Elżbieta Osewska
Motywy zainteresowania katechezą
rodzinną we współczesnym kościele
Studia nad Rodziną 9/2 (17), 113-123
Studia nad Rodziną UKSW 2005 R. 9 nr 2(17) E lżbieta OSEW SKA
MOTYWY ZAINTERESOWANIA KATECHEZĄ RODZINNĄ WE WSPÓŁCZESNYM KOŚCIELE
F undam entem katechetycznego posłannictw a rodziny je st jej konstytu cja etyczno-antropologiczna. W spólnota rodzina jest m iejscem szczególnej syntezy i przenikania praw dy teologicznej i antropologicznej. R odzina p o siada swoje korzenie w planie sam ego Boga, który związał z nią specjalne pow ołanie, a zarazem obdarzył ją wyjątkowymi m ożliwościami do jego re alizacji. R odzina jako kom unia osób je st niezastąpionym m iejscem do p e ł nego rozwoju każdej ludzkiej osoby1.
Teologia rodziny ukazuje rodzinę również jako „Kościół dom ow y”, co odnosi się zarów no do jej egzystencji, ja k i funkcji. R odzina jako kom órka K ościoła przyczynia się do jego w zrostu i urzeczywistnia jego p o tró jn ą m i sję. Z funkcji profetycznej K ościoła wypływa bezpośrednio katecheza ro dzinna, k tóra nie m oże być je d n a k zrealizow ana w całości bez podjęcia funkcji kapłańskiej i królewskiej2.
Czy je d n a k w ystarczy p re z e n ta cja fu n d am en taln y ch założeń z zakresu teologii rodziny? Jak ie dod atk o w e m otywy skłaniają w spółczesny K o ściół do ponow nego, pog łęb io n eg o i bardziej system atycznego z a in te re sow ania się k atech e zą ro d zin n ą? Czy dośw iadczając głębokich p rz e o b ra żeń rodziny dokonujących się zarów no w jej stru k tu rze, ja k i w zakresie pełnionych funkcji m ożna n a d a l odw oływ ać się do m isji katechetycznej rodziny3?
1 Por. J. Stala, Podstawy teologiczno-antropologiczne katechezy rodzinnej, Tarnów 1998, s. 175-272.
2 Por. tamże, s. 319; szerzej na ten temat w: Drogi katechezy rodzinnej, red. E. Osewska, J. Stala, Poznań 2002; E. Osewska, J. Stala, W kierunku katechezy rodzinnej, Kielce 2003; J. Stala, Tradycja katechezy rodzinnej w diecezji tarnowskiej, Tarnów 1999; J. Stala, Kateche za o małżeństwie i rodzinie w Polsce po Soborze Watykańskim II, Tarnów 2004.
3 Por. K. Misiaszek, Katecheza dorosłych w Dokumentach Kościoła, w: Katecheza doro słych we wspólnocie Kościoła, red. K Misiaszek, Warszawa 2002, s. 31; J. Bagrowicz, Z proble matyki katechizacji rodzinnej, AK 1979, R. 71, T 93, z. 424-425, s. 205-207; M. Majewski, Pe- dagogiczno-dydaktyczne wartości katechezy integralnej, Kraków 1995, s. 69.
1. Katecheza rodzinna historyczną praktyką Kościoła
Kościół pierwszych wieków skupiał się na form acji dorosłych, aby p o przez m atki i ojców katechizow ać dzieci4, nie m iał je d n a k specjalnie w yod rębnionego nauczania religijnego dzieci i młodzieży. Rodzice uczestnicząc w liturgii sprawowanej w dom ach rodzinnych i w kościele - dzięki Słowu B ożem u skierow anem u do nich i dzięki łam aniu konsekrow anego Chleba - stawali się nowymi ludźm i i realizow ali swoje katechetyczne posłannictw o poprzez codzienne świadectwo wiary, ukazywanej osobowo w każdej życio wej sytuacji5.
W późniejszym okresie starożytności chrześcijańskiej podejm ow ano próby dopuszczania dzieci do udziału we w stępnej części liturgii, aby zap o znać je z tajem nicam i wiary. Jed n a k pow szechniejszą form ą katechizacji był k atech u m en at rodzinny, w którym m odlitw a oraz w spólne i p ełn e za angażow anie się w w ierze nie tylko uczyły m łode pokolenie o w ierze chrze ścijańskiej, ale p rzed e wszystkim w prowadzały w jej rzeczywistość, form o wały osobowość i kształtowały postaw ę6.
