Medcyna sądowa : szkoła medcyny sądowej prof. Leona Wachholza

MEDYCYNA SĄDOWA.

SZKOŁA MEDYCYNY SĄDOWEJ PROF. LEONA WACHHOLZA

Karolina Grządziel

Na koniec XIX wieku przypada dynamiczny rozwój medycyny sądowej. Dotąd była ona dziedziną głównie empiryczną i kazuistyczną, natomiast od tego mo- mentu zaczyna się w niej epoka doświadczeń i eksperymentów naukowych¹. Trend ten przyjmuje się w medycynie światowej i siłą rzeczy przenika na ziemie polskie. Orędownikiem i inspiratorem badań naukowych w polskiej medycynie sądowej był prof. Leon Wachholz. Uznawany za pioniera nowoczes- nej medycyny sądowej opartej na eksperymencie, badaniu materiału dowodo- wego oraz dokładnej obserwacji. Biorąc pod uwagę bogaty dorobek naukowy, liczbę cytowań w czasopismach i opracowaniach naukowych w okresie, na który przypadła jego działalność, po dzień dzisiejszy można go uznawać za najwybitniejszego polskiego medyka sądowego. Siła oddziaływania jego oso- bowości, zdolności organizacyjne, prężność naukowa sprawiły, że zgromadził wokół siebie pojętnych, doskonałych uczniów, którzy zasilili szeregi medycyny sądowej, twórczo rozwijali kierunki jego badań oraz objęli większość katedr medycyny sądowej na ziemiach polskich, realizując podobnie jak mistrz misję edukacyjną. Jak pisał jego uczeń Jan Olbrycht: „medycyna sądowa w osobie Leona Wachholza znalazła znakomitego przedstawiciela, pomost łączący nauki humanistyczne z przyrodniczymi”². Z imponującej liczby ponad 200 publikacji oraz kilku tysięcy jego orzeczeń wyłania się postać Wachholza nie tylko jako

1 Z. Traunfeller, Polska medycyna sądowa drugiej połowy XIX wieku, „Archiwum Historii Medycyny”, t. 42, nr 1, s. 45–60.

2 J. Olbrycht, Leon Wachholz, [w:] Złota księga Wydziału Lekarskiego, red. J. Grochowski, Kraków 2000, s. 340–353.

znakomitego medyka sądowego, profesora, wykładowcy i wychowawcy, ale także wykwintnego humanisty o rozległych horyzontach i uniwersalnych umiłowaniach oraz benedyktyńskiej pracowitości.

MISTRZ

Leon Wachholz urodził się 20 czerwca 1867 roku w Krakowie, z ojca Antoniego, prof. historii powszechnej UJ, oraz Joanny z domu Zagórskiej. Studia medyczne na UJ ukończył w 1890. Jego wykładowcami byli sławni luminarze nauk me- dycznych: prof. Tadusz Browicz, prof. Napoleon Nikodem Cybulski, prof. Karol Teichmann. Uzupełniał wiedzę na uniwersytetach w Kopenhadze, Berlinie i Wiedniu, m.in. z zakresu psychiatrii u prof. Krafft-Ebinga, uważanego dziś za twórcę współczesnej patologii seksualnej. Od 1891 do 1894 pracował jako asystent przy Zakładzie Medycyny Sądowej pod kierownictwem prof. Blumenstocka- -Halbana. W 1894 roku habilitował się z medycyny sądowej rozprawą „O zna- czeniu wieku na zwłokach z przebiegu kostnienia główki kości ramieniowej”.

W październiku 1894 roku objął funkcję zastępcy profesora medycyny sądowej na Wydziale Prawa ULw. Rok później został kierownikiem Katedry Medycyny Sądowej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego 1901–1902 oraz dziekana Wydziału Prawa 1908–1909 tamże. Cieszył się jako naukowiec dużym uznaniem poza granicami kraju, szczególnie w Austrii i Niemczech. Jednak ani dorobek naukowy, ani wysoka pozycja w naukowych środowiskach europejskich nie uchroniły profesora przed aresztowaniem wraz z grupą profesorów UJ w akcji Sonderaktion Krakau, a następnie uwięzieniem w nieludzkich warunkach w obozie zagłady w Sachsenhausen, gdzie przebywał do 1940 roku. Z obozu profesor powrócił w stanie wyniszczenia, z wikłającymi się odmrożeniami kończyn dolnych. Zmarł niespełna dwa lata po uwolnieniu³.

