Mikrofauna w osadach morskich dolnej kredy niecki brzeżnej

UKD 563.12+565.33:551.35:551.763.1:552.14:551.35.061(438:25)

Mikrofauna w osadach · morskich dolnej kredy niecki

brzeżnei

'Wykształcenie litologiczne osadów dolnokredowych niecki brzeżnej

oraz stratygrafię i paleogeografię szczegółowo opracował S. Marek (1968). W niniejszym artykule scharakteryzowałam mikrofaunę wystę­

pującą F morskich osadach dolnej kredy. Podział stratygraficzny oma- wianych osadów przyjęłam według S. Marka.

BEHIAS

Na obszarze niecki brzeżnej osady morSkiego beriasu występują

w nieckach 'Warszawskiej i pomorSkiej. ^Pełnejszy rozwój beriasu Obser- wuje się w niecce warszawskiej, a w niecce pomorskiej znaczną redukcję

osadów o charakterze regionalnym.

Na Obszarze niecki pomorskiej berias jest wykształcony w postaci

mułowców piaszczystych z licznym de trytem fauny małżowej. Osady tego piętra zostały dobrze udokumentowane w profilach Chojnice, Wierzchowo i Gronowo. ¹ W ostatnim z wymienionych A. Raczyńska

(1967) znalazła fragment amonita Etithymiceras sp. wskazujący na wyż­

szą część beriasu.

W niecce pomorskiej znalazłam mikrofaunę między innymi w pro- filach Wierzchowo, Gronowo i Chojnice. Otwornice z profilu Wierzcho- wo mają dość duży zasięg występowania (tab. 11), na beriaski wiek osa-

dów. wskazuje jednak obecność małżoraczka Paleocytheridea compacta

Wolb.

Bogatszą mikrofaunę znalazłam w profilu Gronowo. O beriaskim wieku osadów ^świadczy tu występowanie otwornicy Trocholina infra- granulata N o t h, łącznie z małżoracikiem Protocythere cf .. toma8ZO- viensis S z t e j n.

W profilu Chojnice ^zanotował ant w beriasie znacznie ^{obfitszą mi-}

ikrofaunę. Prócz otwornic (tab. 1) występują tu małżoraczki: Protocythe- re pseudopropria emslandensis B art., B u r r i, P. praetriplicata iB a r t., B r a n d subsp. infravalangensis S z t e j n, wskazujące na beriaski

1 Lokalizacja profilów podana jest w pracy S. Marka w niniejszym numerze.

Kwartalnik Geologiczny, nr 2, 1988 r.

UKD 563.12+565.33:551.35:551.763.1:552.14:551.35.061(438:25)

Mikrofauna w osadach · morskich dolnej kredy niecki

brzeżnei

'Wykształcenie litologiczne osadów dolnokredowych niecki brzeżnej

oraz stratygrafię i paleogeografię szczegółowo opracował S. Marek (1968). W niniejszym artykule scharakteryzowałam mikrofaunę wystę­

pującą F morskich osadach dolnej kredy. Podział stratygraficzny oma- wianych osadów przyjęłam według S. Marka.

BEHIAS

Na obszarze niecki brzeżnej osady morSkiego beriasu występują

w nieckach 'Warszawskiej i pomorSkiej. ^Pełnejszy rozwój beriasu Obser- wuje się w niecce warszawskiej, a w niecce pomorskiej znaczną redukcję

osadów o charakterze regionalnym.

Na Obszarze niecki pomorskiej berias jest wykształcony w postaci

mułowców piaszczystych z licznym de trytem fauny małżowej. Osady tego piętra zostały dobrze udokumentowane w profilach Chojnice, Wierzchowo i Gronowo. ¹ W ostatnim z wymienionych A. Raczyńska

(1967) znalazła fragment amonita Etithymiceras sp. wskazujący na wyż­

szą część beriasu.

W niecce pomorskiej znalazłam mikrofaunę między innymi w pro- filach Wierzchowo, Gronowo i Chojnice. Otwornice z profilu Wierzcho- wo mają dość duży zasięg występowania (tab. 11), na beriaski wiek osa-

dów. wskazuje jednak obecność małżoraczka Paleocytheridea compacta

Wolb.

Bogatszą mikrofaunę znalazłam w profilu Gronowo. O beriaskim wieku osadów ^świadczy tu występowanie otwornicy Trocholina infra- granulata N o t h, łącznie z małżoracikiem Protocythere cf .. toma8ZO- viensis S z t e j n.

W profilu Chojnice ^zanotował ant w beriasie znacznie ^{obfitszą mi-}

ikrofaunę. Prócz otwornic (tab. 1) występują tu małżoraczki: Protocythe- re pseudopropria emslandensis B art., B u r r i, P. praetriplicata iB a r t., B r a n d subsp. infravalangensis S z t e j n, wskazujące na beriaski

1 Lokalizacja profilów podana jest w pracy S. Marka w niniejszym numerze.

Kwartalnik Geologiczny, nr 2, 1988 r.

370 Janina sztejn

wiek osadów, co potwierdza również obecność Epistomina cara- colla antenor B art., B r a n d. Mikrofauna znaleziona w niecce pomor- skiej jest uboższa niż równowiekowa mikrofauna stwierdzona na wale kujawskim; szczególnie mniej licznie jest reprezentowana przez rodzaj Lenticulina (sensu lato). Otwornice zlepieńcowate i wapienI)e występują

w niewielkiej ilości okazów. .. ' . . .' . , W niecce warszawskiej osady beriasu stanowią iłowce i mułowce

piaszczyste. Z makrofauny można zanotować liczne małże, a VI profilu Zuromin ~ amonity z rodzaju Neocomites i Euthymiceras. Mikrofauna znaleziona w niecce warszawskiej jest obfitsza niż występującą w niecce pomorskiej. Znaleziono ją między innymi w profilach: Lipno, Zuromin,

Bieżuń, Bodzanów, Zychlin i Płońsk (tab. l.). .

Obecność . ~ałżaraczków ,Protocyth,erepseudopropTia' .emslandensis B a

r

t., B u r r i (Zuromi:q, Zychlin,Płońsk) i Protocythere praetripli- cata B art., B r a n d subśp . . i'lifravalcz.ngi.ensis S z t e j n ~łońsk) poz- wala zaliczyć omawiane osady do beriasu.

