Staroczwartorzędowe rowy tektoniczne i ich osady

UKD .[551,2ł3.12+1I11.24'11:151.'l9S:562.1ł:562.81'1:sn.312.8:551.3U.S1 (438.122 Wola Grzymal1na i Krupodn)

Maria Danuta· BARANl!OOKA

Staroczwarłorzędowe

ro' wy tektoniczne i ich osady

uw AGIOGOIJN\E

Jednym z przejawów procesów. tektonicznych w czwartorzędzie było

powstawanie rowów tektonicznych. Znane są one w Polsce z niewielu punktów, a okres tworzenia się ich wiązany jest ze starszym czwartorzę­

dem. Z materiałami do tego zagadnienia zetknęłam się przede wszystkim podczas wykonywania w latach 1964-65 szczegółowego zdjęcia geologicz- nego w okolicach Kamieńska w dorzeczu Widawki. Poza tym w 1966' r.

miałam okazję profilować i opracowywać jeden z otworów wiertniczych w Krzepocinie koło Łęczycy, co rzuciło zupełnie nowe światło na poprzed- nio wykonane przeze mnie szczegółowe zdjęcia geologiczne w tym regio- nie. W obu przypadkach wskaźnikiem dla wniosków o powstaniu czwar-

torzędowych rowów tektonicznych była zupełnie wyjątkowa dla Polski

.środkowej miąższość osadów czwartorzędowych, sięgająca ponad 300 m, podczas gdy w bezpośrednio sąsiadujących obszarach waha się ona w gra- nicach kilkudziesięciu metrów, a nawet w pobliżu znajdowały się wy- chodnie podłoża kenozoiku. Okolice Kamieńska oraz okolice Krzeppcina

leżą w tych partiach obrzeżenia niecki łódzkiej, które wykazują zaanga-

żowanie tektoniczne włączając w to i dyslokacje o charakterze uskoków

bądź stref fleksurowo-uskokowych (fig. 1).

Badania osadów czwartorzędowych zarówno okolic Łęczycy, jak też

i dorzecza Widawki wskazują na wielofazowość procesów tektonicznych w czwartorzędzie. W poszczególnych okresach procesy te miały różną for-

mę i wywarły odmienne skutki, a w efekcie dają się pośrednio odczytać

i udokumentować rozmaitymi seriami osadów bądź elementami kopalnej i współczesnej rzeźby. W obu regionach wnioski o czwartorzędowych

procesach tektonicznych pozostawałyby w sferze przypuszczeń, gdyby nie

doskonała znajomość podłoża kenozoiku, a szczególnie - w dorzeczu Wi- dawki - osadów trzeciorzędowych (tzw. rejon Bełchatowa).

RÓW TEKTONICZNY W WOLI GRZYMALINIE

Liczne opracowania dotyczące podłoża czwartorzędu okolic na połud­

nie od Bełchatowa (A. Kozera, K. Mrozek, 1962; B. Gajda, J. Derkacz, Z.

Białas, A. Kłodnicki, 1964; A. Nowicki, E. Woźny, 1965; E. Ciuk, M. Piwoc- ki, 1967; S. Biernat, 1968; A. Błaszkiewicz, S. Cieśliński i in., 1968; E .

.lI::wartalnik GeologicznY, t. III, nr S, 1lI'Jl r.

D····

. . . . .

0

~5

r--71

~8

StaroczwartorzędcrWe rowy tektoni-czne i kh osady 359

50km

Fił. 1. Czwartorzędowe rowy tektoniczne "" tle łódzkiej niecki kredowej (lIl"aniee geol<>glcz:ne i elementy tektoniczne meZ000iku wg M. J a s _ k , A. Kras-

ł!OWIlk;!ej, S. Marka i A. Raczyfisk:lel, 1988; ~ów teJotonlicmy KirzepoeiosJ wg J.

'l.l&zIrowsklego i G.Wójclk, 11169>

Quaternary grabeD& wWtln othe Lódt

er_UB

1 - perm. Ikały aal1Darne; I - jura; a - kreda dolna; 4 - kreda a:6rna, alb górny - kampaD; I - kreda &6rna, mamyoht:; I - watD1ejae UIkold. 1 tleUur7; ., - strefa

d~cyjDa fleDurowo-uaDkowa na SW obrzełeDlu. atrukiUr7 kłodawU:lej i 8 - czwartonędowe NW7 "tekton1cme ~ woli Gnyma.1lD1e 1 w Knepoclnle

1 _ Fermi.n, lal1narY rocbj I - lurualc. I - Lower CretaoeoUSj 4 - Upper Cret ....

oeoUl, trpper Alb18D - C.mpaD1an; • - Upper Cretaceoua, KaestrichUanj: 8 - more Important faulu and f1ezurel; ., - flerure-fault cn.1ocat1on zon_ wlth1n ibe SB marp ol the Kłodawa .tructure; 8 - Qu.ternar7 arabenl' at Wola arzymallna and.

at Krapoc!n

~ .

•

- ^o

60munice

O,

Skąpa

OS

Fig. 2. Dolina grzymal:!ńska utworzona na linii czwartlarzęd_ rowu tektonicznego Grzymal!na valley formed akmg ~he Une al a Qualet-nary greben

1 - dolina grzymal1ńBka; 2 - watnlejne otwory wiertnicze p:n:ebijaJace OIady terU arzymallAlldej (W nawiu:le podano mląłlz061!:

cawartorz<:dU); rzeczu Widawki 3 - Kran1ce trzeclor~oweao . rowu tektonicznego tt1encaowaj . -- ł -.. watniejue wychodnie .. . ':':.kał ' me.ozoicznycb _. . . . . . VI" do-- 1 - GrsymaUna valle,.; 1 - mOl'e lmportant bore boleli that pierce the depom,UI ol tho Gl"Q'mallna Jerle8 (thleknea ot Ule quatern&r7 depofits ia" given in pal'enłheHI)i a - bounc1arl .. ol Ule Tert1ary .,a~a ot Klen<!z6w: .. - mor. 1mporianł outcrope ot Ketocolc rocki

w1łbln the WJdawka całCluu,ent ue.

