PsyCHOTeraPia3(166)2 0 1 3 strony: 47–54
MartaSzpak
nieśWiADOMAfAntAZJAJAKOprZeDMiOtnAuKOWeJDySKuSJi W brytyJSKiMtOWArZyStWiepSychOAnALitycZnyMWLAtAc
h1943—1944
unconsciousphanTasyasasubjecTofscienTificdiscussioninThebriTishpsychoa
nalyTicsocieTyinTheyears1943—1944
DoktorantkainstytutuPsychologiiUniwersytetujagiellońskie goDyrektor:prof.drhab.n.hum. władysławŁosiak
unconscious phantasy psychoanalysis psychoanalytic therapy
Autorkaprezentujedefinicjenieświadomejfantazjizperspek- tywyZygmuntaFreudaorazMelaniiKlein.Wskazuje,jakróżnicew r ozumieniuwczesnychetapówrozwojuifantazjidzieckawpły-n ę ł y n a w y o d r ę b n i e n i e s i ę t e o r i i relacjiz obiektem.
Summary:Theconceptofunconsciousphantasyisoneofthemostimportantinpsychoana- l y t i c theory.Notsurprisinglythen,itwasanimportantsubjectofdebateduringthescientificD i s c u s s i o n (1943–1944)duringtheconflictintheBritishPsychoanalyticsociety(1941–
45).T h e aimofthisarticleistopresenttwoareasofthescientificdiscussion.First,thedifferencesi n Freud’sa ndklein’sdefinitionsofunconsciousphantasy.second,thedifferencesinviewsa b o u t earlyde velopmentthatunderliedifferencesindefinitionsofunconsciousphantasy.itw i l l bearguedtha tthelatterproblemwastheactualsubjectofscientificdebate.
Nieświadomaf a n t a z j a j e s t j e d n y m z najważniejszycht e o r e t y c z n y c h i klinicz nychp o j ę ć wpsychoanalizie[1–
4].jejznaczenie wteoriipsychoanalitycznej określiłFreud, kiedystwierdził,żeu podstawnerwicyjestnieświadomafantazjao
kontakcieseksualnymzmatkąlubojcem(anierealnedoświadczenieuwiedzeniawdzieciństwie).C hociażwtokur o z w o j u psychoanalizyproponowanoinneniżokreśloneprzezFreudarozumie nienaturyifunkcjinieświadomej fantazji,to—jakpodkreślająjosephianne- Mariesandlerowie
—
„jednarzeczjestpewnanatematpojęcianieświadomejfantazji,niezależnie,czyjestonou ż y w a n e wtakimznaczeniu,jakienadałmuFreud,czywniecozmodyfikowanysposób;psychoanaliza nie może się bez niego obejść” [5, s. 394]. Nie dziwi więc fakt, że pojęcie nieświadomej fantazji wciążstanowi istotny elementdyskursupsychoanalitycznego1.
PoglądydotyczącenieświadomejfantazjibyłyprzedmiotemnaukowejdebatywBry- t y j s k i m TowarzystwiePsychoanalitycznymwlatach1943—
1944[6].analizasporu,jakit oczyli psychoanalitycyzgrupowaniwokół
annyFreudzgrupąMelanieklein,możliwajestnadwóchpoziomach.Popierwsze,możn askupićsięnadefinicjinieświadomejfan-
1Znaczenie
n i e ś w i a d o m e j f a n t a z j i w dyskursiei praktycep s y c h o a n a l i t y c z n e j p o t w i e r d z a j ą m.in.numerspecjalny„Psychoanalyticinquire”z2009r.,wcałościpoświęconypojęciunieświado mejf a n t a z j i , orazkonferencja„Unconsciousphantasytoday”,któraodbyłasięwdniac h7–9grudnia2012r.w University College London.