Prof. Wachholz wsławił się pracą „O znaczeniu wieku na zwłokach z przebie- gu kostnienia główki kości ramieniowej”, w której na podstawie wyników badań zachowania się chrząstki pośredniej i jamy szpikowej w górnej części nasady kości ramieniowej, wykonanych na materiale 200 zwłok różnej narodowości i płci udowodnił możliwość określania wieku zwłok między okresem dojrzałości a wiekiem starczym. Był zwolennikiem odrzucenia poglądu utożsamiającego przestępstwo ze świadomym gwałceniem przepisów prawnych i łączenia przy- czynowego przestępstw z wpływem środowiska na człowieka, przedkładając w takich przypadkach analizę materiału przedmiotowego i uwarunkowań zewnętrznych przestępstwa, wykazał błędność łączenia choroby psychicznej

3 A. Śródka, Leon Wachholz, [w:] Uczeni Polscy XIX i XX w., Warszawa 1998, t. IV, s. 427–429.

z przestępstwem, czego dał wyraz w artykule O obłąkaniu moralnem ze stano- wiska antropologii kryminalnej. W Doświadczalnych przyczynkach do nauki o otruciu tlenkiem węgla przedstawił metodę odróżniania zaczadzenia od zatrucia gazem świetlnym, a w pracy Doświadczenia o rozmieszczeniu tlenku węgla u zaczadzonych wykazał, iż tlenek węgla przenika przez nienaruszone powłoki skórne zwłok i łączy się z hemoglobiną plam pośmiertnych, a następnie z hemoglobiną krwi głębiej położonych narządów⁴. Praca O fi zjo-patologicznym mechanizmie utopienia przedstawia mechanizm śmierci z utonięcia oraz w sposób eksperymentalny rozstrzyga toczącą się dotąd polemikę na temat tego, w której fazie najwięcej płynu topielnego wnika do płuc; Wachholz wraz z Horoszkiewiczem udowodnili, że dzieje się to w okresie duszności, nie zaś, jak twierdziły niektóre środowiska, w okresie oddechów końcowych. Uczony położył także podwaliny pod polską kryminalistykę, wydając wraz z J. Olbrychtem Medycynę kryminalną, w której omówił wagę dowodów, przedstawił zasady budowy wersji i odniósł się do kwestii represyjności w kryminalistyce, jak również opowiedział się za koncepcją multikazualną, wedle której przestępstwo jest zjawiskiem biopatologicznym i społecznym. W pracy Geneza przestępstwa

4 L. Wachholz, Doświadczalne przyczynki do nauki o otruciu tlenkiem węgla: pewny sposób do odróżnienia zaczadzenia od zatrucia gazem świetlnym, „Przegląd Lekarski” 1896.

Prof. Leon Wachholz i prof. Jan Olbrycht z asystentami, okres międzywojenny. Zbiory KHM UJ CM

a prawo kontrastu postawił hipotezę, iż źródłem i zarazem istotą przestęp- czości jest skłonność natury do stwarzania przeciwieństw, karę uznał jedynie za zabezpieczenie społeczeństw przed brutalnością jednostki, a zakład karny za ośrodek leczniczy, wychowawczy i dokształcający. Wśród innych tematycznie prac znalazły się także artykuły z zakresu toksykologii, kazuistyki sądowo- -psychiatrycznej oraz psychiatrii i psychopatologii sądowej. Tym ostatnim dwóm zagadnieniom poświęcony był wykład habilitacyjny „Stosunek antropologii kryminalnej do obłąkania moralnego” oraz liczne artykuły i rozdziały w pod- ręcznikach. Leon Wachholz dał się poznać również jako wprawny organizator zakładu medycyny sądowej, stwarzając w trudnych lokalowych i socjalnych warunkach miejsce do pracy i rozwoju.

W 1894 roku został członkiem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika we Lwowie, a w 1901 roku członkiem zagranicznym Towarzystwa Sądowo-Lekarskiego w Nowym Jorku (na wniosek prezesa Clarka Bella). Przez wiele lat aktywnie działał w Niemieckim Towarzystwie Sądowo-Lekarskim.