Staroczw.rtorz~dowe rowy tektoniczne! Ich osady 361

4kifl3ko-2km

200

84/17

~~~~~

100 100

o o

Hm

-100 -100

Fig. 3. Ulikok przecinający gliny zwałowe zlodowacenia poludniowOpo18klfego (kra-_

. k" .... klego) . .

362. Marla .Danuta Baranieeka

.~---~---

WOZny, 1968) wykazały obecność trzeciorzędowego rowu tektoriicznego

przebiegającego przez Kleszczów 1. Rów ograniczony jest wielokierUnko- wymi zespołami uskoków, a powstanie jego uwarunkowane było starSzymi (Iaramijskimi) i młodszymi fazami ruchów tektonicznych; stwierozono

wielofazowość tych ruchów. W obrębie rowu leżą osady trzeciorzędowe,

najstarsze z nich datowane ^są na eocen (E. WOZny, 1968). Zasadniczą masę

osadów rowu stanowią utwory mioceńskie. Podczas ich sedymentacji rów

był prawdopodobnie przemodelowany, osady miocenu łącznie z warstwami

węgli brunatnych rozcięte są wieloma uskokami, które wygasają p!>niżej iłów zaliczanych do najwyższego .miocenu lub pliocenu. W trzeciorzędzie był to więc obszar czynny tektonicznie.

Przeprowadzone równocześnie badania osadów czwartorzędowych

w dorzeczu Widawki (M. D. Domosławska-Baraniecka; 1967; M;. D. Domo-

sławska-Baraniecka, S. Skompski, 1967; M. D. Baraniecka, Z. Sarnacka, w druku) doprowadziły do wniosku, że procesy tektoniczne przedłużały się w czwartorzędzie z różnym nasileniem i w różny sposób. Między inny- mi po pliocenie, a przed zlodowaceniem południowopolskim (krakowskim)

powstał rów tektoniczny około 40 km długości i 0,5 km szerokości, ciągną- . cy się w przybliżeniu rówolegle do, trzeciotzędqwego rowU Kleszczowa i przebiegający po jego północnej stronie (fig. 2.). Srodkowa część ,rowu znajduje się w Woli GrzymaUnie. Na wschodzie rów czwartorzędowy prze- cina strefę rowu Kleszczowa, na zachodzie zaś oddala się od niego ria od-

ległość 3+4 km (M. D. Baraniecka, Z. Sarnacka, w druku). . Powstawaniu rowu towarzyszyły procesy krasowe, a obniżenie wyko- rzystywane było przez wody przepływowe lub dopływające z otaczającego

obszaru. Rów po powstaniu l\1b w miarę powstawania wypełniqny był se-

rią osadów rzecznych z domieszkami utworów spływowo-zboczowych.

Główny etap zapadnięcia się dna rowu datowany został na okres inter-

glacjału kromerskiego (M. D. Baranie<;ka, Z. Sarnacka, praca w druku).

Jednakże nie był to jednorazowy efekt i proces nie zakończył się nagle.

Lokalnie wystąpiły jeszcze młodsze zapadnięcia fragmentów rowU. Po zlodowaceniu południowopolskim odnowił się lub powstał uskok między Łękńskiem a Lasem Nokieć (fig. 3), rozcinający dwa stadIalne poziomy glin zwałowych południowopolskich. W interglacjale mazowieckim (wiel- kim) i podczas transgresji zlodowacenia środkowopolskiego zapadanie czę­

ści rowu miało miejsce koło Folwarku, na co wskazują lokalne wybitne

zwiększenia miąższości osadów rzecznych i za.stoiskowych tego wieku.

1 Rów ten. b7Wa teł naz::vwaZ17 rowem bełchatowIldm, jednakie naZ:W8 ta mote WprOWa-

4złć w bł'ld, acb':f: r6w od.lelłY jest o 10+30 km od Bełchatowa.

Faullt '!hM cuU boulder clays of the South PoJJm jCraeow) Glactalion

I + er - ,Ufa l kreda. Tr - trzec:lorqd; K - 0IIa4J' interglacjału kromer8legoj p - oud,. zlod.owaceDla połudnlowopo1U1elO (ktakowsldeao): Pl - .tad1ału doJ.ne,Q. p. - .tadlalu górneao; l i - oAdy interglacjału mazowieckiego; S - oaady zlodowacenia

Śl'odkowopoUkleao: Si - lItadiahl mabYJll8lnego, S. - .tad.1ału maz:owlecko-pocllaaklego

:r + er - Jur.ule + CretaeeoUl; '1'1- - '1'ertlary; K - depot1u ol the crom.er Inter- .... cia1; p - depoat:. ol the 80uth Pol1ab (CraCOW) Glac18ti.on! Pj - Lowet Stadia!,

!'J. :-Upper Stadlal. 11( - depo.lt. of the lluov1an lntergl.acłal. 8 - dePG-'tI ot the JIlQd1e Po11lh GIae1at1on: 8, - m._m.mum ^8ta4lal. S. - Warta Stadiał .

star-oczwartorzędowe rowy tektoni<:zne i ieb osady " 363 ROW TEKTONICZNY W KRZEPOCINIE

Liczne i obszerne opracowania dotyczące podłoża kenozoiku okolic

Łęczycy pozwoliły znakomicie rozpoznać styl budowy geologicznej pokry- wy permo-mezozoicznej na tym obszarze (S. Marek, 1957, 1967. 1969a, b;

