Mikrofauna dolnokredowa na wale kujawskim w świetle nowych badań

UKD 563.12+565.33:551.763:1:551.583.783.1 (438.21+438.12+438.22)

Janina SZTEJN

Mikrofauna . dolnokredowa na wale kuiawskim w świetle nowych badań

WSTĘP

W niniejszym opracowaniu przedstawiono w~niki badań mikrofauny z następujących rejo..nów: Kcynia, Gniewkowo, WJooławek, Kutno-Zych- lin, Izbica KujawS'ka,·Rogoźno 1. W rejonachtydi Wyróżniono morskie osady riamnia (beriasu), walanżynu i hoterywti, których podział straIty- graficzny przyjęto według S. Marka (1967, 1968).· .

STRATYGRAFIA

RIAZ.AŃ(BERIAS)

Riazań (berias) na wale kujawskim reprezentują w dole utwory mor-

sko-'brakic~ne, w górze utwory morskie '(tab. 1).

Urtwo!ry' morsko-brakieztne z gatunkiem Cypridea posticalis J () n. na..;

leżą do poziomu serpulitowego {W. Bielecka, J. Sztejn, 1966; S. Marek,

1967), . .

Osady riazania zostały udokumentowane również na podstawie mi.., krofauny, znalezionej w naS'tępujących rejonach: Kcynia,Włocławek, KUJtno-Żychlin, Izbica Kujawska i RogoźJUo. Stwierdzono tu między in- nymi małżoraczki: Protocythere pseudopropria . emslandensis B a r t., B u r r i i Protocythere praetriplicata B a r t., B r a n d subsp. infravalan- giensis S z t e j n. Obecność tych gatunków ma'ł:roraazków ora'z otwornicy Epistomina caracolla anterior B a r t., B r a iIlJ d wskazuje na riazański wiek

osadów. .

WALANŻYN

W walanż)mie wału kujawskiego, podobnie jak w pozostaiej CZęSCl Niżu Polskiego, można wydzielić na podstawie mikrofauny trzy podpiętra:

dolne, środkOiWe i górne. Osady walanżynu dolnego i· górnego tworzyły

. 1· LOkalizacja profilów podana jest w pracy S. Marka znajdującej się w niniejszym ·

numerze.

Kwartalnik Geologiczny, t. 13, nr l, 1969 r •.

156 Janina '.sztejn

. się W zbio.m.iJku typowo morskim, natorni:B.st osady wal~u środkowego

w.

zbiorniku spłyconym i częściowo wysłodzonym, WALAN2YN DOLNY

W osadach walanży.i1u dolnego znaleziono liczną mikrofa:unę

w

^rejo-

nach: Kcynia, Gniewkowo, Włocławek, Kutno-2ychlin, Izbica Kujawska , i RogoŹ'Ilo. Wśród wyróżnionych otwornic formami przewodnimi dla tego

podpiętra są Trochammina kcyniensis S z t e j n i Eoguttulina witoldi Sz t e j n.

WALAN2YN SRODKOWY

W walanżynie'środkowym następuje silne spłycenie i częściowe wysło­

dzenie zbiornika. W pocipiętrze tym nie znaleziono form przewodnich,

gdyż otwornice mają tu 'charakter przejściowy między mikrofauną dolno-' i górnowalanżyńską.

WALAN2YN aORNY

Mikrofaunę górnowalanżyńską stwierdzono w rejonach: Gniewkowo,

Włocławek, Kutno-2ychlin, Izbica Kujawska i Rogozno. Ważne straty- graficzne są następujące gatunki ma'łżoraczków: Mandocytherę {Costa- cythere) frankei (T r i e b.) oraz Protocythere hechti T r i e b.

,HOTERYW

Na !wale kujawskim w" hoterywi.e wyróżniono dwa: poopiętTa: hoteryw

dolny i górny. '

HETERYW, DOLNY

Osady hoterywu dolnego stanowią kontY'nuację osadów górnowalan-

żyńskich. Mikro;faunę znaleziono tu jedynie w 'kilku rejonach: Gniewko-

WIO; Włocławek, Kutno-Żychlin i Rogoźno. Zespół mikrofauny ma wiele gatunków otwornic i małżoraczków wspólnych dla walanżynu górnego, i hoterywu dolriego. Są to: Epistomina caracolla (R o e m.), Marginulina pyramidalis K o c h., Citharina seitzi B ar t., B r a n d, Mandocythere:

(Costacythere) JraTikei (T r i e b), Protocythere hechti T r i e b.

HOTERYW GORNY

Hateryw górny' jest okresem ponownego spłycenia i częściowego wy-

,słodzenia Zlbiornika. W dolnej części tego podpiętra nie stwierdzono mi- krofauny, natomiast w górnej ujawnia się wyraźniej środowisko morskie, na co wskazują liczne, zlepieńcowate otwornice. Zostały one jednak znale-

zione tylko w rejonie Gniewkowai Izbicy KujaWskiej.

BARnEM' - AI...B SRODKOWY

Osady tego wieku nie są udokumentowane faunistycznie. Można przy- pUSZCZlać, że mamy tu do czy.nienia z luką sedymentacyjną, przypadającą

na okres barrem - alb dolny, gdyż ponad udokumentowanym hoterywem ,w Polsce mamy dopiero udokumentowany alb środkowy.