Życie religijne pierwszych chrześcijan było skoncentrow ane na liturgii, stanowiącej źródło i cel katechizacji. N ie było potrzeby tw orzenia katech e zy innej niż rodzinna, gdyż rodzina była zdolna przekazać depozyt wiary i uform ow ać osobow ość chrześcijańską. B ezpośrednie, spontaniczne wy chowanie, bliskie więzi rodzinne oraz atm osfera dom u rodzinnego sp ra wiały, że w rodzinie w zrastali świadom i i odpow iedzialni świadkowie Chry stusa, którzy przekazywali depozyt wiary następnym pokoleniom 7.
W zrost liczebny chrześcijaństwa, w tym duża liczba osób, k tóre przyjm u jąc chrzest nie m iały pogłębionej świadom ości chrześcijańskiej skłoniła Kościół do zainicjowania dokształcania w wierze. Tego zadania p o d ejm o wali się najczęściej ludzie wykształceni w szkołach klasztornych i k ated ral nych. W średniow ieczu rodzina n adal zajm ow ała się katechizacją, ale je d nocześnie kształtow ała się nowa jej form a, zależna bezpośrednio od K o ścioła8. W arto je d n ak pam iętać, że w zrost wiary nowego pokolenia
chrze-4 Por. A. Żurek, Święci synowie świętych matek - chrześcijańskie wychowanie w starożyt ności chrześcijańskiej, w: Drogi katechezy rodzinnej, red. E. Osewska, J. Stala, Poznań 2002, s. 228-239.
5 Por. R. Murawski, Wczesnochrześcijańska katecheza (Do Edyktu Mediolańskiego - 313 r.), Płock 1999, s. 62-66.
6 Por. J. Danielou, H. J. Marou, Historia Kościoła, Warszawa 1984, s. 68-74.
7 Por. F. Proctor, Teaching Faith in the Family: a Historical Overview, „Religious Educa tion” 1996, nr 91, s. 45n.
8 Por. M. Majewski, Zainteresowanie katechezą rodzinną i próby jej interpretacji, RTK 1975, R. 22, z. 6, s. 40n.
[3] MOTYWY ZAINTERESOWANIA KATECHEZĄ RODZINNĄ 115 ścijan dokonyw ał się w dużym stopniu poprzez uczestnictw o w życiu ro dzinnym i społecznym, które było przesycone elem entam i religijnymi9.
W czasach nowożytnych, począwszy od hum anizm u poprzez oświecenie, aż p o w iek X IX , um acniało się społeczne znaczenie szkoły10. Szkoły założo ne przez Kościół nadal posiadały istotną rolę społeczną, zwłaszcza w zakre sie wychowania religijnego. Jed n ak pow oli coraz większego znaczenia n a bierały szkoły świeckie z nowym program em i m etodam i pedagogiczno-dy- daktycznymi. W yodrębniły się wówczas dwa kierunki kształcenia: kościel ny, akcentujący treści objaw ione i świecki, uwzględniający w pewnej m ierze treści religijne, głównie je d n a k podkreślający treści naturalne, etyczne oraz kulturow e. Stopniow o form ow ało się zaufanie całego społeczeństw a do n o wego system u kształcenia. Szkoła zyskała au to ry tet i stała się pierwszym środowiskiem wychowania i nauczania dzieci, natom iast wyraźnie osłabło oddziaływanie katechezy rodzinnej, zaś katecheza parafialna dokonała modyfikacji sposobów przekazyw ania treści, a później przeszła całkowicie na te re n szkoły11.
W łączenie katechezy w system kształcenia spow odow ało istotne zmiany. K atecheza stała się lekcją, podczas której położono nacisk n a przekaz w ia dom ości religijnych. S truktura i m eto d a zarów no lekcji, ja k i katechezy by ły takie sam e, dlatego też nie m ów iło się już o katechezie, ale o lekcji reli gii. N auczanie religijne zm ierzało do przekazyw ania wiedzy teologicznej, rozwoju świadom ości religijnej i form ow ało m entalność chrześcijańską, ale nie było w stanie inicjować i kształtow ać postaw wiary12.
Rodzice zaś coraz bardziej ufali m etodom pedagogiczno-dydaktycznym szkoły. W tym kontekście katecheza rodzinna zam ieniła się jedynie w pry watny, przygodny i dopełniający wpływ rodzicielski. Funkcja katechetyczna rodziny została ograniczona do wysyłania potom stw a do szkoły, spraw dze nia pracy dom owej, udzielenia niezbędnej pom ocy czy w drożenia dziecka do zachowywania szkolnej dyscypliny13.
Stopniow o je d n a k zaczęto dostrzegać b raki tej sytuacji. Krytyka starej szkoły dokonująca się w pierwszej połow ie X X wieku, psychologiczne b a dania osobowości dziecka i socjologiczne środowiska wychowawczego d o prowadziły do uznania, że wychowanie w ogóle, a w nim także wychowanie religijne, nie m oże być sprow adzone do szkolnego nauczania. Szkoła - o d dzielona od społeczeństw a - jest bezsilna w swoim oddziaływaniu,
nato-9 Por. W. Koska, Katechetyka, Poznań 1nato-987, s. 20-25.
