nie e le w a c ji ogrodow ej, która b ęd zie sta n ow iła jeden z a tra k cy jn y ch elem en tów otoczenia T rasy WZ, b ieg n ęcej w tym m iejscu w kierunku W oli.
P rojek ty od b u d o w y i a d a p ta cji p a ła cu B lanka z o sta ły w y k o n a n e p rzez p ra co w nię arch itek ton iczną U rzędu. K ierow n ic tw o robót p row ad ził p r z y odbudow ie sk rzyd ła d elegat U rzędu — in spektor te renow y. R oboty b u d o w la n e w y k o n y w a ł O ddział K onserw atorski P PB . X. C a łk o w ita odbudow a p a ła cu w sta n ie su row ym w inna b y ć zak oń czon a do lip ca 1950 ro ku, a w y k o ń czen ie w nętrz do końca 1951 roku.
U roczystość o tw a rcia sied zib y U rzędu K onserw atorskiego na m. st. W arszaw ę od b yła się d nia 18 lip c a 1949 roku w o b ec n ości zap roszon ych p rzed sta w icieli R zą du i Sam orządu. S y m b o liczn eg o aktu w ejścia W ładz M iejskich na teren R atu sza dokonał osob iście P rezy d en t M iasta S tan isław T ołw iń sk i, w c ią g a ją c na m aszt flagę m iejską. B ie g a ń tU
ZAMOŚĆ - M O D EL M IASTA
D on iosłym czyn n ik iem p o p u la ry za cji dla szerokich m as, a także p rzy pracach u rb an istyczn ych i k on serw atorsk ich ok o ło z a b y tk o w y ch zesp ołów m iejsk ich są m ak iety i m odele c a ły c h zesp ołów staro m iejskich i p o szczeg ó ln y ch dzieln ic.
P r z y k ł a d e m s t a r a n n i e o p r a c o w a n e g o m odelu s t a re g o m i a s t a je s t m odel p l a s t y c z n y d a w n e j t w i e r d z y z a m o j s k i e j, w y k o n a n y w r. 1947 w g. s t a n u z p ie r w s z e j p o ło w y X V Ił w. Model te n m i e r z y 6 m ś r e d n ic y w skali 1 : 165 i i l u s t r u j e w w y ra z i s t y sposób ó w c z e s n ą a r c h i t e k t u r ę m i a s t a i dz ie ło f o r t y f i k a c y j n e , p r z y cz y m z a le w y p o s i a d a j ą n a t u r a l n ą wodę. P o s i a d a on d u ż e z n a c z e n i e d y d a k t y c z n e w szczególnośc i w o b e c li c z n y c h w y c i e czek z w i e d z a j ą c y c h z a b y t k o w y Zam ość. Zosta ł on u m i e s z c z o n y w b u d y n k u po- f o r t e c z n y m tzw. K o j c u w P a r k u M iej sk im. W y k o n a w c a m i je go b y l i inż. Z a r e m b a T a d e u s z , a r c h i t e k t m ie js k i, inż. K lim e k A d a m , a r c h i t e k t p o w i a t o w y , o ra z rz e ź b i a r z e B a r a n o w s k i i S ie dlecki, p r o f e so row ie L ic e u m S z tu k P l a s t y c z n y c h w Z am ościu. Z a łą c z o n e z d j ę c i a i l u s t r u j ą p o g lą d o w o , j a k d o s k o n a ł e e f e k t y d a ć m o
że starannie p rzy g o to w a n y m odel m iasta zab ytk ow ego. W szystk ie w a lo ry arty sty c z n e n ajp ięk n iejszego p o lsk ieg o m ia sta renesansow ego zysk u ją p ełn ię w y m ow y. T a d e u s z Zare mba PIĘ C IO L EC IE PR A C K O N SE R W A T O R SK IC H NA TER E N IE K R A JU W O J. G D A Ń SK IE G dańsk . R a t u s z G ł ó w n y — gotyk, XV w. (ryc. 153), ca łk o w icie w y p a lo n y , p o zo sta ły ty lk o m ury. U zu p ełn io n o w y rw y w m urach, p rzy k ry to dachem o pow.
