Charakterystyka działania insektycydów w ochronie ziemniaka.       

Ziemniak Polski 2005 nr 2 26

CHARAKTERYSTYKA DZIAŁANIA

INSEKTYCYDÓW W OCHRONIE ZIEMNIAKA

dr inż. Maria Pawińska

IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: mpawinska@wp.pl

iemniakom zagraża wiele szkodliwych owadów, zwłaszcza w latach masowego ich występowania. Bezpośrednie szkody mogą powodować larwy owadów z rodziny sprężykowatych (Elateridae), zwane drutow-cami, larwy żukowatych (Scarabeidae) – inaczej pędraki – i sówkowatych (Noctuidae) – gąsienice rolnic, żerujące na podziemnych częściach roślin, oraz owad z rodziny ston-kowatych (Chrysomelidae) – stonka ziem-niaczana (Leptiontarsa decemlineata Say), która żeruje na częściach nadziemnych. Na-tomiast żerowanie owadów z rodziny mszy-cowatych (Aphididae) na nadziemnych czę-ściach roślin powoduje straty pośrednie, wy-nikające z przenoszenia chorób wirusowych. Stosowanie insektycydów to jedyna sku-teczna metoda eliminacji szkodliwych owa-dów z plantacji ziemniaka. Stosując środki chemiczne, należy pamiętać o efekcie na-stępczym, który może pojawić się po wielu latach, a jest nim odporność owada. Po-wstawanie odporności to naturalny proces ewolucyjnego przystosowania się do warun-ków środowiska. Insektycydy niszczą owady wrażliwe, ale nie działają na te, które mają dziedzicznie uwarunkowane cechy odporno-ści.

Owady trudniej nabywają odporność, gdy używamy środków o różnym mechanizmie działania w organizmie szkodnika i stosuje-my je przemiennie. Rynek oferuje wiele pre-paratów do zwalczania, większość z nich działa na układ nerwowy owada (neurotok-syny). Natomiast nieliczna jest grupa cha-rakteryzująca się niekonwencjonalnym me-chanizmem działania w organizmie owada.

I. INSEKTYCYDY DZIAŁAJĄCE NA UKŁAD NERWOWY – NEUROTOKSYNY

Charakterystyczną cechą neurotoksyn jest zarówno wysoka skuteczność, jak i szybkość działania, czym różnią się od insektycydów z innych grup chemicznych, takich jak inhibito-ry biosyntezy chityny oraz bioinsektycydy, których działanie – choć równie skuteczne – jest wydłużone w czasie.

Neurotoksyny zakłócają proces przeno-szenia bodźców (impulsów) w komórkach nerwowych (neuronach). W zależności od miejsca działania w systemie nerwowym owada insektycydy te dzielimy na:

• blokujące kanały sodowe błon komórek nerwowych,

• blokujące kanały chlorowe związane z receptorami kwasu γ-aminomasłowego GABA,

• blokujące acetylocholinoesterazę (AChE),

• współdziałające z nikotynowymi recepto-rami acetylocholiny (ACh).

1. Insektycydy blokujące kanały sodowe błon komórek nerwowych

Do tej grupy zaliczane są pyretroidy (tab.1). Działanie ich polega na tym, że przyłączają się one do odpowiednich receptorów błon komórek nerwowych w organizmie owada, co w konsekwencji prowadzi do blokowania kanałów sodowych. Zaburzenia w przewo-dzeniu jonów sodu powodują początkowo nadwzbudzenie systemu nerwowego – po-budzenie owada, a następnie jego paraliż. Pyretroidy należą do insektycydów kontak-towych, a w mniejszym stopniu wykazują działanie żołądkowe. Efekty zwalczania szkodliwych owadów obserwujemy stosun-kowo szybko po zastosowaniu.