48 MartaSzpak
tazjiijejróżnymodczytywaniu.Tenwłaśniesposóbanalizyjestnajczęściej spotyk anyw pu bl i ka cj ac h t ra kt uj ąc yc h o ni eś wi ad om ej fa nt az j i [ zo b. np . 4 , 7 , 8] . P o d ru gi e, m oż na dokonaćporównani az ał ożeń,kt ór el eż ał yu podst awokreśl onegosposoburo zum i eni a nieświadomejfantazji,a
któredotyczyływczesnychetapówrozwoju,przedewszystkim
— początków relacji z obiektem [3, 6].
Dzisiaj,ponad70latoddyskusjimiędzyannąFreudaMelanieklein,różnicewza- łożeniachi
poglądachdotyczącychnieświadomejfantazjinadalistnieją,aleniebudzitojużtakichkontr owersji[4,s.174].Niemniejjednak,zarównoz historycznego,jaki teore-tyczno- klinicznegopunktuwidzenia,interesującewydajesięprzybliżenieistotydyskusji,jakąwokółpojęciaf antazjitoczyłafrakcjawiedeńskazgrupąMelanieklein.wtymcelu,wpierwszejkolejności,omó wionyzostaniekontekstsporu.Następnieszczegółowozapre-
z e n t o w a n e zostanąpoglądyZygmuntaFreudaiMelaniekleinnanieświadomąfantaz ję.wdalszejkolejnościomówionyzostaniecentralnyprzedmiotsporu,czyliistnieniefantazjio obi ektach w pierwszych mi esiącach życia.
Spórwbrytyjskim towarzystwiepsychoanalitycznym(1941–1945) PośmierciFreuda,wlatach1941—1945odbyłsięnajwiększydotychczasspórwśro-
dowiskupsychoanalitycznym(tzw.FFrreeuudd––kkleincontroversies[6]).Toczącesięnapprrzzee-- strzeniczterechlatdyskusjedotyczyłyi spraworganizacyjnych(władzyw towarzystwie,organizacjiszkoleń),imerytorycznych(elementemdebatynaukowejbyławłaśnie dyskusjan a d nieświadomąfantazją).Początkówsporunależysiędopatrywaćjużwlatach20.XXwieku.wówcz asMelaniekleinprzebywaławBerlinie,gdzierozwijałapraktykęklinicznąpodopiekąkarla abrahama.kleinpracowałazdziećmii,cobyłorewolucyjnymwówczasp o d e j ś c i e m , trakto wałazabawędzieckajakoanalogwolnychskojarzeń[7,8].PonieważpsychoanalitycywBerlinieodwoływalisiębe zpośredniodoannyFreud,poglądykleinijejpodejściewzbudzaływielekontrowersji[zob.zestawieni epoglądówkleiniannyFreudw:9].Dlategoteżpośmierciabrahamawroku1925,kleinzdecydo wałasięnawyjazddoLondynu.wLondynieprowadziłapraktykękliniczną—
pracowałazdziećmi,rozwijałaswojekoncepcjeizyskiwałazwolenników.Przyjaznadlakleinatm osferazaczęłas i ę zmieniaćwrazznapływememigrującychzNiemiecpsychoanalitykówżydowskiegop o c h o d z e n i a (którzy,cozrozumiałe,„zabrali”zBerlinawszystkiewcześniejszeuprze-
d z e n i a doideiklein).kulminacjąbyłprzyjazdZygmuntaiannyFreudówwroku1938
—dwanurtymyślenianatematwczesnegorozwojui sposobupracyz
dziećmispotkałysięw Londynie[6,s.179].PośmierciFreuda,w
roku1939,sytuacjasiętylkopogarszała.Zastanawianosię,wjakimzakresieideeMelaniekleinodbieg ająodpodstawowychzało-żeńpsychoanalizyi,jeśliodbiegająznacznie,conależyz tymzrobić?