455 m* o m ieszan ej k on stru k cji stalow o-
o d b u d o w ę całe go b u d y n k u w s t a n i e s u r o w y m . N a r. 1952 p r z e w i d z i a n e jest o t w a r cie je d n e g o z d z ia ł ó w tu te js z e g o P a ń s t w o w eg o M uzeum . K u b a t u r a w y n o s i 40.600 m 3. P r o j e k t w y k o n a n o w P. P. K. Z. w G d a ń sk u, o d b u d o w ę p r o w a d z i G. D . O. z P a ń s t w . Przed s . Bud. N r 4. K o ś c i ó ł N. M. P a n n y — X IV — XVI w. (ryc. 152), - k u b a t u r a 155.000 m 3. P o w o jn ie p o z o s t a ł y t y l k o ś c i a n y , f i l a r y o r a z 60% sklepień. Z r e k o n s t r u o w a n o w s z y s t k ie b r a k u j ą c e s k l e p ie n i a k r y s z t a ło w e i g w ia ź d z iste , ra z e m ok. 2.000 m 2 w rz u c i e n a p o d w i e s z o n y c h r u s z t o w a n ia c h (na w ys. 20 m), sp o s o b e m d a w n y m , bez iszalo w ania , „z r ę k i “ . W y b u d o w a n o p o t r ó j n y d a c h n a d ko śc io łe m n a k o n s t r u k c j i s t a l o w y c h , k r a t o w y c h w ię z a ró w , o b e t o n o w a n y c h . B u d o w ę d a c h ó w , j a k ró w n ie ż r e k o n s t r u k c j ę sk le p ie ń w y k o n u j e l - m a „inż. Z a rz e c k i i s k a “ w G d a ń s k u o ra z inż. T. J a r o s z w W a r s z a w i e , k t ó r y je s t tw ó r c ą k o n s t r u k c j i d a c h o w e j k o ścioła. K i e r o w n i c t w o r o b ó t s p o c z y w a w rę k a c h p ro f . inż. St. O b m iń s k ie g o z ra m i e n i a G. D. O., k t ó r a p r o w a d z i tę robotę. P o d o p a d n i ę t y m i t y n k a m i o d k r y t o ś l a d y m a l o w i d e ł g o ty c k i c h . K o ś c i ó ł ś w. J a n a — XI V w„ b u d o w l a t r ó j n a w o w a o k u b a t u r z e 36.000 in* c a łk o w ic ie s p a l o n y , p o z o s t a ł y s k le p ie n ia g w ia ź d z is te w 50%. N a d n a w a m i u s t a w io no d a c h o k o n s tr. d r e w n i a n e j , k r y t y d a c h ó w k ą , po w . 750 m 2. Z a c h o d n i ą ś c i a nę, o d c h y l o n ą od p io n u n a 80 cm n a ze w n ą t r z ( o d c h y l e n ie częśc. p r z e d w o je n n e ) p o d p a r t o n o w ą s k a r p ą wys. ok. 15 m. K o ś c i ó ł ś w. B a r t ł o m i e j a b u d o w l a p ó ź n o g o t y c k a o k u b a t u r z e 20.840 ni3, j e d n o n a w o w a . W ież a n a osi k o ścioła o d c h y l o n a od p io n u w k i e r u n k u n a w y n a ok. 1 m (d a w n e o d c h y le n ie , k t ó re po s p a l e n iu k o ścio ła jeszcze się z w i ę k szyło), p o d p a r t a z o s t a ła od w e w n ą t r z d w o m a s k a r p a m i o r a z w y b u d o w a n y m fr a g m e n t e m « t r o p u że lb e to w e g o n a d c h ó re m m u z y c z n y m . K o ś c i ó ł ś w. J a k u b a — p ó ź n y go t y k , je d n o n a w o w y , k u b . 8200 m 3, u c i e r p ia ł s t o s u n k o w o niewiele, lecz p r z e d w o j n ą (pocz. XX w.) z o sta ł z a m i e n i o n y na w a r s z t a t y szkolne, a w ię c c a ła n a w a z o sta ła p o d z ie l o n a n a 4 k o n d y g n a c j e . S t r o p y t y c h p i ę t e r z o s t a ły o b ecn ie u s u n i ę te ,
Ryc. 148. F r a g m e n t m o d e l u T w i e r d z y z a m o j s k i e j z XVII w. B r a m a S zczeb rzes k a i k o le g ia ta , w głębi R y n e k Wielki. (Fot.