Mikrofauna znaleziona w niecce warszawskiej jest znacznie uboższa Od mikrofaUny w wierceniach z wału kujawskiego. W niecce warszaw- skiej Występuje stosunkowo niewiele gatunków. dtwornlc i ma,łżoracz­

ków.:WszyStkie te gatUnki ŻIlajdowanesą i nawale kujawskim. Przy- czyny 'zUbożenia mikrofauny w, niecce warszawskiej należy dopatrywać się między innymi w zapiaszczeniu osadów i wpeiyferyczności zbiornika.

Wśród milkl"ofauny znalezionej w Iberiasie nieoki brzeżnej spoty- ka się formy charakterystyczne tak dla prdwincji śródziemnomor­

skiej, jak i borealnej. Jako przykład może posłużyć Protocythere pseudo- propria emslandensis B art., B u r r i, uważany za przewodni dla beriasu (H. Bartenstein, E. Burri; 1954). Oprócz wymienionego małżoraczka no- tuje się liczne gątunkiznane z neokomskich osadów północno-zachodnich

Niemiec, np: Conorboides hofkeri reB a rrt., B r a n d), Lenticulina (Vagi- nulinopsis) humilis (R e u s s), Citharina rudicostata B a r t., B r a n d i inrne (H. Bartenstein, E. Brand, 1951). Spotyka się również doŚĆ liczne okazy z gatun~ Verneuilinoides neocomiensis i(tM j a t 1.), notowane· w

walanżynie platformy rosyjskiej przez E. W. Mjatliuk (1938). Oprócz form

pochodzących z' obszarów, borelnego i medyterańskiego w beriasie niedki brzeżnej spotykamy gatunki uznawane jak dotąd . za ende- miczne dla terenów epikontynentalnych w Polsce. Należą do nich: Eogut- tulina witoldi S z t e j n, Trochammina kcyniensis S z t e j n, Protocythere tomaszoviensis S z t e j n, P. praetriplicata B a r t." B r a n d subsp. infra- valangiensis S z t e j n.

WALANZYN

. W osadach walanżynu niecki brzeżnej należy wydzielić i omówić osob- nó::tltwory walanżynu dolnego, środkowego i górnego. Walanżyn dolny i górny charakteryzują osady morskie, walanżyn środkowy jest nato- miast okresem spłycenia i częściowego wysładzania się zbiornika.

WALANŻYN DOLNY

W niecce pomorskiej w walanżynie dolnym osadzały się iłowce, często mułowce, a niekiedy mułowce piaszczyste. Mikrofauna tu znaleziona jest bardzo zbliżona do mikrofauny majdowanej w morskim beriasie.

370 Janina sztejn

wiek osadów, co potwierdza również obecność Epistomina cara- colla antenor B art., B r a n d. Mikrofauna znaleziona w niecce pomor- skiej jest uboższa niż równowiekowa mikrofauna stwierdzona na wale kujawskim; szczególnie mniej licznie jest reprezentowana przez rodzaj Lenticulina (sensu lato). Otwornice zlepieńcowate i wapienI)e występują

w niewielkiej ilości okazów. .. ' . . .' . , W niecce warszawskiej osady beriasu stanowią iłowce i mułowce

piaszczyste. Z makrofauny można zanotować liczne małże, a VI profilu Zuromin ~ amonity z rodzaju Neocomites i Euthymiceras. Mikrofauna znaleziona w niecce warszawskiej jest obfitsza niż występującą w niecce pomorskiej. Znaleziono ją między innymi w profilach: Lipno, Zuromin,

Bieżuń, Bodzanów, Zychlin i Płońsk (tab. l.). .

Obecność . ~ałżaraczków ,Protocyth,erepseudopropTia' .emslandensis B a

r

t., B u r r i (Zuromi:q, Zychlin,Płońsk) i Protocythere praetripli- cata B art., B r a n d subśp . . i'lifravalcz.ngi.ensis S z t e j n ~łońsk) poz- wala zaliczyć omawiane osady do beriasu.

Mikrofauna znaleziona w niecce warszawskiej jest znacznie uboższa Od mikrofaUny w wierceniach z wału kujawskiego. W niecce warszaw- skiej Występuje stosunkowo niewiele gatunków. dtwornlc i ma,łżoracz­

ków.:WszyStkie te gatUnki ŻIlajdowanesą i nawale kujawskim. Przy- czyny 'zUbożenia mikrofauny w, niecce warszawskiej należy dopatrywać się między innymi w zapiaszczeniu osadów i wpeiyferyczności zbiornika.

Wśród milkl"ofauny znalezionej w Iberiasie nieoki brzeżnej spoty- ka się formy charakterystyczne tak dla prdwincji śródziemnomor­

skiej, jak i borealnej. Jako przykład może posłużyć Protocythere pseudo- propria emslandensis B art., B u r r i, uważany za przewodni dla beriasu (H. Bartenstein, E. Burri; 1954). Oprócz wymienionego małżoraczka no- tuje się liczne gątunkiznane z neokomskich osadów północno-zachodnich

Niemiec, np: Conorboides hofkeri reB a rrt., B r a n d), Lenticulina (Vagi- nulinopsis) humilis (R e u s s), Citharina rudicostata B a r t., B r a n d i inrne (H. Bartenstein, E. Brand, 1951). Spotyka się również doŚĆ liczne okazy z gatun~ Verneuilinoides neocomiensis i(tM j a t 1.), notowane· w

walanżynie platformy rosyjskiej przez E. W. Mjatliuk (1938). Oprócz form

pochodzących z' obszarów, borelnego i medyterańskiego w beriasie niedki brzeżnej spotykamy gatunki uznawane jak dotąd . za ende- miczne dla terenów epikontynentalnych w Polsce. Należą do nich: Eogut- tulina witoldi S z t e j n, Trochammina kcyniensis S z t e j n, Protocythere tomaszoviensis S z t e j n, P. praetriplicata B a r t." B r a n d subsp. infra- valangiensis S z t e j n.