"Mikrofauna <Ionokredowa na wale kujawskim 157

ZWIĄZEK OTWORNIC Z OSADEM

ORAZ ICH ROZPRZESTRZENIENJ;E NA WALE KUJAWSKIM W osadach riazania (fig. 1) najliczniejsza mikrofauna występuje

w" rejonie Kcyni. Spotykamy" tu 'h.ardzo liczne otwornice zlepieńcowate

i wapienne. Grupę otwornic zlepieńcowatych reprezentują gł{>wnie ro-

Ręjon

S.frafygrafia /(c!lf7i

górll.!!

" Jórn!l

/i';ozań

/6erias/

^{r- cdó,}

Ręjtm

" Rlijon

Rejon I?ęJ.Ofl li'ę;on,

~ ^{' I , W.J} ~j Kutno - Izbicy D •

an/BWlfO-YV10c-7'(J-LflclJl/navl/iowslrie. 1T'O!l0zna

W(J

wka ,

^{-:I' " n ':I , ":I}

(J

,~bdr.-

ae =r;f- iicob

§ l ', ITIIill.? ~3 D4 '

Fig. 1. Reg,!onalne zestawienie dormnujących zespołów otw01'~ic dolneJ -

kredy wału kujawskiego

Regio'liaa 06mpaNOO of pre<lom!iJnating foramiJnJifer 8Ssemblage in the Kuj8lWY Swel:l m:'ea, Lowa" Cretaceous "

1 -otwornice zlepieńcoWate; li '- LentłcuZłna;, 3 - "EpUtomłna;

4 - brak osadów lub otwornic; rodza1e otwornic wYBt4lPujące licznie:

a '~ Lentłculłna; b - TrochlXmmłna, c - Haplophragmdtdes, d -

AmmobaąuUte8. e - Eptstomt~a. t - Gtomosptl'etta'

1 - conglo,[I1.erat!c fQra~ers; li - Lentłcuttna; 3 - Eptstomtna;

4 - Iack ot depQ!!its ,or ot "foraminifers; genera ot a"bundant forami-

n1fęrs: a - LentłcuUna, b - Trochammtna, c - HaptoPhragmotdes.

d - ,f1mmobacutite., e - Epistomtna, f - Gtomo.płreIta

dmje" Haplophragrnoides i Trochq.mmina, otwornice wapienne zaś rodzaj

Lenticulina (sensu lato); Nielioznie spotY'kamy" natomiast; rodzaj Episto- mina.

Znacznie ')mniej liczną mikrofaunę znaleziono w riazaniu rejonu Gniewkowa, gdzie osady są bardziej piaszczyste. Mikrofaunę reprezeh-

a!

^Wal.aniyn

ł

l:i ^tf.h CI

'"

o o o-

ą ^p.

~

!

- ^{--- ---}

--- --- --- - ^---

~-

---

'--- --- ^---

'--- --- ^--- ---

--- --- ^---

'1-',

--'- --- --- --- --- ^---

--- ^---

,---

---

--- --- ---

--- ---

--- ---

--- --- - --- ---

--- --- --- --- --- ---

--- --'-

- _- ---

Hoterjrw ^tIl

ł

l:i CI

o o'

ą

~

^II>

Haplophragmoidescushmani Loeb., Tap.

Ammobaculites, subcretaceus Cush.,

---

^Alex.

---

Trochammina inflata (Montagu) Trochammina kcynie.nsis Sztejn

- ^---

Lenticulina mżu!nsteri (Roem.)

---'

Lerit~culina subalata (Reuss)

---

Glomospirella gaultina (Berth.) Eoguttulina witoldi Sztejn

---

Lenticulina nodosa (Reuss).

Haplophragmoides concavus (Chap.)

---

VaginuliniJpsishumiŹis (Reuss) Verneuilinoides neocomiensis (Mjatl.) , Citharina pseudÓsiriatula Bart., Bral'l'd Protocythere pseudopropria emslandensis Bart., Brand

Protocythere praetriplicataBart., Brand, subsp., infravalangiensis Sztejn

---

Spirilli'1a flava Sztejn

EpistomiTilt caracolla anterior Bart., Brand

Conorboides yalendisensis (Bart., Brand) Trocholina infragranulata N o th.

---

Epistomina tenuicostata Bart., Brand

---

Conorboides hofkeri (Bart., Brand) Protocythere pseudopropria pseudopropria

---

Bart., Brand

---

Epistomina caracolla caracolla (Roem.)

---

Citharina seitzi Bart., Brand

---

Epistomina cfetosa Ten Dam Epistomina carpanteri (Reuss)

---

Citharina intumescens (R~uss)

---

Marginulina pyramidalis Koch

---

Citharina striolata (Reuss)

---

Epistomina ornata Ten Dam Mandocythere frankei (Trieb.) Protocytherehechti Trieb.

---

Rhizammma indivisa Brady

---

Gudryinella afr. tealbiensis Bart.

---

Haplophragmoides afr. globosa Lozo

---

Wellmanellapraeantiqua (Bart., Br'and) ,

-

Glomospira afr. gordialis Jones, Parker

,uralżs llU!tref

:,

~

~

rg

::il

~.

,i

Q

~.

~

g.

ł

Q,

:Il :Il

l ~.

ft)

ił

~

li\"

.El.