Był czynnym członkiem Akademii Nauk Lekarskich w Warszawie, a od 1930 roku czynnym członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Godność członka honorowego nadało mu Towarzystwo Lekarskie Krakowskie, Lwowskie, Towarzystwo Prawnicze Krakowskie, Polskie i Międzynarodowe Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii. W 1927 roku za osiągnięcia został odznaczo- ny Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1933 roku Złotym Krzyżem Zasługi. W 1938 roku w Bonn został wybrany zastępcą przewodni- czącego Międzynarodowej Akademii Medycyny Sądowej i Społecznej. W 1939 roku uzyskał dyplom członka czynnego Leopoldyńsko-Karolińskiej Akademii dla Badaczy Przyrody w Halle.

Z zamiłowania był humanistą. Swoje wykłady okraszał przykładami z li- teratury pięknej. Mimo wielu zajęć, jakie przypadają kierownikowi instytucji naukowo-badawczej i ekspertowi sądowemu, brał regularny udział w spot- kaniach śmietanki towarzyskiej w kawiarni krakowskiego Grand Hotelu.

Spotykali się tam Jacek Malczewski, Teodor Axentowicz, Leon Wyczółkowski, Jan Stanisławski, zaglądali Kazimierz Przerwa Tetmajer, Stefan Żeromski, Lucjan Rydel; z czasem do tego grona zaczęli dołączać krakowscy profesorowie, członkowie palestry, dziennikarze i architekci. Na spotkaniach dyskutowano o sztuce, tworzono także karykatury uczestników, zawiązywały się przyjaźnie i powstawały wspólne projekty na styku nauk.

Do jego najwybitniejszych uczniów tworzących zręby polskiej szkoły medy- cyny sądowej należeli: prof. Włodzimierz Sieradzki (1870–1941), prof. Stefan Horoszkiewicz (1874–1945), prof. Wiktor Grzywo- Dąbrowski (1885–1968), prof. Jan Olbrycht (1886–1968). Ich działalność naukową i wspólne związki z mistrzem pokrótce będę starała się nakreślić.

Sam mistrz przedstawił swoich uczniów przy okazji wypowiedzi dla

„Expressu Ilustrowanego” w tle głośnego procesu Gorgonowej:

Tak. To jest najmłodszy mój uczeń (o Olbrychcie), ostatni który się u mnie habili- tował. Starsi od niego – to profesor Sieradzki we Lwowie, profesor Horoszkiewicz w Poznaniu i nieżyjący już profesor Meyer w Czerniowcach. Również profesor Grzywo- Dąbrowski w Warszawie jest moim uczniem, choć się u mnie nie habilitował, a profesor Siengalewicz w Wilnie jest już uczniem mojego ucznia prof. Sieradzkiego…⁵

UCZNIOWIE

Prof. Włodzimierz Sieradzki

Urodził się w 1870 roku w Wieliczce, w rodzinie Apolinarego, komisarza staro- stwa w Jaśle. Studia medyczne ukończył na UJ jako jeden z jego najlepszych absolwentów. Po studiach odbywał praktyki w Szpitalu św. Łazarza (m.in.

u Alfreda Obalińskiego i u Lucjana Rydla), jednocześnie pracując w pracowni chemicznej u J. Schramma i w Zakładzie Anatomii Patologicznej u prof. Browicza.

Od 1895 notuje się jego związki z medycyną sądową, kiedy to podczas nieobec- ności kierownika Katedry Medycyny Sądowej UJ Leona Halbana, zastępując jednego z asystentów, prowadził większość jej bieżących prac. Krótko uzupełniał wiedzę z zakresu medycyny sądowej na stypendium w Paryżu. Po powrocie z tegoż kontynuował pracę w Zakładzie Anatomii Patologicznej, jednocześnie sekcjonując w Zakładzie Medycyny Sądowej. 1 października 1896 roku został zatrudniony jako asystent Zakładu Medycyny Sądowej kierowanego właśnie przez prof. Leona Wachholza, i pracował na tym stanowisku do 1898 roku (z przerwą na półroczny staż psychiatryczny w Szpitalu św. Łazarza). Pod okiem mentora prowadził prace badawcze, których zwieńczeniem była habilitacja O tak zwanej przemianie tłuszczowej zwłok⁷. Z tego czasu pochodzą oryginalne doniesienia badawcze w czasopismach polskich i naukowych, a sam kierownik wysoko ocenił predyspozycje i umiejętności Włodzimierza Sieradzkiego, tak że w roku akademickim 1898/1899 została mu powierzona funkcja kierownika Zakładu Medycyny Sądowej na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego.

