Logika na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (Z okazji 50-lecia Uczelni).

(1)

R O C Z N I K I F IL O Z O F I C Z N E T o m X V I I , z e s z y t 1 — 1969

STANISŁAW MAJDAŃSKI i CZESŁAW WOJTKIEWICZ

LOGIKA NA KATOLICKIM UNIWERSYTECIE LUBELSKIM (Z okazji 50-lecia Uczelni)

Zadaniu, jakie tu sobie staw iam y, sprzyja posłużenie się term inem

„logika” w dość liberalnym znaczeniu, zgodnie zresztą ze w spółczesnym szerszym pojm ow aniem tej d yscypliny lub raczej zbioru dyscyplin. Będzie tu w ięc m ow a n ie tylk o o logice form alnej, ale także o logice języka i o m etodologii (głów nie ogólnej) nauk w raz z tym , co nazyw a się nie

kiedy teorią nauki, filozofią nauki, teorią poznania naukowego, podsta

w am i nauk, m etanauką w szerokim zn a czen iu 1.

Pełna charakterystyka stanu logiki i jej dziejów na K atolickim U ni

w ersytecie L ubelskim jest sprawą dość trudną i złożoną. Ograniczym y się tu do dość swobodnego przedstaw ienia kilku zasadniczych aspektów lub grup spraw, składających się na ujęcie (z konieczności niepełne

1 Mówimy tu o teorii poznania o tyle, o ile w iąże się ona bliżej z logiką, należy do (szeroko rozumianej) logiki bądź stosuje w szczególny sposób osiągnięcia logiki

(współczesnej). Jest oczywiste, że teorię poznania można uprawiać różnie (wspólna nazwa sugeruje tu czasem zbyt w iele!) zależnie od prezentowanego kierunku filo  zoficznego i jego głównych tez, stosowanych w teorii poznania metod, w reszcie od sposobu „w ykrojenia” metodologicznego tej nauki z konstelacji dyscyplin po

krewnych; jest to nawet związane z określonymi tradycjami pewnych kręgów kulturowo-naukowych, w tym — ze zwyczajami term inologicznymi (sprzężonymi jednakże ze speoyficznym i tendencjami formalno-merytorycznymi). Obecnie mówi się najczęściej i uprawia psychologiczną, ontologiczną, fenomenologiczną lub logiczną teorię poznania (ostatnio także cybernetyczną); również historycznie upra

w iano teorię poznania (nawet traktowaną autonomicznie) lub zagadnienia teorio- poznawcze bardzo różnie, oscylując między ujęciam i w zakresie: logika-psychologia- -m etafizyka (ontologią), przy różnym zresztą rozumieniu i praktykowaniu tych dyscyplin. W szystkie te tendencje znalazły — w takim czy innym stopniu — swój w yraz w środowisku filozoficznym KUL i były przy tym zależne od ogólnego ukie

runkowania badawczego w ykładowców (Radziszewski — Domińczak — Rutkie

w icz — Pastuszka — Adamczyk — Krąpiec — Kamiński — M ichałowski — Stę

pień). Piszący te słowa są raczej zwolennikam i pragmatyczno-epistemicznego upra

w iania problematyki teoriopoznawczej (nie negują przy tym pożytku innych ujęć) niezależnie od tego, czy zaliczymy ją im manentnie do logiki, czy do interpretacji pozalogicznej pewnych ujęć logiki.

(2)

1 2 4 S T A N IS Ł A W M A J D A Ń S K I I C Z E S Ł A W W O J T K I E W I C Z

i zarysowe) tego, co nazw iem y um ow nie stroną organizacyjno-perso- nalną instytucji, stroną dydaktyczno-usługow ą i problem owo-badawczą.

Dogodnie jest przy tym ująć całość przedstawionej problem atyki przede w szystkim w perspektyw ie historycznej, przy czym nie zaw sze wspom  niane już składniki charakterystyki potraktuje się rozdzielnie. Ponadto, m om enty sprawozdawcze będą się przeplatać z oceniająco-krytycznym i i próbami refleksji projektujących 2.

Z ogólnohistorycznego punktu widzenia, który w tym przypadku dość dobrze służy urzeczyw istnieniu postawionego tu zadania, m ożna b y naj

pierw w yróżnić dw ie zasadnicze fazy sytuacji logiki na K U L -u i jej roli w ogólnej strukturze Uczelni: od powstania U czelni do II w ojny św iatow ej oraz od podjęcia norm alnych zajęć po w yzw oleniu do chwili obecnej. Podział na te dwa okresy w yznacza rów nież z grubsza data utworzenia na K U L-u niezależnego W ydziału Filozoficznego — po woj

nie; do tego bow iem czasu filozofia stanow iła tu grupę lub sekcję w ramach W ydziału Nauk H um anistycznych. „Em ancypacja” logiki bę

dzie się odtąd wiązać z rozwojem sekcji teoretycznej W ydziału, skupia

jącej „bazowe” nauki filozoficzne.

*

W ykład logiki o charakterze kursorycznym (w w ym iarze 2 godz.;

w całym artykule liczba godzin odnosi się do tygodnia zajęć dydaktycz

nych) datuje się od r. akad. 1919/20. B ył on przeznaczony dla w szystkich grup W ydziału Nauk H um anistycznych, a także dla Instytutu Pedago

gicznego (z czasem przeobrażonego w osobną sekcję W ydziału). W latach 1921/22— 1924/25 w ykład b y ł dopełniany ćwiczeniam i, w w ym iarze zrazu 1 godz., potem 2 godz. W tychże latach do jego w ysłuchania (jak również

2 Zawarte tu informacje czerpiemy z różnych źródeł (może niekiedy niedosta

tecznie zobiektywizowanych); nie zawsze powołujem y się na nie w yraźnie i nie zawsze specyfikujemy je konkretnie przy poszczególnych sprawach. Są to m. in.

relacje uczestników odpowiednich zajęć, pewne materiały archiwalne rozmaitych agend KUL, jak referat personalny, dziekanaty Wydziału Filozoficznego i Wy

działu Nauk Humanistycznych, drukowane plany zajęć, spisy osobowe zatrudnio

nych na KUL-u pracowników naukowych, publikowane dotychczas opracowania na tem at dziejów Uczelni i pracy naukowej poszczególnych jej instytucji i pracow

ników, opublikowane wspomnienia, życiorysy lub nekrologi. W iele zawdzięczamy relacji profesorów i innych pracowników naukowo-dydaktycznych KUL; szczegól

nie jesteśm y wdzięczni za informacje udzielone przez ks. prof. A. Korcika oraz za korektury ks. prof. S. Kamińskiemu. Zakresu poruszanej przez nas tem atyki dotyczą w szczególniejszy sposób dwa dotychczasowe opracowania: S. M a j d a ń  s k i i W. M a r c i s z e w s k i , Metodologia na W ydziale Filozoficznym w latach 1949—1958, „Zeszyty Naukowe KUL”, 2 (1959), nr 1, s. 137—145, oraz: S. K a m i ń  s k i i S. M a j d a ń s k i , D wudziestolecie logiki na K U L, „Zeszyty N aukowe KUL”, 8 (1965), nr 3, s. 37—39.

(3)

L O G IK A N A K U L -U 1 2 5

do udziału w ćwiczeniach) b yli obowiązani również słuchacze W ydziału Prawa.

Obok tych zajęć z zakresu logiki od r. akad. 1921/22 istnieje na W y

dziale H um anistycznym w ykład pt. „M etodologia” (1 godz.), obowiązu

jący rów nież studentów pedagogiki, a także od początku działalności U czelni w ykład teorii poznania („kryteriologii”).