Terozstrzygnięciabyłynaglące,różnicombowiemw poglądachnateorięi technikępsychoanalitycznąto-
warzyszyływątpliwości,jakiepoglądypowinnybyćelementemteoretycznychszkoleńdlakan dydat ów napsychoanalityków[6,s.7].wrazznarastającymnapięciemwyodrębniłasię frakcjawiedeńska,skupionawokółannyFreud,orazkleiniściitzw.grupaniezależ- n yc h. Trafnewydajesięstwierdzenie,że„Freudumarł,zostawiającskłóconerodzeństwo”[ 6 , s . 2 1 ] . C h o c i a ż i n t e g r a l n o ś ć B r y t y j s k i e g o TowarzystwaP s y c h o a n a l i t y c z n e g o b y ł a z a g r o ż o n a , prowadzon enapr zest r zeni c zt er echl at dyskusj epoz wol i ł ynarozpoznani e różnic, ich omówienie i, ostatecznie, zaakceptowanie.
Nieświadoma fantazja jako przedmiot naukowej dyskusji 49
istotnymaspektemtychteoretycznychdebatbyłakontrowersjadotyczącanieświadomejf a n t a z j i . s p o t k a n i a p o ś w i ę c o n e t e m u z a g a d n i e n i u o d b y w a ł y s i ę w latach1 9 4 3 — 1 9 4 4 . wtrakcietychwłaśniespotkań,wroku1943,sussanisaacswygłosiłareferatpt.
„Naturaifunkcjafantazji”(opublikowanywroku1948w„internationaljournalofPsych o-ana-
l y s i s ” ) , k t ó r y u z n a w a n y j e s t z a p r e z e n t a c j ę p o g l ą d ó w k l e i n n a n i e ś w i a d o m ą f a n t a z j ę [por.1 ,s .1 55 ]. P o ni e wa żi d ee t eb ył yo c en i a n e w
r el ac j i do za ł o ż e ńó w c z es ne j t eo r i i p s y c h o a n a l i t y c z n e j , w
pierwszejkolejnościnależyomówićpoglądyFreudananieświa -domą fantazję.
nieświadomafantazjawteoriifreuda
ChociażFreudnieprzedstawiłjednoznacznejdefinicjifantazjiiwróżnychjegopracacht e r m i n „fantazja”przyjmowałróżneznaczenia,głównadefinicjaopisujefantazjowa niej a k o t worzeni ewyobr ażeń, w
kt órychj ednost kaspeł ni ani eświ adom ep ragni eni a[4,s. 164].Tadefinicja,którą
zaadaptowalinastępcy Freuda,opisuje fantazję jako
aktywność,k t ó r a zostajewzbudzonanaskutekdziałającychw nieświadomości,a blokowanychprzedzaspokojeniem,pragnień.Podobniejaksny,symptomy,przejęzyczeniaczysz tuka,fantazjaj e s t zniekształconąekspresją nieświadomych pragnień i częściowym ich zaspokojeniem.F a n t a z j a niejestwięcpodstawowąaktywnościąumysłowączytre ściąnieświadomego.Fantazjowanieiśnienietodwaparalelneprocesy,któresątylkotransfor macjąiczęściowymz a s p o k o j e n i e m nieświadomych pragni eń. Dlatego t eż,zd ani em spi lli us,t ak j ak m ożna mówićo
„ p r a c y m a r z e ń s e n n y c h ” ( d r e a m w o r k ) , m o ż n a m ó w i ć t e ż o „pracyf a n t a z j i ” ( phantasy work) [4, s. 165].
Fantazjewwiększościmającharakterprzedświadomylubświadomy2.jeślijednakfan- tazjaniejestakceptowanaprzezświadomość,wówczaszostajewypartadonieświadomości.wyn ikająztegodwastwierdzenia.Popierwsze,Freudpodkreślał,żenieświadomefantazjew y n i k a j ą z
wyparcia.Podrugie,fantazje,choćmogąstanowićtreśćnieświadomego,niesąjegopodsta wowątreścią.innymisłowy,twierdzenie,żemożemymiećdoczynienia z
f a n t a z j ą n i e ś w i a d o m ą , n i e z m i e n i a ł o p o g l ą d u n a n a t u r ę n i e ś w i a d o m e g o .