Zaszczytne to stanowisko pełnił nieprzerwanie przez następne 42 lata, aż do tragicznej śmierci w 1941 na Wzgórzach Wuleckich. Kierując Zakładem Medycyny Sądowej, wykształcił grono uczniów, a w 1927 roku powołał do

5 Fragment wywiadu z prof. Leonem Wachholzem, zamieszczony w „Expressie Ilustrowanym”

ze środy 26 kwietnia 1933, nr 114.

6 B. Popielski, Włodzimierz Sieradzki, „Przegląd Lekarski” 1946, r. 2, nr 7–8, s. 187.

7 W. Sieradzki, O tak zwanej przemianie tłuszczowej zwłok, nakładem autora, Kraków 1898, ss. 162.

działania pracownię toksykologiczno-chemiczną. Zakład stanowił główne zaple- cze sekcyjno-sądowe dla Galicji Wschodniej. Robiąc przegląd prac naukowych, należy zaznaczyć, że są one osadzone głęboko w nurcie przyrodniczym, z bogatym zapleczem doświadczalnym. Dotyczą w dużej mierze badań chemiczno-toksy- kologicznych⁸, w tym wpływu tlenku węgla na hematynę alkaliczną i kwaśną, hemoglobinę, methemoglobinę. Do piśmiennictwa światowego weszła na stałe tzw. próba Wachholza i Sieradzkiego, tzn. doświadczalnie potwierdzona metoda wykrywania zatrucia tlenkiem węgla.

Uczniowie: Henryk Kloyzy, Bolesław Popielski, Ferdynand Stankiewicz, Józef Jasiński, Marian Tobiaszek, Rudolf Janicek, Sergiusz Schilling-Siengalewicz, Karol Piro, Jadwiga Śnieżek-Szulisławska.

Jednym z uczniów prof. Włodzimierza Sieradzkiego był urodzony w 1887 roku wychowanek Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego Sergiusz Schilling-Siengalewicz. Jego związki z medycyną sądową datują się od roku 1912, kiedy jako świeżo upieczony absolwent Uniwersytetu Lwowskiego zo- staje zatrudniony jako asystent w Katedrze Medycyny Sądowej, a po przerwie spowodowanej okolicznościami wojennymi ponownie wraca na to stanowisko w roku 1922. Katedrą, w której pracuje, kieruje prof. Sieradzki i to pod jego okiem w roku 1923 powstaje habilitacja Badania doświadczalne nad zacho- waniem się splotu naczyniówki mózgowej i płynu mózgowo-rdzeniowego pod wpływem ostrych otruć.

Prof. Stefan Horoszkiewicz

Urodził się w 1874 roku we Lwowie jako syn Józefa, inżyniera kolejowego, i Olgi z Wernerów. Na studia medyczne uczęszczał na UJ (1892–1898). Po studiach związany był głównie z dwoma zakładami naukowymi i dwiema osobowoś- ciami naukowymi; przez kilka miesięcy z Zakładem Anatomii Patologicznej prof. T. Browicza, a następnie przez 16 lat (1898–1914) z Zakładem Medycyny Sądowej pod kierownictwem prof. Leona Wachholza. Z medycyny sądowej habilitował się w 1904 roku. Jak większość lekarzy tamtej epoki zdobywał wiedzę podczas staży zagranicznych w Paryżu i Berlinie; związki medycyny sądowej polskiej oraz niemieckiej mają zresztą bogatą historię, która ognisku- je się właśnie w osobie jego mistrza – Leona Wachholza^{9, 10}. W czasie I wojny

8 W. Sieradzki, O hemolysynach, cytotoksynach i innych pokrewnych substancjach oraz ich znaczeniu dla biologii, „Kosmos” 1903, t. 28, s. 125–132.

9 S. Horoszkiewicz, Ku uczczeniu 35-letniej rocznicy pojawienia się pierwszej pracy naukowej prof. dr. Leona Wachholza, „Polska Gazeta Lekarska” 1926, R. 5, nr 21, s. 399–402.

10 S. Horoszkiewicz, Trzydzieści pięć lat naukowej pracy dr. Leona Wachholza, „Ruch Praw.”

1926.