J. Znosko, 1957, 1969; S. Z. Różycki, 1958). Okolice Łęczycy położone są

na zachodnim stoku wału kujawskiego, na południe od kłodawskiego wy- sadu solnego, w rejonie gdzie przedłuża się on w forwe łęczyckiej struk- tury antyklinalnej. Struktura ta w kierunku północno-wschodnim dość ła­

godnie przechodzi ku osiowej części wału, a w kierunku południowo­

-zachodnim zakończona jest fleksurowo-uskokową strefą dyslokacyjną

(fig. 1). Poza tą strefą w kierunku SW - w obrębie przyległej części

niecki łódzkiej - zaznaczają się (fig. 4) kolejne struktury antyklina1ne

Ponętowa, Janowa-Uniejowa i Turka, rozdzielone obniżeniami synklinal- nymi (S. Marek, 1969b). Elementy te wygasają ku południowemu zacho- dowi.

801Ticlf:e

/?ów Kr"pociRu K30

"o 'o '8 ' {rZllIowtln§ OlI przej< Borów

J)"rF

n,,, ,,~ rt!iJtxfI. 7in4 36 v K "~1'8<'

mn~l====Jj~w~'f~,~"ce~==iFQ+;;:nb==:' 9==::7Kif;,~nt:'..;;,,,,Z6"]]:;:::==::===":::j§f

-1000 K

if{'~:--"::-?'--....j0~_-J~'~-

-1000 ^'j!! -1000

-3000 (i -SOlIO

-4000 -5000 -60lI0 -70110 -80 -900 Fig.

~:3~~==~t: _~ -5000 4000

I'z :---;-"-"""l1?---____ -6000

--=-"i''''---''''---1._...:'''~2===_j -7000 -8000 4..

10 km _-9000

Położenie czwerlorzędowego rowu tektonicznego w iKrzepocinie na tle &Che- m81tycznego przekroju geologicznego podłoża -kenozoiku w okolicach Lęczycy

wg S. Marka .(1989) .

Situallion of the Quaternary graben at Krzepocin against Ihe baCkground af a schematic geological C'l'OSS lSeation 'Of the Cain'OZ'Oic b&Semen,t in the vioeinity

ofLęczycs\ aooording ,to S. Marek (1969)

PI - eeChu.t;vn; Tj - trias dolny; TI_1 - trias środkowy i górny~

1,_ -

11 - ;lura IIrodJr:owai la - ;lura g6rna; K - kreda: Ki - kreda dolna, Kt"-kreda gór-

Daj Q + ^{Tr -} czwartorzęd i trzeciorzęd

Pz - ZechBtein; Tl. - Lower Triauic; TJ-I - Wddle and Upper Tria •• ie: J1 - LoWer JuraH1c, l . - M1ctdle JurasSie; l. - Upper lura_lci K - Cretaeeous: Ki - Lower C!'etaceOUl, Kt: - Upper CretaceoUJI; Q + Tr - Quaternary and Tertiary

W obniżeniu synklinalnym położonym najbliżej fleksurowo-uskokowej strefy dyslokacyjnej przypada lokalizacja otworów wiertniczych rejonu Krzepocina, wykonanych przez Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne w Łodzi, w których stwierdzono ponad 300-metrowy profil czwartorzędu.

Obniżenie to miało stosunkowo największe szanse na wystąpienie mło­

dych, obniżających ruchów tektonicznych. W sąsiednim obszarze łęczyc­

kiej struktury antyklinalnej i kłodawskiego wysadu solnego notowane

były różne ślady w rzeźbie i osadach czwartorzędowych, wywołane prze- jawami procesów tektonicznych.

Anormalne miąższości czwartorzędu w Krzepocinie J. Liszkowski i G. Wójcik (1969) tłumaczą powstaniem czwartorzędowego rowu tekto-

364 Maria Dan9-ta Baraniecka

nicznego datując go na okres po pliocenie, a przed zlodowaceniem pod- laskim lub najpóźniej przed południowopolskim. Położenie profilów Krze- pocina na tle paleogeograiicznych stosunków w czwartorzędzie okolic

Łęczycy, i porównanie' ich z problemami dorzecza Widawki skłania do potwierdzenia poglądów wymienionych badaczy z tym, że górną granicę

wiekupoW'stania rowu można sprecyzować dokładnie - na okres inter-

glacjału kromerskiego z potomnym obniżeniem w czasie zlodowacenia po-

łudniowopolskiego.

Podkreślić tu ',należy, że' zaangażowanie, tektoniczne okolic' ,Łęczycy

w czwartorzędzie było już wielokrotnie w literaturze podnoszone.

O wypiętrzeniu się tego obszaru, który dziś określić można:' jako oś

antyklinalnej strukttiry łęczyckiej, wnioskował już S. Lencewiez (1927) na podstawie profilu doliny na dziale wodnym między Bzurą i Nerempod Łęczycąóraz zjawisk' towarzyśzących.' Wpływ ,struktursolnych'ńli, po-

wierzchnię i rzeźbę terenuinterpretoW'ał J. Pobdrski (1957) na podStaWie

obecności wód słonych i roślin słonolubnych w pradolinie pod Łęczycą

oraz zbieźności przebiegu doliny Rgilewki z rozciągłością wysadu solnego w Kłodawie i tzw. przełomu tej rzeki przez wypiętrzenie na osi wysadu.