WALANZYN

. W osadach walanżynu niecki brzeżnej należy wydzielić i omówić osob- nó::tltwory walanżynu dolnego, środkowego i górnego. Walanżyn dolny i górny charakteryzują osady morskie, walanżyn środkowy jest nato- miast okresem spłycenia i częściowego wysładzania się zbiornika.

WALANŻYN DOLNY

W niecce pomorskiej w walanżynie dolnym osadzały się iłowce, często mułowce, a niekiedy mułowce piaszczyste. Mikrofauna tu znaleziona jest bardzo zbliżona do mikrofauny majdowanej w morskim beriasie.

Tabela 1

WJIIłępowaaie otwońd_ I _ezków " 1JerIasI. (ra_Ja _lika) .. Diocce IJrzdneI

.---_

^{.. ~- .-.}

Niecka pomorska Niecka warszaWllka

Nazwy gatunków

~

I

^.~

^{·1 j}

I ^{Ci g i !}

^oN

^]

^{~ ~ o oN}

^~

^i!..

^~

Pa1Mocythmdea compacta Wolb.

•

Globul/M pr/sea (ReuBS)

+

Lenticulina (Vog/1Ildlnops/s) humI1/s (ReuBS)

• ⁺

Spirillina minima Schacko

• • •

Trocholina itifraaranulata N oth o o

Conor6oldu .akndlmufs (Bart., Brand) o

+

Ęp/stomina

er.

^er.tosa Ten Dam o o

Len#t:ulina (Lent/culina) subalata (Reu •• ) o

+ •

Protocythere t01llll3ZO~"/s Sztejn

•

Gl_im

er.

IfOrdiDIis Jon.B, Parker

•

GIo",..plreUa gaultina (Berth.) o

+

Llmt1culina (Lent/cu/ina) Conorbo/de.r lwfkerl (Bart., Brand) _ m (Roem.)

•

^o o

• ⁺

^{o o}

TrocIrammIna ltif/ata (Montagu) o

• •

Protocytlwo pseudopropria ems1ondens/s Bart., Burr!

+ + + +

Epi8tomina caracolla anterlor Bart., Brand

+

Protocythere praetrlplicata Bart., Brand .ubop. hlfraYalang/nlS/s

Sztejn

+ +

Reop/rax difflu8lform/s (Brady)

•

Cyt1reroUa oYata Roem.

+

Eogunu1ina wltoldJ Sztejn

+

Cithorina rudIco.tata Bart., Brand

•

Hoplop1rrogmo/de.r concavUJ (Chap.)

+

VerMu/lina/de.r MOComiens/s (MajatJ.)

+

Spirofrondicu1ariD rlrobt/olfOooide. (Chap.)

+

TrocIrammIna

er.

kc)l1lk .. /s Sztejn

+

Protocytlwre pBudopropriD ltlXonica Bart., Brand

• - DiIIIkzDe. + -licalo, O ... bardzo liczne

Mikrofauna w osadach morskich dolnej kredy niecki brzeżnej 371

W obu przypadkach spotykamy wiele wspólnych rodzajów i gatunków.

Zjawisko to jest zrozumiałe, o ile uwzględnimy fakt, że walanżyn dolny jest kontynuacją cyklu sedymentacyjnego zapoczątkowanego w benasie.

W niecce pomorskiej mikrofaunę dolnowala:żyńską· znalazłam między. in- nymi w profilach Gronowo i Chojnice.

W osadach walanżyńskich na terenie Niżu \Polskiego duża ilość ga- tunków zlepieńcowatych związana jest bardzo często z osadami ilasto-

-mułowcowymi i ilasto-piaszczystymi. Porównanie mikrofauny 'beriasu i walanżynu dolnego w niecce pomorSkiej wykazuje znaczne jej

zubożenie w walanżynie dolnym. ^Obecność gatunku Miliammina valden- sis B art., B r a n d, uznanego przez H. Bartensteina i H. Branda (1951) za otwornicę związaną z osadami brakicznymi,· oraz występowanie makro- spor nasuwa przypuszczenie o peryferyczności zbiornika niecki pomor- skiej. Możliwe, że w niecce tej pojawiły się minimalne wpływy wód

słodkich. .

W niecce warszawskiej osady walanżynu dolnego stanowią iłowce

i mułowce, niekiedy przewarstwione piaskowcami. W osadach tych wy-

stępują nieliczne ^małże, a w okolicy Zychlina znaleziono amonitaPlaty- lenticeras sp.

W niecce warszawskiej stwierdziłam liczniejszą mikrofaunę niż

w niecce pomorskiej (Lipno, Zuromin, Gostynin, Bodzanów;Płońsk, Bie-

żuń). ,Mikrofauna ta jest również zbliżona do znalezionej w osadach beriasu.

Mikrofauny przewodniej ąla walanżynu dolnego ^Niżu Polskiego do- tychczas nie znaleziono. Niektóre gatunki, jak Trochammina kcyniensis S z t e j n lub Eoguttulina witoldi tS z t e j n przechodzą z beriasu do

walanżynu dolnego. Inne gatunki (Protocythere pseudopropria emslan- densis B a r t., B u r r i) zanikają na granicy berias - walanżyn.

Mikrofauna walanżynu dolnego niecki brzeżnej jest podobna do mi- krofauny spotykanej na wale kujawskim. W niecce brzeżnej zwraca jed- nak uwagę zubożenie mikrofauny zarówno pod względem gatunków, jak i okazów. W przeciwieństwie do beriasu rodzaj Lenticulina jest tu reprezentowany nielicznie. :W niecce brzeżnej nie znaleziono tak czę­

stego na wale kujawskim gatunku· Lenticulina (Vaginulinopsis) humilis (R e u s 9). W osadach walanżynu dolnego dominuje mikrofauna zlepień­

cowata.

Wśród mikrofauny występującej w walaDŻynie dolnym niecki brzeż­

nej znalazłam gatunki notowane z basenu śródziemnomorskiego oraz ga- tunki znane z platformy rosyjskiej, jak Protocythere pseudopropria saxonica B a r t., B r a n d.(IH. Ba.rtenstein, 1959) i znany już z walanżynu

Verneuilinoides neocomiensis (M j a t 1.). Spotyka się także gatunki ende- miczne, znane zresztą już z beriasu.