10 Por. M. Majewski, Pedagogiczno-dydaktyczne wartości katechezy integralnej, dz. cyt., s. 63. 11 Por. W. Koska, Katechetyka, dz. cyt., s. 29-34.
12 Por. M. Majewski, Pedagogiczno-dydaktyczne wartości katechezy integralnej, dz. cyt., s. 63-64.
m iast dopiero zjednoczony wpływ w ielu środow isk m oże efektywne pom óc w rozw oju pełnej osobowości dziecka14.
W okresie m iędzywojennym ruchy: pastoralny, katechetyczny i litu r giczny przyczyniły się do w ypracowania naukowych podstaw oraz pow iąza nia katechezy z duszpasterstw em K ościoła15. Ponieważ szkoła przede wszystkim przekazywała doktrynę chrześcijańską, katecheza parafialna skupiła się na inicjacji chrześcijańskiej, starając się w prowadzić katechizo- w anego w życie Kościoła. Z e w zględu na um acnianie się wpływu szkoły i parafii zawężał się zakres możliwości katechizacji w rodzinie. Rodzice przeciążeni pracą, odczuwając b raki swego wykształcenia religijnego i fo r m acji duchowej, uznaw ali katechetów szkolnych i parafialnych za specjali stów i bez zastrzeżeń oddaw ali im dzieci. Isto tn ą zm ianę odniesienia do k a techezy rodzinnej przyniósł dopiero Sobór W atykański II.
2. Katecheza rodzinna nadzieją odnowy współczesnego Kościoła
Kościół jako żywa w spólnota chrześcijańska, potrzebuje ciągłej odnowy, jednakże nie chodzi tylko o odnow ę struktury Kościoła, ale o odnow ę w ia ry i ducha Jego członków. Pow ołaniem każdego człowieka je st „stać się d o rosłym i żyć ja k dorosły”16, rów nież dorosłym i dojrzałym w w ierze uczniem Jezusa Chrystusa. O dojrzałej w ierze m ożna zaś m ówić jedynie w p ersp e k tywie osobow ego spotkania Boga i człowieka oraz przylgnięcia człowieka do osoby Jezusa Chrystusa i pójścia za Nim (por. D M 13; por. C T 5; por. D O K 53). Z ad an iem katechezy je st udzielenie pom ocy w dojrzew aniu w ia ry człowieka i przybliżanie go do w zoru dojrzałości, jakim jest osoba Jezu sa Chrystusa17.
Szczególne znaczenie w tym zakresie m a k atech eza ro d z in n a 18, k tó ra w inna zm ierzać do ob u d zen ia, a n astę p n ie rozw ijania i u m acn ian ia żywej i św iadom ej postaw y wiary w śród ludzi ochrzczonych - zarów no
zaanga-14 Por. L. Woloszynowa, Dzieciom - Rodzicom - Nauczycielom, Kielce 2001, s. 177-181. 15 Por. M. Majewski, Pedagogiczno-dydaktyczne wartości katechezy integralnej, dz. cyt., s. 65; W. Kubik, Zarys dydaktyki katechetycznej, Kraków 1990, s. 76-78.
16 KWCh 10.
17 Por. D. Kurzydło, Koncepcja katechezy dorosłych we współczesnych Dokumentach Ko ścioła, dz. cyt., s. 78, 88-89.
18 Drogi katechezy rodzinnej, red. E. Osewska, J. Stala, dz. cyt.; E. Osewska, J. Stala, W kie runku katechezy rodzinnej, dz. cyt.; W kręgu rodziny, red. E. Osewska, J. Stala, Poznań 2003; J. Stala, E. Osewska, Fundamentalne podstawy i obszary katechezy rodzinnej, Tarnów 2000; J. Stala, Konieczność katechezy rodzinnej, „Katecheta” 1999, nr 5, s. 6-10; J. Stala; Podstawy teologiczno-antropologiczne katechezy rodzinnej, Tarnów 1998; J. Stala, Tradycja katechezy rodzinnej w diecezji tarnowskiej, dz. cyt.; J. Stala, Katecheza o małżeństwie i rodzinie w Pol sce po Soborze Watykańskim II, dz. cyt.
[5] MOTYWY ZAINTERESOWANIA KATECHEZĄ RODZINNĄ 117 żowanych, ja k i „zagubionych” czy niekonsekw entnych w jej w yznaw a niu; aby n astę p n ie w yrażała się o n a w codziennych postaw ach, decyzjach i zachow aniu człow ieka (por. D A 14; K D K 11, 21, 57; KK 35; D W C H 10). D ro g ę do osiągnięcia dojrzałej w iary w idzi K ościół w stopniow ym p o znaw aniu O bjaw ienia, d ążen iu do Jego głębszego zro zu m ien ia i n a stęp n ie rozw iązyw ania w jego św ietle codziennych problem ów życia ludzkiego19.