P ierw szym w ykładow cą logiki był ks. dr Stanisław Domińczak (1880— 1936), absolw ent A kadem ii Duchownej w Piotrogrodzie, poczem wykładow ca w Sem inarium D uchow nym w Żytom ierzu. Doktorat w Lo- w anium (1907), habilitacja w K rakow ie w r. 1924 (po dodatkowym po

bycie w Lowanium ) na podstaw ie pracy z historii logiki (wydanej w Lo- wanium w r. 1923 pt. L es ju g em en ts m odau x chez A risto te e t les scho- lastiąues). W latach 1919/20— 1923/24 b ył on zastępcą profesora filozofii, a w r. akad. 1924/25 profesorem nadzw yczajnym filozofii i kierow ni

kiem katedry filozofii. W r. 1925 przeniósł się na U n iw ersytet W ileń

ski 3.

Oprócz zajęć z logiki i innych Dom ińczak w ykładał m etodologię i krótko teorię poznania (tylko 1923/24); przed nim od początku teorię poznania w ykładał ks. I. Radziszewski (1871— 1922), założyciel i pierw szy rektor K U L-u, poprzednio zaś kolejno rektor W łocław skiego Sem inarium Duchownego i A kadem ii D uchow nej w P etersb u rg u 4; Rektor prowadził również zajęcia z psychologii i teodycei oraz sem inarium filozoficzne z kryteriologii (kantyzm).

Można przypuszczać, że ujęcie tych pierw szych zajęć z logiki — skądinąd doskonałych pod w zględem językow o-dydaktycznym — było w zasadzie tradycyjne, w stylu ów czesnych ujęć lowańskich; nie naw ią

zyw ało w ięc chyba do pierw szych prac logistycznych (np. Lukasiewicza).

Na kierunki w łasnych badań logicznych Domińczaka wskazują w pew  nym stopniu, obok w spom nianej już pracy habilitacyjnej, tem aty pro

wadzonego przez niego sem inarium (A rystotelesa De in terpretation e w r. akad. 1923/24 i Interpretacja tekstów A rystotelesa A n a lity k i II w r. akad. 1924/25).

Po pew nej przerw ie (spowodowanej odejściem w ykładow cy) podsta

w ow y w ykład logiki kontynuow ał od r. akad. 1926/27 H enryk R. Jaku- 8 W W ilnie S. Domińczak przebywał do początku r. 1928, po czym wyjechał do Francji, gdzie oddawał się pracy duszpasterskiej wśród emigracji polskiej w Pa

ryżu. O życiu i działalności Domińczaka zob. informację Cz. Falkowskiego w Pol

skim Słow niku B iograficznym , Warszawa 1939—1946, tom V, s. 320—321.

4 Sylw etkę I. Radziszewskiego kreślą: A. W o j t k o w s k i , Ks. Idzi R adzi

szew sk i (1871—1922), „Roczniki Filozoficzne”, 1 (1948) 228—249, J. P a s t u s z k a , K s. Idzi R adziszew ski r. 1917/1918, W spomnienia, „Zeszyty Naukowe KUL”, 5 (1962), nr 2, s. 126—131.

(4)

126 S T A N IS Ł A W M A J D A Ń S K I I C Z E S Ł A W W O J T K I E W I C Z

banis (1879— 1949) (2 godz. co dwa lata, bez ćwiczeń), od r. akad. 1932/33 w raz z m etodologią ogólną (od r. 1936 — 3 godz.; na niektórych sekcjach liczba godzin była niekiedy niższa). W latach 1927/28— 1930/31 m etodo

logię (1 godz., na zm ianę z teorią poznania, co drugi rok) w ykładał Bohdan R utkiew icz (1887— 1933), z w ykształcenia biolog, zajm ujący się m. in. filozofią przyrodoznawstwa biologicznego, jak rów nież psycho

logią poznania i teorią poznania 5. Prow adził sem inarium filozoficzne. Od r. akad. 1938/39 teorię poznania w ykładał ks. Józef Pastuszka (ur. 1897).

W latach trzydziestych w szystkie „przedm ioty logiczne” traktowano w pew nym sen sie łącznie, ujm ując je w jeden dość osobliw y tytuł:

Logika, elem enty logiki m atem atycznej (sic!), m etodologii nauk i teorii poznania; w spólna też była ocena egzam inacyjna. B yłoby rzeczą do zba

dania, w jakim stopniu faktyczna treść w ykładu samej logiki formalnej („logika m atem atyczna”) i m etodologii nauk odpowiadała tem u, co dziś sugeruje taka nom enklatura. Podobne pytania mogą nasuw ać dwa nastę

pujące w ykłady Jakubanisa: „M etodologia dziejów historii” (jeszcze w K ijow ie) i „M etodyka nauk filozoficznych” (1928/29). G łów nie histo

ryczne zainteresowania w ykładow cy pozw alałyby przypuszczać, że mimo w szystko (pomimo tytu łu i ów czesnych prac logików polskich) ujęcie przedm iotu w zajęciach logicznych Jakubanisa było raczej tradycyjne, zwłaszcza że b y ły to zajęcia elem entarne, kursoryczne. Wiadomo, że podręcznikam i zalecanym i egzam inow anym b y ły książki W. Biegańskiego i F. Gabryla, nastaw ione erudycyjnie, historycznie i w zasadzie trady

cyjnie. Na sem inarium analizowano m. in. K r y ty k ą czy steg o rozum u Kanta i M eta fizyk ę A rystotelesa.

Trzeba podkreślić, że Jakubanis działał w pew nym sensie jako „filo

zof ogólny”, zgodnie z niew yspecjalizow aniem ów czesnego studium filo

zofii; logiką zajm ował się raczej ubocznie, aczkolw iek wśród jego nie

licznych publikacji odnajdujem y w czesną pracę historyczną o sylogizm ie (Ocenka syllogizm a v g la vn iejśije m o m en ty je jo istorii, K ijev 1910) oraz artykuł z zakresu historii pojęcia nauki (N arodzin y pojęcia nauki,

„Nauka Polska”, 2.4 (1939) 191— 199). Z w ykształcenia bow iem i głów  nych zainteresowań b y ł filologiem klasycznym i historykiem filozofii (studia w R osji i w Niem czech), poza tym zajm ow ał się filozofią sztuki.

Przed przybyciem do kraju — do 1922 — działał w szeregu uczelni i ośrodków naukow ych Kijowa, gdzie dał się poznać jako ruchliw y

5 Filozoficzno-przyrodoznawćze prace B. Rutkiewicza zyskały pew ien rozgłos zarówno w kraju, jak i za granicą. W. Tatarkiewicz w swej H istorii filozofii zalicza go do neow italistów. O życiu Rutkiewicza i jego publikacjach zob. nekrolog w „Ruchu Filozoficznym”, 13 (1935) 65b—66a, a także: W. G o r a l , P am ięci Boh

dana R utkiew icza, „Prąd”, 25 (1933) 129—138 oraz H. Jakubanis w „Przeglądzie Filozoficznym”, 37 (1934) 107—112.

(5)

L O G I K A N A K U L -U 1 2 7

i w szechstronny w ykładow ca (rh. in. logiki), a także jako uzdolniony organizator nauki m. in. wśród P olaków — rów nież po rew olucji.

Od r. 1922 b y ł profesorem zw yczajnym filozofii, a w latach 1923/24 i 1924/25 dziekanem W ydziału Nauk H um anistycznych. B ył też człon

kiem K om isji P A U do polskiego w ydania dzieł A rystotelesa. Postać to n iew ątp liw ie w szechstronnie interesująca, sylw etka naukowa — przede w szystkim długoletniego i utalentow anego w ykładow cy — warta osob

nego, szerszego potraktow ania6.