WAlLANŻYN SROD!KO'WY

W niecce pomorskiej walanżyn środkowy wykształcony jest w postaci piaskowcÓw drobnoziarnistych. ,Mikrofaunę znaleziono tylko w jednej próbce z profilu Chojnice. Są to pojedyncze okazy Lenticulina (Vaginu- linopsis) humilis (R e us s) i Protocythere sp., znalezione w łupkach ila- stych z przerostami mułowca z laminami piaszczysto-mułkowymi.

Mikrofauna w osadach morskich dolnej kredy niecki brzeżnej 371

W obu przypadkach spotykamy wiele wspólnych rodzajów i gatunków.

Zjawisko to jest zrozumiałe, o ile uwzględnimy fakt, że walanżyn dolny jest kontynuacją cyklu sedymentacyjnego zapoczątkowanego w benasie.

W niecce pomorskiej mikrofaunę dolnowala:żyńską· znalazłam między. in- nymi w profilach Gronowo i Chojnice.

W osadach walanżyńskich na terenie Niżu \Polskiego duża ilość ga- tunków zlepieńcowatych związana jest bardzo często z osadami ilasto-

-mułowcowymi i ilasto-piaszczystymi. Porównanie mikrofauny 'beriasu i walanżynu dolnego w niecce pomorSkiej wykazuje znaczne jej

zubożenie w walanżynie dolnym. ^Obecność gatunku Miliammina valden- sis B art., B r a n d, uznanego przez H. Bartensteina i H. Branda (1951) za otwornicę związaną z osadami brakicznymi,· oraz występowanie makro- spor nasuwa przypuszczenie o peryferyczności zbiornika niecki pomor- skiej. Możliwe, że w niecce tej pojawiły się minimalne wpływy wód

słodkich. .

W niecce warszawskiej osady walanżynu dolnego stanowią iłowce

i mułowce, niekiedy przewarstwione piaskowcami. W osadach tych wy-

stępują nieliczne ^małże, a w okolicy Zychlina znaleziono amonitaPlaty- lenticeras sp.

W niecce warszawskiej stwierdziłam liczniejszą mikrofaunę niż

w niecce pomorskiej (Lipno, Zuromin, Gostynin, Bodzanów;Płońsk, Bie-

żuń). ,Mikrofauna ta jest również zbliżona do znalezionej w osadach beriasu.

Mikrofauny przewodniej ąla walanżynu dolnego ^Niżu Polskiego do- tychczas nie znaleziono. Niektóre gatunki, jak Trochammina kcyniensis S z t e j n lub Eoguttulina witoldi tS z t e j n przechodzą z beriasu do

walanżynu dolnego. Inne gatunki (Protocythere pseudopropria emslan- densis B a r t., B u r r i) zanikają na granicy berias - walanżyn.

Mikrofauna walanżynu dolnego niecki brzeżnej jest podobna do mi- krofauny spotykanej na wale kujawskim. W niecce brzeżnej zwraca jed- nak uwagę zubożenie mikrofauny zarówno pod względem gatunków, jak i okazów. W przeciwieństwie do beriasu rodzaj Lenticulina jest tu reprezentowany nielicznie. :W niecce brzeżnej nie znaleziono tak czę­

stego na wale kujawskim gatunku· Lenticulina (Vaginulinopsis) humilis (R e u s 9). W osadach walanżynu dolnego dominuje mikrofauna zlepień­

cowata.

Wśród mikrofauny występującej w walaDŻynie dolnym niecki brzeż­

nej znalazłam gatunki notowane z basenu śródziemnomorskiego oraz ga- tunki znane z platformy rosyjskiej, jak Protocythere pseudopropria saxonica B a r t., B r a n d.(IH. Ba.rtenstein, 1959) i znany już z walanżynu

Verneuilinoides neocomiensis (M j a t 1.). Spotyka się także gatunki ende- miczne, znane zresztą już z beriasu.

WAlLANŻYN SROD!KO'WY

W niecce pomorskiej walanżyn środkowy wykształcony jest w postaci piaskowcÓw drobnoziarnistych. ,Mikrofaunę znaleziono tylko w jednej próbce z profilu Chojnice. Są to pojedyncze okazy Lenticulina (Vaginu- linopsis) humilis (R e us s) i Protocythere sp., znalezione w łupkach ila- stych z przerostami mułowca z laminami piaszczysto-mułkowymi.

Występowanie otwornic i małżoraczków w walanżynie dolnym niecki brzeżnej Niecka Niecka warszawska pomorska Nazwy gatunków o .~ .El

i j i

o

J ł

'0'

!

Ul

... a 8

o 15 Trocholina Wragranulata N oth. o

I

Glomospirella gaultina (Bert h.) + o Lenticulina (Lenticulina) muensteri (Roem.) + +

•

Miliammina valdensis Bart., Brand o Makrospory + Epistomina cf. cretosa Ten Dam + + Zęby ryb + Cytherella ovata Roem. +

•

Ammobaculites cf. subcretaceus Cush., Alex.

• •

Trocharnmina injlata (Montagu)

• •

Reophox dijJlugiformis (Brady)

•

Palaeocytheridea cf. trapezoides Wolb.

• •

Lenticulina (Lenticulina) subalata (Reuss)

•

+ Haplophragmoides cf. concavus (Chap.) + Globulina prisca (Reuss)

•

Trochammina kcyniensis Sztejn Eoguttulina witoldi Sztejn Protocythere pseudopropria saxonica Bart., Brand Haplophragmoides concavus (Chap.) Verneuilinoides neocomiensis (Mj a tł.)

+

------

Tabela 2

I ~

..Id Ul 'I:l ~ ~ oN + + o o

•

o o o +

+

+

~ -.;J NI ~ ~ S' SI> C/l ł

...

::s

Tabela 2 Występowanie otwornic i małżoraczk6w w waIanżynie dolnym niecki brzeżnej Niecka Niecka warszawska pomorska Nazwy gatunków ~

'M

.El

l

~

~

o

J ł i ~

..Id Ul '0'

!

