Ocena przestrzegania przez gminy przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach

(1)

Ocena przestrzegania przez gminy

przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach

Adam Ludwikowski Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska

Warszawa styczeń 2014 r.

(2)

GMINY OBJĘTE CYKLEM KONTROLNYM WIOŚ

Cyklem kontrolnym objęto 32 gminy:

• 5 w regionie ciechanowskim

• 9 w regionie ostrołęcko- siedleckim

• 5 w regionie płockim

• 6 w regionie radomskim

• 7 w regionie warszawskim

.

Boguty Pianki, Nur, Andrzejewo, Szulborze Wielkie, Zaręby Kościelne, Sanniki, Nowa Sucha.

(3)

GMINY OBJĘTE CYKLEM KONTROLNYM

 Zaplanowano kontrole w 32 gminach:

Jednorożec - nie zorganizowano przetargu

Celestynów, Jabłonna, Jaktorów, Szreńsk - nie uchwalono w terminie regulaminów utrzymania czystości i porządku

6 gmin wiejskich Czerwonka, Dzierzgowo, Lesznowola, Paprotnia, Rościszewo, Wolanów - najniższe stawki

opłat za odbiór odpadów komunalnych

Siedlce - najniższe stawki opłat spośród 5 byłych miast wojewódzkich

pozostałe 20 gmin - na zasadzie wyboru losowego

(4)

DLACZEGO NISKIE CENY NIEPOKOJĄ

Średnia cena za odbieranie odpadów:

 Wg K I G: 10-17,5 zł/mies./M

 Wg cyklu WIOŚ: 10,3 – 15,6 zł/mies./M

Wśród gmin o najniższych stawkach znalazła się gmina

Paprotnia, gdzie ustalono 2,5 zł za gospodarowanie odpadami zebranymi selektywnie oraz 3 zł za zmieszane odpady

komunalne.

 Skrajnie niskie stawki budzą wątpliwości co do jakości

wykonywanych usług przez podmioty wyłonione w drodze przetargu.

 Przy niechęci gmin do kontroli przedsiębiorców odbierających odpady komunalne od właścicieli

nieruchomości, może to stwarzać warunki rozwoju szarej

strefy.

(5)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

KARY ZA SPRAWOZDANIE PO TERMINIE

31 gmin przekazało sprawozdania po terminie

4 spośród nich były objęte cyklem kontrolnym

(Ciepielów, Przyłęk, Celestynów, Lesznowola)

(6)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

PRZETARGI NA ODBIERANIE I ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW KOMUNALNYCH – STAN NA 31.12.2013 r.

314 – LICZBA GMIN

312 – rozstrzygnęło przetarg i podpisało umowy 1 – Jednorożec – nie ogłosiła przetargu

1 – Warszawa ogłosiła przetarg i nie podpisała części umów:

Przetarg rozstrzygnięty. Podpisano umowy dla 8 dzielnic na odbieranie odpadów od 8 lutego 2014r. Dla pozostałych dzielnic odwołanie do KIO, gdzie 10 stycznia 2014r. rozprawę odroczono bezterminowo.

Prezydent Warszawy wystąpiła do Wojewody Mazowieckiego

o przedłużenie systemu pomostowego.

(7)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

Gmina Ludność

Masa zebranych odpadów w 2012 r.

[kg /mieszkańca/kwartał]

zmieszanych selektywnie ogółem

Mława 30 969 73,33 0,33 73,66

Jednorożec 7 338 19,88 0,54 20,42

Szreńsk 4 421 26,62 0 26,62

Dzierzgowo 3 323 18,51 3,21 21,72

Czerwonka 2 698 17,43 0,11 17,54

Gminy objęte cyklem kontrolnym (5 z 32 w województwie)

ZEBRANE ODPADY

REGION CIECHANOWSKI

(8)