O ruchach kłodawskiego wysadu solnego, podczas zlodowacenia środk0-

wopolskiego świadczą'formy szczelinowe, związane ,z pęknięciami lądolodu

na linii doliny Rgilewki zlokalizowanej wzdłuż NE skłonu wysadu solnego (M. ,D. Domosławska-Baraniecka, 1961). Wnioski o zależności rzeźby współczesnej od czwartorzędowych procesów tektonicznych w okolicach

Łęczycy przedstawił też S. Jewtuchowicz (1967). Ponadto niecka, arte- zyjska w Kłodawie (J. Baraniecki, 1952) związana jest z zapadaniem i uskokami na obrzeżeniu wysadu solnego w starszym czwartorzędzie

(M. D. Domosławska-Baraniecka, 1969). '

. W okolicach Łęczycy zaznaczało się więc kilkakrotne ożywienie ruchów skorupy ziemskiej. Powstanie w Krzepocinie 'rowu tektonicznego było

w czwartorzędzie pierwszym i najsilniejszym przejawem tego rodzaju.

Rów w Krzepocinie jestwynikiem'zapadiłńia obrzeżenia wysadu wskutek ubytku w podłożu mas solnych; zapadanie nastąpiło ,podczas uaktywnie- nia tektonicznego obszaru. Czwartorzędowy rów tektoniczny w Woli Grzymalinie - w dorzeczu Widawki - zasługuje natomiast na miano klasycznej fonny tektonicznej, chociaż niektórzy autorzy ,przypuszczają, że i na tym' obszarze istnieje struktura solna, prawdopodobnie w Dąbro­

wie" na południe od środkowej, przewężonej części trzeciorzędowego rowu tektonicznego Kleszczowa (A. Błaszkiewicz, S. Cieśliński i in. 196a). Do-

dać należy, że w tej części Niżu Polskiego struktura solna byłaby już

wielka rzadkością.

O~ADY ROWOW TEKTONICZNYCH W WOLI GRZYMALINIE IKRZEPOCINIE

Osady rowów tektonicznych Woli Grzymaliny i Krzepocina znane są

obecnie z szeregu profili.

W dorzeczu Widawki - głównie w Woli Grzymalinie i Piaskach, w Broszęcinie, Chabielicach i Folwarku oraz w Ruszczynie i Gałkowicach

Nowych --: kilkanaście wierceń przebiło osady wypełniające rów (fig. 5).

Są to' osady stosunkowo jednolite litologicznie, zwane serią grzyma-

Sta1'<lczwadorzędawe rowy tektoniczne i kh osady 365

m

-m

ne.

kromersld) wg M. ID. Baranieck!ej i.~. Sarnacklej (w druku); proflle Iilolo- giC:zne. wg dokwnentacjl B. Gajdy. J. Derkacza, 2. Bialasa i A. Kłodnickiego

'(J.llIM) .

QoompariBon ~ more 1mpor1laJJ>t sectlOIl& of the deposl1:s of the Grzymalina sezl .. (eromez 1DterglaelaJ) acoording M. ID. B'Tanieoka and Z. Sarnacka (in print); Hthological sections a<lCording to th. doc.umentation. mad. by IB. Gajda, J. Derkacz, Z. IBIal ... , A. lKIodnic.k1 (1964)

J _ 'ural er - kreda; Tr - trzeciorzęd; K - OIady interglaejału kromersklego; p - 0I8dy zlodOwacenia południowopolIklego; :M - ot.dy 1nterclacjalu muowlecldego:

8, Ss. St - OI8dy zlodowacenia lI:rodkowopolskiego: W. Krz. Ma. Pc, G, N - okruchy

Kał: wapieni, krzem1e~ margli, plUkowc6w. er_nitów. Ik:at pochodzenia Ikandy- n8Wsldegoj trojJr;:ą.tam! oznaczono rumosze, elłpNn1i - otocaald

;r _ JuraSliCi er - Cretaceous; Tr - Teriiary; K - depoaltl ol the Cromer Inter- Clac1al; P - depolIitJ. ot łbe 80uth PoUah Glaciation; :M - depOlits ot tbe Masovian Interilaclal; SJ Sb Sil - deposits ot tbe Middle Pollah Głaclatlon; w, Krz, KI. Pc, G, N _ f·ragment. ^of melltonel, fUDII, marla, aandlitoDe8. gramtes, and rOCk of Scan~

dinavlan ortg1n. Triangles determine rock waste, eW~ - pebblet

Jińską (M. D. Barlmiecka, Z. Sarnacka, W druku), której miąższość waha

się od kilkudziesięciu do 100 'm, w pojedynczych przypadkach osiąga

ponad 150 m, a rnaksymalniew Piaskach wynosi 257 m (otw. 93/18).

Główną masę osadów tej serii stanowią piaski kwarcowe w dolnej części

zwykle' gruboziarniste ze żwirkiem, ku górze prawie we wszystkich pro-

366 Maria lDaaluta Baraniecka

filach drobno- i średnioziarniste. W profilach o większej miąższości za-

znaczają się kilkakrotne wahania grubości ziarn piasku. Prawie we wszystkich profilach w jednym lub kilku poziomach' występują obfite do- mieszki lub wręcz kilkumetrowej miąższości warstwy miejscowych skał

jurajskich i kredowych - wapieni, margli i krzemieni, a w pojedynczych przypadkach piaskowców. Wapienie i margle opisywane są przeważnie