Ul 'l:l

a

o ~ ~

o

~ oN Trocholina infragranulata N oth. o Glomospirella gaultina (Bert h.)

+

o Lenticulina (Lenticulina) muensteri (Roem.)

+ + • + +

Miliammina valdensis Bart., Brand o Makrospory

+

Epistomina cf. cretosa Ten Dam

+ +

Zęby ryb

+

Cytherella ovata Roem.

+ •

o Ammobaculites cf. subcretaceus Cush., Alex.

• •

o Troc1uunmina inflata (Montagu).

• •

Reophax dijflugiformis (Brady)

•

Palaeocytheridea cf. trapezoides W o l b.

• • •

Lenticulina (Lenticulina) subalata (Reuss)

• +

o Haplophragmoides cf. concavus (Chap.)

+

Globulina prisca (Reuss)

•

Troc1uunmina kcyniensis Sztejn o Eoguttulina witoldl Sztejn o Protocythere pseudopropria saxonica Bart., Brand

+ +

Haplophragmoides concavus (Chap.)

+

Verneuilinoides neocomiensis (Mj a t l.)

+

Mikro~auna w osadach mor&kich dolnej kredy niecki brzemej 373

Walanżyn środkowy w niecce warszawskiej, podobnie jak i na Po- morzu, reprezentują przeważnie utwory piaszczyste. Pojedyncze okazy mikrofauny znaleziono w profilu Zychlin - w dolnej części tego pod-

piętra .~ w iłowcach z przerostami mułowcowymi. Stwierdzono tu poje- dyncze okazy Haplophragmoides cf. concavus (C h a p.) i H. cushmani Lozo.

Tabela 3

Występowanie otwornic i maJźoraczk6w w walanżynie środkowym niecki brzeżnej

Niecka Niecka Nazwa gatunków pomorska warszawska

Chojnice Żychlin Lenticuli7IJJ (Vaginu1itWpsis) humilis (Reuss)

•

Prothocythere sp.

•

Haplophragmoides

er.

concavus (Chap.)

•

Haplophragmoides cushmani Lozo

+

W walanżynie środkowym na całym obszarze Niżu Polskiego mikro- fauna jest bardzo uboga, a najczęściej brak jej zupełnie. Zjawisko to jest spowodowane bardzo silnym zapiaszczeniem osadów lub ich lądowym

charakterem. .

WALANZYN GóRNY

W walanżynie górnym na Niżu iPolskim nastąpiła nowa transgresja morska z jednoczesnyrrn pogłębieniem i rozszerzeniem się 2Jbiorniika sedy- mentacyjnego. W podpiętrze tym znaleziono mikrofaunę na obszarze

całej nieciki brzeżnej.

Walanżyn górny w niecce pomorskiej tworzą na ogół mułowce, cza- sem mułowce piaszczyste oraz iłowce. W osadach tych spotykane są dość

liczne małże. Mikrofaunę stwierdziłam jedynie w profilu Stobno, gdzie

znalazłam zaledwie jeden okaz Lenticulina (Lenticulina)cf. gaultina (B er th.~.

W północno-zachodniej . części niecki warszawskiej, w walanżynie

górnym osadzały się iłowce i mułowce z piaszczystymi przerostami. Zna- leziono tu liczne amonity dokumentujące wiek tych osadów jako górno-

walanżyński, m.in. Dichotomites bidichotomus L e y m., Polyptychites cf. petschorensis B o g o s 1. 'Oraz liczne małże.

Mikrofauna znaleziona w północno-zachodniej części niecki warszaw- skiej i przyległej do niej strefie platformy prekambryjskiej jest dość

liczna. W profilach Lipno, Sierpc, OlsztyI! jest ona reprezentowana przez

dość liczne gatunki otwomic, występujące tyłko jako pojedyn.cze okazy.

Mikrofauna z profilów położonych bardziej na południe - Biels, Bułko­

wo, Płońsk, Zychlin charakteryzuje się większą ilością osobników w każ­

dym z gatunków.

W południowo-wschodniej części niecki warszawskiej mikrofaunę walanżynu górnego zbadano jedynie w profilu lwiczna.

Walanżyn górny w niecce lubelskiej wykształcony jest w postaci

iłowców marglistych z przewarstwieniami margli i piaskowców oraz z wkładkami syderytu i wapienia. Mikrofaunę zbadałam tutaj między

Mikro~auna w osadach mor&kich dolnej kredy niecki brzemej 373

Walanżyn środkowy w niecce warszawskiej, podobnie jak i na Po- morzu, reprezentują przeważnie utwory piaszczyste. Pojedyncze okazy mikrofauny znaleziono w profilu Zychlin - w dolnej części tego pod-

piętra .~ w iłowcach z przerostami mułowcowymi. Stwierdzono tu poje- dyncze okazy Haplophragmoides cf. concavus (C h a p.) i H. cushmani Lozo.

Tabela 3

Występowanie otwornic i maJźoraczk6w w walanżynie środkowym niecki brzeżnej

Niecka Niecka Nazwa gatunków pomorska warszawska

Chojnice Żychlin Lenticuli7IJJ (Vaginu1itWpsis) humilis (Reuss)

•

Prothocythere sp.

•

Haplophragmoides

er.

concavus (Chap.)

•

Haplophragmoides cushmani Lozo

+

W walanżynie środkowym na całym obszarze Niżu Polskiego mikro- fauna jest bardzo uboga, a najczęściej brak jej zupełnie. Zjawisko to jest spowodowane bardzo silnym zapiaszczeniem osadów lub ich lądowym

charakterem. .

WALANZYN GóRNY

W walanżynie górnym na Niżu iPolskim nastąpiła nowa transgresja morska z jednoczesnyrrn pogłębieniem i rozszerzeniem się 2Jbiorniika sedy- mentacyjnego. W podpiętrze tym znaleziono mikrofaunę na obszarze

całej nieciki brzeżnej.

Walanżyn górny w niecce pomorskiej tworzą na ogół mułowce, cza- sem mułowce piaszczyste oraz iłowce. W osadach tych spotykane są dość

liczne małże. Mikrofaunę stwierdziłam jedynie w profilu Stobno, gdzie

znalazłam zaledwie jeden okaz Lenticulina (Lenticulina)cf. gaultina (B er th.~.