Gmina Ludność

Siedlce 76 393 74,04 2,80 76,84

Myszyniec 10 591 9,53 0,74 10,27

Żelechów 8 471 11,46 1,55 13,01

Rząśnik 6 926 17,24 1,04 18,28

Baranowo 6 805 21,67 1,39 23,06

Dobre 6 022 3,28 1,47 4,75

Obryte 4 891 21,1 1,30 22,40

Sterdyń 4 360 13,90 5,07 18,97

Paprotnia 2 722 3,93 2,90 6,83

ZEBRANE ODPADY

Gminy objęte cyklem kontrolnym (9 z 32 w województwie)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

REGION OSTROŁĘCKO-SIEDLECKI

(9)

Gmina Ludność

Sochaczew 37 729 73,71 3,70 77,41

Nasielsk 19 780 32,62 1,16 33,78

Bodzanów 8 423 20,68 2,30 22,98

Radzanowo 8 220 19,46 4,30 23,76

Rościszewo 4 288 7,25 2,79 10,04

ZEBRANE ODPADY

Gminy objęte cyklem kontrolnym (5 z 32 w województwie)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

REGION PŁOCKI

(10)

Gmina Ludność

Białobrzegi 10 426 67,41 8,44 75,85

Chynów 9 710 40,27 9,31 49,58

Wolanów 8 631 5,19 4,08 9,27

Przyłęk 6 366 6,99 1,18 8,17

Ciepielów 5 747 5,06 0,00 5,06

Jasieniec 5 415 25,77 0,94 26,71

ZEBRANE ODPADY

Gminy objęte cyklem kontrolnym (6 z 32 w województwie)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

REGION RADOMSKI

(11)

Gmina Ludność

Pruszków 59 025 92,12 6,95 99,07

Konstancin

-Jeziorna 24 895 77,24 7,49 84,73

Lesznowola 22 185 38,82 12,00 50,82

Raszyn 21 200 58,74 6,56 65,30

Jabłonna 17 202 58,12 5,06 63,18

Celestynów 11 547 25,78 2,98 28,76

Jaktorów 11 131 29,38 0,58 29,96

ZEBRANE ODPADY

Gminy objęte cyklem kontrolnym (7 z 32 w województwie)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

REGION WARSZAWSKI

(12)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

Gmina

Masa zebranych odpadów w III kwartale 2013 r.

[kg/mieszkańca]

Tendencja zmian: III kwartał 2013 r.

/ średnio kwartał 2012 r.

[%]

zmieszanych selektywnie ogółem zmieszanych selektywnie ogółem

Mława 71,23 6,34 77,57 97,14 1 921,21 105,31

Jednorożec 18,29 5,73 24,02 92,00 1 061,11 117,63

Szreńsk 39,54 1,93 41,47 148,53 - 155,79

Dzierzgowo 19,79 0,78 20,57 106,92 24,30 94,71

Czerwonka 18,24 8,10 26,34 104,65 7 363,64 150,17

REGION CIECHANOWSKI

TENDENCJA ZMIAN MASY ZEBRANYCH ODPADÓW

(13)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

Gmina

Masa zebranych odpadów w III kwartale 2013 r.

[kg/mieszkańca]

Tendencja zmian: III kwartał 2013 r.

/ średnio kwartał 2012 r.

[%]

Siedlce 69,34 5,03 74,37 93,65 179,64 96,79

Myszyniec 13,79 7,13 20,92 144,7 963,51 203,70

Żelechów 4,80 9,30 14,10 41,88 600,00 108,38

Rząśnik 20,25 5,63 25,88 117,46 541,35 141,58

Baranowo 25,53 3,94 29,47 117,81 283,45 127,80

Dobre 8,00 8,50 16,50 243,90 578,23 347,37

Obryte 17,78 5,09 22,87 84,67 391,54 102,56

Sterdyń 8,52 1,62 10,14 61,29 31,95 53,45

Paprotnia 6,72 5,40 12,12 170,99 186,21 177,45

REGION OSTROŁĘCKO-SIEDLECKI

TENDENCJA ZMIAN MASY ZEBRANYCH ODPADÓW

(14)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

Gmina

Masa zebranych odpadów w III kwartale 2013 r.