; §-

~ Pl

<:1'

(I>

p; ,...

991

Mikrofauna donokredowa na wale kujawskim 159'

tują tu otwornice wapienne i zlepieńcowate, wśród których przeważają

okazy z rodzaju Lenticulina i Glomospirella. , . , W. rejO'nie WłO'cławka. i Izbicy Kujawskiej mikrofauna jest jeszcze

ubO'ższa wskutek znacznej piaszczystości osadów riazańskich. Liczniej-

szą mikrofaunę spatykamynatomiast w rejonie Rogoźna.

OtwornJłce riazania stanowią przeważnde ,zespół lentik'ul.iJnmVo-ha- plofragmO'idesowo-trochaminowy, charakterystyczny dla osadów iłow-

coyvo-mułowcO'wych. , '

MikrO'rauna dO'lnO'walanżyńska występuje zarówno w 'łupkach ilas- tych, jak i ilastO'-mułO'wcowych. W cżęści północno-za'ćhodniej obszaru

przeważają ' w O'mawianym podpiętrze O'twO'rnice zlepieńcO'wate, natO'- miast w części pO'łudniowo,,:,wschodniej oprócz' otwO'rnic zlepieńcO'watych

spotyka się liczne 'gatunki OVwOT;niC Q skorupkach wapiennych. Różnice między zespołem mikrofauny spotykanej w obu wyżej wymienionych

O'bszarach są jednak niewielkie. . . ' .

,MikrO'fauna riazania i walanżynu dO'lnego jest dość zbliżDna do sie-

bie. Rodzaje HaplophragmO'.ides i Lenticulina występują w obu piętrach

jednakowO' licznie, przeciwnie niż przedstawiciele rodzaju Epistomina

występującegO' w riazaniu i walanżynie dolnym raczej sporadycznie . . Mikrofauna walanżynu środkowego jest najliczniejsza w rejonie Kcy- ni i Rogoźna, a najmniej liczma w rejonach Kutno-Zychlin i Izbica Ku-

jawska. .

W dolnej 'części walanżynu środkowego. znajdujemy pojedyncze oka-

ży otwornic jedynie w rejDnie Rogoźna. W pozostałych rejonach wału

kujawskiego tworzyły się wówczas osady na ogół piaszczyste, w których nie stwierdzono mikrofauny. Pojawia się ona. ipOI11IOwn:ie dopieil'lo w górnej

części walanżynu śradkowega. ' . .

W wruanżynie górnym mikrO'fauna wY'stępuje bardzO' licznie w osa- dach mułO'wcoWych, a poszczególne gatunki atwol'nicreprezentowane są

przez wyjątkO'WO' dużą ilość osobników. Największą liczbę gatunków otwornic stwierdzO'l1o w rejonach Izbica Kujawsk~ i Kutno--Żychlin.

W rejonię GniewkO'wa i WłO'cławka znajdujemy mniejszą ilość gatunków O'twornic, ale reprezentawanych przez dużą ilaść okazów. ' .

MikrO'fauna walanżynu 'górne:gO'jest innego typu niż w walanżynie śradkowym i dolnym. Można ją' scharakteryzować jaka zespół epistomi- nawO'-IagenidO'wy, w którym występują obficie takie gatunki, jak Epi- stomina caracolla caracolla (R oe m.), Lenticulina (Len~iculina) muenste- ri (R oe m.). FOm1y zlepieńcowate, np. Glomospirella gaultina (Be r t h.),

są nieliczne. , ' ' .

W hoterywie dolnym. najobfitszą millcr"ofaunę 'stWIierozOlIlo w rejonie

Rogoźl1a. Jest ana reprezentowana zarówno przez dużą ilość gatunków, ,jak i OSO'bników.W rejonie Gniewkowa, podobnie jak w rwalanżynie gór- nym, występuje stosunkowO' lIlie wiele gatunków otworndc, są ane ,jednaJk reprezenrowane przez dużą· ilość osobmków. Dominuje tu podobnie

1ak

w walanżynie górnym mikrofauna typu epistominowo-leirtikulinO'wegO' z tym, że otwornice zlepieńcowate są stosunkowa bardzo nieliczne. Zbież­

nO'ść w ro~oju mikrofauny w walanżynie górnym i hoterywie. doLnym jest łatwo ,wy.tłumaczyćze względu na podoibny·,typ osadów panujący

w obu podpiętrach.

W haterywie dolnym mikrofauna występuje przede wszystkim w dol- nej części ,tegO' podpię'tra, w górnej natomiast pojawiają się sporadycznie

160 Janina Sztejn

pojedyncze okazy otwornic zlepieńcowatych, np. Glomospirella gaultina (B e r t h.). Zjawisko to można wytłumaczyć stopniowym wzrostem piasz-

-czystośCi osadów. Do ;takich warunków życia mogły się dosto~wać jedy:- nie niektóre gatunki otwornic zlepieńcow8ltych. ,