W północno-zachodniej . części niecki warszawskiej, w walanżynie

górnym osadzały się iłowce i mułowce z piaszczystymi przerostami. Zna- leziono tu liczne amonity dokumentujące wiek tych osadów jako górno-

walanżyński, m.in. Dichotomites bidichotomus L e y m., Polyptychites cf. petschorensis B o g o s 1. 'Oraz liczne małże.

Mikrofauna znaleziona w północno-zachodniej części niecki warszaw- skiej i przyległej do niej strefie platformy prekambryjskiej jest dość

liczna. W profilach Lipno, Sierpc, OlsztyI! jest ona reprezentowana przez

dość liczne gatunki otwomic, występujące tyłko jako pojedyn.cze okazy.

Mikrofauna z profilów położonych bardziej na południe - Biels, Bułko­

wo, Płońsk, Zychlin charakteryzuje się większą ilością osobników w każ­

dym z gatunków.

W południowo-wschodniej części niecki warszawskiej mikrofaunę walanżynu górnego zbadano jedynie w profilu lwiczna.

Walanżyn górny w niecce lubelskiej wykształcony jest w postaci

iłowców marglistych z przewarstwieniami margli i piaskowców oraz z wkładkami syderytu i wapienia. Mikrofaunę zbadałam tutaj między

374 Janina Szliejn

innymi

w

profilach: Magnuszew, przytyk, · Dęba, Krzyżanowice,Cie­

pielów. ·W profilach IPrzytyk i Dęba występowały bardzo liczne gatunki otwornic i małżoraczków w dużej ilości okazów.

Mikrofauna znaleziona vi walanżyniegórnym różni się znacznie Od mikrofauny· pochodzącej z walanżynu dolnego· j środkowego. ,Występuje

tu wiele nowych gatunków np.: Epistomina caracolla caracolla (R o e m.), Mandocythere frankei ;(T r i e b.), Dolocytheridea hilsena (R o e m.). Zna-

leźć można też gatunki przywiązane jedynie. do tego poziomu:. Lenticu- lina (Lenticulina) guttata Ten D a m, Lenticulina (Astacolus) diversico- status (L is zk a). Giną natomiast Eoguttulina witoldi S z t e j n i Tro- chammina . kcyniensis S z t e j n. Mikrofauna stwierdzona w walanżynie

dolnym była. liczniejsza w niecce warszawskiej niż w niecce pomorskiej.

W walanżynie górnym w miarę przesuwania się z północnego zachodu na . południowy wsch6d (tab. 41) notujemy również zjawisko zwiększania się ilości gatunków otwornic. iDominują otwornice z rod~j6w Lenticulina (sensu stricto) i Epistomina. Typ tej mikrofauny można więc określić jako lentikulinowo-epistominowy. Otwornice zlepieńcowate występują nato- miast w znikomej ilości.

W mikrofaunie g6rnowalanżyńskiej znajdujemy gatunki znane z ob- szarów śródziemnomorSkich, np.: Epistomina ornata Ten D a m, Glomo- spirella gaultina B e r t h., Vaginulina biochei B e rth~ var. elongata E i c h. Wiele gatunk6w znanych z niecki brzeżnej znaleziono w -walanży­

nie górnym północno-zachodnich Niemiec. Można wśród nich wymienić:

Epistomina caracolla caracolla (IR o e m.), Lenticulina (Lenticulina) nodosa (R e u s s), Citharina setzi B a r t., B r a n d (B ar t., B r a n d, 1951).

Otwornice takie jak: Verneuilinoides neocomiensis (M j a t 1.) znane z neokomu płyty rosyjskiej występują u nas w walanżynie górnym.

Najobfitszą mikrofaunę dolnokredową znaleziono w walanżynie gór- nym niecki brzeżnej.

rw

okresie tym musiały panować najdogOdniejsze warunki dla jej rozwoju.

HOTERYW

Hoteryw w niecce brzeżnej można podzielić na dolny i górny.

HOTERY'W DOLNY

IW p6łnocno-zachodniej części niecki pomorskiej hoteryw dolny sta-

nowiąiłowce z przewarstwieniami mułowców. W osadach tych znalazłam

bardzo nieliczne otwornice, przede wszystkim zlepieńcowate, reprezento- wane przez pojedyncze okazy danego gatunku. MałżoracZków nie znala-

złam. Otwornice stwierdzone w jednym tylko profilu - w Bobolicach -

były bardzo drobne. W południowo-wschodniej części niecki pomorskiej hoteryw dolny stanowią osady ilasto-mułowcowe, piaszczyste i ilasto-

-mułowcowo-piaszczyste. W tej części niecki pomorskiej znalazłam mi-

krofaunę w profilu Korytowo, obfitszą w por6wnaniu ze znalezioną w czę­

ści północno-zachodniej.

W przyległej do wału kujawskiego strefie niecki warszawskiej ho- teryw dolny tworzą osady ilasto-mułowcowe, piaszczyste i ilasto-mułow­

cowo-piaszczyste. W iłowcach mułowcowych znaleziono tu dolnohoteryw- skie amonity- Endemoceras noricum ~R o e m.^l) oraz liczne małże. Zna- leziono- r6wnież mikrofaunę, między inymi w profilach Lipno, Sierp c

374 Janina Szliejn

innymi

w

profilach: Magnuszew, przytyk, · Dęba, Krzyżanowice,Cie­

pielów. ·W profilach IPrzytyk i Dęba występowały bardzo liczne gatunki otwornic i małżoraczków w dużej ilości okazów.

Mikrofauna znaleziona vi walanżyniegórnym różni się znacznie Od mikrofauny· pochodzącej z walanżynu dolnego· j środkowego. ,Występuje

tu wiele nowych gatunków np.: Epistomina caracolla caracolla (R o e m.), Mandocythere frankei ;(T r i e b.), Dolocytheridea hilsena (R o e m.). Zna-

leźć można też gatunki przywiązane jedynie. do tego poziomu:. Lenticu- lina (Lenticulina) guttata Ten D a m, Lenticulina (Astacolus) diversico- status (L is zk a). Giną natomiast Eoguttulina witoldi S z t e j n i Tro- chammina . kcyniensis S z t e j n. Mikrofauna stwierdzona w walanżynie

dolnym była. liczniejsza w niecce warszawskiej niż w niecce pomorskiej.