[kg/mieszkańca]

Tendencja zmian: III kwartał 2013 r.

/ średnio kwartał 2012 r.

[%]

Sochaczew 75,57 13,80 89,37 102,52 372,97 115,45

Nasielsk 36,50 6,13 42,63 111,89 528,45 126,20

Bodzanów 29,30 8,13 37,43 141,68 353,48 162,88

Radzanowo 24,69 6,18 30,87 126,88 143,72 129,92

Rościszewo 13,17 4,03 17,20 181,66 144,44 171,31

REGION PŁOCKI

TENDENCJA ZMIAN MASY ZEBRANYCH ODPADÓW

(15)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

Gmina

Masa zebranych odpadów w III kwartale 2013 r.

[kg/mieszkańca]

Tendencja zmian: III kwartał 2013 r.

/ średnio kwartał 2012 r.

[%]

Białobrzegi 66,46 9,24 75,70 98,59 109,48 99,80

Chynów 36,85 5,92 42,77 91,51 63,59 86,26

Wolanów 7,05 6,66 13,71 135,84 163,24 147,90

Przyłęk 3,40 5,55 8,95 48,64 470,34 109,55

Ciepielów 8,31 6,80 15,11 164,23 - 298,62

Jasieniec 11,67 1,75 13,42 45,29 186,17 50,24

REGION RADOMSKI

TENDENCJA ZMIAN MASY ZEBRANYCH ODPADÓW

(16)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

Gmina

Masa zebranych odpadów w III kwartale 2013 r.

[kg/mieszkańca]

Tendencja zmian: III kwartał 2013 r.

/ średnio kwartał 2012 r.

[%]

Pruszków 64,23 7,57 71,80 69,72 108,92 72,47

Konstancin

-Jeziorna 53,78 10,09 63,87 69,63 134,71 75,38

Lesznowola 19,31 45,87 65,18 49,74 382,25 128,26

Raszyn 86,09 12,82 98,91 146,56 195,43 151,47

Jabłonna 45,70 21,01 66,71 78,63 415,22 105,59

Celestynów 38,10 15,80 53,90 147,79 530,20 187,41

Jaktorów 39,06 2,48 41,54 132,95 427,59 138,65

REGION WARSZAWSKI

TENDENCJA ZMIAN MASY ZEBRANYCH ODPADÓW

(17)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

Tendencja zmian masy zebranych odpadów

(III kwartał 2013 do średniego kwartału 2012)

(18)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

Gmina

Osiągnięte poziomy [%] / kara pieniężna [zł]

recyklingu następujących frakcji: papieru, metali,

tworzyw sztucznych i szkła

za nieosiągnięcie 12%

poziomu recyklingu, przy poziomie osiągniętym w 2012 r.

ograniczenia masy OUB przekazywanych

do składowania

poziomu redukcji OUB , przy poziomie osiągniętym w 2012 r.

Mława 1,10 45 566,91 58,40 0

Jednorożec 2,16 846,85 81,50 0

Szreńsk 0 6 122,52 52,00 0

Dzierzgowo 12,80 0 100 0

Czerwonka 4,30 311,37 94,20 0

REGION CIECHANOWSKI

OSIĄGNIĘTE POZIOMY W 2012 r.

PRZEWIDYWANE KARY PIENIĘŻNE ZA 2013 r.

(19)

Gmina

Osiągnięte poziomy [%] / kara pieniężna [zł]

recyklingu następujących frakcji: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła

za nieosiągnięcie 12% poziomu recyklingu, przy poziomie

osiągniętym w 2012 r.

do składowania

poziomu redukcji OUB , przy poziomie osiągniętym

w 2012 r.

