S e r i a l ARCHITEKTURA z . 14 Nr k o l . 1076
Andrzej J . KORBEL
DREWNO I DRZEY/O
S t r e s z c z e n i e . Drewno j e s t s p e c y f i c z n y m m a t e r i a ł e m budow lanym.
J e s t t a k ż e czymś z n a c z n i e w i ę c e j n i ż t y l k o m a t e r i a ł e m . Drewno j e s t ł ą c z n i k i e m m iędzy n am i, n a s z ą c y w i l i z a c j ą i ś w ia t e m N a t u r y . Drewno i s t n i e j e d o p ó t y , d o p ó k i i s t n i e j e l a s . J e d n a k d z i s i a j l a s y g i n ą . G i
n i e l a s t r o p i k a l n y w t e m p i e p o w i e r z c h n i b o i s k a do p i ł k i n o ż n e j co sekundę! G in ą l a s y e u r o p e j s k i e , g i n ą l a s y w P o l s c e .
Las g i n i e za s p r a w ą c z ł o w i e k a . Yfraz z mm g i n i e połowa w s z y s t k i c h ż y ją c y c h j e s z c z e g a tu n k ó w z w i e r z ą t i r o ś l i n , a z d r u g i e j s t r o n y war
t o ś c i , bez k t ó r y c h n i e m ogłaby i s t n i e ć n a s z a k u l t u r a . Lasy w P o l s c e zajm ują z a l e d w i e 27,7% p o w i e r z c h n i k r a j u a l e z t e j i l o ś c i ponad 74%
t o l a s y u s z k o d z o n e . YY d o d a t k u l a s t r a k t o w a n y j e s t j a k h a l a f a b r y c z n a , j a k s u r o w i e c , k t ó r y m u s i p r z y n o s i ć maksymalny z y s k . Lasy g ó r s k i e p r z e c i n a s i ę d r o g a m i stokow ym i - b y l e s z y b c i e j i w i ę c e j wywozić d r e wna} na g r a n i c a c h zrębów z u p e ł n y c h p o j a w i a j ą s i ę w i a t r o ł o m y i ś n i e - gołomy; c z ę s t o w y c in a s i ę w s z y s t k o co n a d a j e s i ę c h o ć b y na d e s e c z k ę b o a z e r y j n ą , s t r u k t u r a wiekowa p o l s k i c h la s ó w j e s t k a t a s t r o f a l n a , a tz w . d b a n i e o s t a n s a n i t a r n y l a s u zu b a ż a g l e b ę i pow oduje g i n i ę c i e w ie lu g a tu n k ó w .
Las g i n i e z r ę k i c z ł o w i e k a , g o s p o d a r k a rynkow a d ożyna n a s z e l a s y a o c z e k i w a n i a r y n k u , k t ó r y w wypadku d r e w n a - m a t e r i a ł u b udow lanego k s z t a ł t u j ą t a k ż e a r c h i t e k c i może być d e c y d u j ą c a w n a j b l i ż s z y c h l a t a c h . J e ś l i l a s n i e p r z e s t a n i e być " z a k ł a d e m p ro d u k c y j n y m " , j e ś l i s ł u ż b y l e ś n e n i e podejm ą r e w o l u c y j n y c h p r z e m i a n w s p o s o b i e w i d z e n i s l a s u ( z a m i a s t g o s p o d a r s t w a su rowcow ego - żywy, w ymag ający o c h r o n y , z ł o ż o n y o r g a n i z m ) , l a s z g i n i e b a r d z o s z y b k o , a drewno p o z o s t a n i e j e s z c z e p r z e z j a k i ś c z a s s e n t y m e n t a l n y m z a b y t k i e m daw nych, nie now o
c z e s n y c h c z a s ó w .
"LASY POPRZEDZAJĄ NARODY, ZA NARODAMI POSTĘPUJĄ PUSTYNIE".