L. K a lin o w s k i).
Ryc. 149. Model T w i e r d z y z a m o j s k i e j z XV! 1 w. B r a m a lu b e l s k a , p l a c a k a d e m icki, A k a d e m i a , w głębi R y n e k Wielki.
Ryc. 150. Model T w i e r d z y z a m o j s k i e j z XVIT w. B r a m a S z c z e b rz e s k a , a rs e n a ł,
z a m e k .
przy c z y m o d k r y t o z a b y t k o w y s t r o p z f? w., o p a r t y na p o t ę ż n y c h be lk a c h . K o ś c i ó ł ś w . E l ż b i e t y — p ó ź n y g o t y k z XVI w. j e d n o n a w o w y o k u b a t u rze 4580 m 3, d a c h s p a l o n y , s k l e p ie n i a czę ściow o u szk o d zo n e. O d d a n y w r. 1948 do u ż y t k u p o o d b u d o w ie . K o ś c i ó ł B o ż e g o C i a ł a — XV w. i p rzeb u d o w a w XVII w. P rzez p ok rycie zru jn ow an ego dachu uratow an o b. cie k a w e m a lo w id ło na p łó tn ie na całym strop ie n aw y.
K o ścio ły o stosu n k ow o n iedużym pro cen cie zniszczeń (przew ażnie d ach y): k a tedra w O liw ie, kośc. św . M ikołaja, św. T rójcy, F ra n ciszk a n ó w (n aw y — p rez biterium zniszczone), św7. Ignacego w Oruni.
K ościoły, które zostały ty lk o zab ezp ie czone, a w y m a g a ją p ow a żn y ch w k ład ów fin a n so w y ch : Kośc. św . Józefa, św . B ry gid y, św . K atarzyn y i św . Barbary.
P a ń s t w o w e M u z e u m — w m u rach k lasztoru p o fran ciszk ań sk iego, b u dynek p iętro w y o kub. 33.100 m 3. D ach i I p iętro w y p a lo n e. W r. 1945 p rzyk ryto p ro w izo ry czn y m dachciu p ap ow ym ; w r.
1948 iskrzydło zachodnie otrzym ało sta ły
dach d a ch ó w cza n y oraz odrestaurow ano ca łk o w ic ie parter, oddając gm ach do u żytk u (odbudow ano 19.900 m 3). U k o ń czen ie robót p rzew id y w a n e w r. 1950.
B r a m y i b a s z t y m i e j s k i e — po ch o d zą ce z g o ty ck ieg o ob w arow an ia m ia sta (XTV w .), przed w ojną zabudowrane dookoła dom am i m ieszczań sk im i, dziś po o czy szczen iu od p óźn ych X IX -w ieczn ych zab u d ow ań w y stęp u ją w sw ej form ie pierw otn ej; sta łe d a ch y zrekonstruow ano na bram ie „W y ży n n ej“, „N izin n ej“, „W ięzien n ej“ (ryc. 151), basztach „Patrz w G órę“, „N a zręb ie“, „ S ta g iew n y ch “, „Ł abędziej“, „S łom ian ej“ i „B iałej“. P ro w izo ry czn ie zab ezp ieczon o bram ę Złotą i Zieloną; ta ostatn ia w tym roku o trzy ma sta ły dach i b ędzie przeznaczona na p om ieszczen ie pracow ni k onserw atorskiej. R u in y „Ż uraw ia“ nad M ołtaw ą w r. 1949 będą od gru zow an e i zab ezpieczone, odbu d ow a p o d jęta zoistanie w r. 1950.