Siedlce (m) 8,60 50 644,12 31,70 244 129,14

Myszyniec 3,55 10 847,60 76,94 0

Żelechów 21,00 0 90,40 0

Rząśnik 4,20 799,31 100 0

Baranowo 4,87 785,34 70,11 0

Dobre 14,70 0 97,60 0

Obryte 5,20 3 838,26 100 0

Sterdyń 20,30 0 52,90 0

Paprotnia 11,60 125,66 89,20 0

REGION OSTROŁĘCKO-SIEDLECKI

OSIĄGNIĘTE POZIOMY W 2012 r.

PRZEWIDYWANE KARY PIENIĘŻNE ZA 2013 r.

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(20)

Gmina

Osiągnięte poziomy [%] / kara pieniężna [zł]

do składowania

Sochaczew 12,20 0 71,90 0

Nasielsk 4,40 18 489,58 34,00 30 298,40

Bodzanów 14,50 0 91,80 0

Radzanowo 17,70 0 39,60 3 944,30

Rościszewo 11,80 94,02 71,30 0

REGION PŁOCKI

OSIĄGNIĘTE POZIOMY W 2012 r.

PRZEWIDYWANE KARY PIENIĘŻNE ZA 2013 r.

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(21)

Gmina

Osiągnięte poziomy [%] / kara pieniężna [zł]

do składowania

Białobrzegi 30,10 0 15,70 50 888,85

Chynów 37,50 0 42,70 3 661,17

Wolanów 16,20 0 81,70 0

Przyłęk 1,90 7 420,27 85,60 0

Ciepielów 0 7 958,88 81,20 0

Jasieniec 3,74 5 161,92 41,26 2 555,75

REGION RADOMSKI

OSIĄGNIĘTE POZIOMY W 2012 r.

PRZEWIDYWANE KARY PIENIĘŻNE ZA 2013 r.

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(22)

Gmina

Osiągnięte poziomy [%] / kara pieniężna [zł]

do składowania

Pruszków 18,20 0 34,60 145 846,62

Konstancin-

Jeziorna 22,30 0 62,90 0

Lesznowola 47,50 0 80,10 0

Raszyn 19,52 0 46,39 3 387,23

Jabłonna 18,50 0 9,60 16 486,03

Celestynów 20,00 0 65,10 0

Jaktorów 2,40 12 332,06 32,10 8 580,19

REGION WARSZAWSKI

OSIĄGNIĘTE POZIOMY W 2012 r.

PRZEWIDYWANE KARY PIENIĘŻNE ZA 2013 r.

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(23)

PRZEWIDYWANE KARY PIENIĘŻNE ZA 2013 r.

PRZY POZIOMIE OSIĄGNIĘTYM W 2012 r.

CYKL KONTROLNY WIOŚ

REGION

LICZBA GMIN Z PRZEWIDYWANĄ KARĄ ZA NIEOSIĄGNIĘCIE 12%

POZIOMU RECYKLINGU…

LICZBA GMIN Z PRZEWIDYWANĄ KARĄ ZA NIEOSIĄGNIĘCIE 50%

POZIOMU REDUKCJI OUB

CIECHANOWSKI 4 0

OSTROŁĘCKO-SIEDLECKI 6 1

PŁOCKI 2 2

RADOMSKI 3 3

WARSZAWSKI 1 4

RAZEM 16 10

(24)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

GMINY, KTÓRE NIE OSIĄGNĘŁY:

WYMAGANEGO W 2012 r.

POZIOMU RECYKLINGU (14)

WYMAGANEGO W 2012 r.

POZIOMU REDUKCJI OUB (2)

(25)

Gmina

Czy zorganizowano PSZOK ? Kontrola przedsiębiorców:

TAK/ NIE ilość frakcji sprawozdań kwartalnych

realizacji umów

Mława TAK 11 TAK NIE

Jednorożec TAK 6 TAK NIE

Szreńsk TAK 11 TAK NIE

Dzierzgowo NIE - NIE NIE

Czerwonka TAK 11 NIE NIE

CYKL KONTROLNY WIOŚ

REGION CIECHANOWSKI

ZADANIA GMIN

(26)

