Wewnątrzrodzinne zróżnicowanie wzorów listewek skórnych w strefie podpalcowej stóp

(1)

Wewnątrzrodzinne zróżnicowanie wzorów

listewek skórnych w strefie podpalcowej stóp

Wiesław Buchwald

Abstract

INTRAFAMILIAL VARIABILITY OF DERMAL RIDGE PATTERNS IN SUBDIGITAL AREAS OF FEET was investigated on a sample of 700 families from northern Poland. Interdependence was measured (x2, cp), and frequencies of homo- and heterolateral similarities were calculated. Moreover, differences between pa rents and children in patterns of particular subdigital areas were investigated.

-Wieslaw Buchwald, 1994; Polish Anthropological Review, vol. 57,1-2, Adam Mickiewicz University Press, Poznan 1994,pp. 87-96,tables 1 3 .ISBN83-232-0607-4,ISSN0033-2003. .

Wstęp

Dotychczasowe opracowania listewek skórnych na stopach dotyczyły przeważ nie częstości występowania różnych form wzorów w strefie podpalcowej [ŁASIŃSKI

1950, GEIPEL 1958, JURAŚEK,

POSPIŚILOVA-ZUZAKOVA 1962, GĄSIOROWSKI 1965,

WOJ-TOWICZ-LEBIODA 1964, Pospiśil, Pospiśilo

-WA 1965/ Wojtowicz-Lebioda 1967,

Pospiśil1971, Buchwald1988]. Niewiele prac poświęcono dziedziczeniu cech

dermatoglificznych ' stóp. Smith [1964],

ORCZYKOWSKA-ŚWIĄTKOWSKA - [1972] i

KURLEJ [1975] w tym aspekcie“ rozpatry

wali cechy ilościowe, tj. liczby listewek między trójpromieniami i centrum wzoru na kłębie stopy, natomiast uwzorowa-niem strefy podpalcowej zajmowali się

Zakład Antropologii

Uniwersytet Mikołaja Kopernika ul. Gagarina 9,87-100 Toruń •

WlCHMANN [1956], GĄSIOROWSKI [1988],

Szczotkowa [1985], a ostatnio, Pisarek

[1992]. Występowanie > niedziedzicznych

modyfikacji (oscylacji fenotypowych) w parach bliźniąt monozygotycznych, wy kazane z zastosowaniem topologicznej klasyfikacji wzorów [LOESCH, ŚWIĄTKO

WSKA 1978] i tradycyjnej [Pisarek 1992],

oraz niejednoznaczna interpretacja spo sobu odziedziczalności dermatoglifów w

obrębie rozpatrywanego podukładu

[LOESCH 1975] powodują, że oceny ich

wartości dowodowej (np. przy ustalaniu podobieństwa w ekspertyzach genetycz nych) należałoby dokonywać na podsta wie wyników badań rodzin. Badania takie dostarczają informacji, z jaką częstością fenotypowe kategorie cech dzieci w ystę pują przy odpowiednich kombinacjach kategorii rodziców, co umożliwia także określenie siły ich współzmienności.

Celem przedstawionej pracy jest ana liza zgodności i różnic w morfologii

(2)

listewek skórnych pięciu pól podpalcowych stóp między rodzicami i dziećmi, z zastosowaniem możliwie szerokiej klasyfi kacji topologicznej wzorów, z jedno czesnym uwzględnieniem podobieństw heterolateralnych. Współzależności między wzorami listewek skórnych poszczegól nych pól strefy podpalcowej stóp dzieci i ich rodziców zbadano za pomocą tablic asocjaq‘i, na podstawie których obliczono wartości mierników współzależności.

Materiał i metody

Wykorzystany w pracy materiał sta nowiły dermatogramy stóp .rodzin po chodzących z 7 województw północnej Polski (tab. 1). Składał się on z 700 par ro dziców i 1808 dzieci, w tym 854 synów i 954 córek. Liczba dzieci w badanych ro dzinach wynosiła od 1 do 11, przeciętnie - 2,58. Najliczniejsze były rodziny z dwojgiem, a następnie z trojgiem i jed nym dzieckiem, które stanowiły łącznie

80% materiału. —

Tabela 1. Pochodzenie terytorialne materiału

Województwo Liczba_rodzin Płeć dzieci Liczba_dzieci synow ie. córki

Bydgoskie . , 103 . 1 2 9 , 159 . 2 8 8 ,. Elbląskie 138 148 164 .312 ■ Gdańskie '2 1 3 ' 298 323 621 . Koszalińskie 50 , . 45 : ■ 56 101 Słupskie 59 51 57 . 108 •Toruńskie 83 : 129 118 247 Włocławskie - . , 54 , •: 54 , ' 77 . 1 3 1 -: Razem ' 700 ; ' 854 ’ ■ 954 1808

i W obrębie badanej grupy, tj. u rodzi ców i dzieci dokonano indywidualnych określeń wzorów w polach podpalcowych I - IV, natomiast na kłębiku dal szym (pole V), ze względu na usterki te chniczne odbitek, dla większej jego

części. Za WOJTOWICZ-LEBIODĄ ; [1964,

1967] wyróżniono następujące, formy wzorów: brak wzoru (O), łuki: dystalny,

proksymalny, tibialny i fibulamy (A^, AP,

A ł, A!), wz;ory ze śladem pętli ( y d, V P , V ł), pętle (D, P, Lł, F), kombinacje pętli z

łukami ( D / A 1, D /A f), wiry (W), a ponad

to - dla pola I - wzory przejściowe mię dzy pętlą; i wirem (D/W), oraz'wiry jed

no- i dwucentryczne (W1, W 2).