Fantazje,k t ó r e p o c z ą t k o w o m a j ą c h a r a k t e r p r z e d ś w i a d o m y l u b świadomy ,n i e s ą obecneodpoczątkużycia.ZdaniemFreudafantazjowaniepojawiasięwrazzpojawienie msi ę tzw.procesówwtórnych—
czylimyśleniapodporządkowanegorealności[por.4,s.1 6 4 ; 10,s.26].Teprocesy,cha
rakteryzującesystemyprzedświadomościi świadomości( w
k t ó r y c h pojawiasięfantazja),sąrozwojowopóźniejszei wyłaniająsięw opozycjidotzw.procesówpierwotnych,charakterystycznychdlanieświadomego.Podo bniejaksny,f a n t a z j a składasięz„nieświadomegożyczeniaopracowanegoprzezlogi cznemyślenie,d z i ę k i k t ó r e m u p o j a w i ć s i ę m o ż e z a m a s k o w a n a e k s p r e s j a i w y o b r a ż e n i o w e s p e ł n i e n i e popędowegożyczenia.Fantazjesąpodporządkowanezas adzieprzyjemności,alezostałyukształtowane przez »proces wtórny« [...]” [10, s. 26].
Poglądydotyczącenaturyigenezynieświadomejfantazjipozwalajątwierdzić,żeFreudloko wałpojawieniesięwczesnychfantazjiwpóźniejszymokresieżycia(choć,jakzauważasteiner,by łonbardzoostrożnywewskazywaniukonkretnegomomenturozwojowego[3,
s.7]).Napewnojednak,zgodniez tymipoglądami,nieświadomefantazjeniesąobecne
2Opis
naturynieświadomejfantazjibyłściślezwiązanyzmodelemtopograficznym[zob.3,4].
50 MartaSzpak
odpoczątkużycia.Podsumowując,Freuduznawał,żepodstawowątreściąnieświadomegosą i nst ynktowne pragnieni a. Fantazjowanieniejestpodstawową aktywnościąumysłową,pojawias i ę d o ś ć p ó ź n o w
r o z w o j u ( g d y r o z w i j a j ą s i ę p r o c e s y w t ó r n e ) , a
j e g o f u n k c j ą jestpośredniezaspokojenieblokowanychpragnień.Fantazje,jakotw oryświadomelubprzedświadome,mogąbyćwypierane—
wówczasstająsięnieświadomeidziałajązgodniez pi erwotnym i procesami , a więc m ogą być m ylone ze wspom nieni am i.
Dotakpodsumowanychpoglądówodnosiłasięwiększośćpsychoanalityków bi orą-c y c h udziałw dyskusjachw latach1943—944,aleteżkleinistów,którzyw późniejszymo k r e s i e opracowywalipojęciefantazji(m.in.segal[10]).jakzauważył aspillius,rzadkouwzględniasięideeFreuda,którewydająsięanalogicznedopojęciafant azjiklein[4,s.166].Mianowicie,Freuduznawał,żeniektórefantazjemogąbyćodpoczątkunieświ ado-me—sątotzw.pierwotnefantazje(primalphantasies),które,dziedziczonei
wrodzone,sąe f e k t e m r o z w o j u f i l o g e n e t y c z n e g o . D o t y c h f a n t a z j i z a l i c z y ć m o ż n a m . i n . f a n t a z j ę o
sceniepierwotnej(stosunkurodziców),uwiedzeniaczykastracji.Freuduznawałwięc,że—
niezależnieoddoświadczeńrealnych—
fantazjepierwotnesąuniwersalne.rodząsięonew
umyśledzieckaniezależnieodrealnychdoświadczeń,ponieważtonierealnośćjestźródłemichwz budzenia.wtychfantazjachdochodzidopowtórzeniatego,co„byłorzeczywistością w prastarych czasach rodziny ludzkiej” [Freud, za: 10, s. 27].