Gmina

Czy zorganizowano PSZOK ? Kontrola przedsiębiorców:

TAK/ NIE ilość frakcji sprawozdań

kwartalnych realizacji umów

Siedlce TAK 4 TAK NIE

Myszyniec TAK 11 NIE NIE

Żelechów TAK 9 TAK NIE

Rząśnik NIE - NIE NIE

Baranowo NIE - NIE NIE

Dobre NIE - TAK NIE

Obryte TAK 11 NIE NIE

Sterdyń TAK 9 NIE NIE

Paprotnia NIE - TAK NIE

REGION OSTROŁĘCKO-SIEDLECKI

ZADANIA GMIN

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(27)

Gmina

Czy zorganizowano PSZOK ? Kontrola przedsiębiorców:

TAK/ NIE ilość frakcji sprawozdań

kwartalnych realizacji umów

Sochaczew NIE - NIE NIE

Nasielsk NIE - TAK NIE

Bodzanów TAK 11 NIE NIE

Radzanowo TAK 5 NIE NIE

Rościszewo (2

punkty) TAK 6/5 NIE NIE

REGION PŁOCKI

ZADANIA GMIN

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(28)

Gmina

Czy zorganizowano PSZOK ? Kontrola przedsiębiorców:

TAK/ NIE ilość frakcji sprawozdań

kwartalnych realizacji umów

Białobrzegi NIE - NIE NIE

Chynów NIE - NIE NIE

Wolanów NIE - TAK NIE

Przyłęk TAK 11 NIE NIE

Ciepielów NIE - NIE NIE

Jasieniec TAK 1 NIE NIE

REGION RADOMSKI

ZADANIA GMIN

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(29)

Gmina

Czy zorganizowano PSZOK ? Kontrola przedsiębiorców:

TAK/ NIE ilość frakcji sprawozdań

kwartalnych realizacji umów

Pruszków TAK 11 NIE NIE

Konstancin-

Jeziorna TAK 11 NIE NIE

Lesznowola TAK 11 NIE NIE

Raszyn NIE - NIE NIE

Jabłonna TAK 6 TAK NIE

Celestynów NIE - TAK NIE

Jaktorów NIE - NIE NIE

REGION WARSZAWSKI

ZADANIA GMIN

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(30)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

REGION CIECHANOWSKI

PUNKT SELEKTYWNEGO ZBIERANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH - PSZOK

Gmina

^PSZOK

Zbierane selektywnie frakcje odpadów komunalnych

papier,

metale, tworzywa

sztuczne, szkło

opakowania wielo- materiałowe

ZSEE baterie i akumulatory

chemikalia i leki

odpady wielko- gabarytowe

gruz opony

Mława TAK + + + + + + + + + + +

Jednorożec TAK + + + + - - + - - - -

Szreńsk TAK + + + + + + + + + + +

Dzierzgowo NIE - - - - - - - - - - -

Czerwonka TAK + + + + + + + + + + +

(31)

Gmina

^PSZOK

Zbierane selektywnie frakcje odpadów komunalnych

papier,

gruz opony

Siedlce TAK - - - - - + + +/- - - +

Myszyniec TAK + + + + + + + + + + +

Żelechów TAK + + + + - + + + + - +

Rząśnik NIE - - - - - - - - - - -

Baranowo NIE - - - - - - - - - - -

Dobre NIE - - - - - - - - - - -

Obryte TAK + + + + + + + + + + +

Sterdyń TAK + + + + + + - - + + +

Paprotnia NIE - - - - - - - - - - -

REGION OSTROŁĘCKO-SIEDLECKI

PUNKT SELEKTYWNEGO ZBIERANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH - PSZOK

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(32)

Gmina

^PSZOK

Zbierane selektywnie frakcje odpadów komunalnych

papier,

gruz opony

Sochaczew NIE - - - - - - - - - - -

Nasielsk NIE - - - - - - - - - - -

Bodzanów TAK + + + + + + + + + + +

Radzanowo TAK - - + - - + + + + - -

Rościszewo (2

punkty) TAK - - - - - + + +-/+- + + +

REGION PŁOCKI

PUNKT SELEKTYWNEGO ZBIERANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH - PSZOK