Wewnątrzrodzinne zróżnicowanie

analizowanych cech dermatoglificznych zbadano ustalając dla poszczególnych pól lewej i prawej stopy częstości występo wania wyróżnionych wzorów u dzieci (łącznie dla synów, i córek) oraz w. róż nych ich, kombinacjach u rodziców. W tablicach asocjaq'i kombinacje te ułożo no według rosnącego stopnia morfologi cznej komplikacji’ wzorów, natomiast w rozkładach wzorów u dzieci w niektó rych przypadkach ograniczono liczbę ich wariantów, łącząc we wspólne kategorie podobne układy listewek, np. wzory ze śladem pętli i pętle o takim, samym kie

runku.- >■

• Badania współzależności w rozpatry wanych cechach dermatoglificznych stóp u dzieci i ich rodziców przeprowadzono na podstawie 40- i l8-polowych tablic asocjacji, dla których, wyliczono wartości testu % oraz ¡współczynniki, współzależ ności cp. Określone zostały także (w od setkach) ogólne częstości podobieństw homo-; i heterolateralnych oraz różnic w uwzorowaniu badanych pól strefy pod palcowej u dzieci, w porównaniu z ich rodzicami..,

Wyniki

W tabelach 2 - 1 1 zostały przedstawio ne częstości wzorów występujących, w polach I - V strefy podpalcowej u dzieci, w zależności od ich kombinaqi u rodziców.

(3)

Tabela 2. Częstości wzorów w I polu lewej stopy u dzieci w różnych ich kombinacjach u rodziców (Zh - zgodność heterolateralna) Kombinaqe wzorów u rodziców Liczba rodzin 0 n A>’ Zh ■ n Zh v ‘ n L' Zh Vf n F Zh V * n D Zh D/W n Zh - .W n I Zh W IV 2 Zh L iczb a, dzieci o & o 1 2 _ ■ _ _ _ - _ ■ _ ₂ o & l! 2 - - 1 - 2 1 - 1 4 0 & D 16 2 3 5 - ₁₅ - 7 2 34 O & W 1 6 - - ' 7 - 2 .2 - 1 2 12 o & w 2 6 1 _ , 3 _ 8 1 _ 1 3 16 . y & L ' 3 - 1 2 - 1 _ 4 _ 8 / l . & F 1 - ! 2 - 1 - 1 1 1 5 a! & d 15 2 2 2 5 - 19 - 7 1 36 A & w ’ , 11 5 , 2 _ 19 8 2 :. 1 4 33 Af & W 2 10 - 3 3 - 8 8 - 3 4 . 21 l' & l' 12 5 4 - 16 - 3 1 1 9 1 - 34 l' &d 53 4 1 4 26 - 60 1 18 7 12 125 23 1 - 10 - 19 14 1 22 7 60 l' & w 2 17 - 1 10 - 12 3 1 5 3 11 40 F & D 6 - 1 1 1 8 - 2 2 . 15 F &D/W 1 - - - 2 2 - 2 F & W 1 ■- 2 - 1 ■ - - 1 - ' 2 - 4 F & W 2 . 1 - i - 3 - _ - 1 1 1 5 D & D 210 2 14 21 3 441 3 55 6 33 2 • 572 . D &D/W 6 - - 3 1 - 11 . - 3 1 1 18 D & W 1 162 5 9, 1 24 6 2 189 4 121 49 15 403 D & W 2 . 79 5 6 1 17 6 4 114 4 33 6 30 213 DAV & W 1 3 - 1 - 2 2 _ ‘4 _ 7 D/W & W 2 1 1 - - - 2 - 3 24 1 - 9 4 - 12 6 1 28 8 2 59 W 1 & W 2 23 1 3 1 7 2 - 20 7 1 23 8 63 W 2 & W 2 6 - - 1 - 3 1 1 3 6 ' 14 Razem 700 32 7 55 3 177 19 10 - 970 54 20 - 358 28 186 19, 1808 Tabela 3. Częstości wzorów w I polu prawej stopy u dzieci w różnych ich kombinacjach u rodziców

(Z h - z g o d n o ść h e te ro la te ra ln a )

Kombinaq'e wzorów Liczba O Ap Af- V' L’ V> F V d D D/W W1 W2 ... Liczba u rodziców rodzin n Zh n Zh n Zh n Zh n Zh n Zh n Zh n Zh dzieci