Ziemniak Polski 2005 nr 2 27

Tabela 1

Pyretroidy zalecane do zwalczania szkodników w ziemniaku – dostępne w 2005 roku* Nazwa handlowa Zwalczany szkodnik Substancja biologiczne aktywna Dawka na 1 ha Karencja (dni) Mszyce – wektory chorób wirusowych

Karate Zeon 050 CS lambda-cyhalotryna 0,12-0,16 l 7

Stonka ziemniaczana

Alfamor 050 SC, Alfazot 050 EC alfa-cypermetryna 0,2 l 7

Alphatop 100 EC alfa-cypermetryna 0,1 l 7

Fastac 100 EC cypermetryna 0,08-0,1 l 7

Ammo 250 EC cypermetryna 0,1-0,12 l 2

Cyperkil Super 25 EC cypermetryna 0,1-0,12 l 14

Sherpa 10 EC cypermetryna 0,25-0,3 l 14

Bulldock 025 EC beta-cyflutryna 0,2-0,3 l 7

Decis 2,5 EC deltametryna 0,2-0,3 l 7

Patriot 100 EC deltametryna 0,05-0,075 7

Fury 100 EW zeta-cypermetryna 0,15-0,2 l 14

Karate Zeon 050 CS lambda-cyhalotryna 0,12-0,16 l 7

Sumi-Alpha 050 EC esfenwalerat 0,2-0,25 l 14

Trebon 10 SC etofenproks 0,45-0,6 l 14

Trebon 30 EC etofenproks 0,3 l 14

* opracowanie własne na podstawie etykiet środków znajdujących się na stronie internetowej MRiRW

2. Insektycydy blokujące kanały chlorowe związane z receptorami kwasu γ-aminomasłowego GABA

Spośród nich do zwalczania stonki ziemnia-czanej zalecany jest fipronil (Regent 200 SC w dawce 100 ml/ha) z grupy fenylopirazoli oraz znajdujący się w trakcie badań spino-sad. Spinosad jest insektycydem pochodze-nia naturalnego, produkowanym przez bak-terię glebową Saccharopolyspora spinosa (Actinomycetes).

GABA występuje w systemie nerwowym owada jako mediator hamujący rozprze-strzenianie się bodźca w neuronie odbior-czym. Insektycyd, ingerując w wiązania GA-BA do synaptycznego receptora, zakłóca tym samym proces przenikania jonów chloru. Wynikiem tego jest hamowanie potencjałów postsynaptycznych, a końcowym efektem – paraliż szkodnika.

3. Insektycydy blokujące acetylocholinoesterazę (AChE)

Spośród nich w ochronie ziemniaka mogą być stosowane insektycydy fosforoorganicz-ne i karbaminiany (tab. 2). Fosforoorganicz-ne powodują zablokowanie enzymu acetylo-cholinoesterazy (AChE), wskutek czego nie zachodzi proces rozkładu na cholinę i kwas octowy. Utrzymująca się w synapsach acety-locholina blokuje przekazywanie impulsów (bodźców). Natomiast karbaminiany zakłóca-ją czas trwania acetylocholiny (ACh) w sy-napsach, wchodząc w reakcję z enzymem cholinoesterazą. Końcowym efektem ich działania jest porażenie mięśni oddecho-wych i centralnego ośrodka oddechowego szkodnika.

Ziemniak Polski 2005 nr 2 28

Tabela 2

Insektycydy fosforoorganiczne i karbaminiany stosowane w ochronie ziemniaka – dostępne w 2005 roku*

Nazwa handlowa Zwalczany szkodnik Substancja biologicznie aktywna Dawka na 1 ha Karencja (dni) Mszyce – wektory chorób wirusowych

Fosforoorganiczne

Danadim 400 EC, Dimezyl 400 EC dimetoat 1,0 l 21

Orthene 75 SP acefat 0,5 kg 35 Karbaminiany Aztec 140 EW triazamat 0,7 l 14 Pirimor 500 WG pirymikarb 0,5 kg 7 Stonka ziemniaczana Fosforoorganiczne

Danacap 450 CS paration metylowy 1,0-1,5 l 48

Danadim 400 EC dimetoat 1,0 l 21 Enolofos 500 EC chlorfenwinfos 0,5-0,75 l 14 Zolone 350 EC fozalon 1,5-2,0 l 15 Karbaminiany Marshal 250 EC karbosulfan 1,0-1,5 l 7 Oncol 200 EC benfurakarb 0,6-1,0 l Oncol 120 EC 1,0-1,7 l 35 Propoxan 500 WP propoksur 0,6-1,0 kg 7