światowej brał czynny udział w działaniach frontowych jako podwładny armii austriackiej, a następnie pełnił funkcję ordynatora oddziału chorób nerwowych i umysłowych Szpitala Garnizonowego w Krakowie. Od 1921 roku do wybuchu wojny był kierownikiem Katedry Medycyny Sądowej na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie stworzył świetnie prosperujący naukowo i dydaktycznie zakład. W obszarze naukowym dotykał szerokiej problematyki badawczej, m.in. doświadczalnie badał powstawanie zmian pośmiertnych, np.

Przyczynek do kazuistyki obrażeń zwłok przez owady, opisywał sposoby wyka- zywania śladów na miejscach zbrodni^{11, 12}, badał doświadczalnie mechanizm utopienia, podając spostrzeżenia w pracy O fi zjo-patologicznym mechanizmie utopienia opublikowanej wraz z L. Wachholzem. Zajmował się także toksykologią, np. artykuły: O otruciu aniliną wraz z A. Wrzoskiem i B. Rzegocińskim, oraz Dwa przypadki otrucia arszenikiem oraz kilka słów o jego działaniu miejscowym z 1902¹³. Wskazał na ograniczoną przydatność i jedynie wstępne rozpoznawcze znaczenie próby Florence’a w medycynie sądowej na podstawie własnych badań zawartych w artykule O próbie Florence’a i jej znaczeniu w praktyce sądowo- -lekarskiej, prowadzonych wraz z W. Witalińskim. Jak wielu naukowców jego czasów pisał także prace kazuistyczne, np. Przypadek rany kłótej.

Uczniowie: Józef Makowiec, Stanisław Łaguna, Tadeusz Tucholski, Maria Kapczyńska, Bolesław Laszka.

Prof. Wiktor Grzywo- Dąbrowski

Urodził się w 1885 roku w Zadońsku. Był medykiem sądowym, rzeczoznawcą, bibliofi lem, członkiem i założycielem wielu towarzystw naukowych, redakto- rem czasopism naukowych. Rozpoczął studia medyczne na UW (1904–1905), a następnie kontynuował w UJ (1905–1911), gdzie otrzymał dyplom dokto- ra wszech nauk lekarskich. W czasie studiów jednym z jego wykładowców i mentorów był prof. Leon Wachholz. Niebagatelny wpływ na kształtowa- nie naukowych szlifów mieli także prof. Bochenek, u którego przez 4 lata w pracowni neurologicznej przy Katedrze Anatomii Opisowej pracował jako demonstrator, oraz prof. Jan Piltz, u którego pod koniec i tuż po studiach był wolontariuszem¹⁴. Wydaje się, że jednak wybitna osobowość Wachholza i prężna

11 S. Horoszkiewicz, Wartość prób mikrokrystalicznych przy wykazywaniu śladów krwawych,

„Czasopismo Sądowo- Lekarskie” 1928, R. 1, nr 2, s. 110–127.

12 S. Horoszkiewicz, J. Makowiec, Wpływ ziemi jako podłoża śladów krwawych na wynik próby precypitynowej, „Polska Gazeta Lekarska” 1937, R. 16, nr 3, s. 50–51.

13 Także inne artykuły z tego zakresu, np. Przyczynek do otruć połączeniami fl uoru, „Nowiny Lekarskie”1936, R. 38, z. 10, s. 420–421.