C h a t e a u b r i a n d
Kiedy m yślim y o d r e w n i e , p r z y c h o d z i na m y ś l w i e l e r ó ż n y c h s k o j a r z e ń . Dla a u t o r a do n a j w a ż n i e j s z y c h n a l e ż ą namalowane p r z e z s t a r o ś w i e c k i e g o i niemodnego S z y s z k i n a p e j z a ż e p o le s k i c h ! i b i a ł o r u s k i c h la s ó w i u t r w a l o n e na s t a r y c h f o t o g r a f i a c h b ó ż n i c e z X V II I i XIX w.} i j e s z c z e j e d n o r o d z i n n y dom nad N a r w i ą , w z n i e s i o n y p r z e z ż y d o w s k i c h b u d o w n ic z y c h z d o s t a r c z o n e g o wodą drewna z P u s z c z y B i a ł o w i e s k i e j na p o c z ą t k u w i e k u , na m i e j s c u s t a r s z e go, r ó w n i e ż d r e w n i a n e g o , k t ó r y z powodu c e c h u ż y t e g o b u d u l c a s p ł o n ą ł b y ł d o s z c z ę t n i e g r z e b i ą c w sw ych z g l i s z c z a c h n i e j e d n ą d r e w n i a n ą s z a f ę , komodę, k r e d e n s , a na w e t s t a r y f o r t e p i a n . Dla a r c h i t e k t a drew no t o w i e l k i b a g e ż
8 A . J . K o rb el h i s t o r i i r o z w o j u fo rm 1 w c ią ż p o sz u k iw a n y m a t e r i a ł budo w lany» d l a , w p r z e w a ż a j ą c e j w i ę k s z o ś c i , w i e j s k i e j s p o ł e c z n o ś c i w P o l s c e drew no p o z o s t a j e j e s z c z e synonimem a r c h i t e k t u r y u b o g i e j , ś w i a t a , od k t ó r e g o d o p i e r o c o u d a ł o s i ę u c i e c w " w i e l k o m i e j s k o ś ć " ; d l a m i e s z c z u c h a J e s t drewno a t r a k c y j n y m , bo d r o g i m , m a t e r i a ł e m do o s ł o n i ę c i a c o r a z m n i e j ł u b i a n y c h b e to n o w y c h p ł y t m a t e r i a ł e m , k t ó r y s z y b k o s i ę s k u t e c z n i e u ś m i e r c a , p o k r y w a j ą c n a j p i e r w n i e ś m i a ł o po k o stem , p ó ź n i e j caponem ( ż e b y n i e ś c i e m n i a ł o ) , a na k o n i e c e h e n o - s i l e m , n a j l e p i e j c z t e r y r a z y , c o g w a r a n t u j e u z y s k a n i e e f e k t u n i e p o z w a la j ą c e g o o d r ó ż n i ć d e s k i od p ł y t y l a m in o w a n e j - w ł a ś c i c i e l t a k z a b e z p i e c z o nego drewna n i e m usi s i ę j u ż t r o s z c z y ć o b r u d , p r o c e s y s t a r z e n i a s i ę , czy w r e s z c i e s p ę d z a j ą c e s e n z oczu s z k o d n i k i w r o d z a j u s p u s z c z e l a c z y k o ł a t k a ( j a k i n f o r m u j e " M u r a t o r " t r u j ą c e s u b s t a n c j e w y d o s t a j ą c e s i ę z c h e m o u t w s r - d z a l n y c h p o l s k i c h l a k i e r ó w s ą s k u t e c z n e w 5055 j e s z c z e po p i ę c i u l a t a c h od c z a s u m a l o w a n i a ) .
Drewno t o r ó w n i e ż w y ś m i e n i t y m a t e r i a ł do w z n o s z e n i a m a ł y c h fo rm a r c h i t e k t o n i c z n y c h na s k w e r a c h , w p r a k a c h i o g r ó d k a c h d z i e c i ę c y c h z a b a w . W tym wypadku p o w s z e c h n ie stosow anym s k u t e c z n y m ś r o d k i e m k o n s e r w u j ą c y m na naszym r y n k u o k a z u j e s i ę s y l e m i t . Ten n i e d o p u s z c z o n y co prawda do s t o s o w a n i a w b u d o w n ic tw ie ś r o d e k z d r a d z a swoim c h a r a k t e r y s t y c z n y m zapachem o b e c n o ś ć o g ro d u j o r d a n o w s k i e g o J u ż z e z n a c z n e j o d l e g ł o ś c i . P o n iew aż j e d n a k d z i e c i w olą ba w ić s i ę na s t e r t a c h p o z o s t a w i o n y c h m a t e r i a ł ó w b u d o w la n y c h , w b e t o nowych k r ę g a c h i na a s f a l t o w y c h b o i s k a c h n i ż w zam kach i p a l i s a d a c h z d r e w n ia n y c h o k r ą g l a k ó w , r y l a m i t n i e s t a n o w i p o w a ż n i e j s z e g o z a g r o ż e n i a , ć a k k o l w iek by j e d n a k n i e p r z e d s t a w i a ć w krzywym z w i e r c i a d l e n a s z y c h zmagań z drewnem w e p o c e m a t e r i a ł ó w s y n t e t y c z n y c h , t ę s k n i m y za nim, wbrew f a k t o w i , że l i c e n c y j n a f a b r y k a dre w na k l e j o n e g o w C i e r p i c a c h k . T o r u n i a e g z y s t u j e d z i ę k i ręczn em u z b i j a n i u s k r z y n e k , a ś w i a d c z ą o tym c h o ć b y t y s i ą c e domów weekendowych b ę d ą c y c h n iek łam an y m o b razem g u s t ó w i t ę s k n o t b o g a t s z e j c z ę ś c i Pola ków .
