Ordowik na Pomorzu Zachodnim

(1)

Zdzisław MODLIRSKI

Ordowik na Pomorzu Zachodnim

Podczas prac geologicznych prowadzonych przez Instytut Geologicz- ny i przemysł naftowy na Pomorzu Zachodnim w kilku otworach wiertniczych napotkano osady ordowiku. Osady te swoim ^składempetrogra- ficznym i miąższościami znacznie odbiegają od dotychczas znanych rów- nowiekowych utworów z obszaru Niżu PolSkiego. W otworach Jamno IG-l, Jamno IG-2, Mias1ko-l, Nowa Karczma-l osiągnięto wyrywkowe fragmenty grubej, ilasto-mułowcowej serii. W żadnym z otworów ordowik nie został przebity. Wiercenia te znajdują się w obrębie silnie za- burzonej tektonicznie strefy Chojnice - Koszslin, której kontynuację

obserwujemy ku NW na terenie Rugii, gdzie również napotkano analo- gicznie wykształcony ordowik.

~ajlepiej faunistyc.znie udokumentowane osady tego wieku stwier~

d:rono w otworze wiertniczym Jamno IG-2. Nawiercano je na odcinku 2096+2600 m pod '\!pokojnie leżącymi osadami dewonu. Ordowik repre- zentowany jest przez monotonną serię szarych, miejscami ciemnoszarych

iłowców mulastych, zawierających liczne blaszki muskowitu, cienkie soczewki syderytu ilastego, drobne konkrecje pirytu. Miejscami osad jest niewyraźnie laminowany. _ Utwory ordowiku są silnie zaburzone telktoniczne. Zaobsel'WoW8llle _ upady zmieniają- się w granicach 5+90°.

Na niektórych odcinkach wskutek silnego zlustrowania i '\!pękania skała

rOZByIPuje się na płaSkie drzsżgi. ^JW dolnej partii zaobserwowano nawet 'lokalne przefałdowanie {R. Dadlez, 1967). Ustalenie l'Zeczywistej miąż.

szości przewierconej serii jest niemożliwe z uwagi na silne zaangażowa

nie tektoniczne {możliwość potwórzeń, złuskowań itp.).

Omówione u-twory 'zaliczono na podstawie fauny graptolitowej do -dolnego karadoku (fig. 1). W odcinku 2375+2600 m zidentyfikowano ln.in. Nemagraptus gradUs remotus E I l e s et Wo o d, Dicellograptu8 sexta1l8 exiliB E. et W., Dicranograptus nicho/soni H o p k., Glyptograp- tuB teretiusculus {H i s.), Climacograptus cf. bicomis (H alI), Orthograptus calcaratu8 acutus L a p w. Ponadto znaleziono 1 egzemplal'lZ trylobita z rodzaju CyclOp1Jge. Wymieniony ze'\!p6ł fauny jednoznacznie wskazuje na obecność poziomu Nemagraptu8 gracilis. Występowanie na samym dole otworu (2594+2600 m) graptolitów Dicellograptu8 sexta1l8 exiZis E. et W., Dicranograptus nicholsoni H op 11:., OrthOgraptu8 calcaratus acu-

tUB L a pw. świadczy, że poziom ten nie 'został jeszcze przebity. Góma

Kwartalnik Geologiczny, t. 12, nr a, 1118 r.

(2)

Ordowik na Pomorzu ZacbodnIm

i 1

.

•

' ~

•

2100 ..

I 1 1

~.

I

l i ,

. !~

,~ 'o

"

"M

•

li

-

~

iI

!

O

ł

^lO

:: o .. A

·

^{& ..}

^.. _..

,

lO

..

• ..

! o

~ A

i

_•

..

!