14 K. Włodarczyk, Prof. dr hab. Med. Wiktor Grzywo-Dąbrowski, „Forum Bibl. Med.” 2011, R. 4, nr 11, s. 487–497.

działalność tworzonego wówczas Zakładu Medycyny Sądowej z ujawniającą się jego światową pozycją naukową musiały mieć przeważający wpływ na osobowość studenta, przyszłego medyka sądowego, a następnie kierownika Katedry Medycyny Sądowej UW (1921–1962). Pierwsze publikowane prace naukowe mają charakter głównie neurologiczny, neuropatologiczny oraz psy- chiatryczny i wiązały się z pracą demonstratora w Pracowni Neurologicznej Kliniki Neurologiczno-Psychiatrycznej pod okiem prof. Piltza, a następnie wolontariusza tamże; m.in.: Experimentelle Untersuchungen uber die zentra- len Riechbahnen des Kaninches (1911), Przyczynek do sprawy rozrostu tkanki łącznej okołonaczyniowej w porażeniu postępującem (1914), Przypadek otępienia wczesnego w połączeniu z mocznicą przewlekłą i symetrycznymi ogniskami rozmiękczeniowymi w jądrach soczewkowatych (1914), Stosowanie luminalu w otępieniu padaczkowym (1914) Przyczynek do kliniki objawów nerwowych w durze osutkowym. Tuż po studiach pracował jako lekarz Zakładu dla Nerwowo Chorych w Karolinie, a w latach 1912–1915 prosektor i kierownik pracowni histopatologicznej Szpitala dla Psychicznie Chorych w Kochanówce. Z lat pracy w Kochanówce pochodzą prace dotyczące anatomopatologicznych zmian w po- rażeniu postępującym oraz zmian w padaczce¹⁵. W latach 1915–1917 zajmował stanowisko dyrektora szpitala dla chorych na dur plamisty w Łodzi. W 1917 roku mianowany został prosektorem Szpitala Dzieciątka Jezus i lekarzem sądowym przy Sądzie Okręgowym w Warszawie.

W zakresie medycyny sądowej działał głównie w ośrodku warszawskim, gdzie od 1920 roku pełnił obowiązki kierownika Katedry Medycyny Sądowej (początkowo w obrębie UW następnie AM) aż do 1962 roku. Jego zasługą jest obszerne opracowanie statystyki samobójstw¹⁶. Był ponadto autorem pięciu monografi i i podręczników z zakresu medycyny sądowej¹⁷. Interesująco pod względem naukowym rysują się tutaj Badania zwłok i miejsca, gdzie były znalezione z 1959 roku oraz rok wcześniej wydana praca Odpowiedzialność karna lekarza w związku z wykonywaniem pracy zawodowej.

Świetnie odnalazł się w roli organizatora, nadzorując wznoszenie nowe- go gmachu medycyny sądowej przy ul. Oczki, a po II wojnie światowej jego

15 W. Grzywo-Dąbrowski, O znaczeniu sądowo-lekarskim badania pośmiertnego mózgu osób umarłych na porażenie postępujące, „Gazeta Lekarska” 1914, t. 49, z 35, s. 961–964; Przyczynek do sprawy rozrostu tkanki łącznej okołonaczyniowej w porażeniu postępującem, „Neurologia Polska” 1914, t. 4, z. 1, s. 14; Stosowanie luminalu w otępieniu padaczkowym, „Med. i Kron.

Lek.” 1914, t. 49, z. 33, s. 641–646.

16 W. Grzywo-Dąbrowski, Samobójstwa w Warszawie w r. 1932, „Czasopismo Sądowo- -Lekarskie” 1932, s. 14; idem, Samobójstwa w Warszawie w latach 1921 do 1930 włącznie,

„Czasopismo Sądowo-Lekarskie” 1932, s. 14.

17 Szczególnie ważną pozycją książkową była wydana w 1924 praca Zarys Medycyny Sądowej z omówieniem prawodawstwa zaboru rosyjskiego, omówieniem czynności lekarskich w zakresie orzecznictwa sądowo-lekarskiego, charakterystyką uszkodzeń ciała, zmian pośmiertnych, różnych mechanizmów zgonu.

odbudowę. Pełnił funkcję kuratora Katedry Historii Medycyny UW oraz dy- rektora Biblioteki Głównej Wydziału Lekarskiego. Kilkakrotnie pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Medycyny Sądowej i Kryminologii. Był redakto- rem naczelnym „Czasopisma Sądowo-Lekarskiego” oraz „Archiwum Medycyny Sądowej, Psychiatrii Sądowej i Kryminologii”. Prof. Grzywo- Dąbrowski zmarł 21 grudnia 1968 roku¹⁸.

Prof. Jan Olbrycht

Kierownikiem Katedry Med. Sądowej po ustąpieniu z tej funkcji Leona Wachholza został jeden z jego uczniów i współpracowników. Jan Olbrycht miał sposobność spotkania się z Leonem Wachholzem już w czasie swoich studiów lekarskich na UJ. Późniejsza ich współpraca datuje się mniej więcej od 1909 roku, kiedy Olbrycht podjął pracę w Katedrze Medycyny Sądowej pod jego kierownictwem (tam doktoryzował się, habilitował i zdobył profesurę).