Drewno Je3 t j e d n a k s p r a w ą b a r d z o pow ażną. I s t n i e j e d o p ó t y , d o p ó k i I s t n i e j e l a s . Zachowujemy s i ę t a k , J a k b y m i a s t o b y ł o nam p r z y r o d z o n e i p r z e z n a c z a n e , tym czasem t o , co k r y j e w s o b i e z n a c z e n i e m e t r o p o l i a , i s t n i e j e do
p i e r o 150 l a t ! I c h o c i a ż n i e w ą t p l i w i e m i a s t o j e s t k u l t u r o t w ó r c z y m o ś r o d kie m w s p ó ł c z e s n o ś c i , t o a r c h e t y p y n a s z y c h za chow ań k s z t a ł t o w a ł y s i ę p r z e z co n a j m n i e j 200 000 l a t k s z t a ł t o w a n i a s i ę c z ł o w i e k a . A b y ł t o c z a s , k i e d y l a s ż y w i ł , c h r o n i ł , u c z y ł , z a c h w y c a ł , c z a s a m i p r z e r a ż a ł , a l e n ig d y n i e z d r a d z i ł . Zawsze bywał s c h r o n i e n i e m i to w a r z y s z e m p r z y n a r o d z i n a c h i ś m i e r c i i p o z o s t a w a ł nim d l a s z u k a j ą c y c h o d p o w i e d z i na p y t a n i a o praw dę n a r o d z i n i ś m i e r c i . Z b i e g i e m s t u l e c i r o z p o c z ą ł s i ę p o chód w yzw olonej z mroków p u s z c z c y w i l i z a c j i i k u l t u r y , n i o s ą c , w ra z z r o s n ą c y m p o s t ę p e m , puszczom tym z n i s z c z e n i e i widmo z a g ł a d y .
" ( . . . ) We mnie j e s t w i e c z n o ś ć zadumy n ad sp raw am i w ażnemi, j a k wsc hód i za ch ó d , c i e p ł o i zim n o , g ł ó d i p o ż y w i e n i e , d o b ó r m i ł o s n y p a r m ł o d y c h , i ś m i e r ć s ł a b s z y c h d l a o d r o d z e n i a s i ę w s i l n i e j s z y c h t w o r a c h . - We mnie j e s t
c h w i l e , t a d r ż ą c a , k t ó r a o b i e c u j e r o z k o a z , 1 t a mocna, k t ó r a r o z k o s z s p r a w ia . - Nic p o n a d e m nie na p o l a c h n a g i c h , a l b o p o r o s ł y c h l e p i a n k a m i tw ego pomysłu, c z ł o w i e c z e . S z u k a s z , s z u k a s z , m i e s z c z u c h u , s z c z ę ś l i w o ś c i poza mną, a l e ze mnie w y s z e d ł e ś i do m nie p o w r ó c i s z . "
J ó z e f W e y s s e n h o f f ( " S o b ó l i p a n n a " )
" ( . . . ) Lecz k t ó ż może w i e d z i e ć , c z y z p l e m i e n i a l u d z i , g d z i e w s z y s t k o j e s t zmienne i n ie w ia d o m e , n i e w y jd ą d r w a l e z s i e k i e r a m i , a ż e b y ś c i ą ć do k o r z e n i a m a c i e r z j o d ł o w ą na p o d s t a w i e nowego praw a, w i n t e r e s i e j a k i e g o ś h a n d l u , l u b c z y j e g o ś n i e z b ę d n e g o z y s k u . - J a k i e b ą d ź b y ł o b y pra w o, c z y j e k o l - wiekby b y ł o , do t y c h p r z y s z ł y c h b a r b a r z y ń c ó w , po p r z e z w s z y s t k i e c z a s y wo
łam z k r z y k i e m : - n i e pozwalam! P u s z c z a k r ó l e w s k a , k s i ą ż ę c a , b i s k u p i a , ś w i ę t o k r z y s k a , c h ł o p s k a ma z o s t a ć na w i e k i wieków, j a k o l a s n i e t y k a l n y , s i e d l i s k o b o ż y s z c z s t a r y c h , po k t d r e m ś w i ę t y j e l e ń c h o d z i , - j a k o u c i e c z k a a n a c h o r e t ó w , w i e l k i o d d e c h z i e m i i p i e ś ń w i e c z n o ś c i ! P u s z c z a j e s t n i c z y j a , n i e moja, a n i t w o j a , a n i n a s z a , j e n o b o ż a , ś w i ę t a ! "
S t e f a n Ż e ro m s k i ( " P u s z c z a J o d ł o w a " )
" ( . , , ) To samo w o n czas s p ł o d z i ł o n a s i e n i e , 0 r o z ś p i e w a n y , o s z u m i ą c y l e s i e ,
Dwie s i o s t r y b l i ź n i e s t w ą i m o j ą d u s z e . "
J a n K a s p r o w ic z ( " T ę s k n i ę ku t o b i e . . . " )
Skoro w ięc o b i e d u s z e s ą " b l i ź n i e " , dre w na n i e możemy t r a k t o w a ć j a k zwykły m a t e r i a ł , p o s p o l i t e tw o r z y w o . Drewno j a k o tw orz yw o t o c o ś z n a c z n i e w ię c e j n i ż zw ykły m a t e r i a ł b u d o w l a n y . To dawne d r z e w o , k t ó r e - w pewnym s e n s i e - b y n a j m n i e j n i e p r z e s t a ł o ż y ć z c h w i l ą , gdy u ż y t o j e do k o n s t r u k c j i domu, s t o ł u l u b k r z e s ł a . J e ż e l i n i e ' z o s t a ł o do końca s p r e p a r o w a n e , st o p n io w o z m i e n i a b a r w ę , t w a r d o ś ć , p r z e z w i e l e l a t może wpływać na o t o c z e n i e w y d z i e l a j ą c o l e j k i e t e r y c z n e i do końca p o z o s t a j e ogniwem w ł a ń c u c h u między żywym ś r o d o w i s k i e m n a t u r a l n y m i n a d a l ż y ją c y m ś r o d o w i s k i e m k u l t u r o wym. Drewno u k a z u j e , ż e oba s ą od s i e b i e ś c i ś l e z a l e ż n e i z n i s z c z e n i e j e dnego p r o w a d z i do z u b o ż e n i a i o s t a t e c z n i e z a g ł a d y d r u g i e g o . M a t e r i a ł bu
dow la ny, k t ó r y b y ł p r z e z w i e k i c z y n n i k i e m d e t e r m i n u j ą c y m a r c h i t e k t u r ę , z a l e ż a ł zaw sze i o s t a t e c z n i e r ó w n i e ż w p r z y s z ł o ś c i b ę d z i e z a l e ż a ł od ź r ó d e ł n a t u r a l n y c h - n i e możemy o p u ś c i ć b i o s f e r y . Ź ródłe m drew na j e s t l a s 1 w ł a ś n i e d l a t e g o wiemy d z i s i a j , ż e dre w no j e s t m a t e r i a ł e m p r z e s z ł o ś c i .