O & L ' 4 5 _ 1 _ 1 _ 4 2 . 13 O & D 17 3 4 1 8 1 - ₂₂ - ₇ ₁ ₄₅ O & W 1 7 1 - 3 1 3 - 4' 2 '1 14 O & W2 5 2 1 1 _ _ 2 _ 1 3 9 1 - ₁ - - _ _ 2 _ 3 Af & L ' 5 - - ₂ - ₅ ₂ - - _ 7 ■ Ar & D ■ .. .20 ; - 7 - ₁ ₄₂ _{' 2} ₁ ₄ ₅₆ A & W 1 i 9 2 : 3 • 2 1 13 6- ! _ . 1 2 : 2-1 & W 2 5 : - 3 - - 8 2 - - 3 . 14 . i! & l' '8 1 : 15 -• •4 ' 1 - ’ r - 3 ' ’ 1 2 ‘ 25 l' & f - ■ ;:1 -■ - . - - - ; ; 2 ■ 2 l' &d 68 1 l " 3. 25 4 86 - 26 11 14 1 159 & w 1 15 1 '3 ' 8 - 5 1 - 13 4 34 ' ■ = & IV 2 10 .- : -• 7 - 11 1 - 3 ’ •1 5 26 F & D :: 3 >. - 1 1 - _{.. 2} - . , - 1 .. 5 F & W r . .. j - - ₁ ₁ - 1 - 2 . D & D ’ * v. 236 .. 8 27.- 3\ 20 3 '484 3 -58 14' 43 10 646 : U & D/W , ’r ; • 1 - - _- _{- ■}_< _{1 : 2} _2, _. _{2 .} D & W 1 . ' . 166 3 7 24 7 1 234’ 1 105 40 8 415 D & I V 2 - 73 1 8 1- 15 2 3 1 115 _ V 36 13 27 .205 W 1 & W 1 15 1 . 5; 1 -■ : 15 , 7 - • : 16 2 . . . 39 W 1 & W 2 . 17 1 . 1 2 1 1 20 , 9 2 13 4 . . 44 IV2 & t v 2 r r 7 . ‘ _• ' 1 ’ - 2 1 1 7 - ₄ _{4 ‘} _‘ _{1 9 '"} - Razem 1' ’ . 7 0 0 ! 30 :;l .' -70 6 ■ 140 13 16 1 1080 30 6 - 303 43 163 20 1808

(4)

Tabela 4. Częstości wzorów w II polu lewej stopy u dzieci w różnych ich kombinacjach u rodziców (Z h-zgodność heterolateralna) . , '

Kombinacje wzorów Liczba C Ai P V " : D D/Af DIA*- IV -• Liczba u rodziców ; rodzin _n _Zh _n _Zh _n _Zh _{n Zh} _n _Zh _n _Zh _{n Zh} _{n Zh} _n _Zh dzieci O & O . 167 300 25 4 15 1 8 54 6 32 4 4 _ 5 443 O &Af 67 66 32 11 2 5 39 10 10 1 2 2 4 171 O & A 1 26 42 .2 . 8 - 19 3 1 - ■ 1 73 O & V v 15 26 7 4 1 3 7 4 1 - 1 _ . 46 O & P 140 166 25 12 1 10 1 103 U 1 2 - 19 3 348 O & D 40 63 2 4 - 16 5 11 1 _ 8 105 O & D/Af 13 17 3 1 1 6 2 3 1 - 32 O & D/A1 2 1 1 - - - 1 - - 1 4 O & W 36 39 7 1 1 1 17 9 6 1 2 ' 1 6 80 ■ Af u a! 3 3 2 - - 3 3 - _ - 8 Af & A1 7 2 2 1 1 2 1 ' 4 - - _. ₁₃ Af & V '' 5 3 3 - - 9 4 _ 1 ' _ 1 17 Af & P 31 21 4 16 3 2 4 39 2 - - - ₁ ₈₆ A & D 8 4 2 4 _ - . 8 1 _ ₂ ₁₉ • Af & D/Af 2 1 2 - - _ 3 _ 6 A! & D/A1 1 2 2 - - -■ - i - - _ ₃ . Af & W 11 7 3 1 4 1 - 13 8 2 1 - - 3 30 a‘ & a ' 4 3 1 3 - 2 1 _ - _ 10 a' & V’1 2 1 1 - 1 . - - _ ₃ . A1 & P , 8 6 2 1 1 1 12 - - - 2 23 . A1 & D : 2 - _ _ 1 ' 2 1 1 _ ₁ ₆ A' &D/A? 1 - - 2 - 1 _ _ 3 A1 & W 4 2 - 1 2 5 1 - - - _ 10 V v & P 7 2 3 2 2 4 - ■_ _ 4 2 17 V ’’ &D 1 2 2 _ _ _ _ _ _ _.₂ V1’ SzD/rf 1 1 - _ - 2 _ _ _ _- 3 V1' & D/A1 1 - - - - 2 - _ _ : 3 V>’ _& W 2 . 1 - - 1 2 .2 - - - 2 6 P & P 44 28 12 10 8 3 2 53 6 - ₈ ₁₁₅ P h D 20 29 21 2 2 1 1 18 1 1 - 7 61 p & d/M . 2 ;1 ■ 1 - . - - 2 - 1 - _ _;₄ P & W 12 6 3 . 3 1 - ■ 7 ■ _ 1 _ 4 24 D &D 3 2 _ _ - 1 3 _ _ _ _{. 6} D &D/Af ' 4 3 1 _ 2 2 2 _ _ _ 8 D & W 4 4 1 1 _ _ . _{. 2} ₁ ₃ _ _ ₃ ₁₃ D/Af & D //4 1 ' - 1 - - 1 - _ _ ₂ W & W 3 1 ■ - - - 1 1 1 1 - 1 5 Razem 700 855 50 158 8 83 13 44 1 454 61 100 8 25 - 5 - 84 5 1808