W ten sposób Kościół rów nocześnie aktualizuje i kontynuuje zbawczą m isję Chrystusa, by poprzez głoszenie Ewangelii o K rólestw ie Bożym, uczynić wszystkich ludzi uczestnikam i zbawienia, uzdolnić ich do odpow ie dzialnego przyjęcia tego zbawienia i towarzyszyć im w procesie dojrzew a nia wiary do p ełn i eschatologicznej20. Tak rozum iany i realizow any proces ewangelizacji, ze w zględu n a swoje specyficzne zadanie łączy się bardzo ści śle z w ew nętrzną odnow ą Kościoła. M ożna naw et powiedzieć, że odnow a K ościoła dokonuje się właśnie przez ewangelizację i katechizację.
Kościół m a rów nocześnie świadom ość tego, że sam a działalność ew an gelizacyjna nie doprow adzi człowieka do dojrzałej wiary, a jedynie może pobudzić proces jej rozwoju i form ow ania. Chrześcijanin po trzebuje „inte gralnej i stałej form acji” (C hL 57). D latego Jan Paweł II mówił o „k ateche tycznym pogłębianiu wiary” (T M A 47). K atecheza „m a doprow adzić do dojrzałości w iarę już zrodzoną w duszy i ukształtow ać prawdziwego ucznia Chrystusa przez pogłębione i bardziej uporządkow ane poznanie Osoby i nauki Chrystusa, naszego P ana” (C T 19). K atecheza jest istotnym etapem procesu ewangelizacji, poniew aż daje rozum ow e podstaw y wiary oraz otw iera perspektyw ę pełn i chrześcijaństw a21.
Pom iędzy rodziną a K ościołem istnieją ścisłe związki. Kościół je st „ro dziną dzieci Bożych” (K D K 40), a rodzina chrześcijańska jest Kościołem domowym (por. KK 11; K D K 48). D zięki takiej analogii i w zajem nem u p o w iązaniu rodziny z K ościołem dokonuje się integracja życia i wiary. Z je d nej strony Kościół wychowuje rodzinę do w ypełnienia pow ołania i realiza cji zadań wynikających z polecenia Bożego, a z drugiej - sam się form uje na wzór rodziny. D ynam izm rodzinny, relacje personalne m iędzy jej członka mi, w spólną odpow iedzialność za jej rozwój bierze Kościół za własny ideał. D latego należy mówić zarów no o uczestnictw ie K ościoła w życiu rodziny,
19 Por. KO 5; DWR 10; R. Łukaszyk, Osobowy charakter wiary katolickiej, w: W kierunku człowieka, red. B. Bejze, Warszawa 1971, s. 187-202.
20 Por. D. Kurzydło, Koncepcja katechezy dorosłych we współczesnych Dokumentach Ko ścioła, dz. cyt., s. 85-86.
21 Por. Por. J. Stala, Podstawy teologiczno-antropologiczne katechezy rodzinnej, dz. cyt., s. 61-121; D. Kurzydło, Koncepcja katechezy dorosłych we współczesnych Dokumentach Ko ścioła, dz. cyt., s. 95-96.
ja k i o zaangażow aniu rodziny w życiu i rozwoju Kościoła22. „Szczęście oso by i społeczności ludzkiej oraz chrześcijańskiej - stw ierdza V aticanum II - wiąże się ściśle z pom yślną sytuacją w spólnoty m ałżeńskiej i rodzinnej”
(K D K 47).
N au k a S o b o ru W atykańskiego II przypom ina, iż rodzice udzielając sobie sa k ra m e n tu m ałżeństw a, d ając życie dziecku i niosąc je do chrztu są zobow iązani do jeg o rozw oju fizycznego i duchow ego. „R odzice, p o niew aż dali życie dzieciom , w najwyższym sto p n iu są obow iązani do wy chow ania p o to m stw a i d lateg o u z n a n i za pierw szych i głównych w ycho wawców” (D W C H 3). D lateg o dziecko przychodząc n a św iat m a praw o pełn eg o w ychow ania osobow ego, k tó re n ajdoskonalej realizu je się w ro- dzinie23.
Tworzenie w spólnoty rodzinnej i wychowanie dziecka sprzyjają zacie śnieniu więzów m iędzy rodziną a Kościołem . Kościół w spierając rodzinę w p ełnieniu jej podstawowych zadań - urzeczywistnia sam siebie. Wykony w anie tych funkcji je st jednocześnie realizow aniem katechezy rodzinnej. Sobór W atykański II wymienia funkcję profetyczną, kapłańską i pasterską Kościoła. W ym ienione funkcje p ełn i cały Kościół jako L ud Boży, a w nim szczególne zadania przypadają rodzinie.