nieświadomafantazjajakocentralnepojęciewteoriiMelanieKlein
Freudtwierdził,żefantazjepozwalająnazaspokojenieblokowanychpragnień,kleinnatomias t,pracujączdziećmi,zauważyła,żesąonewszechobecne.aktywnościjejmałychpacjentówtowarz yszyłyżywefantazje,nawetjeśliniebyłorealnegoźródłafrustracji.Teob-
serwacjepchnęłykleinkumyśleniu,żesąonepodstawowąaktywnościąmentalną,obecnąw rudy mentarnejformieodurodzenia.Cowięcej,uznałafantazjęzaaktywnośćkluczowądlarozwoju;zaa ktywność,którajestupodstawwszelkichinnychaktywnościiwyższychprocesówintelektualnych[
4,10,11].wtensposób,jaktwierdząkontynuatorzyjejmyślenia,poszerzyładefiFreuda—
odfantazji,któramafunkcjęobronną,dofantazji,którajestpodstawąwszelkichprocesówmentaln ych,równieżmechanizmówobronnych[zob.np.4,7,8].jakpisałasegal„fantazjesąnietylkouciecz kąodrzeczywistości,aleiciągłym,nieuniknionymakompaniamentemdorzeczywistychdoświad czeń,ustawiczniewchodzącznimiwinterakcję”[12,s.30].Dlategoteżnormaipatologianiesąokre ślanebrakiemlubobecnościąfantazji,alenaturąfantazjiisposobemjejodnoszeniadozewnętrznejr zeczywistości[11,12].
Twierdzenieo wszechobecnościi
normatywnościnieświadomychfantazjijestspójnez twierdzeniem,żenieświadomafantazja topsychicznykorelatpopędów[11,12].kleinuważała, żetakadefinicjajestzgodnazpóźni ejszymipoglądamiFreudanapopędy.Mia-nowi ci e, Freudw
początkowychpracachnieróżnicowałpopędui jegowyobrażeniaczypsychicznejreprezentacji. w
późniejszychjednakpracach dokonujewyraźnegorozróż -nienia,pisząc:
„Popędnigdyniemożestaćsięprzedmiotemświadomości;staćsięnim możejedynie wyobrażenie,któregoreprezentuje.jednakżerównieżwnieświadomościniemożeon byćreprezentowanyinaczejniżprzezwyobrażenie”[za:12,s.29].Fantazja,zdaniemk l e i n , j e s t w ł a ś n i e p s y c h i c z n ą r e p r e z e n t a c j ą p o p ę d u , j e s t j e g o p s y c h i c z n y m w y
r a z e m c z y u m y s ł o w y m k o r e l a t e m [11].Takieu j m o w a n i e f a n t a z j i m i a ł o k o n k r e t n e i m p l i k a c j e teoretyczne.jeśliuznamy,żepopędysąobecneodpoczątkużycia,apo pędom
Nieświadoma fantazja jako przedmiot naukowej dyskusji 51
zawszetowarzysząnieświadomefantazje,tologicznejeststwierdzenie,żeodpocząt kużycia obecnesąnieświadomefantazje.Talogikawyjaśniaprezentowaneprzezkleinsta- nowisko,zgodniez którym—jakprzytoczononapoczątkutegofragmentu—
fantazjesąpodstawową aktywnością mentalną, obecną w rudymentarnej formie od urodzenia.
ZestawieniepoglądówfreudaiKlein
Freud—pisząco nieświadomejfantazji—
skupiałsięnawypartychwyobrażeniach,którebyłyekspresjąiczęściowymzaspokojeniemn ieświadomegożyczenia.kleinnato-
m i a s t podkreślała,żenieświadomefantazjesąwszechobecne,stojąu
podstawwszelkichaktywnościiwarunkująrozwójpsychicznyjednostki(zestawieniepoglądó wFreudaikleinz n a j d u j e s i ę w t a b e l i 1 ) .