jako otoczaki, czasem jako rumosz, krzemienie zazwyczaj jako rumosz.

Oprócz tych domieszek ^występują jeszcze w niewielkiej ^ilości - jak ^się wydaje w brzegowych częściach rowu - osady spływowe pochodzące

z rozmywania utworów trzeciorzędowych. Są to mułki szare i ciemnoszare oraz trzeciorzędowe węgle brunatne. W pojedynczych profilach ^występują cienkie warstwy glin, prawdopodobnie niesłusznie opisane jako ",walowe,

powstałe zapewne ze zmieszania iłów i piasków.

Dno rowu nie jest równe, posiada przegłębienia. Najniżej położony

punkt 122,5 m p.p.m. znajduje się w środkowej części wschodniego odcin- ka rowu. Ogólny spadek skierowany jest do tego punktu.

Z sytuacji geologicznej oraz składu litolOgicznego osadów wnosić moż-

, na, że rów tektoniczny w czasie powstawania wykorzystany został przez

wody płynące, które dobrze przemyły osady, przyczyniły się do obtocze- nia okruchów miękkich skał lokalnych i podmywały zbocze zbudowane z osadów trzeciorzędowych. Był to więc przepływ o charakterze rzecz- nym. Podczas funkcjonowania rzeki obszar rowu, zwłaszcza w Woli Grzy- malinie i Piaskach, uległ jeszcze obniżaniu (przegłębienia), a obszar ota-

czający rów był prawdopodobnie wynoszony, co powodowało tym gwał­

towniejszą akumulację w obniżeniach. Nie jest też wykluczone, że odpływ

wód kształtował się częściowo na zasadach krasowych, tzn. podczas wy- sokich stanów' wód krasowych dolina była zalewana, podczas niskich stanów odwadniana drogą odpływu podziemnego.

W profilach, gdzie miąższość osadów serii grzymalińskiej jest naj-

większa, zaznaCza się kilka poziomów występowania otoczaków sksł miej- scowych:które świadczą z jednej strony, że do doliny dostąrczany był kilkakrotnie ^materiał z nowych' zsuwów i obrywów ze zboczy rowu, z drugiej zaś o kilkakrotnym wzmożeniu erozji przenoszącej i obtaczającej , dość grube okruchy skalne. Prawdopodobnie okresy te wiązać 'można

z etapami ^słabych przejawów procesów tektonicznych. Poziomy otocza- ków skał miejscowych występują na następujących (w przybliżeniu) wy-

sokościach w stosunku do poziomu morza: -40-:-50 m, -10++15 m, +50++70 m oraz +90++100 m n.p.m.

Spąg osadów serii grzymalińskiej położony jest okolo 122 m p.p.m.

W południowej części Niżu Polskiego wykluczona jest interpretacja roz-

winiętej sieci dolin rzecznych na tak niskim poziomie. Fakt ten, jak i okoliczności towarzyszące wyjaśniony może być jedynie poprzez przyję-.

cie koncepcji czwartorzędowego rowu tektonicznego, powstałego bezpo-

średnio przed i ewentualnie w czasie akumulacji serii grzymalińskiej.

W Krzepocinie osady wypełniające rów tektoniczny przewiercone są

w kilku otworach wiertniczych, z których najlepiej znane są profile (fig. 6) z Krzepocina lA (profil wg J. Kobyłeckiego) i lB (profil wg M. D.

Baranieckiej). W dolnej części rowu występuje seria piaszczysta od 61,0 do 85,0 m miąższości, nie znana w obrębie struktury łęczyckiej. Odpo- wiednikiem tej serii są prawdopodobnie piaski ze żwirami znacznie mniej-

mn/llTl 100

o

-I

-200

Staroczwa·r.tOTzędawe rowy tektoniczne i i-ch osady

SIedlec

KJ2 Klodawa

Pasieka k./zóic!I

pz,;

367"

Il

-100

Fig. 6. ~ile asadów seri:! k:rzepocińskiej (interglacjał kromeroki) w parównan111 z poprzednio znanymi pelniej&ymi profilama czwartorzędu okolic Lęczycy i Kłodawy

Sections 01 Ibe Knepocin serl.. (Oromer lilterglacial) comi>ared wlth previously known more complete Quaternary .ectiOllS in· Ibe vielnity 01

Lęczyca and iKlodawa

Symbole

,ak

we' om6wione w tekście .

SJ1Dbobl .. in Fig. !. To the left in lectlon lB ara .hown la;yen ot bou14er claya diIIcuMe4 in the ten

368 ^{Maria Da-}nuta Baraniecka

szej miąższości, występujące w Kłodawie po wschodniej stronie wysadu solnego (M. D. Domosławska-Baraniecka, 1969).

Seria krzepocińska składa się z piasków kwarcowych, drobno-, ^śred­