Posługa Słowa B ożego d o k o n u je się w rodzinie, gdy rodzice u c zestn i cząc w liturgii p rzek azu ją dzieciom słow o skierow ane do nich w K oście le, gdy rozm aw iając na tem aty religijne w ysłuchują ich w ątpliw ości i w raz z nim i rozw iązują tru d n o ści religijne, gdy posyłając dzieci na k a tech iza cję in te re su ją się ich zaangażow aniem w k atech ezie, w ynikam i wiedzy religijnej, kształtow aniem postaw y religijno-m oralnej. F unkcję k a p ła ń ską ro d zin a w ypełnia ukazu jąc w kapłaństw ie sak ram en taln y m zbawcze oddziaływ anie C hrystusa, do b rze przygotow ując dzieci do sa k ram en tu p o kuty i E ucharystii, bierzm ow ania i m ałżeństw a, uczestnicząc św iado m ie i czynnie w liturgii, p ielęg n u jąc m odlitw ę w spólnotow ą i tw orząc kli m a t pobożności. N a m ocy funkcji pastersk iej ro d zin a w łącza się w c a ło k ształt życia p arafia ln eg o , p o d ejm u je d o brow olne zobow iązania duszpa- stersko-charytatyw ne, rozw ija w sobie d u ch a ofiary o raz realizu je z a d a nia ap o sto la tu św ieckich24.
W świetle wypowiedzi dokum entów Soboru W atykańskiego II rodzina chrześcijańska buduje, wzm acnia i odnaw ia Kościół nie tylko w sensie
ilo-22 Por. M. Majewski, Pedagogiczno-dydaktyczne wartości katechezy integralnej, dz. cyt., s. 67. 23 E. Osewska, Kierunki współczesnej katechezy rodzinnej odczytane w literaturze pedago- giczno-katechetycznej, w: Drogi katechezy rodzinnej, red. E. Osewska, J. Stala, dz. cyt., s. 12 25; E. Osewska, J. Stala, W kierunku katechezy rodzinnej, dz. cyt., s. 181-269.
24 Por. J. Wilk, Problem współczesnego katechumenatu rodzinnego. (Studium pedagogicz- no-pastoralne), Lublin 1976 (mps), s. 82.
[7] MOTYWY ZAINTERESOWANIA KATECHEZĄ RODZINNĄ 119 ściowym, ale przyczynia się do jakościow ego w zrostu K ościoła w podw ój nym sensie: „ad extra” - rozum ianym jako w zrost zew nętrzny i „ad in tra ” - poprzez intensyfikację w ew nętrznego życia Kościoła.
Z n aczen ie katechezy rodzinnej w pro cesie odnow y w spółczesnego K o ścioła zostało rów nież p o d k re ślo n e w ad h o rtacji Catechesi tradendae25. D o k u m en t opisuje zarów no działalność katechetyczną w rodzinie, wy m ieniając jej isto tn e składniki (św iadectw o życia chrześcijańskiego, przyj m ow anie sakram entów , przeżyw anie ro k u liturgicznego i w ydarzeń r o dzinnych, w erbalizację dośw iadczenia, przekaz praw d wiary, p e rm a n e n t n ą form ację), ja k i katech ezę rodziną, k tó ra odgryw a szczególną ro lę we współczesnym środow isku pluralistycznym . O jciec Święty Jan Paw eł II uznaw ał katech ezę ro d zin n ą za fu n d am en taln ą, zespalającą ró żn o ro d n e w artości i b ard zo wpływową. D lateg o katech eza ro d zin n a nie m oże być ograniczona do katechizacji w rodzinie, ale pow inna obejm ow ać fo rm a cję religijno-katechetyczną ro d zin n ą oraz w spółpracę m iędzy rodziną a innym i instytucjam i i organizacjam i pom agającym i jej w realizacji p o słannictw a katechetycznego.
P odm iotow a ro la rodziny ja k o środow iska wychow ania człow ieka i j e go form acji religijnej zo stała rów nież d o strzeżo n a w K atechizm ie K o ścioła K atolickiego26, organizow anych M iędzynarodow ych K ongresach R odzin27 o raz fakcie ogłoszenia ro k u 1994 - M iędzynarodow ym R okiem Rodziny. Św iadectw em nadziei, ja k ą K ościół przyw iązuje do rodziny jest tak że L ist do R o d zin 25, w którym O jciec Święty Jan Paw eł II przypom ina św iatu o n iezastąp io n ej ro li rodziny w p ro k re a c ji i w ychow aniu czło wieka.