Tabela1.ZestawieniepoglądówfreudaiKleinnanieświadomąfantazję
Freud Klein
Czymjestfant azja/ow an ie
?
aktywność polegająca na tworzeniu wyobrażeń, w których jednostka spełnia sfrustrowane pragnienia;
transformacja
nieświadomych pragnień (analogicznie do snów);
zniekształcona ekspresja i
wyobrażenie, psychiczny korelat
popędu;podstawowa aktywność men-talna, obecna od urodzenia i kluczowadla rozwoju psychicznego
Jaka jest funkcja obronna; pozwala na
częściowe podstawowa aktywność,
która jest u zaspokojenieblokowanych
nieświado- podstaw wszelkich innych
procesów
fantazji? mych pragnień – twórczych i
destrukcyjnych; może pełnić funkcje obronne Kiedyw rozwoju
poja-wia się fantazja?
gdypojawiasięproceswtórny
;istniejąjednaktzw.pierwotn e fantazje, obec-ne od urodz enia
obecne od urodzenia
Czy powstają fantazje?
kiedy dochodzi do zablokowania
nieświadomych pragnień;
w sytuacji frustracji
występują cały czas;
towarzyszą wszystkim aktywnościom, zarówno wwarunkach frustracji, jak i zaspo-kojenia;
Czyfanta zjesą świadom e
świadome lub przedświadome; jeśli nieakceptowane, to zostają wypierane do
nieświadome i wyrażane w świadomych działaniach
wartopodkreślić,że—zdaniemkleinistów—pojęcienieświadomejfantazjijakopo-
chodnejpopędówjestzgodnezpoglądamiFreudai„łączywdynamicznysposóbrozmaiteaspekt yaparatupsychicznego,łączyrazempojęciapopędów,mechanizmówpsychicznychi
s t r u k t u r psychicznychi
budujeprzejścieodprocesówpierwotnychdowtórnych”[12,s.76].Dodatkowo,jakzaznaczas pillius[4],ideekleindotyczącewrodzonych,obecnychwrudymentarnejformie,fantaz jikorespondujązpoglądamiFreudanapierwotnefantazje.Dlategoteżwopracowaniachproble matykinieświadomejfantazji,któreznajdujemywtek-
52 MartaSzpak
stachkleinistów(przytaczanychtuDaniel,spilliusczysegal),akcentowanyjestwłaśnief aktmodyfikacjiiposzerzeniadefinicjifantazji,jakązaproponowałFreud.
innym,wskazywanymwcytowanychopracowaniach,źródłemnieporozumieniaczy sporubyławieloznacznośćterminu„fantazja”,któryfunkcjonujewjęzykupowszechnym.Z d a n i e m spillius[4]wjęzykuangielskiminiemieckimtermin„fantazja”możeoznaczaćalbocośnie prawdziwego(iluzję,śnienienajawie),albowyobraźnięi
twórczość,któresąu podstawmyśleniaiczucia.rozbieżnośćwynikałabywięc zodnosz eniasiędoinnychzjawisk.itak,kleinodnosiłabysiędofantazjijakoaktywnościu mysłu,aFreud—dostwarzania pewnego wyobrażenia zgodnego z tłumionym pragnieniem.
kluczowejestpytanie,czy—jeślidefinicjakleinbyławyłączniemodyfikacjąiposze- r z e n i e m definicjiFreuda —takieróżnicedefinicyjne mogły byćprzedmiotemkonfliktu,k tó r y g r o z i ł r o z p a d e m ś r o d o w i s k a p s y c h o a n a l it y c z n e g o ?
wskazywaneprzezkleinistówróżnice—jeślinawetistotne—
niebyływłaściwymprzedmiotemsporumiędzyfrakcjąannyFreudigrupąMelaniekleinwlata ch1943—
1944.Uściślając,annaFreudrzeczywiścietwierdziła,żeposzerzona,kleinowskadefinicjafantazj iobejmujewszystkieprocesymentalneniemowlęcia,doktórychopisudotychczasużywanoinn ych terminów[6,s.318].Przedewszystkimjednak—
jakwielokrotniepodkreślała Freud—
spórdotyczyłpoglądów,któreleżałyupodstawrozumieniazjawiskanieświadomejf a n t a z j i , poglądównaistotne—z punktuwidzeniateoriipsychoanalitycznej—
zjawiska,takiejakpoczątkirelacjizobiektemczywyłanianiesięego(zob.wystąpienieannyFreudz7 kwietnia1943[w:4,s.313–319]).kluczowymprzedmiotemsporu—
jakpodsumowałGl ov er [za:4,s.329]—byłyróżnepoglądynato,czynieświadomefantazjeo obiektachwystępują w pierwszym roku życia.