W hoterywie górnym podobnie jak winnych podpiętrach ' zachodzi:

wyr,aŹlny ZWti.ą~ między obecnością otwornic a typem osadów. W

poo.-

piętrze tym znaleziono otwornice jedynie w rejonie Gniewkowa i Izbicy Kujawskiej, gdzie piaszczystość jęst mniejsza niż w rejonach pO'łożonych

bardziej ha pół;nocny z'achód. ' ,

Należy tu również WSipomnieć o z.bieżności wyników badań nad., Qtwornicami i sporomorfami. Badana.a dolnokredowych sporomo:rf pro-

wadzone pI'zez J. Mamczar (1961, 1966a, b) wskazują, że w tym okresie -czasu zachodzą zmiany klimatyczne. W osadach riazania autorka ta zna:"

lazła, wśród spor przedstawicieli rogziny ,Gleicheniaceae, które stanowiły przecięnie około 20% z.awartości w próbce. Ziarna pyłku przedstawiały okazy pochodzące z :rodzdn ,Taxodiaceae, Taxaceae oraz Cupressaceae,

.przeciętnie około 400/0 w próbce. Mniej więcej podobnie kształtuje się

udział przedstawicieli wymienionych rodzin w walarrżynie dolnym iśrod-' kowym. W walanżynie górnym, a szczególnie whoterywie dol.nym ob ser-

wujesi.ę dość maczne zwięksrzenie ilości przedstawicieli rodooy Glei-

'cheniaceae {przeciętnie około ' 30+400/0 w próbce), natomiast udział

,przedstawicieli z I"Odrm!n TCZ±odiaceae, Taxaceae i ' Cupressaceae zm:nliej- .sza się do około 20~/o.Obecność spor z rodziny Gleicheniaceae wskazuje .na klimat raczej wilgotny i :subtropikalny. Ziarna pyłku z rodzin Ta- ,xodiaceae, Taxaceae i Cupressaceae mogą występować zarówno w kli- macie ciepłym, jak icModniejszym. W riazaniu wału kujawskiego mógł więc panować klimat niezbyt gorący, ma'ło wilgotny, natomiast w wa-

lanżynie górnym, a szczególnie w hoterywie dol:nymklimat ociepla się

i staje się bardziej wilgotny. ' . ,

Przechodząc do problemu rozmieszczenia otwornic w osadach .neo- komuna wale kujawSkim widzimy zbieżność z wynikami -badań paly- nologicznych w postaci w~ajemnego W)i'>kluczania się niekt6rych rodzin.

W riazaniu i walMżynie dolnym donriJnuje zespół otwornic barp1ofra- ,gmoidesowo-amobakulitesowo-trachaminowo-Ientikulinowy (tab. 2), czyli

złożony;z otwornic zlepieńcowatych oraz p~zedstawicieli rodziny La-.

genidae. W walanżynie górnym i hoterywie dolnym spotyka się 'zespół

epistominowo-Ientiktilinowy. We współczesnych morzach chłooJ;ly'ch wy-

stępują przeważnie otwornice zlepieńcowate (A. W. Fursienko, 1959), a w wodach gorących ,są stosunkowo liczni przedstawiciele rodziny Rota- liidae i Lagendiae (W. R Walton, 1964; A. W. Fursienko, 19~9). Widać tu.

więc zdecydowaną zależność. składu mikrofauny od temperatury zbiorni- ka. Podobną zależność daje się zaobserwować również w neokomie waru

lrujawskiego. . . .

PORÓWNANIE DOLNOKREIDOWEJ MIKROFAUNY WAŁU KUJAWSKIEGO Z RÓWNOWIEKOWĄ MIKROFAUNĄ , Z INNYCH REJONÓW POLSKI I KRAJÓW OŚCIENNYCH Porównując mikrofaunę riazańską z niecki brzeżnej z mikrofauną wału kujawskiego widzimy w jej składzie pewne podobieństwa i różnice.

Oba wymienione zespoły są na, ogół do siebie zbliżone. Mikrofauna ria-

Mikrofauna dono.k:redowa na. . wale kuj·!i.wskim 161

zańska na wale ltit}awskim jest jednak znaćznie bogatsza zarówno co do

ilości gatunków, jak i okazów~ Zwiększanie się ilości gatunków i okazów .mikroorganizmó'f następuje w miarę zbliżania 'się do osi zbiornika' dolno-

kredowego~ W niecce brzeżnej mikrofaunę ria2'!ańską stwierdzono tylko w jej części pomorskiej i warszawskiej,. a więc na obszarach zachodnich,

w

pobliżu~ wału kujawskiego. Na wale kujawskim mikrofaunę riazańską

znaleziono na całym obszarz·e. Z badąń miktofauny.dolnokredowej w Kar- patacp. wynika, że istnieje tam niewiele gatunków otwornic spotykanych

. w osadach !Ilajniższej kredy zarówno fliszowej, ,jak i epikontynentalnej.

Do form wspólnych należy zaliczyć Glomospirella gaultina (B e r t h.), Lenticulina subalata (R e li s s), L. muensteri (R o e m.), Trocholina infra- granulata N o r t h. Wberiasie Karpat występuje liczna, ale odmienna mi.., krofaulIla, w skład lmórej wchodzą otwocmoe zle;pieoowaie i kalpiJOIIleI1e (8. Geroch, 1963, 1966). . .. . . . .

W riazaniu niecki brzeżnej i wału kujawskiego wśród mikrofauny znia- leziono małżol"aczkicharaJktrystyczne dla: Pl1o'wdJncji borealnej i alpejskiej, np. Protocythere pseudopropria emslandensis B a r t., B u r r i. Gatunek ten uwaŻlany jest :za przewodni dla beriasu,prawincji Ś!'ódzieInlI1omor·sko-.