Sum ując trzeba podkreślić, że logika (z m etodologią i ew entualnie teorią poznania) m iała w om aw ianym Okresie dziejów U czelni — zw ła

szcza po rychłym odejściu ks. Dom ińczaka — charakter raczej dość elem entarny. Można też pow iedzieć, że b ył to w zasadzie przedmiot u słu gow y lub drugoplanow y. N ie stw arzał realnej m ożliw ości specjali

zacji w dzisiejszym tego słow a znaczeniu. Zresztą w arto pam iętać, że ew entualna specjalizacja w zakresie filozofii była w ow ym czasie zde

term inow ana n ie ty le stroną organizacyjno-instytucjonalną i strukturą studiów, ile raczej „prywatną inicjatyw ą” profesora, intensyfikacją naukow o-osobistych kontaktów zainteresow anego z profesorem , „kiero

w anym sam ouctw em ” a ostatecznie obranym tem atem pracy dyplom owej oraz specjalnym i zainteresow aniam i badaw czym i p ro feso ra 7. Ten cha

rakter zdobyw ania fachu filozoficznego m usiał być w przypadku logiki szczególnie ew identny. Na U czelni nie ma w ięc w tam tym czasie ani specjalisty w dziedzinie logiki szeroko pojętej, ani takiej katedry, ani sem inarium , ani n aw et system atycznego w ykładu m onograficznego. O ile nam w iadom o, nie napisano też żadnych prac dyplom ow ych na tem aty ściśle logiczne.

W takiej sytu acji jest poniekąd zrozumiałe, że w tej dziedzinie KUL znajdow ał się poza siln ym nurtem nowoczesnej m yśli logicznej, w y tw o  rzonym na skalę św iatow ą m. in. przez logików polskich tego okresu (słynna szkoła lw ow sko-w arszaw ska), daleki b ył rów nież od nawiązania ściślejszego fachow ego kontaktu z tym i ludźm i w kraju, którzy — jak Łukasiew icz, Bocheński, Salam ucha, Drew now ski, K obyłecki — daw ali Wyraz potrzebie nawiązania do tegoż nurtu celem w zbogacenia klasycz

nej tradycji logiczno-filozoficzn ej. Można żałować, że ci (niestety nie zaw sze specjaliści), którzy uśw iadam iali sobie tę problem atykę, poprze

6 Informacje o H. Jakubanisie są zawarte w nekrologu w „Ruchu Filozo

ficznym ”, 17 (1949), 1—3, s. 120b—121a, i w e wspom nieniu pośmiertnym pióra J. Pastuszki, „Roczniki Filozoficzne”, 2—3 (1949—50) 344—346; bezpośrednim źródłem jest napisany przez Jakubanisa obszerny życiorys znajdujący się w referacie per

sonalnym KUL.

7 Por. W skazów ki w spraw ie stu diów filozoficznych zamieszczone w Spisie w y k ła d ó w 1931/32, s. 35—38.

(6)

stali na zasygnalizowaniu głów nie trudności i niebezpieczeństw m eryto- ryczno-światopoglądowych logiki nowoczesnej |fljj jak nom inalizujący formalizm — nie inspirując pozytyw nie odróżnienia pozornych od fak

tycznych koneksji „logistyki” z nurtami tradycyjnie obcym i filozofii kla

sycznej (jak pozytyw izm lub skrajny empiryzm). N ie chcem y przesą

dzać tym sam ym m ożliw ości efektyw nych i łatw ych rozwiązań tej spra

w y w ówczesnych warunkach, zarówno gdy chodzi o dydaktyczno-kurso- ryczne ujęcie, jak i o szczegółow e badania teoretyczne problem u (stro

na personalna)8.

Odnotujm y jeszcze dla pełności obrazu lat przedw ojennych dwa lo

gicznie zorientowane ty tu ły wykładów : „Metodologia teologii” (Wy

dział Teologiczny) i „M etodologia” na W ydziale Praw a Kanonicznego oraz wykłady: G. Rabeau „La philosophie des sciences contem poraine en France” (1923/24), Cz. Lacrampe’a „De analogiae doctrina” (1923/24),

„De hodierno agnosticism o” (1923/24) i- „Philosophie de D escartes”

(1 godz. w r. akad. 1926/27) 9.

Po w znow ieniu oficjalnej działalności U niw ersytetu w 1944 r. H. Ja- kubanis podjął ponownie sw oje zajęcia na W ydziale Nauk Hum ani

stycznych, przypuszczalnie (na krótko, z powodu choroby) także lo

g ic z n e 10. W r. akad. 1945/46 zajęcia z logiki, jako w ykład zlecony, prze

jął ks. dr A ntoni Korcik. W latach 1946/47— 1948/49 w ykład nosił tytuł

„Elem enty logiki m atem atycznej” (2 godz.). Dodajm y, że A. Korcik prowadził też w r. akad. 1946/47 dla filozofów W ydziału Nauk Huma

nistycznych w ykład m onograficzny „Logika w starożytnej G recji”

(2 godz.).

W dalszym ciągu na W ydziale Nauk H um anistycznych zajęcia z lo

giki (szeroko pojętej) prowadzili: ks. Stanisław Kam iński, Jerzy K ali

now ski (od r. 1953 do r. akad. 1957/58), Tadeusz K w iatkow ski (zrazu ćw iczenia do wykładu, potem w ykład i ćwiczenia), ks. S. K am iński (od r. akad. 1960/61 do dziś, z ćw iczeniam i T. K w iatkow skiego, a od r. akad. 1961/62 — data odejścia T. K w iatkow skiego na UMCS — z ćwiczeniam i S. Majdańskiego). W ykład Kam ińskiego z teorii poznania (1950/51?-—1955/56) przeznaczony był również dla sekcji pedagogicznej

8 O ówczesnych dyskusjach w okół tej tem atyki można się zorientować z pu

blikacji M yśl katolicka w obec logiki w spółczesnej, Poznań 1938.

9 N ie śledzimy tu dokładnie tych i ew entualnie pokrewnych zajęć z metodo

logii poszczególnych nauk, odsyłając czytelnika do odpowiednich opracowań spra

wozdawczych z dziejów tych nauk. O niektórych sprawach z tego zakresu w spo

minamy dalej — mówiąc o zajęciach S. Kamińskiego na Wydziale Teologicznym i Wydziale Prawa Kanonicznego oraz w przypisie 43.

10 Według sprawozdania za r. akad. 1944/45 zajęcia z logiki (ale jedynie dla kursu filozoficznego lubelskiego seminarium duchownego) prowadził przejściowo, w tym w łaśnie roku, ks. Konopka.

(7)

tegoż W ydziału. D ziś zajęcia z logiki obowiązują w szystkie sekcje W y  działu Nauk H um anistycznych z w yjątkiem historii. J. K alinowski i S. K am iński prow adzili również reaktyw ow ane zajęcia z logiki na W y

dziale Praw a (do czasu jego likwidacji).

W r. 1946 zrealizowano — jak wiadom o — na K U L -u (głów nie staraniem ks. Józefa Pastuszki) uchw ałę z r. 1938 dotyczącą powstania osobnego W ydziału Filozoficznego -l ł .