Ponad p i ę ć m i l i o n ó w h e k t a r ó w l a s u w P o l s c e j e s t z a g r o ż o n y c h p r z e z r ó ż n e c z y n n i k i , a 36 t y s i ę c y h a z n a j d u j e s i ę w s t r e f i e ś m i e r t e l n e j ( d a n e z 1 9 8 3 r J . Co prawda w e d łu g d r u g i e g o ( ś r o d k o w e g o ) w a r i a n t u z a w a r t e g o w p r o g n o z i e d r . i n ż . A. B o s i a k a z W r o c ł a w i a " A k t u a l n y i przew id y w an y s t a n z a g r o ż e ń l a sów p r z e z p r z e m y s ł w P o l s c e " o k o ł o r o k u 2 0 00 w y s t ą p i ć p o w i n i e n okre sow y n ad m iar d r e w n a , a l e b ę d z i e t o z w i ą z a n e z p rzed w czesn y m , wymuszonym wyrę
bem 1 j a k o ś ć t e c h n i c z n a p o z y s k a n e g o t ą d r o g ą s u r o w c a b ę d z i e b a r d z o n i s k a .
10 A . J . K o rb e l
L e s i s t o ś ć P o l s k i J e s t n i ż s z a od ś r e d n i e j e u r o p e j s k i e j - w y n o si z a l e d w i e 27,6%, a w d o d a t k u s ą t o l a s y o w yjątkow o n i e k o r z y s t n e j s t r u k t u r z e w ie k o w ej, w y n i k a j ą c e j z n a d m i e r n e j e k s p l o a t a c j i ( o c e n i a s i ę , ż e od r o k u 1965 w ycina s i ę c o r o k u o 3 , 5 min nr* g r u b i ż n y w i ę c e j , n i ż j e j p r z y r a s t a ) . W t e j s y t u a c j i , z n e j ą c c h a r a k t e r p ro c e s ó w d o t y c z ą c y c h la s ó w w P o l s c e ( n a s i l a j ą c e s i ę u s z k o d z e n i a na s k u t e k w z r a s t a j ą c y c h e m i s j i p rz e m y sło w y c h , k r a j o wych i t r a n s g r a n i c z n y c h , rabunkow a e k s p l o a t a c j a , g r a d a c j a , sz k o d n i k ó w i p a s o ż y t ó w , m ałe tempo z a l e s i e ń , z a n i e d b a n i a w p i e l ę g n a c j i , w y ł ą c z a n i e po
w i e r z c h n i na i n n e c e l e i s t a ł e o d m ł a d z a n i e l a s ó w ) , naw et z a k ł a d a j ą c po
m y ś l n i e p rz e p r o w a d z o n y z a b i e g wymiany u m i e r a j ą c y c h i g l a k ó w na drzew a l i ś c i a s t e , pow inniśmy mówić o d r e w n i e t y l k o w a s p e k c i e m a t e r i a ł u i tworzyw a p r z e s z ł o ś c i .