nio- i gruboziarnistych oraz piasków i żwirów zawierających obok kwarcu liczne okruchy ^(głównie otoczaki) ^miękkich, lekkich wapieni oraz - ^wśród drobnych żwirów - niewielkie domieszki szarych i różowych granitów pochodzenia skandynawskiego. W obrębie serii wyróżnić można dwa (otw. lB), a nawet cztery (otw. lA) cykle obejmujące przejście od osadów

·grubszych.do coraz drobniejszych, nawet piasków pylastych ku górze, co

wskazuje na akumulację facji ·rzecznej. Seria ta leży pod gliną zwałową

zlodowacenia południowopolskiego. Z tych względów przyjęto, że seria

krzepocińska należy do interglacjału kromerskiego. .

Na serii krzepoclńskiej leży kompleks glin zwałowych. zlodowacenia

południowopolskiego o zupełnie wyjątkowej miąższości 96 do 172 m; do- tychczas w sąsiednich obszarach znane były z okresu tego zlodowacenia

miąższości glin zwałowych rzędu lO, maksymalnie W m. Gliny zwałowe żlodowacenia południowopolskiego w Krzepocinie zawierają wiele prze- . warstwień i przemazów osadów piaszczystych czwartorzędowych oraz·

okrUChY, porwaki i przemazy skał kredowych, oligoceńskich i plioceńskich.

Skład petrograficzny żwirów (0,4+1,0 cm średnicy) z glin zwałowych

profilu lB (J. Rzechowski, B. Gronkowska, E. Kenig, 1968; R. Racinowski, J. Rzechowski, 1970) wykazuje niespotykaną w żadnych innych profilach, wielokrotnie powtarzającą się, podobną sekwencję zmian w kólejnych warstwach o miąższościach około 10 m. Wszystkie te fakty świadczą

o skomplikowanym sposobie sedymentacji gliny zwałowej, prawdopo- dobnie zaburzonym i ewentualnie o wielokrotnie powtarzającym, się na- suwaniu lądolodu na obszar obniżenia tektonicznego. ^I

Łącząc zebrane. fakty dochodzimy do wniosku, żekrzepociński rów tektoniczny powstał w początku interglacjału kromerskiego i ewentualnie

pogłębiał się w czasie zlodowacenia południowopolskiego.

Seria krzepocińska z okolic Łęczycy wykazuje wiele analogii do serii

grzymalińskiej z dorzecza Widawki. Porównywalne są zarówno miąż­

szości i skład osadów, jak też warunki sedymentacji tych serii oraz spo- sób, w jaki zachowały się pod młodszymi osadami czwartorzędowymi.

Serie tego rodzaju należy uznać za klasyczne przykłady facji osadów. ro- wów tektonicznych w południowej części Niżu Polskiego. Miąższość tych serii określa pośrednio wielkość obniżenia dna rowu, a więc zrzutów na jego brzegach rzędu 100+200 m w okresie interglacjału kromerskiego.

Mniejsze zrzuty rzędu kilkudziesięciu metrów zaznacżają się w okresach

póżniejszych - aż do czasu transgresji zlodowacenia środkowopolskiego.

Przejawy procesów tektonicznych, poza zależnością od faz wzmożenia

tych procesów w głębi skorupy ziemskiej, wykazują zależność od czyn- ników zewnętrznych I lokalnych. Przykładem czynnika zewnętrznego może być pokrywa lądolodu, której obecność wstrzymać mogła wyzwa- lanie się. wewnętrznych sił w skorupie ziemskiej w formie tworzenia uskoków i rowów tektonicznych. Zanik lądolodu stwarzał możliwość

ujawnienia się tych sił dzięki temu, że ustanie nacisku czaszy lodowej

dawało impuls do wyrównania istniejących naprężeń. Tym tłumaczyć można, że tworzenie się w czwartorzędzie rowów, uskoków i w ogóle p;rze-

mieszczeń części skorupy ziemskiej przypadało głównie na okresy po sto-

Star.ocz-wartorzędowe rowy tektoniczne i ich osady 369

pieniu lądolodów najstarszego i południowopolskiego oraz w czasieinter-

glacjałów. Efekty działania wgłębnych sił tektonicznych mogą być w naj- bardziej zewnętrznych częściach skorupy ziemskiej opóźnione w stosunku do faz działania tych sił w głębi. Czynniki lokalne, jak np. istnienie star- szych elementów tektonicznych mogą wpływać na lokalizację i kierunki

młodsZY,ch usk?ków i rowów - w tym przypadku starocziNartorzędowych.

Zakład Zd't:ć Geologicznych NUu Instytutu GeoloaJ,cznego

Warszawa, uL Rakowiecka 4

Nadesłano di:Ua 13 czerwca llł'7O r.

PISMJENNICTWO

'BA:R&NlElOKA M. D." SARNAOKA Z. (w druku) - Stratygnfia 'czwartorZędu i pa-

" ' leogeograila dor,ecu. Widawkl. SiuL Inst. Geo\. Warsmwa. '

!BAl!.AmElClK:l J. (1lJIiI2) - Studium hydrogeologiczne z obImru iKłodawy. Arch. Inst.

, GeoJ.(maSzynopis). 'Wars""wa. , '