W walanżynie górnym w miarę przesuwania się z północnego zachodu na . południowy wsch6d (tab. 41) notujemy również zjawisko zwiększania się ilości gatunków otwornic. iDominują otwornice z rod~j6w Lenticulina (sensu stricto) i Epistomina. Typ tej mikrofauny można więc określić jako lentikulinowo-epistominowy. Otwornice zlepieńcowate występują nato- miast w znikomej ilości.

W mikrofaunie g6rnowalanżyńskiej znajdujemy gatunki znane z ob- szarów śródziemnomorSkich, np.: Epistomina ornata Ten D a m, Glomo- spirella gaultina B e r t h., Vaginulina biochei B e rth~ var. elongata E i c h. Wiele gatunk6w znanych z niecki brzeżnej znaleziono w -walanży­

nie górnym północno-zachodnich Niemiec. Można wśród nich wymienić:

Epistomina caracolla caracolla (IR o e m.), Lenticulina (Lenticulina) nodosa (R e u s s), Citharina setzi B a r t., B r a n d (B ar t., B r a n d, 1951).

Otwornice takie jak: Verneuilinoides neocomiensis (M j a t 1.) znane z neokomu płyty rosyjskiej występują u nas w walanżynie górnym.

Najobfitszą mikrofaunę dolnokredową znaleziono w walanżynie gór- nym niecki brzeżnej.

rw

okresie tym musiały panować najdogOdniejsze warunki dla jej rozwoju.

HOTERYW

Hoteryw w niecce brzeżnej można podzielić na dolny i górny.

HOTERY'W DOLNY

IW p6łnocno-zachodniej części niecki pomorskiej hoteryw dolny sta-

nowiąiłowce z przewarstwieniami mułowców. W osadach tych znalazłam

bardzo nieliczne otwornice, przede wszystkim zlepieńcowate, reprezento- wane przez pojedyncze okazy danego gatunku. MałżoracZków nie znala-

złam. Otwornice stwierdzone w jednym tylko profilu - w Bobolicach -

były bardzo drobne. W południowo-wschodniej części niecki pomorskiej hoteryw dolny stanowią osady ilasto-mułowcowe, piaszczyste i ilasto-

-mułowcowo-piaszczyste. W tej części niecki pomorskiej znalazłam mi-

krofaunę w profilu Korytowo, obfitszą w por6wnaniu ze znalezioną w czę­

ści północno-zachodniej.

W przyległej do wału kujawskiego strefie niecki warszawskiej ho- teryw dolny tworzą osady ilasto-mułowcowe, piaszczyste i ilasto-mułow­

cowo-piaszczyste. W iłowcach mułowcowych znaleziono tu dolnohoteryw- skie amonity- Endemoceras noricum ~R o e m.^l) oraz liczne małże. Zna- leziono- r6wnież mikrofaunę, między inymi w profilach Lipno, Sierp c

Tabela 4 W,attpowlllle _ I maIł.onczk6w " .... IIIIQIII. &6nI1m " ... braetDeI Nie<:ka pOmcn-NIecka warsmwska Niecka Iubelsk& ta Nazwy gatunków

J

I> ~ ~.

l . t

.~.

ł

^-li

j J ! I·~ ~

~

~ S '"

~ Le1łIir:ulina (Le1łIICiUbro) lJUba/ota (Reu .. ) .

+

o o

"

o Lellliculilra (Len/kulilra) d. 6aullina (Berlh.)

• • +

G/obulilra prlsca (Reu .. ) . .

+

Epgtomina teltUicostata Bart., Brand

+

o

•

o o o Eputomlna cretoaa Ten Dam

•

o

+ +

o Lenliculilra (LenticuliIra) 1łOt1o.ta (Reu •• )

•

o o o PrOllwcylhere d. lt«/rJI Trieb.

• +

HaplophratfmolM. COIICa.UII (Chap.)

• • •

Trocho/iIra .p.

•

Lag.1VJ haM/erl./tmQ haM/ert./tmQ BarL, Brand

•

Le1łIiculilra (LenJkulilra) _Ieri (Roem.)

•

o o

•

o o o o a Episto_ caracol/o caTaco/Ja (Roem.)

•

o

+

Scluderldea d. lamphqfh/ N.ale , o o o

•

Mandocylhere franko/ Trieb.

• • •

DOWcylheridea d. hlJ.re1VJ (Ra.m.)

+

o Lellliculllra (Yf16/IIuli1lOpriJ) ldt.e1VJ (R.UBS)

• + •

o

•

Glomoap/relltt 6aulIina (Berlh.)

+ •

Rsophax dtf!IJJgifonrrU (Brady) I·

• •

AmmobacuJttes subcntacelU Cush., Alex. . a

•

Trochommilra inf/ata (Montagu) o

•

Conorbo/de. ha/kerl (Bart., Brand)

•

a

+ • +

Scluderidea /hIJTe111!1181s ari.b.)

• • + +

o Hap/oeytherlde bmmi arie b.)

+ + • +

Trlstlx llC1dtmgubu (Reu •• )

• • •

VagilUdlna recta Reuss

• +

I MaTl{ilralilra pyTam/dalir Koch

• •

EpUtomina o11lQta Ten Dam

•

o

+

o PWnu/m1a crepillllWri.r (Raem.)

•

Cilhorilra seltz/ BarL, Brand

• •

o Protocytlrere trlp/icata Trieb.

+ + +

Lellliculilra (Lellliculilra) milrata (Born.)

•

Cytherella tmIta Roem.

• + +

o Conorboldn wz/errdise1Uir (Bart., Brand)

+ +

o Protacythero psewlopropr/a _nica Barl. Brand

+ + •

CythereIWIMa wIl1Iam..orrkma (Jon ... )

•

SaracenarIa italica Derr.

+ + •

Splro/rondiculorla rhobdo601lOidn (Chap.)