-.alpejskiej. W próbkach pochodzących z obszaru 'centraLnej Polski oprócz WYmienionego wyzej małżoraczka znaleziono liczne otwornice, między

innymi: Lenticulinamuensteri (R o e m.), L.subalata {R e u ^B s), Conor- boideshofkeri (Ba r t., B r a n d), Ammovertella cellensi8 B a r

t.;

B r a

n

d.

Gatunki te spotyka się też. na terenie pÓ'łnocno~zachodnich Niemi~c (H. Bartenstein, ^E. Brand,,1951). · . ' . ^{< '. . ' . ' .}

Nawale kujawskim podobnie jak w niecce brzeżnej znaleziono liczne . okazy Verneuilinoid,ęs neocomiensis ^(M oj a t ^1), Glomospirella gaul-tina (B'e r th.), Marginulińa py.,'amidalis K Q C h notowane z walanżynuplat­

formy'rosyjskiej prze2J E. W. Mjatliuk:. (1939) i przez O. K. KaptaTenko-

-Czernousową {1967). ' .

W walanżynie dolnym m.uważa się duże podobieństwo niiędzy mi-

krofauną ndecki br.zeŻlnej i wału kujawskiego, z tym jedJnak, że ipOSZCZe- gólne ga.tunki otwornic i małżoraczków na' obszarze wa:łukuj-awskiego,

reprezentowane są przez większą ilość osobńików.· '. .' ' W walimżynie dolnym na wale kujawskim' znaleziono gatunki O'twor- nic i małżoraczków znane również z ,basenu śródziemnomorgkiego. oraz platformy rosyjskiej (np. Glbmospirella gaultina (B e r t h.), Verneuili~

. noides. neocomiensis (M j a tł.). ' .

Na podkreślenie zaSługuje 'faki, ^że:na waLe kujawskim. w walanżynie

.środkowym prócz otwornic Zlepieńcowatych stwierdzono obecność otwor-

nic wapiem.tych~ Mikrofauna VI tym podpiętrze ....;... jakkolwiek bardzo uboga .-,. jest znacznie óbfitsza niż w równowiekowych osadach niecki brze2mej. Zjawisko to je&t spowOdowane bardziej morskim charakterem

osadów na wale kujawskim niż w niecce brzeżnej; , . ' . W osadach wal'atnŻynu śrOdkowegó w p6łnOC!Ilo-zacbodJrnch Ni~h

znaleziono obfitą mikrofaunę (H. Bartenstein, E. Brand, 1951). Wspom- niani autotzycyt1iją nawet wiele form przewodnich dla tego pocipiętra . . Te liczne otwornice występują w strefach. silnegO' rozwoju osadów ila ...

s tych. Spotykamy rtrun jednak profile wiertnicze, w kJtórych WIalaDŻy.n

·środ1rowy. rwykszta'ł,cony jest podobnie· j ak w .Bolsce· w facji piaszczysto ...

-ilastej. Wówczas występuje

tu

nieliczna wbogamikro:fuuna,nie różnią-

ca się od spotykanej w tym podpiętrze w Polsce: '. .

Kwartalnik .Geologiczny - 11

162 Janma Sztejn

M:ikrofaUil'la gornego. walanżynu . na wale kujaWSkim jest znacznie· obfitsza niz róWnowiekowa w nieccebrzeznej. Wabu obszarach ·znale- ziono mniej więcej jednakowy zespół mikroorganizmów. Na wale kujaw;;' skim spotykamy liczne otwornice i małżoraczki znane z obszarów śród­

ziemnomorskich: Lenticulina-muensteri(Ro e m.), . Epistomina orriata Tem D a m oraz z północno-zachodnich Niemiec -Epistomina caracolla caracolla (Ro e m.) i Vaginulinopsis humilis ^~R e u s s).

Wśród mikrofau;ny walanżyńskiej z fliszu K'arpat i Niżu Polskiego znaleziono niewiele wspólnych ~atunków otwornic. Są to: Glomospirella gaultina (B e r t hJ,Verneuilinoides neocomiensis· (M ,j a t 1.), Lenticu1in~

muensteri (R o e m.), L.nodosa (R e u s s), Citharinapseudostriatula Ba r t., B r a n d. We fliszu K!arpat występuje wiele gatunkówotwor:p.ic

zlepieńcowatyK!h należących przeważnie do rodziJny Lituolidae, ale są one inne niż na· Niżu Polskim.

-Mikrofauna -dolnohoterywska w poszczególnych rejonach wału ku- jawskiego jest znacznie mniej zróżnicowana niż równowiekowa pocho-

dząca z niecki brze~ej. WarunJki sedymentacji w tym podJpiętr.ze były

bardziej wyróWiIl-ane lJJP wale kujawskim niż w niecce ht'Z,eŻl1ej. Wśród

bogatej mdikro:f.aUil'ly· dolnohoterywskiej znajdowane są gaitunkiotwornic znanych zarówno ze strefy borealnej, jak i śródziemnomorsko-alpej­

skiej.