BIERNAT. ,S .. (11166) _ !Problemy tektoniki i morfolo,U "tropu mezowjku między

Bełcha .. towem a 'Dz.iałoszynem. Kwart. geol., 12, p. 296-307, nr a. War-

. . . S"zawfl·, . . .

lILASZK'IEWIIOZ A., OI~ 5., iDĄlBRIOWSKA Z" .KAa!ICZI!lWSK!L., KO- .J?IIiK J., :MA'IJINUWSKA iL. (1968) - rIitrry • .m..tygratl! ! tekton,iki po- łudniowej CZ116ci ,rueckd łódzkiej (.ejon Bełchatowa). Kwart. 'geoJ., U, p. 279..,:0;, lir 2. Warszawa.

Cl'UIK E., Pl'WOCKI IM. (11167) - Miocef>oide, wapniate O9a<Iy jeziorne w zi<>żu węgla

brunatnego ,,Bełchatów" iPrz. geol., 15, p. 3119--406, nr 9. Warszawa.

DQMIC6[.A'WSKA-~liJilCKA M. D. (l91U) - Osaily neczne doliny Rgilewki.

Kwart. geol., 5, p. 469--477, nr 3. Warszawa.

DOMOSl.AWSKA..BARANlIECKA M. D. (l96'1) - stratygrafia czwartorzędu WlOchoo- niej części dorzecza 'Widawk!. Kwart. geoL, lI, p. 4l1li-436, nr 2. 'W,,~-

6zawa.

DOIMOSLAWSKA-BA.KAiN1łEOKA M. D. (l~ - OkoIlce Klooawy. Przewodn.ik XlJJ' Zjazdu FoJ. Tow. 'Geol., p. I'I'~1,7ł1. Warna_o

DIO'MIOSLAWStCA.aAJRANI.l!OKA iM. D., SKOMPSKJI S. ,(196'1) - DeglacjaCja 'labu lIVidawki Kwart. geol., n, p. 707-'1110, ... 3. Warszawa.

GAJ1DA B .• iOERKACZ J., :BILALAS ,Z.,iKLODNOOK1! A. {UIM) - iKomplek.sowa' do- kumentacja ,eolog!czna zlota węgla brunatnego Be!ehat6w. Arch:

1P:rzeds. GeoJ. (mll&zynop~). Wrocław .

.JEW'l'U.ClH0WII0Z S. ~l96'7) - Geneza pre.doliny warszaWIIJro.berUd.lriej między

Nerem a Mo6zczemcą. Pr. geogr. ffust. Geogr. PAIN, nr 62. Warszawa·.

K~ A., MaOIZElK K. (1962) - Po,l~d na budowę geologiczną strefy dużych

gradientów IIIly clężloo6ci w obazarze położonym na NIW od Radomska.

lPrz. geol., l', P. 33--3'7, nt l. Warszawa.

LENCEW!J'CZ S. (l9ll7) - ' iDyluwium i _Jogia środkowego Powiśla. Pr. Inst., GeoJ.,!. Wanmrwa.

LlRllKOWSKII (1., 'W0J01IK 'G. (1_) - Anormalna mi'lŻBZiOŚć utworów c~zę­

dowich w Okolicy Lęczycy i ichgene"". i1rz. ,eol., n, p. 494.-496,' nr 10.

'Warszawa.

370 Marla iDmlula Baranlecka

MAlm!{ S. (UIS7) - Mlaqm ; neokan "antykliny kłoda_klej". Pr.<. geol., 5, p. 34-38, nr 1. W&rsz8wa.

MAREK S. (1987) - 1nfrawalantyn IK-ujaw. Biul. ·lnst. Geol., _ , p. 133-23&. War- szawa.

MAlRoEK S. (191!11a) - Zarys BlTatygrafii k:redy doJnej lKujaw. IKwa~t. geol., 13, p. l~MJ .nr l. Warszawa.

MAREK S. (1IIfII9b) - Podstawy geol<lg:iczne projelOowanych wlerceil w rejonie Ko- 1)1na. Przewodnik XiIi! Zjazdu !Pel. Tow. Geol., p. 183-183. W...-wa.

NOWilCKiI J., wOźNY E (1985) - tO faun;e m!ęcZlllków z osadów miocenu illdowego w rejonie ChahieUce - Kleszczów. Prz. geoI., 18, p. 35J5--3Bl, nr 9.

Warszawa.

~ J. (1\157) - O wstępnych badaniBeh struktury solnej pod l,ęczYCI\. lBiul.

Ilinst. Geol., 105, p. 161....,188. Warszawa.

ROZYOK.I s. Z. (1lI56) - 1Da1na jura południowych lKujaw. Biul. [not. Geol, 133, p. a.,.-. Włll'II'ZoII'We.

RAC'INOWSKlI! IR., iBTlJ1OHOWSKi Il:. (1970) - Selected problems of litololY and petrOgraphy of the Idac!a.J. tUls On Central IIiIld _ e r n P<>laDd. Geogr.

pal, 17, p. 131$-&1}, Warszawa.

RlZI!lCHUWSKII J., GRIOINKOWSKA B., IKENIG K. j1968) - l'etrocrafla glin zwalo- wych Podlasła I _ z a. ArclI. Jnst. GeoL {~zyoopi6). Warnorwa..

WOZNY E. 11968) - Słodkowodna' fauna utwarów mIoceflakiich z !Belchatowa ; jej , znaczenie stratygraficzne. Kwart. aeo!.. 12, p. lB1--182,nr l .. Warszawa ..

ZNOSKO J. (1\157) - rŁary. 9tratYaratid ło:czycklego doia~u. Biul. Inst. Geol., 125.

Wa1'1lZll'Wa.

2lNOSKO J. (l~ - Geoloit1a lKujaw I wschodniej 'Wielkopolsld. Pnew: XlJl Zjazdu Pol. Tow. Geol. w Konlnle, p. 3-*. Wyd. Geol. W ... zaWlł.

Map"" ,lI;IUłYT& IiAPAHEUKA

,APEIIHE'IE'l'I I'PAEIlHhI H HX OTJlOlKEBHll

Pe310MC

OABJDo( R3 rrpoOJltutB1t TerI'oltH'1eCDiX npoI\CCCOB B 1'CISCplii:'DlhIX OTJIOze:mrn &.mo o6pa-

" , , _e q>a6eJIoB. B cran.e OIllR:LmaJO'l'Ql rpo6emr, _ Ba o6paMnmmr JJD,I\3IIBZOlt MYm.,tIhI B BOJIH I'm<Mamo!e H KaenmtHHe (.pr. ^1).

~ rpa6eH B BOlm I'xBMalmBe pacnOJIOZeH B IOlQtoll 'I8C'l1I JJo~ MY_

Jla ';reppJlTOpBlt, r1l,e Me3030łłcme 0cs088SBe 6RJIo am;&BO ~o BO BpeMJl Jiapuodt-