K ościół ju ż od swoich początków m iał głębokie p rzek o n an ie, że k a te cheza ro d zin n a przyczynia się w dużym sto p n iu do k ształtow ania d o jrz a łej w iary członków rodziny, d lateg o rów nież w spółcześnie troszcząc się o swoją odnow ę, z nad zieją patrzy na k atech ezę ro d zin n ą. Już w samym fakcie u d ziela n ia ch rz tu m ałym dzieciom m o żn a d o strzec żywe p rz e k o n an ie K ościoła, że rodzice p o d ejm ą odpow iedzialność za rozwój relig ij ny dzieci i swój w łasny29. Rozwój i odnow a K ościoła nie je st m ożliw a bez zaangażow ania w Jego m isję dojrzałego w w ierze człow ieka, zaś rozwój
25 Jan Pawel II, Adhortacja apostolska o katechizacji w naszych czasach Catechesi traden
dae (16.10.1989).
26 Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994.
27 Zob. XVIII Międzynarodowy Kongres Rodziny, Warszawa 1994. 28 Jan Paweł II, List do Rodzin Gratissimam sane (2.02.1994).
29 Por. R. Murawski, Teologiczne podstawy katechezy dorosłych, dz. cyt., s. 180-182; A. Po tocki, Katecheza dorosłych w przemianie, w: Katecheza dorosłych we wspólnocie Kościoła, red. K. Misiaszek, Warszawa 2002, s. 68.
i duchow y w zrost człow ieka nie je st możliwy bez K ościoła o tw arteg o na jeg o potrzeby.
3. Katecheza rodzinna formą dialogu Kościoła ze światem
Z aangażow anie Kościoła w sprawy tego świata, ogólnie nazywane dialo giem K ościoła ze światem i w spółczesną cywilizacją, jest w ypełnieniem zbawczego posłannictw a Kościoła. Chrześcijanie są posłani do świata, aby przem ieniać go od w ew nątrz m ocą, k tórą czerpią z w ew nętrznego życia w spólnoty eklezjalnej30.
Kościół uznaje współczesny świat za p a rtn e ra dialogu i współpracy, do którego staje jak o L ud Boży, posiadający św iadom ość nieustannych p rz e m ian świata i przenikania się rzeczywistości duchowej i m aterialnej, d late go pro p o n u je światu integralny rozwój i budow anie kultury, k tóra jest kul tu rą życia. U znając słuszną autonom ię tego świata, chce być p rom otorem rodzenia się bardziej dojrzalej społeczności ludzkiej. Nie zachowuje dla siebie bogactwa, które poznał, ale p o trafi go udzielać, dostosow ując się do potrzeb i możliwości współczesnego człowieka, który „jest pierwszą i p o d stawową drogą K ościoła” (R H 14).
D la katechezy rodzinnej wypływającej w prost z życia rodzinnego, n ie zm iernie istotne je st poznanie zarów no treści tegoż życia, ja k i życia spo łeczno-kulturow ego otaczającego świata. Z tej racji należy sięgnąć do ad- hortacji apostolskiej Jan a Pawła II Familiaris consortio31, zajmującej się sy tuacją i zadaniam i rodziny w świecie współczesnym. D o k u m en t om aw ia sy tuację współczesnej rodziny, p rezentując zarów no aspekty pozytywne, jak i zagrożenia. Przypom ina zamysł Boży względem m ałżeństw a i rodziny, wzywając rodzinę, by stała się tym, czym jest ze swej natury - w spólnotą ży cia i miłości. D ziałania katechetyczne podejm ow ane w rodzinie - w spólno cie życia i m iłości pozw alają na takie uform ow anie jej członków, by byli zdolni do: budow ania w spólnoty osób, służby życiu, udziału w rozwoju spo łeczeństwa, uczestnictw a w życiu i posłannictw ie Kościoła.
N atom iast zgodnie z adhortacją apostolską o ewangelizacji w świecie współczesnym32, wszyscy członkowie rodziny są wezwani do dzielenia się Ew angelią oraz w yrażania jej życiem w obec siebie nawzajem, innych rodzin i całego otoczenia, co należy uznać ze bezpośrednie wezwanie członków
ro-30 Por. D. Kurzydło, Koncepcja katechezy dorosłych we współczesnych Dokumentach Ko ścioła, dz. cyt., s. 114.
31 Jan Paweł II, Adhortacja apostolska o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym Familiaris consortio (22.11.1981).
32 Paweł VI, Adhortacja apostolska o ewangelizacji w świecie współczesnym Evangelii nun
[9] MOTYWY ZAINTERESOWANIA KATECHEZĄ RODZINNĄ 121 dziny nie tylko do k o n tak tu z otaczającym światem, ale przede wszystkim do podejm ow ania z nim dialogu według zasad Ewangelii.