Prof. Olbrycht urodził się w Zahutyniu, w rodzinie lekarza weterynarii Piotra Olbrychta i Marii Jaworskiej. Jego wujem był Walery Jaworski, prof. chorób wewnętrznych, twórca podstaw nowoczesnej polskiej gastrologii. Studia odbył na Uniwersytecie Jagiellońskim (1904–1911), zaś uzupełniające w Wiedniu i Berlinie. Przez rok pracował także w Szpitalu Garnizonowym w Krakowie.

Habilitował się w 1920 roku pracą Studia eksperymentalne i krytyczne nad patogenezą śmierci z oparzenia, w której badał stan gruczołów nadnerczowych w przebiegu oparzeń, zauważył zanik substancji lipidowych w gruczołach zmarłych w wyniku wstrząsu oraz potwierdził doświadczalnie obecność takich zmian na zwierzętach. W 1923 został mianowany profesorem nadzwyczajnym i objął kierownictwo II Katedry Medycyny Sądowej UJ¹⁹. W czasie II wojny światowej na skutek interwencji nienawistnie nastawionego do niego dyrek- tora Państwowego Instytutu Medycyny Sądowej w Krakowie Wernera Becka, został osadzony na trzy lata w obozach zagłady. Doświadczenia czasu zagłady wykorzystał później w dokumentowaniu zbrodni hitlerowskich. W pracy nau- kowej zajmował się identyfi kacją plam na miejscu zbrodni, badaniami nad mechanizmami nagłej śmierci, diagnostyką śmierci z otrucia²⁰. W tym ostatnim obszarze wraz z farmakologiem Janem Roblem ustalił zasady, na podstawie których można rozpoznawać śmierć z otrucia: są nimi wykazanie zgodności

18 Grzywo-Dąbrowski Wiktor, [w:] Słownik biografi czny polskich nauk medycznych XX wieku, red. Z. Podgórska-Klawe, Warszawa 1991.

19 A. Śródka, Jan Olbrycht, [w:] Powiązania rodowe twórców polskich szkół naukowo- -medycznych, red. A. Śródka, Kraków 2012, s. 149.

20 J. Olbrycht, Śmiertelne, samobójcze otrucie formaliną, „Czasopismo Sądowo-Lekarskie”

1929, nr. 1, 8, s. 7, odbitka ze zbiorów Katedry Historii Medycyny.

między charakterem objawów, obrazem zmian narządowych i wynikiem ba- dania toksykologicznego²¹. Opisał także pierwszy w Polsce i trzeci w Europie przypadek zatrucia talem²². Innym obszarem stawiającym go w pierwszym rzędzie światowych uczonych były badania serologiczne, w tym badania nad dochodzeniem ojcostwa oraz identyfi kacją dzieci²³. Prof. Jan Stanisław Olbrycht jawił się jako osobowość introwertywna, często nieprzystępny, chłodny i zdy- stansowany wobec współpracowników. A jednak z zapisków w pamiętnikach prof. Wachholza wyłania się także inne jego oblicze. Mistrz pisał bowiem, że Jan Olbrycht był jedynym, który pomagał mu w krytycznym czasie wojny, podczas choroby i tuż po powrocie z obozu w Dachau. Przykładał dużą wagę do dydaktyki, którą opierał w dużej mierze na bezpośrednim kontakcie ze stu- dentami. Uczył ich logicznego myślenia, formułowania wniosków, poprawności w posługiwaniu się językiem polskim. Po II wojnie światowej był biegłym przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, występował jako ekspert w procesach hitlerowców. Dokonał niezwykle ważnej dla przebiegu procesu i przygotowa- nia oskarżenia analizy ideologii narodowego socjalizmu, eksperymentów na ludziach z udziałem lekarzy niemieckich oraz idei biologicznej eksterminacji narodu. W latach 1952–1958 był współpracownikiem Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce.

Uczniowie: Jan Walczyński, Maria Byrdy, Tadeusz Pragłowski, Jan Kobiela, Kazimierz Jaegermann, Zofi a Grochowska, Zdzisław Marek.

21 J. Olbrycht, J. Robel, Cztery ekspertyzy toksykologiczne, Warszawa 1936,

22 A. Śródka, Powiązania…, op. cit., s. 151.

23 J. Olbrycht, J. Kobiela, Badania grupowe krwi w Zakładzie Medycyny Sądowej w Krakowie w przypadkach dochodzenia ojcostwa oraz w przypadkach identyfi kacji dzieci, „Polski Tygodnik Lekarski” 1962, nr 17, s. 284–286.