Fakt ten n ie tylko — co jest zrozum iałe — stw orzył jeszcze jedną dziedzinę studiów, w strukturze której logika znalazła sw oje zw ykłe m iejsce d yscypliny usługow ej lub narzędnej, lecz co w ażniejsze, otw o

rzył — jak się to okaże — perspektyw y dla rzeczyw istej specjalizacji w zakresie logiki, specjalizacji kierowanej tym razem bardziej organi

zacją struktury studiów , a n ie w yłącznie „nawiązaniem trw ałego kon

taktu osobistego” z kierow nictw em naukow ym studium logiki. Chodziło też na now ym W ydziale nie tylk o o ogólne i referuj ąco-historyczne ujm ow anie różnych kierunków filozoficznych, lecz także — i to na pierw szym planie — o bardziej pieczołow ite studium filozofii klasycz

nej, dla której krytyczna, „obronna” oraz precyzująca i system atyzu- jąco-uzasadniająca funkcja logiki w ydaje się niezbędna.

W now ym układzie studium nauk filozoficznych na W ydziale logika stała się z czasem jedną z podspecjalizacji w ramach tzw . specjalizacji teoretycznej, pełniąc jednocześnie funkcję usługow ą w różnym stopniu i zakresie w zględem pozostałych podspecjalizacji, innych specjalizacji filozoficznych i w zględem niektórych nauk na innych W yd ziałach 12.

11 Od tej chw ili filozofią można było studiować dwojako: na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej lub na sekcji nauk filozoficznych Wydziału Humanistycznego, dopóki ta ostatnia nie uległa likw idacji (ostatecznie w r. 1955).

12 Ewolucja struktury organizacyjnej Wydziału Filozoficznego (który tak w ła ś

nie nazyw ał się w latach 1952— 1956) m iała trzy etapy. Etap początkowy (do r. 1950) był okresem zarysowania się zasadniczych grup katedr kierunków studiów lub zespołów problemowych; etap drugi (do r. 1956) to okres „dwusekcyjny”; trzeci, obecny etap można nazwać „specjalizacyjnym”. Sform ułowanie użyte w niniejszym tekście dotyczy ściśle etapu trzeciego, kiedy to z „sekcji” teoretycznej form alnie w ydzielono psychologię i kosmologię, nazywając ostatecznie w szystkie trzy k ie

runki studiów (a także dawną „sekcję praktyczną”) „specjalizacjami”, zwiększając jednocześnie ich w zajem ną autonomiczność. Sytuacja logiki w studium filozofii w dwu ostatnich okresach była w jakim ś sen sie podobna, jednak zwiększająca się coraz bardziej specjalizacja prowadziła do zamiany wewnętrznych niejako ko

neksji logiki z usamodzielniającymi się dziedzinami na koneksje zewnętrzne, apli

kacyjne i mniej „oficjalne”; w iązało się to niekiedy ze zmniejszeniem roli logiki w układzie studiów.

Proces studiów mających się specjalizować w zakresie logiki przebiega obecnie następująco. Na I i II roku studentów obowiązują w ykłady podstawowe z zakresu filozofii (głównie teoretycznej, wraz z podstawowymi dyscyplinami logicznymi na czele) te same co dla studentów pozostałych kierunków specjalizacji teore-

(8)

Na W ydziale Filozoficznym program zajęć z logiki z początku był zbliżony do analogicznych na W ydziale Nauk H um anistycznych, tym bardziej że w ykładow ca był tu najpierw rów nież ten sam — A. Korcik.

W ykład nosił w r. akad. 1946/47 tytu ł „Logika m atem atyczna z ćw icze

niam i” (2 godz.); w r. akad. 1947/48 — „Elem enty logiki tradycyjnej i logiki m atem atycznej” (3 godz.); w r. akad. 1948/49 — „Elem enty lo

giki m atem atycznej” (2 godz.), przy czym b ył prowadzony wówczas jeszcze godzinny w ykład „Sylogistyka zdań asertorycznych” i sem ina

rium (2 godz.). Przez dwa następne lata zajęcia z logiki b yły podzie

lone zgodnie z ów czesnym podziałem W ydziału Filozoficznego na dwie sekcje. D w uletni (sic!) w ykład A. Korcika był przeznaczony dla sekcji teoretycznej: dla I roku jako „Logika, część I” („Logika matem a

tyczna”), 2 godz., dla II roku jako „Logika, część II” („Logika trady

cyjna”), 2 godz. Ćwiczenia (2 godz.) do tych zajęć b y ły w spólne z ćwi

czeniami, które prowadził do sw ego w ykładu pt. „Elem enty logiki”

(2 godz.) S. K am iński na sekcji praktycznej.

Od r. akad. 1954/55 kursoryczne zajęcia z logiki dla ogółu filozofów przejął ks. Stanisław Kam iński. A. Korcik skoncentrował się wyłącznie na tem atyce specjalistycznej z zakresu historii logiki i kierow ał pracami naukow ym i specjalizujących się w tej dziedzinie. K ontynuow ał swoje zajęcia m onograficzne w ramach specjalizacji tegoż zakresu: wykład z w ybranych zagadnień (2 godz., od 1968/69 — 1 godz.) i seminarium (2 godz.) — oba prowadzone do dziś (po przejściu na emeryturę w r. 1963 — w charakterze zajęć zleconych).

N iew ątpliw ie pionierska była rola A. Korcika w ukonstytuow aniu naukow o-organizacyjnym logiki na K U L -u w okresie powojennym . Przede w szystkim w sw oich w ykładach kursorycznych w yszed ł po raz pierw szy poza logikę ściśle tradycyjną. Podjął po raz pierw szy serię w ykładów m onograficznych z zakresu (historii) logiki form alnej. Był twórcą pierw szego w yodrębnionego form alnie sem inarium z zakresu (historii) logiki. I w reszcie najw ażniejsze — A. Korcik został pierwszym kierow nikiem katedry (historii) logiki.

Można powiedzieć, że te i inne zasługi naukowe i organizacyjne tycznej i w w iększości w spólne z pozostałymi specjalizacjami. Przyszłych adeptów logiki obowiązują też odpowiednie zajęcia ćwiczeniowe, a także — co podkreślamy

— czteroletnie studium m atematyki w yższej w ykładanej na Wydziale jako przed

m iot poboczny (m. in. geometria analityczna, analiza matematyczna, teoria mno

gości, algebra wyższa). Lata studiów III—V przeznacza się na w łaściw ą specjali

zację, którą uzyskuje się m. in. poprzez zajęcia seminaryjne i w ykłady monogra

ficzne z dyscyplin logicznych (oczywiście z . obowiązkiem złożenia egzaminów).

N a IV i V roku pisze się prace dyplomowe. W składzie 30 tez (tematów) filozo

ficznych na egzamin m agisterski, różnicowanych w zależności od tem atu pracy dyplomowej, najważniejszą grupę stanowi oczywiście problematyka logiczna.

(9)

l o g i k a n a K U L -U 1 3 1

A. Korcika, zw iązane z pośw ięceniem się tej w łaśnie tem atyce, stały się ukoronow aniem całości jego studiów i zainteresow ań badawczych, k ie

rujących się z biegiem czasu coraz bardziej w stronę historii logiki lub przygotow ujących niejako do tych badań. Ks. doc. A. Korcik (ur. w r. 1892) jest dziś bow iem znanym specjalistą z zakresu historii logiki i znakom itym znawcą piśm iennictw a fachow ego w tejże dziedzinie.