Prz ypom nijm y w w i e l k i m s k r ó c i e n a j w a ż n i e j s z e d z i e d z i n y , k t ó r e r o z w i n ę ł y s i ę d z i ę k i s t o s o w a n i u d r e w n a . P r z e d e w s z y s t k i m w ię c t o n a j p o d a t n i e j s z y i b o d a j n a j w y g o d n i e j s z y m a t e r i a ł k o n s t r u k c y j n y t a k w b u d o w n i c t w i e , j a k i w s t o l a r s t w i e . Oprócz z a s t o s o w a n i a k o n s t r u k c y j n e g o b y ł o t o j e d n a k , i n a d a l p o z o s t a j e , w y ś m i e n i t e tworzyw o w ykończenio w e - t r u d n o s o b i e w y o b r a z i ć r o z wój h i s t o r y c z n y t a k i c h elem entów w y p o s a ż e n i a w n ę t r z j a k d r z w i , ok n a, po
s a d z k i , bos? r i e , b e z u d z i a ł u d r e w n a . Drewno t o r ó w n i e ż p raw d o p o d o b n ie n a j s t a r s z y m a t e r i a ł r z e ź b i a r s k i ( n a j s t a r s z e g r e c k i e z o a n o n y p o c h o d z ą z IX w p . n . e . , a s n y c e r s t w o n a l e ż y do n a j s t a r s z y c h zaw odów). Wiemy r ó w n i e ż o og ro m n ej r o l i drewna w p o w s t a n i u f o r a p r z e r ó ż n y c h p rz e d m io t ó w c o d z i e n nego u ż y t k u , n a r z ę d z i p r a c y i w r o z w o j u k o m u n i k a c j i ( p o j a z d y lą d o w e i wod
n e ) , a w r e s z c i e w p r o d u k c j i b r o n i . M niej uś w ia dam ia m y s o b i e r o l ę , j a k ą drew no o d e g r a ł o we w s z y s t k i c h n i e m a l d z i e d z i n a c h s z t u k i , g d y ż o p r ó c z wy
m i e n i o n y c h do t e j p o ry s ł u ż y ł o r ó w n i e ż m a l a r s t w u ( l i p o w e , dębowe l u b o r z e chowe d e s k i t o p o p u l a r n e p o d ł o ż e , uży w an e p o w s z e c h n i e s z c z e g ó l n i e w ś r e d n i o w i e c z u ) i g r a f i c e ( k l o c k i d r z e w o r y t n i c z e ) . W y n a l e z i e n i e d r u k u w E u r o p i e w ią ż e s i ę z XV-wiecznymi k s i ą ż k a m i blokow ym i, k t ó r y c h m a t r y c e b y ł y w y c in a n e w d r e w n i e , a z d o b n i c t w o l n i a n y c h i b a w e ł n i a n y c h t k a n i n , t r w a j ą c e co n a j m n i e j od w ie ku XIV, do d z i s i a j c z ę s t o J e s z c z e p o l e g a na p o s ł u g i w a n i u s i ę d re w n ia n y m i k lo c k a m i l u b d e s k a m i wykonanymi z b u k s z p a n u , g r u s z y c zy l i p y . O drę bną d z i e d z i n ą s z t u k i , k t ó r e j drew no s ł u ż y ł o może n a j w i e r n i e j , J e s t muzy ka. I t u t a j j e d n a k wraz z n a s t a n i e m n o w o c z e s n o ś c i p o j a w i a s i ę muzyka e l e k t r o n i c z n a , a d z i e c i u c z ą s i ę w s z k o ł a c h podstaw ow ych o k t a wy t r z y m a j ą c w d ł o n i a c h z a m i a s t d r e w n i a n e g o - p l a s t i k o w y f l e t p r o s t y . Wy
s t a r c z y ł o k i l k a d z i e s i ą t l a t , żeby r ó w n i e ż z n a s z e g o j ę z y k a z n i k n ę ł y t a k i e t e r m i n y j s k " c i e ś " , " p o ł o w i z n a " , " o b r z y n e k " , " k r z y ż u l e c " , " s z p o n k a " , a i n ne w r o d z a j u " d r a n i c y " , " ż e r d z i " c z y " d y l a " c z e k a w k r ó t c e t e n sam l o s . J a k w s z y s t k o , co o d c h o d z i , t a k i t e n m a t e r i a ł b ę d z i e b u d z i ł j e s z c z e p r z e z J a k i ś c z a s s z a c u n e k i p o d z iw , a t a k ż e ż a l z a u t r a c o n ą f u n k c j ą p s y c h o l o g i c z n ą i r e k r e a c y j n ą s p e ł n i a n ą z a rów no p r z e z d r z e w o , J a k i d r e w n o . N ie o d s t ę p o w a l i ś m y s i ę p r z e z c o n a j m n i e j 200 00 0 l a t .
Drewno drewnu n i e r ó w n e . Ze w z g lę d u na t o , ż e p r z y ś c i n a n i u drz e w a wa
ż n ą r o l ę w j e g o t r w a ł o ś c i odg ry w a i l o ś ć soków w nim z a w a r t y c h , a t e z a l e ż ą o d p o r y r o k u , a ą o k r e s y , w k t ó r y c h w olno j e d n e d r z e w a ś c i n a ć , a i n n y c h n i e w o l n o . C h o c i a ż w s z y s t k i e d r z e w a u n a s r o s n ą c e n a j w i ę c e j soków m a j ą w g r u d n i u i s t y c z n i u , t o j e d n a k r ó ż n i ą s i ę p o r ą , k i e d y m a j ą i c h n a j m n i e j . X t a k , s z p i l k o w e d rz e w a n a j m n i e j m a j ą soków w k w i e t n i u , gdy p o z o s t a ł e j u ż w l i s t o p a d z i e . R ó ż n i ą s i ę d r z e w a pod w zglę dem t w a r d o ś c i » p o p u l a r n e u n a s s o s n a , ś w i e r k , c o r a z r z a d s z a j o d ł a , m o d rzew , b r z o z a o z y l i p a t o d rzew a m i ę k k i e , p o d c z a s gdy do t r w a l s z y c h z a l i c z a s i ę g r a b , k l o n i d ą b , a do z d e c y d o w a n i e t w a r d y c h na p r z y k ł a d g ł ó g c z y d e r e ń . K i e t y l k o t w a r d o ś ć , a l e i ciężar drew na m i a ł z a w s z e i s t o t n e z n a c z e n i e .
