Teoria i filozofia prawa
Ewa Niemiec
ewa_niemiec@uwr.edu.pl
Literatura
S. Wronkowska, Z. Ziembiński „Zarys
teorii prawa”
Prawoznawstwo
Prawoznawstwo = wszelkie „znawstwo”
prawa, w tym (dziedziny):
1. Nauki prawne:
a) Dogmatyki prawnicze
b) Nauki historyczno-prawne
c) Teoria i filozofia
? Komparatystyka prawnicza
2. Praktyka prawnicza (to, jak prawo i prawnicy działają na co dzień)
Problemy prawoznawstwa
Problematyka dogmatycznoprawna
Problematyka socjotechniczna
Problematyka teoretyczna
Problematyka metodologiczna
Nauka (prawoznawstwo)
Dyscyplina naukowa
Dyscyplina dydaktyczna
Ma służyć podzieleniu zakresu tematyki do prac badawczych
Ma służyć podzieleniu zakresu tematyki do nauczania
•Teoria prawa
•Filozofia prawa
Ogólna teoria prawa
Ogólna – dotyczy prawa jako całości
Teoria – sformułowanie mylące, nie ogranicza się do jednej, konkretnej teorii, lecz raczej pewnego ich
całokształtu
Aspekt lingwistyczny (formalny)
Aspekt
psychologiczny/realistyczny
• język prawny,
•budowa normy
•System prawny
•wykładnia
•Prawo jakie przeżycie
•Faktycznie działanie prawa
Filozofia prawa
Czym tak naprawdę jest prawo?
Jakie powinno być prawo?
Relacje prawa z innymi systemami normatywnymi
Jakim wartościom ma ono służyć
Czym jest prawo
Prawo jako zbiór norm
Prawo jako fakt społeczny
Prawo natury
Istnieją obiektywnie pozasystemowe normy wyższe niż prawo
Prawo stanowione jest ich koniecznym uzupełnieniem
Normy stanowione mają chronić normy prawnonaturalne, nakładając sankcje
Brak rozłączności prawa i moralności
Nurty prawnonaturalne
Kosmologiczny – prawo natury czyli prawo rządzące światem
Arystotelesowy – prawo natury (w przeciwieństwie do prawa przyrody) jest nieodłącznym elementem bycia człowiekiem. Utożsamiał je z moralnością.
Przejęty przez św. Tomasza.
Laicki/racjonalistyczny – oparty na obserwacji
człowieka lub społeczności i wyciąganiu wniosków o jego naturze. Nie opierają się na pojęciu moralności – człowiek może mieć naturę złą.
Podział koncepcji
Ze względu na źródło:
•Religijne
•laickie
Za względu na zmienność:
•Statyczne (Arystoteles) – prawo natury nigdy się nie zmienia
•Dynamiczne (religijne) – prawo natury się nie
zmienia, ale zmienia się jego interpretacja, wraz ze zmienianiem się człowieka
•O zmiennej treści
(laickie) prawo natury się zmienia, dla każdej epoki jest inne „najlepsze
Ze względu na treść
•Prawo natury jako prawo materialne (Grocjusz)
•Prawo natury jako prawo proceduralne (Fuller)
Wewnętrzna moralność prawa Leona Fullera
Jak należy konstruować system prany, by był dobry i mógł w ogóle być nazywany systemem prawnym.
Ogólność
Jasność i niesprzeczność
Zakaz wstecznego działania
Zakaz ustanawiania praw niemożliwych
Umożliwienie zapoznania się adresatom
Praworządność
Pozytywizm prawniczy
Typ poglądów na prawo (w ujęciu ogólnym)
Kierunek w prawoznawstwie (w ujęciu szczególnym)
W literaturze amerykańskiej –
empiryczne badanie prawa
Prawem jest to, co w odpowiedniej procedurze uchwalił podmiot kompetentny (uzasadnienie tetyczne)
Rozdział między prawem, a moralnością (niezależność walidacyjna)
Wykładnia jedynie jako czynność poznawcza
Sylogistyczna koncepcja stosowania prawa (ustalenie stanu faktycznego + ustalenie normy -> subsumpcja)
Wartości pozytywizmu
Stabilność systemu prawnego
Bezpieczeństwo prawne (pewność prawa)
Legalizm
J. Austin
Prawo to zbiór norm ustanowionych przez suwerena (podmiot
kompetentny) i poparte sankcją
Normy generalne i abstrakcyjne
Suwerenem jest osoba, która nie musi słuchać nikogo, ale ma prawo
rozkazywać
L. A. Hart
Reguły pierwotne, reguły wtórne
Reguły pierwotne – reguły nakładające nakaz/zakaz
Reguły wtórne – metareguły mówiące o regułach pierwotnych
a) Reguły uznania – jak decydować, która reguła ma zastosowanie
b) Reguły zmiany – jak wprowadzać nowe i usuwać stare
c) Reguły rozsądzania – kto decyduje i w jakiej procedurze
H. Kelsen (czysta teoria prawa)
Norma prawna to norma nakładająca nakaz ukarania
Należąca do systemu prawnego
Przynależność do systemu – formalna (norma
ustanowiona na podstawie normy wyższego rzędu)
Struktura hierarchiczna norm z pozasystemową najwyższą normą na szczycie.
„Grundnorm” – mówi o nakazie posłuchu dla norm niższego rzędu