Zastosowanie rozszerzonej klasyfika cji badanych cech dermatoglificznych po woduje dużą różnorodność zarówno kombinacji rodzicielskich, jak i form wzo rów spotykanych u dzieci, co znacznie utrudnia bardziej szczegółowy ich opis. Największe zróżnicowanie pod wzglę dem liczby kombinacji wzorów u rodzi ców wykazuje pole II obu stóp, w dalszej kolejności pola I - IV, przy czym dla pól I i III jest ich nieco więcej na stopie lewej, natomiast dla pól IV i V - na stopie pra wej. Zgodnie z oczekiwaniami, najliczniej

reprezentowane są kombinacje wzorów typowych dla poszczególnych pól i naj częściej spotykanych w materiałach po pulacyjnych. Ich kolejność jest na ogół zgodna dla lewej i prawej stopy, nieco większe rozbieżności obserwuje się w po lach II i V. W polach I są to kombinacje pętli dystalnych (D), wirów jedno- i dwu- centrycznych (W 1 i W 2) oraz pętli tibialnych (Lf), w polach II natomiast - pól bez wzorów (O), pętli proksymalnych ’ (P) i łuków, częściej o kierunku fibulamym

(5)

Tabela 5. Częstości wzorów w II polu prawej stopy u dzieci w różnych ich kombinacjach u rodziców (Zh - zgodność heterolateralna)

Kombiiiaq'e wzorów Liczba O A t VP P V “ D D/A D/Ał - W ■ Liczba

u rodziców rodzin _n _Zh _n _Zh _n _{Zh n Zh} _n _Zh _n _{Zh n Zh} ₁₁_{Zh n Zh dzieci}

0 & 0 167 313 11 1 _{23 2} 3 67 10 17 2 . 1 2 7 444 0 & A . 29 35 8 4 - 21 2 6 1 2 1 2 1 79 O &A1 . 54 76 5 3 23 4 1 28 15 4 3 2 2 147 O &W' 14 15 2 2 ' 3 3 8 2 - ‘ - - - 31 0 &P 161 168 15 6 35 7 1 119 15 5 1 1 13 2 374 0 & D 43 69 _ - 3 2 17 4 12 1 _ 9 1 113 O & P/Ar ; 2 3 - - - 2 - - - 5 O &D/A1 4 9 _ 1 - 2 1 - - 13 0 & w ; 27 27 3 5 1 2. 26 11 8 1 _ 5 77 A & A 1 1 - _ _ - - - - _ 1 A &A1 8 5 1 3 7 1 5 1 _ _ _ 22 A &V>’ 1 - 1 1 2 - - - - 4 -A &p . 21 . 17 6 7 5 2 26 < - - 2 - 4 63 A & D 10 10 7 4 2 - 7 2 - 1 3 29 A &D/A 1 - 1 - - - - - 1 2 - &w 1 - - 1 ' 1 - 1 1 - - - 3 a' &a' 14 6 3 1 1 16 1 10 8 3 _ - 1 38 A &v>’ 2 2 - 1 1 2 - - - - 6 A &p 24 15 2 4 1 7 1 19 1 - - 1 48 A &D 5 1 - 3 - 9 7 1 - - 3 17 A & D/y/ . 1 2 - - - - ■ - 2 a' &w 10 6 2 1 3 1 7 1 - 1 2 23 V'' & v'' , 1 1 - - - - , 1 _ - 1 : , 3 V & p 1 ■ 12 12 5 4 ‘ \ 5 2 6 - ~ 1 1 " '30 V1’ &D • 2 4 - - - 1 - - - 1 1 6 V’’ & D/A1 1 - - .. 2 - - . - - - 2 . V'' & W 2 3 3 - - - 3 3 . 2 - - - 8 P & P : ' 38" 22 8 2 15 ; 3 : 3 1 •49. : 1 1 - 11 1 104 ; P &D 16 18 13 4 2 - 1 11 ’ 4 - - 5 , 43 P &D/Af 2 2 1 - - - 3 - - - 5 P & w . 17 12 6 1 * 3 - 13 4 1 ■ - - 7 • 40 D & D 5 : 6 2 - 2 - 2 6 • -■ - 2 1 18 D &D/Af ■ 1 - - : - - - - - - 3 3 D & W 2 . 3 3 - : — - - 1 . _ - - 4 W & W 1 1 - - - - - ~ -- 1 Razem 700 864 60 79 17 170 7 34 3 466 63 91 9 12 1 9 - 83 7 1808

(D), pola bez wzorów (O) oraz wiry (W), rzadziej pętle proksymalne (P), to wzory tworzące najliczniejsze kombinacje rodzi cielskie w polach III. Listewki skórne w obrębie IV pola strefy podpalcowej prze biegają najczęściej równolegle do siebie nie tworząc wzorów, dlatego też kombi nacją dominującą u rodziców jest kombi nacja O & , 0 , mniej liczne są natomiast kombinacje ,tych układów z różnymi for mami wzorów, przede wszystkim z pęt lami dystalnymi (D). Na kłębikach dal szych. (pole V) przeważają- kombinacje pętli tibialnych (i/), wzorów» śladowych