O

.. ł

_•

&

Fig~ l; Zao:I.ęg plOIl'OIWY fauny ~ulącel

-

w ordowiaru otworu wiertnicze"" Jamno lG4

I\1'ert!cal OJO!ent of the flliW1a occurrlng ID łhe ardovld"" d<\llOl<lta lPlerced by

!>oc. liol~ Janmo IG-2

489

jego granica (2375 m) została przyjęta umownie w !połowie odcmka nie- rdzeniowanego 2361+23&1 m. Wyżej leżące utwory (2096+2375 m) za- Uczono do poziomu Dipl,ograptu3 multide'7l8. Poziom ten jest udokumen- towany nastlXlującą fauną: OrthograptU8 apiculatuB E II e B et W o o d, O.cf. tnmootU8 mtennediuB E. et W., Glyptograptus teretiu8culus (H iB.), CZimacograptus bl"evis E. et W., P.eudoclimacograptus 8chal"enbergi

(L a p w.), P. modeńus (R u e d.), Dicellograptus sp.

W sąsiednim otworze Jamno IG-1 ordowik nawiercono na odCinku 2747+2801,5 m. Rdzeń pobrano jedynie z głębdlrości 2747+2756,7 m, niżej aż do spodu otworu ,wiereono bezrdzeniowo. Występują tu osady analo- giczne i wykazujące podobny stopień zaangażowania tektonicznego jak

(3)

490 ZdzisłllłW . MoOOUński

w ,otworze Jamno IG-2. W stropie zostały one zerodowane i na ich po- wierzchni leży warstwa zlepieńca utworzonego z przerobionych iłowców

ordowiku. Osady ordowiku przy kontakcie z leżącym wyżej dewonem

uległy wtórnemu odbarwieniu zmieniając barwę z ciemnoszarej na zie-

lonkawą. Występuje w nich typowa fauna dolnego karadoku: Climaco- graptus biCornis (H a 11), Dicranograptus nicholsoni H o p k., Amplexo- graptus arctus E 11 es et W ood, Orthograptus sp., Paterula sp.; nie jest ona jednak wystarczająca dla sprecyzowania poziomu ^(Nemagraptus gracilis lub Diplograptus multidens). . .

. Inne ogniwo ordowiku zostało rozpoznane rw otworze wiertniczym

Miastko-l. Pod dewonem, na Qdeinku około 5 m, nadbito ciemnoszare

iłowce zawierające słabo zachowaną· faunę graptolitów - Climacograp- tus (L. Teller, K. Korejwo, 1967). Z OtWOllU tego ozna,czyłem ponadto Pseudoclimacograptus cf. angulatus sebyensis J a a n. Graptolit ten zna-

nybył dotycllczas z obszaru Szwecji z wapieni Folkeslunda (V. Jaanus- son, 1960) zaliczanych do najwyższego lanwirnu. Pokrewną mu muta-

cję - Pseoooclimacograptus angulatus (B u l m.) - podaje H. Jaeger (19.67) z górnego lanwirnu Rugii. Można więc przyjąć, że osady stwier- dzone w wierceniu Miastko-1 odpowiadają prawdopodobnie górnemu lanwirnowi.

Niejasna jest natomiast pozycja stratygraficzna utworów ordowickich z otworu wiertniczego Nowa Karczma-l. W Ilroropleksie !ponad ~OO m

miąższości, silnie tektonicznie zaburzonym stwierdzono jedynie słabo

zachowane szczątki graptolitów i bezzawiasowych brachiopodów, nie po-

zwalające na bliższe określenie wieku osadów (L. Teller, K. KoreJrwo, 1967). W profilu tego wiercenia oprócz skał ilasto-mułowcowych wystę

pują wkładki drobnoziarnistych piaskowców.

Ordowik reprezentujący analogiczną fację znany jest też z terenu Rugii (H. Jaeger, 19,67; D. Franke, 1967). Występuje tu gruba seria

iłowców szarych i zielonawoszarych zawierających pakiety drobnoziarnistych szarogłazów, oraz cienkie ^Wkładkiwapienno-piaszczyste. ^Dość liczna fawna graptolitów pozwala na wyróżnienie górnego lanwirnu (poziom Didymograptus murchisoni) i landeilu (poziom Glyptograptus te- retiusculus). Miąższość dotychczas ·rozpoznanych ogniw ordowiku na terenie Rugii ocenia się na około 1000 m. Stanowią OiIle dobre uzupełnienie

(od dołu) profilu wiercenia Jamno 10-2. .