D z i s i a j t r u d n o mćwić o c i ę ż a r z e , g d y ż dre w no c z ę s t o j e s t ź l e w y s u s z o n e l u b w r ę c z m o k r e . W s t a r y c h p o d r ę c z n i k a c h s t o l a r s k i c h , k t ó r e r z a d k o z a c h ę c a ł y do s u s z e n i a w s u s z a r n i a c h , z n a j d z i e m y u w a g i , ż e d e s k i s o s n o w e p o w in ny s c h n ą ć p o n a d dwa i p ó ł r o k u , a dębowe od s i e d m i u do ośm iu l a t . Możemy s p o t k a ć tam r ó w n i e ż u w a g i na t e m a t t e g o , k t ó r e z d rzew s ą d l a n a s o d p o w ie d n i e j s z e i z d r o w s z e , l u b w r ę c z u r b a n i s t y c z n e ? " u l i c e i p l a c e n a s z y c h m i a s t w in ny być w y s a d z a n e d rz e w a m i morwy, a p a r k i i skssry m i e j s k i e powinny po
s i a d a ć modrzew, b r z o z ę i ś w i e r k i s r e b r n e , c z y l i w ł o s k i e . Każdy dom g o s p o d a r s k i p o w in ie n b y ć o t o c z o n y b r z o z ą , ś w i e r k a m i , modrzewiem i a k a c j ą . "
Wróćmy j e d n a k do r o l i d rew na j a k o b u d u l c a . Ten podstaw ow y m a t e r i a ł p o l s k i e j a r c h i t e k t u r y , n a d a j ą c y s i ę d o b r z e do w i e l o k r o t n e g o u ż y c i a i w ł ą c z a j ą c y s i ę b e z k o n f l i k t o w o w o b i e g p r z y r o d y , j a k o tw o rzy w o n i e p o s p o l i t e c h o ć p o w s z e c h n e , d a j ą c e n i e p o w t a r z a l n e m o ż l i w o ś c i i n i e r o z e r w a l n i e z w i ą z a n e z p o l s k i m c h a r a k t e r e m b u d o w l i , b y ł s z c z e g ó l n i e c h w a lo n y i d o c e n i a n y w XIX w ieku, o czym p r z e k o n u j ą n a s s z k i c e G e r s o n a , M a t e j k i , Z a c h a r j e w i c z a i O b m iń s k ie g o , Ha t e m a t g i n ą c e g o b u d o w n ic tw a d rz e w n e g o p i s a n o ? " N i e c h l u d z i e p e ł n i pychy i p r e t e n s y j , n a u c z ą s i ę s k r o m n o ś c i 1 p o k o r y wobec t y c h z a b y t ków, k t ó r e p r z e c i e p rzem ó w ić m u s zą do k a ż d e g o " .
P r z e m a w i a j ą i d z i ś , c h o c i a ż c o r a z r z a d z i e j , g d y ż z n i k a j ą n i e t y l k o z j a d a n e zębem c z a s u d r e w n i a n e z a b y t k i , a l e z n i k a r ó w n i e ż l a s , a t o w a r z y s z ą c e c z ł o w i e k o w i p r z e z s e t k i i t y s i ą c e l a t drew n o z a s t ę p o w a n e j e s t nowymi ma
t e r i a ł a m i , p r z y k t ó r y c h t o k s y c z n a p ł y t a w ió ro w e u r a s t a do m i a n a m a t e r i a ł u n a t u r a l n e g o .
Mimo n i e w ą t p l i w y c h o s i ą g n i ę ć w t e c h n o l o g i i d r e w n a , t r u d n o z a k o ń c z y ć t e n e s e j o p t y m i s t y c z n i e . D l a c z e g o ? O d p o w i e d z i d o s t a r c z y s p a c e r l a s a m i b e s k i d z k i m i , g ó r I z e r s k i c h , P u s z c z ą J o d ł o w ą , p r z y k t ó r y m z ł o w r o g a w ró żba R eym onta n a b i e r a o d p o w i e d n i e g o naszym c z a s o m w y m ia r u . Oddajmy z a t e m mu g ł o s ?