'W osadach hoterywuwykszta:łoonego w facji fliswwej w Karpa'tach znaleziono dość liczną Ii1ikrofaunę~ Przeważają tam otwornice zlepieńco­

wate z rodzin Lituolidae, Verneuilinidae, Astrorhizidae. ·Znane są rów-

nież otwOrnice wapienrie - Lagenidae oraz promienice. S. Geroch (1960, 1963) znalazł whOlterywie Karpat gatunki otwornic znane również z ho- terywU Niżu Polskiego: Lendculina ,muensteri (R oe

m.),

Astacolu8 cal- l-iopsis (R e us s), Verneuilinoides neocomiensis (M j a t 1.), Glomospirella gaultina (B e r t h.).

WNIOSKI

Badania mikropaleontologiczne dolnej _kredy na wale kujawskim po-

zwoliły na wyprow.adzenie następujących-wniosków:

( Mikrófauna w osadach dolnej kredy jest znacznie -obfitsza, a je":

dnocześnie otwornice zlepieńcowate są w niej mnJi.ej· liczne niż w niecce

brzeżnej. Świadczy to, że ,morze dolnokreddwena wale kujawski~ było głębsze aniżeli w niecce brzeżnej, na co' wskazuje także .obecność:nliKu­

jawach gatun:ków z rodzaju Epistomina. ,

2; . W ohrębie wa'łukujawS1kiego nie zaznaczają się wyraźne rejony mikrofaunistycz:ne, \Na' !~łymbada:riytn obszm-zemikrofauna;jest jednar kowa. Należy Jednak 'za:znaczyć,·,że· w p6łn9OnO-m-chodniejczęści obsm'"

ru, gdzie piaszczystość osadów jest trochę wię~za, zespół mikrofauny nieco się· zrriienia. Spotyka się tu mniej ,licznie otwornice wapienne. 'a-na- wet brak niektórychgahm'ków tych otwornic.

-3; ·W osad'acłi' dOlhokredowych· badanego obszaru można w:yrt>żpić

dwa· róż:nią'ce ,. się·· między robą· zespoły otwornic·: p;ierwszy - lentikuliJno-

wo~haplafragmoidesoWo--trachaminowo~amoba<:u}i;tesowy, :występujący przeważnie

w·

oSadach ilastych ·riażaruai walalIliŻyri'u· dólnego idru-

gi- "- epiS'tomihow~lentikulioowy,charakteryzujący głównie' osady

. margliste i marglisto-ilaste walanżymigórnego i hoterywu dolnego.

Mikr·ofauna doookredowa-n!i wale kujawskim .163

4. Walanżyn środkowy jestokresem spłycenia morza, niemniej jed- nak i w tym podpiętrze zna1e:idqno mikroFaunę. . .

5. W neokomie wału kujawskiego napodsiawiezna1ezionej mikro- fauny m0Ż1ła wydzielić riaooń, wWa~ i horetyw. Występują tu zarówno.

gatunki borealne, jak i śródziemnomorskie, z tyzp że przewaŻ'ają gaJtun-

ki borealne. . . .

6. Istnieje niewiele gatunków' otwornic wspólnych dla dolnej kredy epikontynenta1nej' i fliszowej.

7. Badania do~nokredowych otwornic rzucają pewne światło na z·agad- nienia klirruitycme w neokomie - prawdopodobnie VI riazaniu i walan-

źynie dolnym temperatura był-a niższa, a w walanżynie górnym i hotery-

. wie dolnym wyższa. .

Zakład Stratygrafii Instytutu Geologicznego Warszawa, ul, Rakowiecka 4 Nadesłano dnia 1 marca 1968 r.

P!SMlENNICTWO

.BARTENSTEIN H., BRAND E. (1951) - MikropaUiontologische Uintersuchungen

'zur. StJ;atigraphie des ,nordweBtdeutschen Valendis. Abh. Senck. Natur.

. Ges., Abt. 485, p. 239 - 336. Frankfurt aAM.

BIELECKA W., SZTEJN J. (1966) - Stratygrafiawarsfiw przejściowych między jurą a ,k.redą lila pods:tawi.e mikrofauny. Kwart. geol., 10, p. 97-lJ.3.

, n~ 1. Warszawa.

GEROCH S. (1960) - Zespoły mikrofauny z kredy i paleogenu serii śląskiej

w Beekidzie Śląsklim. Biul. Inst. Geot, 153, p. 107-138. Waa-m:awa.

GEROCH S.' (1963) - Profil dolnej krec;iy śląskiej w Lipniku koło Bielska. Rocz.

Pol. Tow. Grol., 33, !p. 241-260, nr 2. Wa.mzarwa.

GEROCH S. (1966)- Małe otwornice dolnej kredy śhisldej w polskich Karpatach.

Rooz.Po'l. Tow. Gool., 34, ip. 413-4517, nr 4. W&sZaIWa.

MAMCżAR J. (1961) -Utwory purbeku, infrawalanżynu i walanżynu 'wiercenia . . . Żychlin k~ Kutna. Arch. Inst. Grol. (maszynopis).. Warszawa~ -

MAMCzAR J. (1966a) - Stratygrafia palynologiczna warstw z pogran!cza jury - 'kredy na Kujawach. Kwart. geoi., io, p. 1117-.124, m:' 1. Wmszawa.