Od sam ego początku studiów w ykazyw ał zainteresowania historyczno- fiłozoficzne, a także filologiczne i m atem atyczne. Rozpoczął studia m ate

m atyczno-przyrodnicze w Odessie w r. 1916. Po przerwie spowodowanej pobytem w sem inarium duchow nym (do r. 1920) studiow ał dwa lata filo  logię klasyczną i filozofię w Lublinie, a następnie filozofię na W ydziale Teologicznym U n iw ersytetu W arszawskiego, gdzie będąc asystentem u ks. S. K obyłeckiego w r. 1926 uzyskał m agisterium (praca pt. Role.

term in u średn iego w sy lo g isty c e A rysto tele sa ). W r. 1930, po aspiranturze naukowej u J. Ł ukasiew icza (1927— 29) uzyskał doktorat z filozofii chrze

ścijańskiej w zakresie historii logiki na W ydziale Teologicznym UW, na podstaw ie pracy z historii logiki pt. T eoria k o n w e rsji zdań aserto- r y c zn y c h u A ry sto te le sa w św ie tle te o rii d edu kcji, pisanej pod kierun

kiem Łukasiew icza, pod k tórego w pływ em zainteresow ał się odtąd spec

jalnie historią logiki. Po dw uletniej pracy gim nazjalnej, którą zajm ował się już przedtem , od r. 1932 prowadził zajęcia zlecone z historii filozofii na W ydziale Teologicznym U niw ersytetu W ileńskiego do pierw szych lat w ojn y w łącznie. W r. 1935 przebyw ał na stypendium w N iem czech (bodania nad spuścizną Leibniza). W 1945 r., jak w spom nieliśm y, rozpo

cząć zajęcia zlecone z logik i na K U L-u. W r. 1948 habilitow ał się w zakresie logiki na W ydziale Teologicznym UJ na podstaw ie pracy z historii logiki pt. T eoria sylo g izm u zdań a serto ryczn ych u A rysto tele sa na tle logiki tr a d y c y jn e j (recenzowanej przez P. Chojnackiego, T. Cze- żow skiego i Z. Zawirskiego), po czym — jako zastępca profesora logiki tradycyjnej i logiki m atem atycznej — objął stanow isko kierownika ka

tedry logiki na W ydziale Filozoficznym KUL. W latach 1952/53— 1954/55 b ył prodziekanem W ydziału Filozoficznego. B ył ponadto organizatorem Zakładu Logiki i Teorii Poznania (duże zasługi w skom pletowaniu księ

gozbioru po w ojnie) i jego długoletnim kierownikiem . W latach 1952— 56 b ył redaktorem naukow ym „Roczników Filozoficznych”. A. Korcik jest członkiem czynnym Tow arzystw a Naukowego KUL 13.

W zm iankow any już fakt pow stania u początków istnienia W ydziału Filozoficznego odrębnej katedry logiki — pierw szej w dziejach U czelni

— zasługuje na specjalne i osobne podkreślenie. Tym bardziej że nie is O życiu i działalności naukowej A. Korcika zob.: W. M i c h a ł o w s k i , K ró tk a ch a rakterystyka działalności naukow ej ks. A. K orcika, „Zeszyty Naukowe K UL”, 7 (1964), nr 3, s. 71—75.

(10)

m iała ona charakteru w yłącznie usługow ego (bywało, iż prowadzący podstaw ow e zajęcia z logiki zrazu naw et nie n ależeli do tej katedry).

Katedra dawała form alną podstawę dla specjalizacji z zakresu logiki, specjalizacji zagwarantowanej strukturą studiów. W yrazem tego były wspom niane już system atycznie prowadzone w ykłady m onograficzne i odrębne sem inarium — chociaż raczej nie w dziedzinie współczesnej logiki form alnej pojętej system atycznie ani też nie w dziedzinie logiki szeroko rozumianej, to jednak w zakresie historii logiki (form alnej), ma

jącej przecież tak piękne tradycje na gruncie polskim . Katedra ks. A. K ordka stanow iła bodajże jedyną katedrę w kraju, która zajmo

w ała się niem al w yłączn ie problem atyką historycznologiczną.

Inne ważne w skutkach -— także organizacyjne — novum już w pierw

szym roku istnienia W ydziału stanow ił w ykład ks. Józefa Iwanickiego pt. „M etodologia filozofii” (1 godz.; temat: m etoda Kartezjusza). W roku następnym J. Iwanicki prowadzi już w ykład obejm ujący w kolejnych trym estrach m ateriał z zakresu m etodologii ogólnej, m etodologię nauk filozoficznych, m atem atycznych, przyrodniczych, hum anistycznych. Dal

szy rozwój logiki na K U L-u okazał się w niem ałym stopniu jakąś kon

tynuacją obu tych w ykładów Iwanickiego, zarówno od strony m eryto

rycznej, jak i organizacyjnej. A lbow iem z biegiem czasu w yspecjalizo

w a ły się dwa typ y oddzielnych zajęć dydaktycznych z m etodologii:

z zakresu m etodologii ogólnej nauk i m etodologii nauk niefilozoficznych oraz z zakresu m etodologii filozofii. Te ostatnie prowadził zresztą w la

tach 1952/53— 1956 J. Iwanicki. B y ły to chyba pierw sze tego rodzaju odrębne zajęcia system atyczne w Polsce.

M etodologia nauk uzyskała sw e w łaściw e m iejsce w strukturze stu  diów filozoficznych po zorganizowaniu odrębnej katedry m etodologii nauk w r. 1952. N iew ątpliw a to zasługa J. Iwanickiego, pierw szego jej kierownika (od r. 1956/57), tym bardziej że dotychczas n ie posiadamy bodaj w kraju tak wyodrębnionej form alnie katedry. Co w ięcej, nie ulega w ątpliw ości, że Iwanicki przyczynił się do w ytw orzenia atm osfery nauko

w ej sprzyjającej uprawianiu filozofii poprzez ukazyw anie jej m etodolo

gicznych potrzeb, nawiązując tym sam ym do w spom nianego już nurtu, k tóry postulow ał stosow anie logiki w spółczesnej do zagadnień filozoficz

nych. Cenna była w tym w zględzie jego działalność jako rektora i aktyw  nego uczestnika prac W ydziału. Przyczyniła się ona z pew nością do ja

k iejś integracji W ydziału a naw et Uczelni. Godna odnotowania jest szczególnie dbałość Iwanickiego o podnoszenie kultury logicznej prac dyplom ow ych (znane ingerencje osobiste!). Podkreśla się rów nież ów  czesny w zrost — pow iedzielibyśm y paradoksalnie typ ow y — poziomu dydaktyczno-naukow ego pracy W ydziału i Uczelni, głów nie od strony w ym ogów form alno-logicznych i dyscypliny studiów.

(11)

Ta działalność J. Iwanickiego była niew ątpliw ie jakoś ugruntowana w jego naukowej przeszłości. Iwanicki (ur. 1902), po dw uletnich studiach w Sem inarium D uchow nym w e W łocławku, studiow ał filozofię i teologię w uniw ersytecie strasburskim (1926 r. — bakalaureat, 1928 r. — licen

cjat). W r. 1933 doktoryzował się na podstaw ie pracy pt. L eibn iz et les dem on stration s m a th em atiąu es de l’existen ce de Dieu (Strasbourg 1933).

Studiow ał następnie filozofię i m atem atykę w Ecole des H autes Etudes (pod kierunkiem Koyrego), w C ollege de France (u E. le Roy); na Sor

bonie (u L. Brunschvicga). Po pow rocie do kraju w ykładał logikę i hi

storię filozofii w Sem inarium D uchow nym w e W łocławku. Po w ojnie (w czasie w ojn y — kom plety w W arszawie) w ykładał tam że i na W y

dziale Teologicznym UW (w ykłady zlecone z logiki; od r. 1948 jako za

stępca kierow nika II katedry filozofii na UW) i — jak w spom inaliśm y — w Lublinie. W latach 1952— 56 był rektorem KUL-u; od r. 1965 — rektor ATK w W arszawie.

W r. 1957 ks. S tanisław K am iński objął kierow nictw o katedry m eto

dologii nauk, w której już od dłuższego czasu prowadził w iększość zajęć dydaktycznych.