fantazjeoobiektachjakowłaściwyprzedmiotsporu
Melaniekleinuważała,żenieświadomefantazje,któresąpochodnąpopędów,obej- m uj ą fantazjeo obiekcie,którypozwalauzyskaćzaspokojeniepragnienia.Czyliw umy- śleniemowlęciaodpoczątkużyciaistniejąfantazjenietylkozaspokojeniagłodu(c elupopędu), a l e r ó w n i e ż p i e r s i , k t ó r a p o z w a l a n a t o z a s p o k o j e n i e ( o b i e k t p o p ę d u ) . k l e i n opisywaławięcpierwszemiesiąceżyciajakoczasintensywnych,zróżnicowa nychrelacjiz ( w y o b r a ż e n i o w y m i ) o b i e k t a m i .
Takiez a ł o ż e n i a d o t y c z ą c e w c z e s n e g o o k r e s u ż y c i a b y ł y — z d a n i e m annyF r e u d
—
w sprzecznościz teoriąp s y c h o a n a l i t y c z n ą . annaF r e u d o d w o ł y w a ł a s i ę b o w i e m d o opi sanej przezFreudafazynarcyzmupierwotnego[zob.omówieniew:13].Uznawała,żew początkowymokresieżyciadominującyjestcelpopędu,czylizaspokojenie,a obiektjestnieistotny.P r o c e s y p s y c h i c z n e n i e s ą w i ę c k i e r o w a n e f a n t a z j a m i o o b i e k c i e , a l e p r a g n i e n i e m zaspokojenia.innymisłowy,napoczątkuż ycianiemowlęjestskupionenaw ł a s n y m dobrost ani e,zaspokoj eni uswoi chpot
rzeb,a obi ekt dopi eropot em ,w
t rakci e rozwoju,zaczniemiećdladzieckaznaczenie(zob.wystąpienieannyFreudz7kwi etnia1943 [w: 6, s. 313–319]).
jakpodkreślałaannaFreud,
„jednązeznaczącychróżnićmiędzyteoriąFreudaakleinjestto,żepanikleinwidziwpierwszych
miesiącachżyciadowodyzróżnicowanychrelacjiz o b i e k t e m , częściowolibidinalnychi częściowoagresywnych.TeoriaFreudanatomiastu z n a j e w
tymokresietylkonajbardziejrudymentarnerelacjez obiektamii postrzegaży-
Nieświadoma fantazja jako przedmiot naukowej dyskusji 53
ciejakokierowanepragnieniemgratyfikacjiinstynktów,wktórympercepcjaobiektujeststopnio woosiągana”[6,s.315].istotnie,segalwprostpisze,że„Freudtraktujepopędjako[ p r a g n i e n i a ] »zal edwi e połączonez obiektami«”.wedługk l e i n popędy s zu ka j ą swoi ch obiekt ów,zaśpierwszefantazjeokreślająrelacjemiędzyjaźniąa
obiektem[10,s.38]. Tymsamymtwierdzeniakleinstanowiły—wgannyFreud—
znacząceodejścieodteoriipsychoanalitycznej.UznawałajezapróbęzastąpieniatwierdzeńFre udanatematnarcyzmupierwot nego (w którymdzieckoniebudujerelacjiz obiektami)twierdzeniamio
umyśleniemowlęciazdominowanymnieświadomymifantazjamio
obiektach,fantazjami,którekierują procesami psychicznymi i warunkują przebieg rozwoju [6, s. 316].
