np. udział Śląska w eks-
porcie i imporcie wynosi ca 50%, import Śląska przez Szczecin wy
nosi 65% obrotów Polski itd.
Powyższe cyfry pochodzą ze źródeł niemieckich. Jeśli weźmiemy statystyki polskie, zauważymy znaczne różnice. I tak rok 1934 w sta
tystykach niemieckich daje cyfry dla Śląska w eksporcie 19.560 ton, a w imporcie 18.930 ton, podczas gdy statystyki polskie, co praw da tylko dla Dyrekcji Kolei w Katowicach, t. zn. dla Górnego Śląska, a nie województwa śląskiego — powiaty bowiem bielski i cieszyński należą do D yrekcji w Krakowie — podają cyfry w eksporcie 9.184 ton i w imporcie 7.163 ton. W roku 1935 cyfry wynoszą wg statystyki polskiej 6.111 ton i 1.860 ton, w 1936 r. 4.935 ton i 1.411 ton. Różnica wynosi prawie 50% i nie da się usprawiedliwić udziałem w statysty
kach niemieckich Śląska Cieszyńskiego. Sprawa ta wymagałaby bliż
szego wyświetlenia; gdzie leży błąd: czy w ujęciach statystycznych, czy też po stronie nadających przesyłki.
Mówiąc o niedokładnościach statystycznych, należy zaznaczyć, że niektóre cyfry pracy p. Brzozowskiego różnią się i to dość znacznie:
od analogicznych cyfr podawanych w pracy dra P. H. Seraphima pt.
,,Die Ostseehäfen und der Ostseeverkehr". Odnosi się to do obrotów całej Polski z niektórymi portam i niemieckimi. Podajem y cyfry wy
kazujące większe różnice:
Brzozowski Seraphim
Hamburg — import 1928 r. 160 176
Brema — eksport 1928 215 21
Praca p. M. Brzozowskiego daje dużo m ateriału statystycznego i pozwala na wyciągnięcie szeregu ciekawych wniosków. Analiza treści książki jest dość trudna, gdyż autor podaje jedynie bardzo krótkie i nie analityczne omówienie niektórych tabel. Z całej pracy można wysnuć jeden pewnik: udział portów niemieckich w handlu zagranicznym stale maleje. Nad dodatnimi stronami tego zjawiska z punktu widzenia gospodarki narodowej nie trzeba się rozwodzić.
Mgr Zbigniew Miłobądzki Katowice, w lutym 1938
U w a g a : Z ezw ala się na d o w o ln e k o rz y sta n ie z k o m u n ik a tó w I n s ty tu tu Ślą
skiego dla celów p raso w y ch .
D r u k a r n ia „ D z i e d z i c t w a “ w C ie s z y n ie