W ydaje się, że w X X I w ieku bardziej niż w jakim kolw iek innym czasie, m etody działania Kościoła nie m ogą być „m etodam i św iata” , skoro E w an gelia pokazuje jednoznacznie, że jedyną autentyczną m eto d ą działania m o że być pokora, praw da, uczciwość i dobroczynność. Z drugiej strony k o n tekst historyczno-społeczny m a również swoje wym agania i swoje obow iąz ki, k tóre należy wypełnić. Z naczącą pom ocą w dziele form acji w spółcze snych chrześcijan m oże okazać się katecheza rodzinna, k tó ra m a szansę na długotrw ałe, chociaż spontaniczne kształtow anie chrześcijan, na poszcze gólnych etapach ich rozwoju osobow ego i religijnego. K atechetyczna fo r m acja wszystkich członków rodziny um ożliwia nabycie i rozwijanie u m ie jętności praktycznego łączenia m etody ewangelicznej ze społecznym zaan gażowaniem w świecie.
D ialog m iędzy K ościołem i światem je st zatem w dużym stopniu zależny od dobrego przygotow ania ludzi świeckich, którym Kościół najpierw , p o przez katechezę rodziców33, chce pom óc w dojrzałym odnoszeniu się do otaczającego świata i jego spraw, a jednocześnie uzdolnić do wcielania Ewangelii w życie rodzinne. Rodzice, m ałżonkow ie, dziadkow ie i inni d o rośli świeccy, z racji swego um iejscow ienia w świecie, m ogą najbardziej sku tecznie pow odow ać taki rozwój świata, który będzie zgodny z zam ierzenia m i Stwórcy: „aby ludzie zgodnym wysiłkiem kształtow ali p o rząd ek spraw doczesnych i ciągle go doskonalili” (D A 7)34.
D o k u m e n t M iędzynarodow ej R ady do Spraw K atechezy przypom ina, że często tylko ludzie świeccy są w stan ie „być zaczynem królestw a, św iad kiem now ości i p ięk n a Ew angelii, w oli przem iany i wyzwolenia, zgodnie z nauczaniem Jezusa C hrystusa” (K W Ch 22), zarów no w środow isku d o mowym - rodzinnym , co w ydaje się a k u ra t dość n a tu raln e, ale także w środow isku pracy, znajom ych, przyjaciół. W świecie i dla św iata, to oni stanow ią K ościół, d lateg o świat staje się dla nich polem i narzędziem w realizacji ich chrześcijańskiego pow ołania (por. C hL 9. 15). Aby je d n a k ludzie świeccy m ogli p o d jąć to pow ołanie św iadczenia i przekazyw ania posłannictw a ew angelicznego nowym pokoleniom , nowym n aro d o m i n o wym k u ltu ro m m uszą najpierw sam i zakorzenić się w K ościele, który p o przez sakram enty i k atechezę, będzie dla nich przew odnikiem , wspar-33 Por. H. Lombaerts, Poszukiwanie współczesnych modeli katechezy dorosłych, w: Drogi katechezy rodzinnej, red. E. Osewska, J. Stala, dz. cyt., s. 127-140; J. Stala, Rola katechezy do rosłych w formacji katechetycznej rodziców, w: Katecheza dorosłych we wspólnocie Kościoła, dz. cyt., s. 159-165.
34 Por. D. Kurzydło, Koncepcja katechezy dorosłych we współczesnych Dokumentach Ko ścioła, dz. cyt., s. 115-116.
ciem i w ytchnieniem 35. Tylko dojrzali chrześcijanie m ogą d o k o n ać „p o średniczenia k ulturow ego” m iędzy K ościołem i św iatem , k tó re wymaga zasadniczo w yrażenia praw dy Sym bolu wiary o raz m oralności D ekalogu i K azania n a G ó rze w zestaw ieniu z dzisiejszą kulturą.
N iezbędne jest uaktyw nienie dialogu między Kościołem , a światem i je go kulturą. C hodzi o otw ieranie się Kościoła na w artości tkwiące we w spół czesnym społeczeństw ie, stosując z rozwagą podw ójne prawo: kontynuacji autentycznych w artości współczesnej kultury oraz zrywania bądź dem asko w ania takich sytuacji, w których byłaby zagrożona godność osoby czy w ar tości Królestwa.
Powyższe ujecie zakłada wcześniejszą form ację wierzącego, zawierającą kształtow anie sensus Ecclesie: poczucia przynależności i utożsam iania się ze w spólnotą kościelną, będącą jednocześnie tajem nicą i instytucją, jed n ak w dojrzałej form ie. D ojrzały sens bycia K ościołem zakłada pragnienie przy należności i odpow iedzialnego, św iadom ego uczestnictw a, z poczuciem względnej autonom ii i konstruktywnym nastaw ieniem krytycznym.