Z przeglądu profili ordowickich poznanych z terenów Rugii i Pomo- rza Zachodniego widać, że wY'kazują· one duże podOlbieństwo pod wzglę

dem typu osadów, miąższości i występującej w nich fauny. Mamy więc

do czynienia z osadami tej samej strefy facjalnejł>asenu ordowickiego.

D. Franke (1'967)pr&ując·sklasyfikować ordowik Rugii stwierdza, że·

z uwagi na litologię i charakter fauny można go zaliczyć do obszaru po-

łudniowoskandynawSkiego (skańskiego). Sugerowany pogląd nie wydaje

się być słuszny. Obszar Skanii w ordowiku reprezentował brzeżną strefą

zachodniego morza geosynklinalnego (R. Mannil, 1965). Osadzały się tam czarne iły z graptolitami zawierające wkładki margli i wapieni z fauną

trylobitów (G. Regnell; J. Ernhold Hede, 1'960). Cechą charakterystyczną

osadów Skanii jest ich niewielka miąższość wynosząca około 100 fil. Na obszarze Pomol1Za Zachodniego i Rugii występują natomiast osady o du- zych 'miążsZdŚciach, zawierające wswyril składzie m.in. materiał piasz-

(4)

Ordowik· na· Pomorzu Zacbodnim 491

czysto-mułowcowy i szarogłazowy. Fauna reprezentowana jest prawię

wyłąeznie pl'ZeZ graptolity. Przesłanki te wskazują, że panowały tu bar- dziej głębokowodne warunki niż w Skanii, która stanowiła głębokonery

tyczną strefę basenu (R. Mlinnii, 1965). Sedymentacja ordowiku w rejo- nie Chojnice - Koszalin odbywała się więc w stosunkowo głębokowod

. nym zbiorniku o charakterze geosynklinainym. BrzeŻDa strefa tego zbior- nikana terenie Polski przebiegała prawdopodobnie na zachód od wiercenia Lębork IG-1 i dalej ku SE do rejonu Płońska.

Transport materiału piaszczystego, jak to wynika Ił: rl7Lkładu facji,

odbywał się z S lub SW, gdyż na N i NE rozwinięte były facje ilaste niewielkich mil\Ższości, stopniowo przechodząee dalej w marglisto-wa- pienne, brak więc było tam obszarów mogących dotar\:zać materiału

piaszczystego lub szarogłazowego.· Obecność na terenie Rugii wśród sza-

rogłazów licznych słabo obtoczonych ziarn świadczy o krótkim transpor- cie i bliskości obszaru alimentacyjnego (H. Jaeger, 1967) .

•

!

Na zakończenie przedstawionego wyżej komunikatu pragnę złożyć podziękowanie geologom R>N IW Pile, a w azczegóiności mgroWi L. Ci- maszewskiemu i mgrowi A. Łobzie a uprzejme udostępnienie do badań

rdzeni wiertniczych z otworów Miastko-1· i Nowa Karożma-l.

PlAIlIENNICTWO

. DADLEZ R. (1967) - Najl><7Wl9Ze prOfile pod1oża cechsztynu w północno-zachodniej

iPolsce. KW .... t. gool., II, p. ~'12-<593, illr 3. Warszawa.

FRANKE D. (1967) - Z u dm 'VIarlsziden und zwn rI'l'oblem der Kaledoniden Im n61'dllchen Mltteleur<lpa. Ber. deu18ch. Gee. Geoł. Wisa. (GeoL iPalAont.), U, p. 83-.140, z. lP.. Berlin.

JAANUSSON

v.

(1960) - Graplioklolds trom łhe 0Dtik1an and 'll'iruan (Ordov.) Lim .. tones of Eotonla and Sweden. Bun. Geol. Inst.· Uppsala, II.