• +

Le1lllculllra (MItIcolu.J) d/ve,,/eostatus (Liszka)

+ +

Splrillllra tniIrImtJ Schacko

+ •

GalltJrytnMI/a .IWNfGlla Bart., Brand

• •

Patte1bJa subcretfl«(l Cu.h., Alex.

+ • +

Y.,.,..ullhroltle.r ... mimsls (MjaU.) . o Guttullna t1IIIherens Olsz. var. cuspidata Cush., Ozawa

+ +

Triatix ilrsiKttJa (Reu •• )

• +

Lintfu/Ina ~ Berth.

• +

PUuodar/a ~ Sztejn

•

o Yoginultna mediocartnma Ton Dam

• •

Lelllir:ulina (Lent/culilra) gu/tata Ten Dam

+

HaplocYlhorldea

.0_1s

Sztejn

+

Ci/harilra ~ Bart., Brand ·0 CJthariIra ~ (Bart., Brand)

+ .

Sigmomorp/rtnD neocomimsi.r Sztejn

+

Saracenaria eu.WnanJ Bart., Brand

+

Citharilra onha/la/a (Reu •• )

•

C/thoriIra rudkostata Bart., Brand o YogInu/iIra acrlcula Loeb., Tap.

+

LbrguItna forclIIata Berth. o PItmular/a crop/dukuó (Roem.)

+

Spirlllllra fona Sztejn

+

Yoginulilra blohoi (Berth.) vat. elongata Elch.

+

Lent/colilra (hItIcolu.J) cephaW/u (Reu.s)

+

Cithorilra bU ... (RcU88)

•

-

Tabela 4 Niecka pómoro-Niecka WIIf1I2>lwska Niecka lubelak.l. ka Nazwy gatunków

ł j.E ~ ł

^-li

ł J ~

o

.ł l .§.

.H

l ... g

~

'"

~ ~ :!1 C LemicWitra (LemkVIlna) ~ (Reu •• ) .

+

o .o Q o Lellliculbra (LmliculIlIa) cf. Kaultbra (Berth.)

• • +

G/obulllla p,uca (Reu •• ) .

+

Epistomi1lG tenuic08tata Bart., Brand

+

o

•

o o Q EpLrtomina cretoaa Ten Dam

•

Q

+ +

Q LnrticuJlIIa (LemicuJbra) 1It1do8a (Reu •• )

•

Q Q Q PrOllrocytlrere cf. lr«1ttI Trieb.

• +

Hap/ophrąmoldl. ct11It:tlVlII (Chap.)

• • •

Trocho/lila sp.

•

Lag.na haJlterl._ haJlterlY_ Bart., Brand

•

LmlicuJlIIa (Letstlculllla) """",,'eri (Roem.)

•

o o

•

Q o Q Q Q Epi.rtomina COTtJCO/Ia COT=IIG (Roem.)

•

o

+

&Iudmdea cf. /ompbqfhl N.al. o Q Q

•

MandocYI1rere frallkol Trieb.

• • •

Do/ocylherldea cf. hl/sena (Roem.)

+

Q Lellliculbra (Vagbru/11IOpriI) hilleM (ReulI)

• + •

Q

•

G/o_lre/1a KtJUltbra (Berth.)

+ •

lIeophax di/l6łtifonrril (Brady) I·

• •

Ammobaculllu .ntbcn.aceUl CUlh., Alex. o

•

Trochommllla Inftata (Montagu) o

•

Cono,bolde, IroJkerl (Bart., Brand)

•

Q

+ • +

Scluderldea IhlImrensIs ari.b.)

• • + +

o Hap/ocylh<ridtl kumml aricb.)

+ + • +

TrI8//% acutmrplu.r (Reun)

• • •

Vagbrulllla ,eclD Reu ..

• +

I Marglnulllla pyramldalis Koch

• •

EpUtomina ortJQta Ten Dam

•

o

+

o PlallJl/aria crepldularis (Roem.)

•

Cillrorbra seJlzi Bart., Brand

• •

o Prolocyt1rere trlp/icalll Tri.b.

+ + +

Letstlculllla (Lellliculllla) mllla.a (Born.)

•

Cytherella OWIta Roem.

• + +

o Cono,boidu wzll111iise1Uis (Bart., Brand)

+ +

o Protocythere p#lldopropria 3Q.%(}t.Uca Bart. Brand

+ + •

Cy'1rereI/a1dla wIllIamsrmIana (Jone .. )

•

Saracenaria italica Derr.

+ + •

Spl,o/Tondicllklria rltabdoK_ldu (Chap.)

• +

Le1lllcalbra (AsIllCO/ua) dhe"lcoSlatus (LisZka)

+ +

Splrillbra minima 8chacko

+ •

Gautiry/trM/Ia """""--Bart., Brand

• •

PatteIbra subcntfJI:tIQ CUBh., Alex.

+ • +

Vemeullbraldls __ u (MiaU.) . o GuJtullna tIIIherens Olsz. 'Yal'. cwpidata Cush.., Ozawa

+ +

Trislix wiKnJ3 (Reu.B)

• +

Lingul/na "'""""""" Berth.

• +

P/modoria ~ Sztejn

•

o Vaginalbra ",.dlocarlnata Ton Dam

• •

LelllicWitra (LelllicuJlIIa) KUnala Ten Dam

+

Haplocy.herillea vo_u Sztejn

+

Cilharllla ~ Bart., Brand ·0 CIIIIarbra _ (Bart., Brand)

+ .

Sipromorplrbra _mien.ri.r Sztejn

+

StuacelltlTia cu.rIrmaJd Bart., Brand

+

Cilharllla ortlrolltl.a (ReuB.)

•

Cltharintz rudlcoslata Bart., Brand o Vagbru/1IIa acricuIG Loeb., Tap.

+

Lingul/na jiuclllata Berth. o P/modoria cnp/dulJIru (Roem.)

+

Splrlllbra jIaya Sztejn

+

Vaginulllla b/ohel (Berth.) vat. e/ollf{flla Eich.

+

Lmlleolllla (Ast=I .. ) cepha/o'es (Reu.s)

+

Cillrorbra

m.wnacena

(Reu .. )

•