podsumowanie
spóropojęcienieświadomejfantazji,jakitoczyłsięwBrytyjskimTowarzystwiePsycho- analitycznymwlatach1943—1944,możnaanalizowaćnadwóchpoziomach.Popierwsze
—jakowynikróżnicwdefi nieświadomejfantazji.UFreudafantazjastanowipo- średniezaspokojeniestłumionegopragnienia,ukleinnatomiast—
wszechobecnąaktywnośćumysłu,którastoiupodstawwszelkichprocesówmentalnych.wtensp osóbmożnaalbopostulować,żedefikleinjestposzerzeniemimodyfidefiFreuda(stanowiskoklei nistów),albożedefitajesttakszeroka,żeuniemożliwiaprecyzyjnyopisfunkcjono-
waniapsychicznego(stanowiskoannyFreud).Podrugie,możnaanalizowaćróżnicewpo- glądach,którestałyupodstawokreślonegosposoburozumienianieświadomejfantazji.Tenpozi omanalizywydajesiędawaćlepszerozumieniekonflktóryzagrażałintegralnościśrodowiskaps ychoanalitycznego,spórbowiemdotyczyłnietyleistnienianieświadomychfantazji(ztymwszys cysięzgadzali),ilezałożeńdotyczącychistnieniafantazjioobiektachwewczesnymokresieżycia .annaFreud,kontynuującideeFreuda,uznawałaistnieniefazypierwotnegonarcyzmu,wktórym obiektniejestistotny,Melaniekleinnatomiasttwierdziła,żenieświadomafantazja,obecnaodpoc zątkużycia,zawszeobejmujeobiekt,tymsamymodpoczątkużyciadzieckojestwrelacjachzwyo brażeniowymiobiektami.
Odmiennepoglądynawczesneetapyrozwoju—
umiejscawianiewczasiepierwszychr e l a c j i z
obiektem,aleteżmomentwyłanianiasięegoi problematykiedypalnej—
byływłaściwymprzedmiotemnaukowejdyskusjiw środowiskupsychoanalitycznymw latach1943—
1944.rozstrzygnięciesporumiałoogromneznaczeniedlateoriiipraktyki,awięcrównieżdlapro gramuszkoleńdla kandydatównapsychoanalityków.spór,chociaż niezakończyłsięro zpademtowarzystwa,wiązałsięzprocesemróżnicowaniawobrębieteoriipsychoanali tycz nej ,dającpodstawydowyłonieniajednejzkluczowychwewspółczesnejp s y c h o a n a l i z i e t e o r i i — t e o r i i r e l a c j i z o b i e k t e m .
piśmiennictwo
1. abends M.Unconsciousfantasyandmodernconflictt h e o r y . Psychoanal.i nq.2009;28:117–
130.
2. BornsteinM.Prologue.Psychoanal.inq.2009;28:115–116.
3.Steinerr.Wprowadzenie.w:steinerr,red.Unconsciousphantasy.London:karnak;2003,s . 1–66.
4. spilliuse.Freudandkleinontheconceptofphantasy.w:rothP,rusbridgerr,red.encountersw i t h Melanieklein.London:routlage;2007,s.163–182.
54 MartaSzpak
5. sandlerj,sandleraM.Phantasyanditstransformation:acontemporaryFreudianview.w:s t e i n e r r,red.Unconsciousphantasy.London:karnak;2003,s.77–88.
6. kingP,steinerr.TheFreud/kleincontroversies1941–45.London:routledge;1991.
7. DanielP.Childanalysisandtheconceptofunconsciousphantasy.w:andersonr,red.Clinicall e c t u r e s onkleinand Bion.London:routledge;1992,s.13–21.
8. segalH.TeoriaMelaniekleinwpraktyceklinicznej.Gdańsk:GwP;2005/1981.
9. LikiermanM.The debate betweenannaFreud and Melanie klein: an historicalsurvey.j.
ChildPsychother.1995; 21: 313–325.
10. segalH.Marzeniesenne,wyobraźniaisztuka.kraków:Universitas;2003.
11. isaacss.Thenatureandfunctionofphantasy.int.j.Psycho-anal.1948;29:73–97.
12. segalH.wprowadzeniedoteoriiMelanieklein.Gdańsk:GwP;2005.
13.DessuanP.Narcyzm.Przeglądkoncepcjipsychoanalitycznych.Gdańsk:GwP;2007.a drese - m a i l : marta.szpak@o2.pl