S. K am iński (ur. 1919) ukończył sem inarium duchowne w Siedlcach, po czym w latach 1946— 48 odbyw ał studia filozoficzne na K U L-u (praca m agisterska o supozycji w logice średniow iecznej). W r. 1949 doktoryzo

w ał się z „filozofii ścisłej” na podstaw ie pracy o Fregego logice zdań.

Zam ierzając z początku zająć się ściśle m atem atyczną logiką utrzym yw ał bliższy kontakt naukow y z ośrodkiem logiki m atem atycznej na UM CS-ie (J. Słupecki, J. Łoś), a potem z Państw . Inst. Mat. (A. Mostowski).

Ze w zględu na potrzeby kadrowe przeszedł w cześnie do pracy dydak

tycznej na W ydziale Prawa i Nauk Ekon.-Społ. KUL (1947— 1949), a potem był starszym asystentem przy katedrze logiki na W ydziale Filo

zofii Chrześcijańskiej, od r. 1950 — adiunktem (od r. 1952 przy katedrze Iw anickiego). W r. 1956 został zastępcą profesora, w r. 1958 uzyskał sto

pień naukow y docenta, a w r. 1965 ty tu ł naukow y profesora nadzw yczaj

nego. S. K am iński jest aktualnie (od r. 1958) kierow nikiem Zakładu Logiki i Teorii Poznania oraz kierow nikiem (od r. 1957) specjalizacji filo  zofii. teoretycznej. Jest czynnym członkiem Tow arzystw a Naukowego K UL i P olskiego T ow arzystw a Teologicznego. Na W ydziale Filozofii C hrześcijańskiej podjął najpierw ćw iczenia z logiki oraz w ykład i ćw i

czenia z m etodologii ogólnej nauk (początkowo 1 godz. w ykładu i 1 godz.

ćw iczeń, potem 2 godz. w ykładu i 2 godz. ćwiczeń); od r. 1957 w ykład ten obowiązuje rów nież studentów sekcji teologii dla św ieckich (dla której prowadził — do 1961/62 — także w ykład z logiki). W r. akad.

1951/52 K am iński zaczął w ykładać sw oje „E lem enty logiki” (2 godz.) z ćw iczeniam i (2 godz.). Od r. akad. 1952/53 do chw ili obecnej prowadzi

(12)

1 3 4 S T A N IS Ł A W M A J D A Ń S K I I C Z E S Ł A W W O J T K IE W IC Z

sem inarium logiki szeroko pojętej, zwane sem inarium m etodologii nauk.

W ykład z w ybranych zagadnień z m etodologii nauk (1 godz.) datuje się od r. akad. 1952/53, zaś w ykład z w ybranych zagadnień z logiki form al

nej (1 godz.) od r. akad. 1953/54. W latach 1950/51— 1955/56 Kamiński prowadził również w ykład kursoryczny z teorii poznania (2 godz.) prze

znaczony również dla pedagogów z W ydziału H um anistycznego. Od r. akad. 1961/62 prowadzi w ykład z elem entów m etodologii nauk filozo

ficznych, ob jęty po W. M arciszewskim, dla którego — jako kierownik katedry — w ykład ten wprowadził do programu stu d iów specjalizacji teoretycznej, nawiązując w pew nym sensie do daw niejszego wykładu J. Iwanickiego. K am iński prowadzi zajęcia także na innych Wydziałach:

zajęcia z logiki na W ydziale H um anistycznym — najpierw ćwiczenia, a od r. akad. 1960/61 w ykład (zam ieniony dla polonistów od r. akad.

1966/67 na ćwiczenia połączone z w ykładem , 1 godz.); od r. akad. 1964/65 wykład, co drugi rok,.z m etodologii nauk historycznych (2 godz.) na sek

cji historii Kościoła W ydziału Teologicznego; od r. akad. 1965/66 w y

brane zagadnienia z m etodologii nauk prawnych na W ydziale Praw a Ka

nonicznego (1 godz.).

Całą powojenną sytuację logiki na K UL-u można ująć w trzech okre

sach: do r. 1952, w latach 1952— 1956 i od r. 1956. P ierw szy z nich, jak to w ynika z dotychczasowego przedstawienia, charakteryzuje rozwój organizacyjny, uw ieńczony pow staniem dwóch katedr. Drugi można by nazwać Okresem dalszej organizacji i intensyfikacji działalności naukowo- -dydaktycznej (dyscyplina studiów). Znam ienny b ył dla tego czasu fakt w yjątk ow y w dziejach U niw ersytetu: zajęcia z logiki prowadziło w pew  nym m om encie aż czterech w ykładow ców pełniących faktycznie funkcje sam odzielnych pracowników nauki (Korcik, Iwanicki, K alinow ski, Ka

m iński). Dopiero jednak w trzecim okresie można m ów ić o bardziej w ie

lostronnym rozwoju nauk logicznych na K UL-u. Pozostaje to w związku z w ew nętrznym rozwojem katedr, w tym — w ykształceniem pomocniczej kadry naukowej. To ostatnie dotyczy zwłaszcza katedry metodologii nauk, w której od założenia pracowali w różnym charakterze: A. Stępień, L. Koj, S. Majdański, W. M arciszewski, J. W ysokiński, A. Góm owicz, T. K w iatkow ski, Cz. W ojtkiewicz. Ponadto przy innych katedrach pra

cow ali w dziedzinie logiki: S. Kam iński, T. K w iatkow ski i W. M ichałow

ski. O dżyły kontakty z pew nym i innym i środowiskam i naukowym i, w y

raźniej zaznaczyła się działalność naukowo-piśm iennicza.

Świadom ie upraszczając można scharakteryzować problem atykę po

w ojennej pracy dydaktyczno-badawczej w zakresie logiki w ramach dwóch katedr, oczyw iście z uw zględnieniem poprzedzających je ukierun- kow ań dydaktyczno-badawczych. Skupiam y przy tym uw agę na takich głów nie momentach, jak: tem atyka wykładów; ćwiczeń, prosem inariów,

(13)

L O G I K A N A K U L -U 135 sem inariów; treść prac dyplom ow ych, doktorskich i habilitacyjnych;

indyw idualne prace badawcze i publikacje pracowników; inne aspekty udziału logiki w życiu U niw ersytetu, jak: kontakty naukowe w ew nątrz i zew nątrz Uczelni; sam okształcenie i praca badawcza w ramach m iędzy- katedrowego konwersatorium; w yraźnie pozaform alne i pryw atne prze

jaw y działalności logicznej.

*

Zacznijm y od katedry utworzonej i kierowanej długi czas przez ks.

prof. A. Korcika (obecnie vacat).

Istotna treść jego w ykładu kursorycznego z logiki była w zasadzie ta sama, 'aczkolwiek b y w a ł on różnie n azyw any i m odyfikow any w zależ

ności od konkretnych potrzeb i przeznaczenia. Treść tę ilustruje najlepiej tem atyka w ykładu z Okresu, gd y b ył najpełniej rozw inięty — jak już wspom niano, dw ugodzinny i dw uletni, z przeznaczeniem dla w szystkich studentów ów czesnej sek cji teoretycznej. W ykład b ył w zasadzie bardzo elem entarny, choć nie pozbaw iony niekiedy (w części II, „tradycyjnej”) pew nych akcentów m onograficznych. Jego część I, obejm ująca dw uw ar- tościow y rachunek zdań i elem en ty logiki nazw, naw iązyw ała w ujęciu i treści do początkow ych lub klasycznych postaci tych teorii logicznych, a m. in. do logiki fregow skiej, algebry logiki (Schróder, Śleszyński), szkoły w łoskiej, pierw szych prac Łukasiew icza i P ry n c y p ió w . Część II stanow iła natom iast w ykład tradycyjnej sylogistyk i oraz nauki o kon

w ersji i o opozycji zdań, w zbogacony pew nym i w łasnym i i dość specjal

nym i inform acjam i historycznym i w ykładow cy.

