Zobowiązania w prawie rzymskim
Część szczegółowa prezentcja nr 2
Kluczowe zagadnienia z zakresu
części szczegółowej zobowiązań na kolokwium w 2020 r. – ciąg dalszy
• lwia spółka
• Czym są i jakie są podstawowe rodzaje zobowiązań jak gdyby z kontraktów?
• Czym są i jakie są podstawowe rodzaje zobowiązań z deliktów?
• Czym są i jakie są przykłady zobowiązań jak gdyby z deliktów?
Lwia spółka – societas leonina
• Spółka, w której jeden ze wspólników wyłączony jest z udziału w jej zyskach, a inny ze wspólników w całości wyłączony jest z odpowiedzialności za straty spółki.
• Umowa o takim kształcie była na gruncie prawa rzymskiego nieważna
Na kolokwium obowiązuje znajomość instytucji spółki w prawie rzymskim w całości, ale szczególną uwagę
proszę zwrócić na lwią spółkę.
Zobowiązania jak gdyby z kontraktów
Zobowiązania quasi ex contractu pociągały za sobą skutki prawne na gruncie ius civile podobne do skutków prawnych wynikających z umowy, mimo że ich causę stanowiły zdarzenia faktyczne, a nie zawarte pomiędzy stronami stosunku prawnego umowy.
Trzy obowiązujące na kolokwium rodzaje zobowiązań quasi-kontraktowych to:
a) Negotiorum gestio – załatwianie cudzych spraw bez zlecenia;
b) Bezpodstawne wzbogacenie (na kolokwium nie trzeba znać jego odmian, ale mogą się one pojawić na egzaminie).
c) Sprawowanie opieki, łac. tutela
Zobowiązania z deliktów
Delikty, czyli czyny niedozwolone, stanowiły w prawie rzymskim drugą (po umowach) główną podstawę zobowiązań w prawie cywilnym.
W przeciwieństwie do umowy, która zawierana była z woli wszystkich stron stosunku prawnego, do powstania zobowiązania ex delicto dochodziło bez woli, a często wbrew woli co najmniej jednej ze stron stosunku prawnego.
Zobowiązania z deliktów powstawały bowiem na skutek aktualizacji się obowiązku odszkodawczego sprawcy w związku z dopuszczeniem się przez niego zabronionego przez prawo czynu, rodzącego osobistą lub majątkową szkodę po stronie innej osoby.
W braku istnienia definicji prawnej i prawniczej pojęcia
„delikt” w prawie rzymskim, do tej grupy przyczyn zobowiązań zaliczano czyny, co do których jurysprudencja rzymska osiągnęła konsensus, iż za wywołaną przez nie szkodę należy się kara prywatna i odszkodowanie.
Tym delikty odróżniały się od przestępstw prawa publicznego (crimina), za których popełnienie nakładano kary publiczne, a ściganiem ich sprawców zajmował się aparat państwa.
Rodzaje czynów niedozwolonych (deliktów)
Najważniejsze delikty w prawie rzymskim, wymienione przez Gajusa w Instytucjach to:
a) Kradzież - furtum b) Rabunek - rapina c) Zniewaga – iniuria
d) Bezprawne wyrządzenie szkody w cudzym majątku – damnum iniuria datum
Poza wymienionymi przez Gajusa 4. głównymi rodzajami deliktów, ostatnim, obowiązującym na kolokwium, (5.) rodzajem czynów
niedozwolonych były delikty prawa pretorskiego, zwane również przestępstwami prawa pretorskiego.
Delikty prawa pretorskiego
a) Przymus (psychiczny) – metus b) Podstęp – dolus
c) Działanie na szkodę wierzyciela – fraus creditorum.