(Vł) i pól bez wzorów (O), a ich liczebno

ści różnią się na obu stopach. Kombinacje

0 & O i O & iJ są częstsze na prawej, po

zostałe natomiast - na stopie lewej. W obrębie badanych pól widoczna jest także duża różnorodność wzorów u po tomstwa. W najliczniej reprezentowanych kombinagach rodzicielskich u dzieci reali zują się wszystkie lub prawie wszystkie z wyróżnionych kategorii. Także u nich przeważają pospolite formy-wzorów (pola: 1 - D > W 1 > W 2 > Lł, II - O > P > ¿s!'1, III - D > O > W, IV - O > D, V - stopa lewa -

(6)

Tabela 6. Częstości wzorów w III polu lewej stopy u dzieci w różnych ich kombinacjach u rodziców (Zh - zgodność heterolateralna)

Kombinacje wzorów Liczba O Vii D V ’’ P D /A. , D/A1 , 'W Liczba u rodziców rodzin _n _Zh _n _Zh _{: n} _Zh _n _Zh _n _Zh _n _Zh _{n * Zh} dzieci O & 0 78 113 11 2 50 21 12 - - > 6 1 192 O & V d 17 25 3 13 6 : 1 - \2 44 O & D i 190 181 33 2 245 17 2 - 30 5 506 O & P 33 42 3 16 7 14 - _ 9 1 84 O & D /A i 1 1 - , - 1 - - - ₂ O & D/A1. 1 - - - ₃ - - 3 O & W 46 44 2 46 17 15 2 2 - ₁₄ ₁₂₃ v d & v d . 2 - - 4 2 - - ; 1 5 v d & d ; 34 26 10 10 34 1 - - ₁₁ ₃ ₈₂ V d & P 5 2 _ ₉ ₆ _ - _ ₁ ₁₂ v d &d/a! 1 - - - ₁ ₁ v d & w 9 9 5 4 9 5 1 _ - ₂ ₂₅ D & D 144 67 13 9 243 13 1 2 - ₂₁ ₁ ₃₅₅ D & P 41 40 7 4 1 48 7 - ₁₆ ₄ ₁₁₅ D & D/A1 2 - - 5 - - 1 1 6 D & W 73 27 5 7 103 15 3 - 1 45 198 P & P 1 1 1 - - ₁ - - - ₂ P & D/A1 1 1 - 1 1 - - - - ₂ P & W 9 4 3 1 8 2 6 - • - ₆ ₂₅ W & W 12 3 2 8 1 - _ - ₁₃ ₂₆ Razem 700 586 44 89 5 842 68 107 8 4 1 - ₁₇₉ 16 1808 Tabela 7. Częstości wzorów w.III polu prawej stopy u dzieci w różnych ich kombinacjach u rodziców

(Zh - zgodność heterolateralna) Kombinacje wzorów u rodziców Liczba rodzin O n Zh V n i Zh D n Zh Vv n P Zh D/Af n Zh D/A* n Zh n W Zh Liczba dzieci O & 0 60 82 10 2 51 10 10 4 _ _■9 ₁₆₂ O g cV d 9 14 3 7 6 - - - _ ₂₄ O & D 202 192 30 6 247 23 2 2 2 43 7 539 • O & P 18 17 2 13 5 6 - _ ₆ _{■ 3} ₄₄ O & D//^ 1 1 - - 1 - - - ₂ O & W 42 33 2 42 10 16 2 - ₁ ₂₀ ₁₁₄ 1 V d & V d 1 1 1 1 - - - - ₂ V &D 28 15 9 9 28 4 1 1 - . 7 64 V d & P 2 4 1 4 1 - _ ₁ ₁₀ V d & W 3 - 1 6 - - - ₂ ₉ D & D 190 100 31 15 2 314 19 - 41 10 489 D & P 38 24 9 3 42 6 _ ■ , ₁₃ ₈₈ D &D/Af 3 -.1 1 2 - — 2 1 6 D & D M ' 2 - - 5 - - - ₅ . D &PV 75 : 20 5 4 101 11 1 ’ 2 49 188 P & P 3 4 2, 1 . 1 . 1 : 7 P & W ' 6 3 4 2 4 : - - 7 18 DM ' &VV 1 - - - ₂ ₂ W & W 16 . 4 .. 1 : 14 7 2 1 .• 14 ’ :3 5 Razem 700 515 57 84 10 881 41 103 10 4 - 5 216 21 1808 ■

wyrazem fenotypowych podobieństw do obojga lub jednego z rodziców bądź też występujące jako formy odmienne.