W ykłady m onograficzne d otyczyły w ybranych zagadnień z historii logiki — logiki starożytnej (rozwój starożytnej logiki greckiej: logika stoików, logika A rystotelesa i pierw szych jego komentatorów); prekur

sorów logiki średniow iecznej (A pulejusz, Boecjusz, K apella, Kasjodor);

w łaściw ej logiki średniow iecznej (Abelard); logiki now ożytnej (przedsta

w iciele logiki od XVI do X IX w.).

Sem inaria b y ły tem atycznie pokrew ne w ykładom m onograficznym , d otyczyły jednak na ogół konkretnych problem ów z historii logiki będą

cych przedm iotem prac dyplom ow ych (m agisterskich i doktorskich), a w ięc — sylogistyk i A pulejusza, dialektyki Galenosa, nauki o supozycji u Piotra H iszpana i jego kom entatorów, teorii konsekw encji, logiki Hob- besa, M agniego, W allisa, Lamberta, Ploucąueta, Brentany, Bolzany, F re- gego, G ratry’ego, Lotzego, G ergonne’a, R. Grassmanna, Gravesande’a, a także Trentow skiego, PetrażyCkiego, L eśniew skiego i K obyłeckiego.

Prow adzący sem inarium kładł szczególny nacisk na bezpośrednią znajo

m ość literatury historyczno-logicznej (której sam jest zam iłowanym zbieraczem i znawcą), a tym sam ym na źródłowość prac dyplom ow ych i w ierność przekazu w analizie danych historycznie treści.

(14)

Pod kierunkiem A. Korcika napisali prace magisterskie:

S. Kam iński, Pojęcie i podział supozycji term inów u Piotra Hiszpana i jego kom entatorów nom inalistów XVI w. i eklektyków późnego śred

niowiecza, 1948.

L. Regner, Sylogistyka u A pulejusza platończyka z Madaury, 1949;

W. M ichałowski, Zagadnienie nazw pustych w św ietle „ontologii”

S. Leśniew skiego, 1956.

Z. Żarnowiecki, Term inologia logiczna i niektóre inne zagadnienia u Trentowskiego, 1958.

J. Wójcik, P ojęcie zdania egzystencjalnego u typow ych autorów XIX i X X wieku, 1960.

L. Nowak, Filozoficzno-logiczne poglądy Stanisław a K obyłeckiego, 1963.

oraz prace doktorskie:

S. Kamiński, Fregego dw uw artościow y system aksjom atyczny zm ien

nych zdaniowych w św ietle m etodologii nauk dedukcyjnych, 1949.

L. Regner, B. Bolzano nauka o relacjach m iędzy zdaniami zawierają

cym i w yrażenia zm ienne, 1950 u .

Z. W łodarczyk, Logika zdań u Jana Dunsa Szikota i Pseudo Szkota, 19 5 1 15.

W. M ichałowski, D ialektyka Galenosa z punktu w idzenia logiki w spół

czesnej, 1957.

Większość uczniów A. Korcika zajęła się dalszą pracą naukową, w tym na stanowiskach akademickich, w ramach prac Instytutu Filozofii i So

cjologii PA N oraz w sem inariach duchownych.

W r. 1951 przy katedrze logiki została sfinalizow ana habilitacja Je

rzego K alinow skiego z zakresu m etodologii nauk praktycznych, na pod

staw ie pracy pt. Logika zdań p ra k tyc zn yc h (Z badań nad p odstaw am i logiczn ym i poznania praktyczn ego); recenzenci: Kotarbiński, Słupecki, Korcik.

Publikacje naukow e kierownika katedry, m erytorycznie związane 14 Autor jest obecnie wykładowcą w Wyższym Seminarium Duchownym w Tarnowie i współpracuje z Komisją Historii Logiki PAN. Główne publikacje autora: A ksjom aty nauk apriorycznych w edług Bernarda Bolzana, „Roczniki Filo

zoficzne”, 5 (1955—1957), z. 2, s. 137—149; Sylo g istyk a u A pulejusza, tamże, s. 97—135;

Natura i przedm iot logiki w edług rękopisu w ojnickiego, „Sprawozdania Wydz. N.

Spół. PAN”, 4 (1961), 4, s. 72—74; W nioskowanie ze sku tku w edłu g J. Zabarelli,

„Ruch Filozoficzny”, 21 (1962), nr 4, s. 418; „Erotem ata Dialectices" Melanchtona,

„Ruch Filozoficzny”, 25 (1965), nr 1—2, s. 88—90.

13 Pracę magisterską napisał autor pod kierunkiem A. Wiegnera na U niw ersy

tecie Poznańskim; w pracy doktorskiej rozwinął tem at zapoczątkowany jeszcze w Poznaniu.

(15)

L O G IK A N A K U L -U 1 3 7

z innym i form am i jego działalności naukowej, mają charakter przyczyn

ków z zakresu historii logiki. Jego dorobek piśm ienniczy zawiera około 40 pozycji, z których dw ie wydano oddzielnie (Teoria k o n w ersji oraz T eoria sylogizm u ), pozostałe to artykuły, autoreferaty i recencje. A oto w a ż n ie jsz e:16

1. N ieznane podobizny Dunsa Szkota i W iliama Ockhama, „Przegląd F ilozoficzny”, 39 (1936) 166— 167.

2. O źródłach drukowanych i niedrukow anych logiki Leibniza, tamże, s. 378— 382.

3. Teoria konw ersji zdań asertorycznych u A rystotelesa w św ietle teorii dedukcji. Studium historyczno-krytyczne, W ilno 1937.

4. O tak zw anym „sorycie A rystotelesa” i „sorycie G ocleniusa”, „Prze

gląd F ilozoficzny”, 41 (1938) 282— 297.

5. Teoria sylogizm u zdań asertorycznych u A rystotelesa na tle logiki tradycyjnej. Studium historyczno-krytyczne, Lublin 1948.

6. Gotlob Frege jako twórca pierw szego system u aksjom atycznego w spółczesnej logiki zdań, „Roczniki F ilozoficzne”, 1 (1948) 138— 164.

7. Publikacje autorów polskich z zakresu logiki w Polsce i za granicą w ostatnich trzech latach, tam że, 2— 3 (1949— 50) 414— 422.

8. Geneza pom ysłu Sheffera dotyczącego redukcji pięciu stałych lo g icz

n ych do pew nej stałej różnej od nich, tam że, 2— 3 (J949— 50) 423— 428.

9. P rzyczynek do historii rachunku zdań, „Studia Logica”, 1 (1953) 247— 253.

10. Zdania egzystencjalne u A rystotelesa, „Polonia Sacra”, 6 (1953— 54), z. 4, s. 46— 50'.

11. P rzyczynek do historii klasycznej teorii opozycji zdań asertorycz- nycih, „Roczniki F ilozoficzne”, 4 (1954) 33— 49. .

12. Teoria sylogizm u Hospiniana i Leibniza, tam że, s. 51— 70.

13. Metoda Leibniza interpretacji logiki A rystotelesa, tamże, s. 71— 78.

14. M etoda Couturata rozwiązania problem u Leibniza dotyczącego ilości podm iotów i orzeczników w zdaniach, tamże, s. 79— 86.