" ( . . . ) W i ę c e j n i ź l i c z t e r d z i e ś c i c h ł o p a p r a c o w a ł o od samego ś w i t a n i a , k i e b y t o s t a d o d z i ę c i o ł ó w s p a d ł o na b ó r , p r z y p i ę ł o s i ę do d rz e w i k u ł o t a k z a w z i ę c i e i z a j a d l e , ż e d rz e w a p a d a ł y j e d n e po d r u g i c h , p o r ę b a r o s ł a , p o c i ę t e o lb r z y m y l e ż a ł y p o k o te m n i b y ł a n s t r a t o w a n y , a j e n o k a j ś n l e k a j , n i b y t e o s t y k w a r d e , s t e r c z a ł y s m u k ł e n a s i e n n i k i , p o c h y l a j ą c s i ę c i ę ż k o ,
12 A . J . K o rb el j a k o m a t k i ż a ł o ś n i e p ł a c z ą c e nad p o b i t e m i , k a j ś n i e k a j s z e l e ś c i ł y sm u t
no k r z e n i e d o c i ę t e , t o j a k a ś d r z e w i n a m i z e r o t a , k t ó r e j t o p ó r n i e c h y c i ł , d y g o t a ł a t r w o ż n i e - a w s z ę d y , na p ł a c h t a c h śniegów p o d e p t a n y c h , n i b y na t y c h c a ł u n a c h o s t a t n i c h , l e ż a ł y p o b i t e d r z e w a , kupy g a ł ę z i , w i e r z c h o ł y martw e i k l o c e p o t ę ż n e , o b d a r t y m i poć w ie rto w a n y m tr u p o m p o d o b n e , z a ś s t r u g i ż ó ł t y c h t r o c i n r o z s ą c z a ł y s i ę w ś n i e g a c h , k i e b y t a ż a ł o s n a krew l a s u .
A wokół n ad p o r ę b ą , n i b y n a d grobem o tw a r t y m , s t a ł l a s z b i t ą , w y n io s ł ą i n i e p r z e n i k n i o n ą c i ż b ą , j a k o t e p r z y j a c i o ł y , k r e w n i a k i a z n a jo m k o w i e , co g ę s t w ą s t a n ę l i p o c h y l o n ą i w trwożnem m i l c z e n i u , z tłu m i o n y m k r z y k i e m r o z p a c z y n a s ł u c h a j ą p a d a j ą c y c h w ś m i e r ć i p a t r z ą z d r ę t w i a l i na n i e u b ł a g a n ą k o ś b ę .
Bo r ę b a c z e s z l i n a p r z ó d n i e u s t a n n i e , r o z w i e d l i s i ę w 3 z e r o k ą ł a w ę i zw o ln a , w m i l c z e n i u w p i e r a l i s i ę w b ó r , zd a s i ę n ie z m o ż o n y , k t ć r e n po
s ę p n ą , w y n i o s ł ą ś c i a n ą p n i z w a r t y c h z a s t ę p o w a ł im d r o g ę , a t a k p r z y s ł a n i a ł ogromem, ż e z g i n ę l i z g o ł a w c i e n i u konarów , j e n o t o p o r y b ł y s k a ł y w m ro k ach i b i ł y n i e s t r u d z e n i e , j e n o ś w i s t p i ł n i e U 3 ta w a ł a n i na c h w ilę , a co t r o c h ę drz ew o s i ę j a k i e ś c h w i a ł o i z n a g ł a k i e j t e n p t a k , z d r a d n i e pochwycony we w n y k i, o d r y w a ł o s i ę od s w o i c h , b i ł o g a ł ę z i a m i i z j ę k i e m ś m i e r t e l n y m p a d a ł o na z i e m i ę - a za nie m d r u g i e , t r z e c i e , d z i e s i ą t e . "
W ł . S t . Reymont ( " C h ł o p i " )
B i e l s k o - B i a ł a , G l i w i c e , 1985 r .
14 A .J« K o rb e l
16 A»J a K o rb el
18 A . J . K o rb e l
20 A . J . K orbel
22 A . J . Korbel
ii /
J y a c o u Y v i o . A y t ^ i J W c t u r j
JPEBECHHA H J1EPEBO
P e a B m e
JlpeBecHHa HBAaeTCH o c oShm cTpoHTeAbHUM MaiepHajiou. Ona HBJiaeica He x o x b -
ko MaTepaajiou, ho veM-xo s h b h h xejib h o 6ojibmoM. UpeBecHHa 3 10 coeAHHHffinb uexxy HaMH, name» uHBHAii3auiie8 h m hpom H a i y p u . ApesecHHa cycjecTByeT a o Tex nop noxa cymeciByei A ec. O^HaKo ceroAHH jie c a n o r H 6 a u i . IponHHecKHft Jieo n o r a 6 a e x oo OKOpooibB OAHoa $ yx60AbH0g iwomaAKH b cexyHAy! IIorHSaBT eBponeftcKHe Jieca, norH6anx Aeca b IiOAbme.