Fenotypowa różnorodność cech

dermatoglificznych, w tym także wzorów

listewek skórnych w strefie podpalcowej stóp jest powodem, że w badaniach nad dziedziczeniem, zwłaszcza przy ustala niu stopnia determinacji genetycznej, za chodzi konieczność ograniczenia liczby

(7)

Tabela 8. Częstości wzorów w IV polu lewej stopy u dzieci w różnych ich kombinacjach u rodziców (Zh - zgodność heterolateralna) Kombinacje wzorów u rodziców Liczba rodzin _Zh _n _Zh _Zh _n _Zh _n _Zh 27 1 100 26 _ ₂ ₂ . 1 1 3 21 2 81 - 2 1 1 9 4 - 3 ’ 2 - 1 2 8 - ₅ y l‘ n Zh, . P,L‘ n Zh W Zh Liczba dzieci

o&o

o & a / O 8zAł 0 & V d O&cD 0 & V P O&P O &W V d & D V d & P D & D

D & W ’

D& cP D& W P & W 474 1057 5 12 2 2 20 40 139 249 11 21 23 42 5 11 5 14 1 3 6 9 3 3 4 3 1 -1 3 11 17 .4. 3 1 1 1217 17 4 45 360 27 65 15 15 3 20 6 10 1 3 Razem 700 1469 4 1 52 214 35 20 36 1808

Tabela 9. Częstości wzorów w IV polu prawej stopy u dzieci w różnych ich kombinacjach u rodziców (Zh - zgodność heterolateralna) Kombinaqe wzorów u rodziców Liczba rodzin O n Zh A f n ' Zh n Zh v d n Zh D n Zh v r n Zh P L1 n Zh W n Zh Liczba dzieci O & 0 398 .854 ■ _ * 1 20 115 9 11 ' 17 1 1019 O & A f 9 13 1 ' _ •. - 2- 3 - 2 2 - 21 O &A‘ 3 6 - 1 - 3 1 - - 1 11 O & V d 25 49 1 1 3 6 1 - 1 - 61 O & D 190 329 1 24 4 , 126 3 7 1 4 • 494 O &lVv . 9 .2 9 1 - - 3 - 2 - 21 O & P 16 27 1 - 6 1 1 7 1 45 . ' O & W ■' -7 -10 ’ - 1 5 2 - 1 ■ _ ■ 7 .' 17

A> & W , , 1 _ _ 1 _ 1 _ ₁ ;1 , ■A;,

V! t*V d 1 1 1 - - 2 2 _ _ 3 V d & D - 8 • 19 10 -• : - 4 ’ 2 25 V d & v ;' . . 2 4. ■ , , r - . -■ , 1 - - - - 5 V d & P 2 3 - 2 - - - 5 D ! & D 18 17 11 3 ' 25 - 1 - 4 6 ' D & 4 4 . 3 ■ - ■ 1 . ' 2 . 1 : .' 3 11 • D & P 6 12 10 - 1 4 17. P & P 1 2 " ■ _ I - - - 1 - ' 3' Razem ‘ 700 1367 35 4 ! - 5 - 52 4 303 16 20 - 46 3 11 - 1808

ich wariantów. Zgodnie z tym dla pól I - III wyróżniono 4, natomiast dla IV i V po la - 3 kategorie. Były one podstawą do badania współzależności • pomiędzy ro dzicami i dziećmi, to jest częstości reali zowania się u potomstwa wyróżnionych kategorii wzorów w różnych ich kombi

nacjach u rodziców. Dokonano tego spo rządzając tablice asocjacyjne. Zdecydo wana większość nadwyżek wystąpiła w polach oznaczonych takim samym symbo lem u dzieci i rodziców, u tych ostatnich zarówno w kombinacjach jedno-jak i róż- noimiennych. Największe niedobory5

(8)

wy-Tabela 10. Częstości wzorów w V polu lewej stopy u dzieci w różnych ich kombinacjach u rodziców (Zh - zgodność heterolateralna) . Kombinacje wzorów ; . u rodziców Liczba rodzin C . n > Zh A", N / Zh V ' N Zh 'L ‘ N Zh : F ; n • : Zh ; . W N ' ' Zh Liczba dzieci o & o 25 41 9 2 4 1 - - % ₅₄ O & v ' 73 37 ' - 76 52 24 - ₁₆₅ O & L ' 106 68 1 53 14 110 - - 232 O & W 1 1 - 2 - - - .3 A'1 & V ' 2 - - 3 . 1 1 - - ■ 4 ' Av & L ' 5 1 1 - 1 9 - - ‘ _, ₁₁ v ‘ & v ‘ 42 11 7 1 64 30 16 - - _{• 106.} v ‘ & L ' 115 26 16 2 118 150 - 1 297 l‘ & l ‘ 115 25 12 - 55 8 217 1 - 298 Razem 484 210 36 4 381 : 24 573. 42 1 1 1170

Tabela 11. Częstości wzorów w V polu prawej stopy u dzieci w różnych ich kombinacjach u rodziców (Zh - zgodność heterolateralna)

Kom binaqe wzorów u rodziców Liczba rodzin O n Zh Ap N Zh V N Zh L‘ N Zh F n Zh W N Zh Liczba dzieci O & O 63 93 3 17 : 5 29 22 _ _ . 142 O & V ( 62 56 - ₄₄ ₄₇ ₂₀ - - 147 O & L ł 147 134 2 50 26 167 1 1 ' 355 O & F 1 2 - - - 2 O & W 1 1 - - 1 - ■ - 2 ; A 1 k V ‘ 3 1 !'- - r - 2 . 4 . 4 , - . ' 7 Av & L ' 6 2 2 2 2 1 , 8 - - 14 V 1 & V' ' 17 ' 7 '■ - " 1. 22 : 15 ’ 2 - 44 v ‘ & L ' 76 30 9 1 69 91' - 1 192 V ' & F 1, - . 1 - 1 1 _ , 2 / i.' & 91 29 3 , ,29 18 182 ; 1 1 , .245 L1 & W 1 - - 1 ■ 1 ‘ 1 - 2 Razem 469 355 11 12 236 51 546 ■ 49 2 3 1154

stąpiły natomiast w kategoriach skrajnie odmiennych.