15. W eryfikacja sylogistyk i A rystotelesa m etodą Gergonne’a, tamże, 5 (1955— 57), z. 2, s. 1— 15.

16. Pojęcie w yw odu inferencyjnego u Bernarda Bolzana, tamże, s. 17— 26.

17. O lym piodor o stosunku logiki do filozofii w szkole stoików, perypa- tetyk ów i platoników , tam że, s. 27— 29.

16 Spis ten jest kompletny, gdy chodzi o publikacje Korcika po r. 1963.

Publikacje natomiast dawniejsze przytoczyliśmy z nielicznym i wyjątkam i. Pełny spis tych publikacji do r. 1963 zawiera wspomniany w yżej artykuł W. Michałow

skiego.

(16)

18. O tak zw anych naczelnych prawach rozumowania i zależnościach m iędzy nimi, tamże, s. 183— 191.

19. O sylogizm ach hipotetycznych u Cycerona, prekursorów średniow ie

cza i logika bizantyjskiego Trapezuntiusa, „Sprawozd. z Prac Nauk.

Wydz. Nauk Społ. P A N ”, 4 (19(61), z. 4, s. 48— 50 i odpowiednik w:

„Ruch Filoz.”, 21 (1962) 296— 297; „Bibl. Class. Orient.”, 9 (1964) 373 n., w j. niem .

20. K lasyfikacja w nioskow ań Rutkowskiego, „Sprawozd. W ydz. Nauk Społ. P A N ”, 4 (1961), z. 4 (21), s. 50— 52.

21. N ow e prawo m yśli i jego uw ikłania logiczne, tamże, 5 (1962), z. 3 (25), s. 75— 76; „Ruch Filozoficzny”, 21 (19.62) 297— 298.

22. Fregego sym bol asercji i jego rola, „Ruch Filozoficzny”, 19 (1960) 183 n.; „Sprawozd. Wydz. Nauk Społ. P A N ”, 5 (1962), z. 3, s. 76— 82.

23. O ekw ipolencji zdań w związku z elem entarną teorią ekw ipolencji u A pulejusza i Galenosa, „Sprawozd. Wydz. Nauk Społ. P A N ”, 5 (19162), z. 3, s. 82— 84 i w j. niem ., „Bibl. Class. O rient.’’, 10 (1965) 252 n.

24. Śleszyńskiego form alna teoria relacji „przed”, „po” i „m iędzy”, tamże, z. 4 (26), s. 45— 47.

25. Robert K ilw ardby jako prekursor Ramusa i Leibniza, tam że, s. 47—1 50; tam że 2 (1959), z. 3— 4, s. 88.

26. O now ych formach sylogistycznych u J. C. Sturma, tam że, 5 (1962), z. 4 (26), s. 50— 55.

27. O form ach sylogistycznych konkludujących pośrednio u Roberta Grassmanna, tamże, s. 55— 59.

28. O sześciu figurach sylogistycznych u R. J. Lichtenfelsa, „Ruch Fi

lozoficzny”, 21 (1962) 289— 293 oraz streszcz. niem ., „Bibl. Class.

Orient.”, 14 (1969), z. 2, s. 12L n.

29. Karinskiego klasyfikacja w nioskowań, tamże, s. 293— 296.

30. Próby Leibniza dowodu subalternacji, tamże, 22 (1964) 220— 223.

31. Rec. J. Berg, Bolzanos Logić, Stockholm 1962, tam że, s. 170— 171.

32. Logika w starożytnych Indiach, Pastori et M agistro, L ublin 1966, s. 351— 359; skrócona w ersja w: „Ruch Filoz.”, 23 (1965) 241— 243 i jej streszcz. w j. niem ., „Bibl. Class. O rient.”, 11 (1966) 182 n- 33. N ajw cześniejsze ośrodki logiki m atem atycznej w Rosji, „Ruch Filo

zoficzny”, 24-(1966) 2.08— 212.

34. Olympiodor uber das V erhałtniss der Logik zur Philosophie in der Schule der Stoiker, der Peripatetiker und der Platoniker, „Bibliotheca Classica O rientalis”, 10 (1965), s. 254— 255 (przekład artykułu z po

zycji 17).

35. Rec. H. Scholz, Zarys historii logiki, W arszawa 1965, „Studia Filo

zoficzne”, 1966, nr 4, s. 171— 173.

(17)

36. La „D efensio Trinitatis contra W issow atium ” d e Leibniz en rapport avec la polem iąue de Scharff avec Rauen, „Organon”, 4 (1967) 181— 186.

37. E ntym em aty u A rystotelesa, „Sprawozd. Wydz. Nauk. Społ. P A N ”, 9 (1966), z. 4 (43), s. 27— 28.

38. U w agi R. Grassmanna i S. O. Szatunow skiego o prawie wyłączonego środka, „Ruch Filozoficzny”, 25 (1967), s. 232 'i w streszcz. niem iec

kim , „Bibl. Class. Orient.”, 13 (1968) 320.

39. Rec. Oh. Thiel, Sinn und B edeutung in der Logik Gottlob Frege, M eisenheim am Clan, 1965, „Ruch Filozoficzny”, 25 (1967) 215— 216.

40. O stosunku logiki do m atem atyki w perspektyw ie historycznej, tam że, 25 (1967) 233— 235.

41. O sylogizmacih w arunkow ych w interpretacji antycznej, tamże, 26 (1968) 213— 214 i w j. franc., Sur les syllogism es conditionnels dans l ’interpretation des A nciens, „Organon”, 5 (1968) 227— 230.

42. Rec. Mark W. Sullivan, Apuleian Logic. The Naturę, Sources and Influence of A puleius Peri Hermeneias, A m sterdam 1967, „Studia F ilozoficzne”, 1968, nr 3— 4, s. 175— 177.

43. Robert Grassm ann’s D ivision of Logical Judgem ents, „Organon”, 6 (1969) 257— 260.

W publikacjach A. Korciką można w yróżnić kilka w ątków tem atycz

nych. P ierw szy i zasadniczy stanow i logika form alna A rystotelesa, a także ■— rozwój historyczny perypatetyckiej sylogistyki (R. Kilwardby, L. V alla, P. Ramus, J. Hospinian, J. C. Sturm , W. G. Leibniz, E. Platner, I. K ant, W. T. Krug, J. D. Gergonne, B. Bolzano, J. R. von Lichtenfels, R. Grassmann, L. Couturat). D rugi nurt tem atyczny obejm uje historię logiki zdań, jej w czesną i późną form ę antyczną, czyli teorię sylogizm u hipotetycznego (stoicy, Galenos, Boecjusz, Capella, Kasjodor), jak rów  nież jej dedukcyjno-aksjom atyczną postać nowoczesną (G. Frege, H. M.

S cheffer, A. N. W hitehead, B. R ussell). Inny dział publikacji dotyczy cząstkow ych zagadnień logicznych w ystępujących u autorów takich jak Euklides, A pulejusz, B. Bolzano, N. A. W asiljew, M. I. Karinski, L. Rut

kow ski, C. Jones, J. Śleszyński. Zajęcie się historią logiki w Rosji za

sługuje na osobne podkreślenie.

O dnotujm y na koniec działalność odczytow ą kierownika katedry w ramach T ow arzystw a N aukow ego KUL, Polskiego Tow arzystw a Filo

zoficznego, grupy tem atycznej H istorii Logiki Instytutu Filozofii i So

cjologii P A N i liczne inne jego k ontakty naukowe, które dają niejed

nem u okazję zaczerpnięcia rzadkich i niekiedy bardzo cennych inform acji z zakresu dziejów logiki, w szczególności jej polskich, rosyjskich i w ogóle europejskich tradycji.