Jlec n o m b a e x H 3 - 3 a n eA O B eK a. B M e o ie c AecoM n o r H d a e x noAOBHHa B c e x xu- bux eme b h a o b 3 B e p e it h p a o ie H H f t, a c Apyroii c x o p o H H n o rn 6 a io T AocxoHHCXBa 6e3 K oxopux He Moxex c y m e c iB O B a T b Hama K y A b iy p a . J i e c a b IIoAbine o t o B c e r o iamb 27,7% noBepxHOCTH o ip a H H , h o 74% H3 h h x a x o noB p ex A eH H u e A e c a . BAodaBOK k a e o y o t h o c h x c h x a K , KaK k 3aBOACKOMy n e x y , KaK k c a p b io , K O Topoe a o a x h o ja B a ib MaKCHMajibHyio n p H 6 h u ib . FopH H e Aeca n e p e c e K a io x c k a o h o b h m h A o p o ra M H , jiHmb 6 h t o a b k o C K opee h S o A ee b u b 0 3 h ii> A p e B e c u H y . Ha rp a H H u a x B upyfioB n o a - BAAJOXCA BeTpOJIOMbI H CHerOAOMH. mhoxhx c j y TR,AX BHpyCaiar B e e , HTO IIOAXOAHT XOIH 6n A a h AepeBHHHOii o 6 d ih b k h c x e H . B o 3 p a o iH a H c x p y K i y p a h o jib c k h x n e c o B K a x a - oip o Ju i'iecK aH . T a n H a3biB aeM aa 3 a b o iA H B o c x b 0T H 0cnxeA B H 0 c a H H T a p H o ro c o c x o a - hhhA e c a ofieA H aex noH By h B H 3U B aei n p o n aA aH H e M H ornx b h a o b ,
Jleo n o rH S a e x ox pyKH v eA O B eK a. PuHOHHoe x o 3 H fio iB o A o p e3 b iB aex Hame A e c a . OmHAaHHH phiHKa, K o x o p u a b C A y n a e ApeBecHHfai JopM iipyioT T aK x e a p x H i e K i o p n , m o - ryT tiHTb pemaiomHe b 6Anacaiiinne ro A H . E c a h A eo He n e p e o x a H e x 6 h t b "npoH 3B O A - oiBeHHHM u e x o M " , eoAH AeoHbie OAyx6H He H a iH y x peBOABUHOHHHx n e p e n e H bo b t a h-
j e H.a Aeo (B M ecxo c u p e B o r o x o 3 H 8 c x B a - x h b o K , x p e 6 y » n H H o x p aH H , OAOXHua o p - raHH3M) , x o r A a A ec n o r n S H e x o n eH b d u c i p o , U p eB ecH H a CyAex x o r A a em e v e p e 3 HeKOiopoe BpeuA ceHiHMeHiaABHUM p e a h k x o m AaBHhix, H ecoB peM eH H tot B p eiaeH .
WOOD AND TREE
S u m m a r y
Wood i s a p a r t i c u l a r b u i l d i n g m a t e r i a l . I t i s n o t o n l y m a t e r i a l . Wood
I I s a c o u p l e r b e tw e e n u s o u r c i v i l i z a t i o n a nd t h e N a t u r e . The wood e x i s t a
: as long aa f o r e s t s e x i s t . But t h e f o r e s t s d i e . T r o p i c a l f o r e s t s d i e a I f o o t b a l l f i e l d a s e c o n d . E u r o p e a n f o r e s t s a s w e l l as P o l i s h f o r e s t s d i e I too. Man i s a k i l l e r o f t h e f o r e s t . H a l f o f s p e c i e s l i v i n g i n f o r e s t s b o t h
; snimal and p l a n t s d i e w i t h t h e m . On t h e o t h e r h a n d v a l u e s w h ic h c o n s t i t u - I te o u r c u l t u r e d i e . Only 27,7% o f t h e s u r f a c e o f o u r c o u n t r y i s c o v e r e d I bj f o r e s t s b u t 74% o f th em a r e d a m a g e d . M o r e o v e r t h e f o r e s t i s t r e a t e d a s
• a f a c t o r y h o u s e , a s a raw m a t e r i a l w h ic h s h o u l d g i v e t h e m ax im al p r o f i t . I Mountain f o r e s t s a r e c u t by h i l l - s i d e t r a c k s - o n l y t o e n a b l e f a s t a n d mo- i re e f f i c i e n t wood t r a n s p o r t . The b o u n d a r i e s o f f e l l i n g s i t e a r e c o v e r e d by
24 A . J . Korbel w i n d f a l l s and s n o w f a l l s j v e r y o f t e n t r e e s a r e c o m p l e t e l y c u t a n d t h e only r e a s o n i s one more w a i n s c o t b o a r d . Age s t r u c t u r e o f o u r f o r e s t s i s d i s a s t r o u s a n d t h e s o c a l l e d s a n i t a r y s t a t e c a r e i m p o v e r i s h e s o n l y t h e e a r t h a n d c a u s e s a d e a t h o f many s p e c i e s .
The f o r e s t d i e s b e c a u s e o f a man, m a r k e t economy k i l l s o u r f o r e s t s an d m a r k e t e x p e c t a t i o n s w h ic h among o t h e r s a r e s h a p e d by a r c h i t e c t s i n t h e ca
s e o f wood a s a b u i l d i n g m a t e r i a l may b e d e c i s i v e i n n e x t few y e a r s . I f t h e f o r e s t s t o p s t o b e a p r o d u c t i o n h o u s e i f t h e f o r e s t s e r v i c e s do n o t s t a r t r e v o l u t i o n a r y c h a n g e s i n t h e way o f t h i n k i n g a b o u t t h e f o r e s t s they w i l l d i e s o o n . The wood w i l l s t a y a l i t t l e l o n g e r a s a s e n t i m e n t a l monu
m en t o f a n c i e n t n o t u p t o d a t e t i m e s .