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(33)

Gmina

^PSZOK

Zbierane selektywnie frakcje odpadów komunalnych

papier,

Chemikalia i leki

gruz opony

Białobrzegi NIE - - - - - - - - - - -

Chynów NIE - - - - - - - - - - -

Wolanów NIE - - - - - - - - - - -

Przyłęk TAK + + + + + + + + + + +

Ciepielów NIE - - - - - - - - - - -

Jasieniec TAK - - - - - + - - - - -

REGION RADOMSKI

PUNKT SELEKTYWNEGO ZBIERANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH - PSZOK

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(34)

Gmina

^PSZOK

Zbierane selektywnie frakcje odpadów komunalnych

papier,

gruz opony

Pruszków TAK + + + + + + + + + + +

Konstancin-

Jeziorna TAK + + + + + + + + + + +

Lesznowola TAK + + + + + + + + + + +

Raszyn NIE - - - - - - - - - - -

Jabłonna TAK + + + + - - - - - + +

Celestynów NIE - - - - - - - - - - -

Jaktorów NIE - - - - - - - - - - -

REGION WARSZAWSKI

PUNKT SELEKTYWNEGO ZBIERANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH - PSZOK

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(35)

PSZOK W MAZOWIECKIM

PSZOK w Pruszkowie

Obowiązek zorganizowania PSZOK

zrealizowało 18 kontrolowanych gmin (56%),

przy czym 5 nie posiadało wymaganych decyzji

na zbieranie odpadów.

Obowiązku zorganizowania PSZOK

nie wykonało 14 gmin.

(36)

PSZOK W MAZOWIECKIM

PSZOK w Płońsku

PSZOK

w Radomiu

(37)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

0 50 100 150 200 250 300

Zmiany w %

Tendencja zmian masy odpadów przyjętych przez RIPOK -

instalacje MBP (III kwartał 2013 do średniego kwartału 2012)

(38)

CYKL KONTROLNY WIOŚ

(39)

 Spośród skontrolowanych 32 gmin :

 14 nie osiągnęło wymaganego w 2012 r. poziomu

recyklingu papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła,

 2 nie osiągnęły wymaganego w 2012 r. poziomu ograniczenia masy odpadów komunalnych

ulegających biodegradacji (OUB) przekazywanych do składowania,

 w 14 gminach nie utworzono punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK),

 żadna gmina nie prowadziła kontroli podmiotów odbierających odpady komunalne.

STWIERDZONE NARUSZENIA

(40)

 gminy nie prowadzą kontroli przedsiębiorców odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, podczas gdy przedsiębiorcy przekazują odpady poza RIPOK lub wręcz poza region

 dane zawarte w sprawozdaniach sporządzanych przez podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości nie są na bieżąco weryfikowane

 sprawozdania gmin sporządzane w oparciu o dane podane przez podmioty odbierające odpady komunalne budzą

wątpliwości co do swojej rzetelności

 w niektórych gminach brak jest zorganizowanych punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, tzw. PSZOK

WYNIKI KONTROLI WIOŚ

(41)

 w wielu gminach zwiększyła się masa selektywnie zbieranych, a w niektórych zebranych zmieszanych odpadów komunalnych

 wzrosło zaangażowanie mieszkańców w selektywną zbiórkę odpadów

 niektóre z regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych realizują rozbudowę i modernizację

 w części gmin zorganizowano punkty do selektywnego zbierania odpadów komunalnych

 w większości gmin wzrosła częstotliwość odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości

 zmalała liczba dzikich wysypisk

POZYTYWNE REZULTATY

(42)

POZYTYWNE REZULTATY

Dynamika zmian masy odpadów w %

(III kwartał 2013 do średniego kwartału 2012)

(43)