MAMCZAR J. (1966b) - Stratygrafia mikrOpaleontologiczna .osadów hoterywti Polski pólnocno-zachodnieji środkowej. Arch. Inst. Gro!. (maszynopis).

Wars·zawa.

MAREK S. (1967) - ~awalmżyl!l Kujaw. Bru!. Inst. Geol., 220, a:l. 1330--223.

Warszawa.

MAREK S . .(Ll969)- Zarys sirBltygradlii kredy dolnej i[{uj8IW. K'WISJ:It. SOOl.., 13, ^{!p.'[ •••} J,

nr 1. Warszawa.

WALTON W: R.(1964) - . Recent For~iferal EcolOgy and Paleóecolol7^v

. Approaches to. Paleoecol()gy, p. 151 - 237. New York.

MJ.lTJTIOK E. B. (1939) - WOPa.MBmi:4JePJ.I BepmeropcKHX H .HIDKlleMeJIOB1>IX OTJIO.llremJ:it ~­

Hero. ITOBO.rrm,g H 06~ro' CI.IpTa~ Tp. IrnrPH, cep. A, BLm. 120. JIemmrpap;.

wYPCEHKQ A. Bo'. (1959)-'-ITo.zumacc Foraminifera. wOpa.MlDlH(lepJ.I •. 06mu TfaCT.D,. OcHOBJ.I ITaJIeomoJIorBH. CTp. 115-168. Mocx:oa.

I<AITTAPEHKO-lIEPHOYCOBA O. K. (1967)-lllopa.MHllH(lepJ.I lIHEHeKpe.D;OB&IX _B~

.L(mmpollCKo-)J;OHe~o:lł 3ana,zJ;JmH. AH YPCP. ^KReD.

164 Janina Sztejn

MHKPOIltAYHA IIIDKHEI'O MEJIA HA KYDCKOM BA.lIY . C TOq}Qf 3PEIDUI HOBIdX HCCJJE)l;OBAHHA: .

Pe3IOMe

Ha KYJlBCKOM Ba.iJ:y B OTJIOlKeHWIX HeOKOMa o6HaPYlKeHa MBKpoclJayml pmllWI (fieppHaCa), :aaJIllIf'llODJ8 H rorepHBa. OHa ,IJ;OCTaTO'lHO MHciro'IHCJIeBHa, CO,IJ;eplKHT MHoro BH,!I;OB H 3K3eMIiIDIpOB .q,opaMHHHclJep H OCTpaxO,IJ;. MHKpoclJaYJIHCTH'IeCKHe paiiOBhI OT'li!TJIHBO He m.r,n;eJIJllOTCH,T. K. Ha Bceii: paCCMaTpHBaeMoil: TeppHTOpHH MHKpoclJayml no'lTH O,ll;HHll.KOBa. O,IJ;HaXO CJIe,llYeT ,IJ;06amrrh, 'iTO B ce.sePO-BOCTOlffiOil: 'l:aCTH reppHTopHH, r,IJ;e OTJIOlKeHHB 60JIee nOC'!:HCThIe, KOMlIJleKC MHKpo- -4laym,r Heci:OJIhKO H3MemreTCH. BC1J)e'I8.eTCH MeHhme H3BecTKOBI.IX clJopaMHHHclJep, a HeKOTOphIe

BH,D.li[ 3THX clJoPaMHHHclJep ,D;axe OTCYJ'CTBYIOT. .

B HHlKHeMeJIOBhIX OTJIOlKeHWIX MOlKHO m.r,n;eJIHTJ> ,IJ;Ba OTJIHIIaIOm;HecH ;z:u>yr OT ;n;pyra imM~

IDIeKCa clJopaMHHHclJep: 1) JIeHTHKYJlllHOBO-XaIIJIoclJparMOH,IJ;ecoBO-aMo6axyTHTecoBbIit, Bt;TPeqaro-

~cg B pB3aHe H B BHlKHeM Ba..rra.HlKIIHe, 2) 3DHCTOJIIIHOBO-JIeHTHKYJlllHOBJ>Iil:, xapaxrepH3YIOm;Hil:

OTJIOlKeHHB BepXHerO B~ H HHlKHero rorepHBa.

HecMOTPH Ha TO, "ITo cpe,ll;1lHil: Ba..rra.HlKIIH Ha KYJlBCKOM BaJly JlBJIBeTCH nepHO,IJ;OM 06:MeT[eHHB MOPH, MHKpoclJayml CTPe<Ia~ 3,IJ;ecJ> Ha :m;eii: HCCJIe,!IYeMoii: reppHTOpHH.

. B pmane (6epP;Hace) B~eJIeH8. PyKOBO,IJ;JJ;IIfcL!l MIl!q)oclJayml Protocythere pseudoproprla emslan- .densis Bart., Burri, P. praetriplicata Bar~" Brand subsp.· in/ravalangiensis Sztejn a TaJOKe