U~a.

JAEGER H. (1987) - Ordovl:< auf RQgen. Datlrung und Vergl8lch mit anderen Geblelen.Ber. deu18ch. Ges,. Geol. WIso. (Geol. iPa1Aont.), U, p. 16~176,

z. lP.. Berlm .

. 1!.EGNELL G., J. ERNHOLD HEDE (1960) - The LeWer Palaeozole of Scania.

lnler. Geol. Coagr ... , iXlXI .... !Norden.

'TELLER L., KOREJWO K. (J987) - Slrllllygrsfla utworów ordawlckieb z otworu Nawa Karczma 1. Arch. BD I PO. W&rIIZ8WS.

:MJIHIIK1Ib P. M. (1~ - HCTOpHlI P I I 3 - I5eJrrHACEOro 6a.oceIbra B OPAOIIKIte.

ABropeq,epa"'. I'eoJI. Jł.Be'r. AH CCCP. M ... a - TIInmE.

(5)

4'92 Zd:zisl8iW Modlihski

3.zt311CJ.UlJJ MO,lQIIffiLCKH

OP ,n;OBIfK HA TEPPHTOPIfH 3AI1A,lUIOrO nOMOPhlI

Pe3IOMe

B HecKOJlJ>KHX CKB8.lKHB8X B paJi:oHe XoiiHJm;e-Koma.mm 6hlJIH BCKPLITLI OTJIOXeHWI Op.n:OBIIKa.

KOTophIe no CBOeM)' crpoemuo 3Ha'lllTCJIbllO OTJIH1IaIOTCJI OT B3Y'leHIILIX .n:o CHX nop OTJIOxeHllit Toro xe B03paCTa Ha repPHI:opB1l nOJlJ>C][oil: HB3MeHHOC':flI. OIDI npe.n:CTaBJIeHhI MOID;Hoii apm- mi:aToBo-aneBpOJIHTOBo:il: cepaeii. Ha OCHOBaIDIH rpiurrOJIHTOBO:il: I)aym;r BhI.n:C:JIeH BmKHIIiI: xapa-

;0;01\: B CKB8.lKHB8X HMHo Hr-la HMHo.Hr-2, a TaKlKe JIaHBHpH (1) B CXBIIJKHHe MJlCTKo-l. neTPo-

rpal)H'iecme OC06eHHOCTH OTJIOlKeHHit, MOID;HOCTh a THD I)aym;r, KOropax B HHX Bcrpe'lllCTCH.

YKa3hIBaI01' Ha ,!O, 'lTO ce)J;HMeman;HJI op.n:OBllKa npOHCXO,llHJIa B CPaBIDITeJThHO rny6oKOBO,llHOM reOCBHK.llllHaJ1DHOM 6acceiiHe. 3Ta ·30Ha ce,llHMeHTaIJ;HH Op.n:OBHKCKoro 6acceiiHa npo.n:OJIlJ[aereg K ceBc:po-3ana.n:y Ha reppHTopB1l OCTpOBa PyrmI.

Zdzislaw l\1:0DLIN~KI

ORDOVICIAN IN WEST POMERANIA

Summary

Ordovician deposit,s have ,been encountered in several bore holes made within the Chojnice - Koszalin zone. Their development greatly differs from that of the deposits of· the same age so far examinoo in the iPolish Lowland area. They are represented 'by a thick, clayey-siltstone series. On the basis of graptolite fauna, the Lower Caradocian deposits have been found to occur in bore holes Jamno lG-l and Jamno ]G-~, and the Llanvirnian deposits""":'" in bore hole Miastko-l.

The petrographical features, thickness and type of fauna point that the sedimenta- tion of the Ordovician deposits took place in. a relatively deep geosynclinal water basin. The seditmentary zone of the 'Ordovician 'basin continues towards the n·orth-west regions and reaches the area of :Rugen.

Ordowik na Pomorzu Zachodnim