K atecheza ro dzinna daje szanse na codzienne, n atu raln e, długotrw ałe form ow anie każdego członka rodziny, ta k aby staw ał się dojrzałym w ierzą cym, który nie tylko troszczy się o rozwój duchowy, lecz je st zaangażow a ny i odznacza się wielką siłą m oralną. C hrześcijanin p o tra fi ukazywać to zaangażow anie nie tylko w praktykach religijnych, lecz w „sercu św iata”: w rodzinie, w pracy, w polityce, życiu społecznym , podczas czasu wolnego i rekreacji. Postaw a otw arcia na kulturę, duch współpracy, wrażliwość etyczna, św iadom ość w artości, zaangażow anie społeczne i polityczne, soli darność z biednym i i odrzuconym i są najpełniej kształtow ane w środow i sku rodzinnym .
K atecheza wyrasta z misji Kościoła. D ziałalność katechetyczna rodziny nie jest czymś przypadkowym, ale jednym z najważniejszych zadań rodziny stanowiącej ważny elem ent K ościoła - L udu Bożego. Temu profilow i K o ścioła dobrze odpow iada katecheza dokonująca się w rodzinie, jako w spól nocie posiadającej w śród L udu Bożego szczególne posłannictw o. Wpływa ono z włączenia rodziny w sakram entalną stru k tu rę Kościoła. K atecheza rodzinna m oże być określona działalnością eklezjalną, wnoszącą do w spól noty K ościoła swój własny dar36.
35 Por. J. Stala, Rola katechezy dorosłych w formacji katechetycznej rodziców, dz. cyt., s. 159-165.
36 Por. J. Stala, Podstawy teologiczno-antropologiczne katechezy rodzinnej, dz. cyt., s. 155-173; E. Osewska, Katecheza rodzinna, w: Katechetyka szczegółowa, red. J. Stala, Tarnów 2003, s. 269 286; J. Stala, Katecheza o małżeństwie i rodzinie w Polsce po Soborze Watykańskim II, dz. cyt., s. 465-483.
[11] MOTYWY ZAINTERESOWANIA KATECHEZĄ RODZINNĄ 123 Podejm ow anie i realizacja katechezy rodzinnej je st obowiązkiem rodzi ny i Kościoła posiadającym swój wymiar teologiczny, m oralny, prawny, eg zystencjalny podejm ow any na różne sposoby i obejm ujący wiele zróżnico wanych m eto d i form . Zaw sze je d n a k pozostaje o na wielkim bogactwem w misji ewangelizacyjnej Kościoła37, gdyż posiada swoją autonom ię i n a d rzędność w stosunku do innych instytucji wychowawczych. K atechezy ro dzinnej nie m oże zastąpić żadna inna katecheza, bowiem katecheza szkol na i parafialna p ełnią wobec niej funkcję kontynuacji i uzupełnienia38.
Celem niniejszego artykułu było zaprezentow anie podstawowych m oty wów skłaniających współczesny Kościół do zainteresow ania katechezą ro dzinną i poszukiw ania nowych form jej realizacji. W skazano na motywy p o dejm ow ania katechezy rodzinnej z większą i mniejszą skutecznością w ró ż nych okresach historycznych. P odkreślano potrzeb ę i udział katechezy ro dzinnej w procesie budow ania dialogu K ościoła ze światem. Przypom nia no, iż katecheza rodzinna pozostaje m iejscem w spólnotow ego rozwiązywa nia problem ów religijno-m oralnych, a tym samym nadzieją na nieustanne, w ew nętrzne odnaw ianie Kościoła. Z tego w zględu Kościół nieustannie troszczy się o dojrzałość w w ierze wszystkich członków rodziny, widoczną w pow staw aniu i rozwoju nowych kierunków pracy katechetycznej z rodzi nam i oraz dba o ciągłe poszukiw anie nowych m odeli katechezy rodzinnej, dostosow anych do zm ieniającego się kontekstu społecznego, kulturow ego i religijnego.
Elżbieta Osewska: The Motives of Interest in Family Catechesis in the Contemporary Church
The Second Vatican Council brought a new dynamism in directing the Church to wards marriage and the family, reminding us that “the happiness of the person and Christian society is closely connected with a satisfactory situation of marriage and the family”. The Popes after the Second Vatican Council, and John Paul II in parti cular, frequently touched upon family issues in numerous documents. The purpose of this article is to explain basic motives of interest in family catechesis in the con temporary Church. The first part recalls the historical practice of family catechesis in the Church. The second - presents family catechesis as a hope for renovation of the modern Church. Therefore, the Church, who continuously cares for maturity in faith of all members, sees the family catechesis development as a chance for a form of dialogue with the world and takes care of new models of family catechesis.
7 Por. J. Stala, Podstawy teologiczno-antropologiczne katechezy rodzinnej, dz. cyt., s. 61-121. 8 Por. F. Blachnicki, Katechetyka fundamentalna, Lublin 1970, s. 272.