D o m y m i e j s k i e p rzy D łu gim Targu, p och od zące p rzew ażn ie z w . XVII i X V III z o sta ły już częściow o od budo
w a n e d l a i n s t y t u c j i p a ń s t w o w y c h . Z a k ła d O s ie d l i R o b o tn i c z y c h (ZOR) o d b u d o w u j e w r. bież. k il k a d z ie s ią t dom ów m i e s z c z a ń s k ic h w b lo k u ulic D łu gie j. O g a r n e j , P o c z to w e j i G a r b a r y z z a c h o w a n i e m z a b y t k o w y c h fas ad . O d b u d o w a no k a m i e n i c ę S te f fe n s ó w p r z y D łu g im T a r g u i k a m i e n i c z k i s ą s i a d u j ą c e z K a p li c ą K r ó l e w s k ą R a n is c h a . Z abe z p ie c z o no Sień G d a ń s k ą , D o m 3 k azn o d ziei, n a d to p a r ę d o m ó w o k o n s t r u k c j i m ieszan ej (r yglow ej). P r z e p r o w a d z o n o o d g r u z o w a nie ul. M a r ia c k i e j, po cz y m z a b e z p ie c z o no p r z e d p r o ż a . D w ó r A r t u s a — po w o jn ie p o z o s t a ł y obie f a s a d y i re sztk i s k l e p ie ń ; w t y m r o k u w znosi się dach, w r. 1950 b ę d ą o d b u d o w a n e sklep ien ia. G m a c h ten m ieści ć będzie „ D o m K u l t u r y “. S p i c h r z e n a d M o 1 1 a w ą — u ic- nia l w s z y s t k ie w y p a l o n e ; Z je dnoczenie E n e r g e t y c z n e O k r ę g u N a d m o r s k ie g o o d b u d o w a ł o ś p i c h r z k r ó l e w s k i; z a b e z p i e cz ono s p i c h r z n a „ O lo w ia n c e " i „pod K o r o n ą “ . G m a c h T e a t r u — b u d y n e k e m p i r o w y p r z y T a r g u W ę g lo w y m o kub . 40.000 m 3 zab e z p ie c z o n o ; w r o k u p r z y s z ł y m p r z y s t ę p u j e się do o d b u d o w y . Elbląg. K o ś c i ó ł ś w . M i k o ł a j a — b u d o w l a g o ty c k a , o k u b . 35.200 ni3; o d b u d o w u j e się s t r o p p r z y z a s t o s o w a n iu k o n str. ż e lb e to w e j o ra z zab e z p ie c z o n o s t a lo w ą k o n s t r u k c j ę he łm u , u z u p e ł n i a j ą c b r a k u j ą c e części k r a t o w n i c . Ś w i ą t y n i a z o s t a n ie o d d a n a d o u ż y t k u w s u r o w y m s t a n i e w r. bież. W i e ż a G r o d z k a — b u d o w l a g o ty c k a , o k u b . 2650 m 3, została p r z y k r y t a d achem .
Z ab ezp ieczo n o kościół N. M. P a n n y .
Malborg . Z a m e k. G ł ó w n e sale na z a m k u z o s t a ły zab e z p ie c z o n e p rz e z p r z y k r y c i e ich d a c h a m i. R a t u s z z okresu g o ty c k ie g o zo stał z a b e z p ie c z o n y . N a te r e n ie w o je w ó d z tw a z a b e z p i e c z o no wzgl. o d b u d o w a n o b u d o w l e g o ty c k i e : k ościoły w Tczew ie, P ru s z c z u , T r u tn o w ie , M iło d ąd zu , K a r t u z a c h , Żukowie, Ż a r n o w cu, W e jh e ro w i e , L ig n o w a e h , O k s y w i u i i.
J a n B o r o m s k i