)Jpistomina caracolla anterior Bart., Brand •

. .MBKPoclJayml PH3IlWI (6epPHaCa) H HHlKHerO BII..lIaIDKHHa ,IJ;OBOJIhHO c6~eHa, B HHlKHeM :Ba.rraHlKHHe O)J;1Ill.KO He 06HapylKeHO Protocythere pseudopropria emslandensis Bart., It urri, P. prae- Jriplicata Bart., Brand., subsp. in/ravalangiensis Sztejn, B Cpe,IJ;HeM Ba..rra.HlKIIHe HeBCTPe'leaO PyKOBO,IJ;SJIqeil: mpoclJl!-YBhI. MHKpoclJayml BCTPe'leHHaH B HHlKHeM Ba..rra.HlKIIHe H BepXHeM ro- TePHBC, B OTJIOlKeHWIX 6lIH3KOrO 'I'J!IIIII., JlBJIBeTCH O'leHJ> noxolKeil: O,ll,Ha Ha ;n;pyryro. K PY;S:OBO,IJ;H-

~ clJoPMaM 3THX nO,IWralKeil: MOlKHO ,OTHecm: Eplstomina caracol{a caracolla (Roem~), Citha- rinaseitzi Bart., Brand, ¥arginulina pyramidalis Koch, Mandocythere (Costacythere) /rankei (Trieb.);

B HeOKOMe Ha KYJlBCKOM Ba)Iy BCTpeqaroTCH KaX 60peaJIJ>BhIe Tax H Cpe,IJ;H3eMHOMopcnre .BB,n;hI .q,opaMHHHclJep H OCTPaxO,IJ;, XOTH ~O Ha CTopOHe 60peaJIJ>HhIX BH,IJ;OB.

B pe3YJIhTaTax HCCJIe,IJ;OBaHHil: q,OPaMHHHclJep H cnOPOMOPclJ HMeeTCH CXO,IJ;CTBO. HCCJIe,IJ;OBaHHJI -4lopliMmmq,ep H cnOPOMOPclJ n03BOIDnoT C,IJ;enan. BhIBO,IJ; 0 TOM, KaxOil: KJIHMaT cymecmOBan . B HHlKHeMeJIOBOe BpeMJI. Ha IIOJIhCKoil: HH3MeHHOCTH.

Janfula SZTEJN

LOWERCRETAOE()US MICROFAUNA OF TlIli! KU.JAWY SWEL:L AREA IN THE LIGHT OF RECENT EXAMINATIONS

Summary

In the ar:eaof the Kujawy swell the Neocomhm deposits contain microfauna of·

RiasaniJan (Berriasian), Valanginian and Hauterivia,n' ~e.: The microfauna is relat.ively abundant, revealing numerous species. and 'specimens of foraminlifers and ostracods (Ta1ble 1). The m:crofaunistic regions are not distinctly expres1sed .since,

Streszczenie 165

throughout the area here conSidered, the microfauna is' almost identIcal. it should, however, be added here that in the north-western !part Of the area, where the sand ocOlll;tent ial the deposilfE·is sonieJwhat greater, the microf8iUlIl8 lIBSemblage SIldgbtly changes. Calcareous foraminifers are less abundant, and certain species of 'th.ese foraminlfers disappear.

Thefollowtng are two different foramindfer assemblages disting1Uishedin the Lower Crerilaceous (Fig. 1): 1 - Lenticuldna - HliplophragmOi,des - AmmobaJculftles assemblage tha-toccurs in the Riasanian and Lower Valangi.nian deposits, and

~ - EpiSitolmdna -Lenmculma ass.emblage, chaJra'CterliJsitl.c .of <the Upper 'Valamginian and Lower Hauteri'V'ian deposits.

Despite the fact that in the Kujawy swell area the Middle Valanginian is a period of sea shallomng, 'the micl"of·auna

haS

been found to occur over the

entire :sreain s t u d y . ' .

In the RiasarnD.8iO {Berrias~an), the fOlllow·ialg· index microfa.unla has bee,r;, dis,tiIn- guished: Protocytherepseudopropria emslandensis Bart., Burr!, P. praetriplicata

.BaJrt.,Brand subsp. in:fravala~iensJs, S1itejna& we1:18iS ll1P.iStomdata cimIJco1la anterior

Bart, Brand.

The microfauna representatives. of the. Riasanian (Berriasian) and the Lower Valang:iMan· a!l"e fairl.y similar, the f'ollowmg fonns h8ive nOt, lhoweV'e!l", been enooimtered in the ·Lower ValangilIl!i8in: Protocythere' pseudoproprda emslandenSiis Bart:, .BUIiri, P. prtaetriplioata Bart.; Ba"allidsubsp. iinfravalJalIlgtiensis S7Jtejal. Index micfil"'ofau:na halS noIt been fOllOO in' the Mi'Qdle Valan·giJn:ian .d~t; ,as· well. The microfaUltla enoountered in both IAlwer Vaia,~an and Upper HauterivLan, within the depoSits of sim~lar type, ds highly uniform. 1'0 the index' forms of these sub- -stages ·can, among others, be referred: Epistomimcaracolla caracolla (Roem;), CithaOOa selitzi Bart., Brand, Marg,inulina. pymmidalis ~h, Maindocythere (Costacythere) frankei (Trieb.).

In the Neocomian depos.fts of the Kujawy &Well are found ooth ·BO'l"eai and Mediter:mnean species of foramdnifersand O'S'tr~cods; the representaiflirvEisof the formerprev'ail ..

There is ooted a concurrenee of the results of the researches on foraminil'ers and on spares. The resell1'ches on both foramiriifersanid sporomorphs allow us to draw oonclusions as· to the climate that governed at the Lower Cretaceous time

in the Polish' Lowland area. . .