: Podział wzorów na kategorie, a także wartości testu %2 oraz współczynników (¡> przedstawia tabela 12. Uzyskane wartości testu %2 wielokrotnie przekraczają wyma gane wartości krytyczne, świadcząc o istot nej zależności pomiędzy rodzicami i dziećmi w uwzorowaniu strefy podpalcowej stóp. Ustalona na ich podstawie kolejność pól jest następująca: dla stopy lewej - I > III > V >

> TL,> IV,¡prawej - 1 > II > IH > V > IV. Róż

nice między stronami ciała polegają na tym,

że na stopie lewej wyższe wartości testu x 2

dotyczą: I, III i V, natomiast dla prawej -II i IV pola. Podobną kolejność, z tą różni cą, że miejsce pierwsze zajmuje pole V, można otrzymać szeregując pola według

malejących współczynników (p. Skrajne

wartości tych ostatnich wynoszą od 0,207

do 0,352, odpowiednio dla IV i V pola le

wej stopy. Podobne wyniki dla par: mat ka & córka, matka & syn, ojciec & córka i ojciec & syn uzyskał PISAREK [1992].

Dziedziczny charakter badanych cech dermatoglificznych ilustrują także, usta lone na podstawie danych z tabel 2 - 11, częstości podobieństw i odmienności po między rodzicami i dziećmi w uwzoro waniu poszczególnych pól lewej i prawej stopy (tab., 13). Odsetki homolateralnych zgodności (Z) wahają się od 60,2 do 85,4 (II i IV: pole lewej stopy). Najwyższe ich wartości dotyczą pól IV, V, następnie III i I (lewa), I i III (prawa), najniższe na tomiast - pola II. Częstość zgodności

(9)

Tabela 12. Wartości testu x2 i współczynników <p dla poszczególnych pól lewej i prawej stopy

Pole Kat. Wzory

N Stopa lewa . X2 <P ' : ■. N Stopa prawa -■ ■ • X1 ■■ -r <P df X kryt. 0,05 : : , 0,01 : 1 0 ,A v, d v ‘. i ! , v !, r V ,D D m ,w \ w 2 I 2₃’• 4 / 1808 ; . 390,7 0,268 1808 315,9 0^241 27 II 1 2 3 4 ; 1' o p ' V d, D, W, D/A?, D/A1 o , v d 1808 270,4 0,223 1808 307,4 0,238 27 40,113 46,963 III 2₃ 4 D Vv,P D/N, D/A‘, W 1808 335,6 0,249 1808. 282^ 0,228 , 2 7 . rv 1' 2 3 o , a', a' V d, D V .P ^ ^ W 1808 154,7 0,207 1808 168,1 0,216 10 V 1 2 3 O, A’’ V L‘,F,W 1170 290,0 0,352 1154 245,8 0,326 10 " ¡18,307 23,209 heterolateralnych (Zh) wynoszą od 2,7% (pole IV lewej) do 9,6% (pole V prawej stopy), a kolejność pól jest zgodna na obu stopach (V >11 > III > I > IV). Wy mienione wyżej częstości podobieństw określają jednocześnie zakresy odsetek w trzeciej kategorii, tj. odmiennych w po równaniu z rodzicami typów wzorów u dzieci (X). Skrajne ich ¡wartości dla sto py lewej wynoszą od 11,9 (pole IV) do 31,7 (pole II), dla stopy prawej - od

Tabela 13. Podobieństwa i różnice (w %%) między rodzicami i dziećmi w uwzorowaniu poszczegól

nych pól lewej i prawej stopy

Z ' Lewa Zh X Stopa Pole _{' '}_z : Prawa , z-h X 66,7 7,2 26,i 70,1 6,5 23,4 . 60,2 8,1 ,31,7 • II . 60,5 - 9,2 30,3 66,9, 7,8 ) 25,3 .III - 66,6 7,7 25,7 85,4 2,7 11,9 -IV 81,9 • 3,2 , . 14,9. 76,4 8,7 , 14,9 V . 75,8 9,6 . 14,6 Z - homolateralna zgodność wzorów,

Zh - zgodność heterolateralna, X - odmienne typy wzorów.

14,6 (pole V) do 30,3 (pole II)..'W poszcze gólnych polach obu stóp formy te wystę pują z podobnymi częstościami, ale ich kolejność jest bardziej zróżnicowana - lewa: II > I > III > V > IV, prawa: II > III > > I > IV > V.