=tt (Ia:n,I ~ocrH, uoc:ne CU<OI'O aepxHel'Ó MClIlL Ha 3TOlt ""PP1IT<ipHII B lJDIP011/0 .. sa·

Dp~ DpOXOAJlT rpa6ea KlKm(oB8, ~ O T J I _ M1IOI1eBa H B03MOlI:BO 30QtBa. MBOIleBom.re O'IJiO::&ćlDUI BMecrt C JJJlBC'I'8.MI[ 6yporo yrJIJ[ TaKZe pa36BTH cópocaMJt,.

mTOp!oIe. Yr8C8IOT nap; r~ OTJIOlIftIKD.(A', o'I'ltOC:HMYMll: K. ~ BepX8M ~

l!lDl _ ~ IJNIt5eH ^~yer o JIOOCl'IUIOonemnr =BH'IIDJIX

1IIJOQ«COB. ()a, Ip&6eDa Bom I'mDmmnIa npoxOAJlT lIO'll1l nap8JIJIO!IldIO _ _ Ta·

TOBlł'łeCEBM 3JleMmlTaM. Ha ~ OC& BCMHOro 01XJIOIlJlC'l'Cir ]t C3 OT OCBOBHOI'O DDIpOmoro

_ . IIl':IIpRBa rpa6eBa _ 0,5-1 KM, a _ OEOJIO 40KM ("'Br. 2).

rpa6eR. 3&Jl()JIHeB JleC'Ia81łC'IHM OTJIODltIIJlM:B C łdJIO['()~ npBMeCKMB: UMeBllYX

I""""""" • l1IJIloI[K lI!lIOlJIIdtt,I DDpoIl _ • -.a. Coopa.!IIMCI:B ~ OIlOJtJBB 1J»-

StTeSiZCzenie 371

'TBIIHWX OTJIO:a:cmdt B aexoropwx pa3pe38X MOmtO OT~ I:lRDIB"lHOCTb ~ ~U ^..

1DrCT>V< OTnO_ (~. 5). CepI/lI :mrx oTnoommll

-=

"""Ba .... .

MainDiI.cma ceplildt. Olta p;ocmraeT 100--150 M., a Ma.kCHMaJIl,.JiO 257 M. 3'1'0 COBeP~O H&- o.ofilJllDl8Jl MOJItIlOCTb 'AM mo60.o

lfCTBepTB'QIol: CCPBB. lOEIlol 1IaCTH TIOJILCJ:oJt BH3MeItHoCTB.

06I$R" MODtEtOCT'l> qe~ OTJIO~ B MeCTHOCTB Ih"CIlI1I30Re rpa6cua Jl;OCTKraeT 318 ^M.

rpa6c" B K>rammme paarono:ae.. Ba _ _ 3&DII,III!OM

06_"""

..yJIl>lllol

BB IpaJOU,e

e

("'BT. 4). HMeHIIO 3,1\ec& pacuOJIo:ae..

_TII'<lI>DI

OTJIO.ze1Ddt - CIIWIIIe 315 M. P&Bee CaMaa: 6on:&IIJaj[ MOII(ltOCTlo 1ICTBepTHmWX OTJJOmmxa:~ l1o.O'"

~ 150 ... (",Ill'. 6), 6 ... ..,.,...,.,.... B w:p""'!IOCiai<.JI::Jil'iIJuw;' Knoj\1lBlol.I'pa6e"·B Kc- IIOD;HB.C 38lIOJIReH oepBdt ~ OTJlOBHlil: c 6om.m:ln.r J:OJJlNeCTBoM: ram.xa: R x:aMe:dln.a.

o

poccmxeA

mic - 6O-8S ..w. '&mre, B ⁰ K1m1~M 'rpa6Cme 38JIeIaeT ltOMlIJleIC B8.J1yJtBl.1X rJlllll lOuG-

.lIOJlIoCKoro (KpaltOllCKOro) 0 _ C lleo6i.mtO 6onLDIOII MOII\HOCThIO 96-172 ... 11 C ~_­

:,."pllolI CBOlo:TolI ce_lI'I'aiIBeIi .

. Cocl1IB IllU1j)AK'fOp OTn_l'Jl'Ii>tiuImIaoll." .,...,.,1\iDIaOII cepllll )'IOU1oI~ sa ...,.00 np:oBCX~BlJC c )"t8.C1'HeM B auyMyJIJ(D;RB n.pcTQBHX OCTaTIOB. Ha OClloBaJOm :noro. ~ ^Ta.DtC

o ~3& pacoOJlO£lDDl DOl1o. IIIUI)"inu.u.m rJIlllOLMll IOlDiorxOJlJaCI:oro OJIWHCIID, 3TH OTJIOBHBS :MOmrO 0TlR:CI'H i: Kj)OMePcmMY mtreprJIJlIJ;B&JtY. TUHM 06pa30M, 06pa30aaB:a:e ~~ B~

TmirMamrm.t

o .

lIemmn(y ouyc:i.Hu lIRa ~ T ••• IICJIII'DIIIY ar.mniny,ll c6POCOB, 060:ma'llUOlllllX"";'"""",

.Momm

o 3T1IM OAflOIp&TBloIM ~M. MeJt.blmle, 6o.nce 1I0~Jli.lc c6PocW IIOp~ HCCKom.mx ;qec.KT- EB MeTPOB 0603Ba1l8JIllCl,. BC :apcMJ[ M830Beumro HHTePrJDfIJ;1l8JI8. «50JI&DIoro), 0 tleM CB:a.u;eTe.nD-- CI'ByCT. HBUpIlMCp, c6poc, R&pymamm;d :mecxo.m.:m ropli3OBTOB B8.JIYHI[EoIX rnmt IOmlo-nOJlhoo aoro OJIt,lleHellllll (~. 3). ~ O D Y - <J>parMmrroB rp8fieJm 6WJIO BOOMOmro B nep-

~o~ Tp8lICl'pCICCII CJ)eAI'fe~ ~BmtU, ^{0 1leW} CB~ JteoCiiJrl'[Hoe ~e.ttHe

MO~ 38CT0ttHI.lx OTlIOJC:eBJdt .9TOI'O nepiJOAL

I'pa6cB. :a BOJIB ~ MOZllO C'IIIT8.TL KJlBCCHIitiClOiM IIpOJlBJleHBeM BOOOOItOBJIeBB:YX

Tn:y(;1I:Hm.iX TeITOIlJIiieC1HX npcrnea:oB. a 06PauoB8JDle rpa.«5eBa B ⁰ KzenoIJ;BBe, JepOMe TOro. (5J.IJJO OOytJroBJIeRO ~ COJIJlIILIX MaCe C o6p&MJIeHHJI" EYDona B ~ ~ eQ5 ,.mI-

BOro" DIO,Aa8CXOCO KyIIOna.

Ornoaemrx ~ H .... euou;H.JiCZoI. cepd c.ue,ayeT npJl3Jla11. 3& TBIDI'IIIWI IIPlDtleP JU)eBH6ielaepIB~ ~ rpa6eHoa B lOKROI' ~ nO.JIJ.C:I:ol HH3MClIJtocm. ⁰

Maria Danu!a lBAiI.AN!IIElClA

·OLD-QUATEBNABY GBABI!IIiS AND TRJ!IR DEPOSITS

Summary

Fonn&tiGn of. grab...,. ^W8<! one of. <the <Iectonlc proc .... .., charaderiBl;ie ^of the Quaotemary period. The artIc:le <ieala with <the graboos found ita occur within the marginal pad of the L6dt <trough at Wola Clo'~na and iKl'ZepoocIn (Fig. '11.

The Quaternary graben at Wola Grzymailma is slitullted in ^~he SGt>the.r:n part of the L6dt trough, where the Mel102lOle ,hasemeM la strongly dl&located .... a result of La!'amle activity, after ithe uppermost CZetaeeous lIlme. W>l1tin thJ3 area a WoE