Podsumowanie wyników

Uzyskane w pracy rezultaty potwier dzają dziedziczny charakter badanych cech dermatoglificznych, rodzicielskie formy wzorów realizują się u większości dzieci (ogólnie od 68,3% do 89,1%). Podobnie jak w innych podukładach; także i w strefie podpalcowej stóp u potomstwa spotyka się, zróżnicowane pod względem częstości, .odmienne - formy wzorów (od 11,9% do 31,7%). Mogą one mieć postać wy raźniejszych morfologicznie odrębności, ńa przykład zamkniętych układów listewek (pętli, .wirów) w kombinacjach pól bez wzorów oraz łuków u obojga rodziców, ale

(10)

również odwrotnie, mogą upodabniać się do form rodzicielskich jako niepełna ich re alizacja! (np. nawiązujące do pętli proksy- malnej łuki, zwłaszcza w dystalnej części po la II), a także występować jako formy pośrednie (wzory ze śladem pętli o określo nej orientacji w kombinacjach pól bez wzo rów z pętlami). Uzyskane rezultaty dotyczą

ce wewnątrzrodzinnego zróżnicowania

rozpatrywanych cech dermatoglificznych stóp mogą być wykorzystane do analizy wartości dowodowej dermatoglifów w eks pertyzach antropologicznych, a także przy opracowaniu metod mających na celu obie ktywizację tych badań.

Piśmiennictwo

Bu c h w a l d W., 1988, Listewki skórne strefy podpalcowej stóp u ludności Polski północnej, Przegl. Antrop., 5 4 ,1 0 7 -1 1 1 .

Gą sio r o w sk i A., 1965, Zmienność listewek skórnych stopy, Ann. Univ. M. Curie-Skłodowskiej, Biolo gia C, 20,269 - 297

Gą sio r o w sk i A., 1988, Identification, symmetry and hercditability o f dermatoglyphs on human sole, 'U M C S , Lublin

Ge ipe l G ., 1958, Die Tastleisten der Fußochlen von Ne gern Madagaskars, Afrikas und Arabern Nordafri kas, Z . Morph. Anthrop., 4 9 ,2 ,2 3 2 - 239 Ju r a śek B., V. PospßiLOVA-ZuzAKOVA, 1962, Prispevok

k poznaniu demiatoglyfov planty moravskiej popula-cie, Acta Fac. Rer. Nat. Univ. Comen., 7, 3 - 5, 191 -1 9 9

Ku r l ej W., 1975, Zróżnicowanie i dziedziczenie liczby listewek skórnych między centrum wzoru na tenarze stopy a trójramiennikiem usytuowanym w kierunku , przyśrodkowego brzegu stopy, Mat., i Prace An

trop., 90,19-23 r; " ' Lo e sc h D., 1975, Badania właściwości genetycznych

układów linii papilarnych dłoni i stóp, Przecl. An trop., 41,25 - 45

Lo e sc hD., Św ią tk o w sk a Z., 1978, Dermatoglyphic to tal patterns on palms, finger-tips and soles in twins, Ann. Hum. Biol., 5,409 - 419

Ła śiń sk i W., 1950, Układ listewek skórnych na stopach Polaków, Folia Morph., 1 /9 ,4 1 7 - 457

Or c z yk o w sk a-św ią tk o w sk a Z., 1972, Zróżnicoxvanie i dziedziczenie liczby listewek na stopach, Mat. i Pra ce Antrop., 83,291 - 308

Pisa r ek A., 1992, Dziedziczenie dermatoglifów w polach podpalcowych stóp, Acta Univ. Wratislav., 1353, Prace Zool., 24,59 - 92

Po spiśil M. F., 1971, Die Dermatoglyphik der Slovakei III Dermatogłyphen der Sohle und Zehen, Acta Fac. Rer. Nat., 17,129 -169

Po sp iśil M. F., V. Po sp iSilo v a, , 1965, Dermatoglyfy planty a prstov noh obyvatelov Horehronia, Acta Fac. Rer. Nat. Univ. Comen., 1 0,1,149 -172 Sm it h G. F., 1964., Quantitative genetics o f the patterns

o f the hallucal 'area o f the sole, Ann. Hum. Genet., 28,181 -185

Sz c zo tk o w a Z., 1985, Antropologia w dochodzeniu oj-, costwaoj-, Warszawa-Wrocław . •,

Wic h m a n n D., 1956, Zur Genetik des Hautleistensy-- stems der FuBsohlen, Z. Morph.Anthrop., 47, 3, . 3 31-381

Wo jto w ic z-Le bio d a H., 1964, Zróżnicowanie wzorów listewek skórnych w strefie podpalcowej stopy, Mat. i Prace Antrop., 7 0 ,1 6 3 -1 7 6

Wo jto w ic z-Le bio d a H., 1967; Dalsze badania nad zróż-- ■ > nicowaniem wzorów listewek skórnych w strefie pod palcowej stopy, Mat. i Prace Antrop., 74; 155 -172

Summary

; • The study is based upon investigations of 700 pairs of parents and their 1808 children (854 sons and 954 daughters) from northern Poland. The children were divided according to the combination of subdigital area ridge patterns of their parents' feet, and the frequency of occurrence of different ridge patterns was calcula ted in each group (Tables 2-11). Homolateral similarities to one or both parents were indicated by bold print, heterolateral similarities were printed in italics, while lack of similarities was signalized by normal print. Interdependencies between the analysed dermatoglyphic traits of parents' and children's feet were studied by x 2 test and cp indices (Table 12). The percentage of homolateral (Z) and heterolateral (Zh) similarity as well as of dissimilar pattern types (X) were calculated for the five subdigital areas of children's feet, in compari son with their parents' feet (Table 13).The results of x 2 test, <p indices and pattern similarity percentages indi cate that there exists a statistically significant relationship between parents and children as regards the ridge pattern of subdigital areas of their feet.