Unia personalna Gniezno-Poznań w świetle źródeł prawnohistorycznych

Marian Fąka

Unia personalna Gniezno-Poznań w

świetle źródeł prawnohistorycznych

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 24/1-2, 189-236

P r a w o K an on iczn e 24 (1981) n r 1—2

K S. MARIAN FĄKA

U N IA P E R S O N A L N A G N IEZ NO —P O Z N A Ń

w

W s t ę p . — I P la n y rządu p ru sk iego. — II. R o k o w a n ia ze S to lic ą A p o sto lsk ą . — III. W yk o n a n ie b u lli D e sa iu te anim arum . — IV. Z a­ w ie s z e n ie u n ii p erso n a ln ej i jego sk u tk i p ra w n e. — Z ak oń czen ie.

W stęp

P o ję c ie u n ii w ią ż e p raw o k a n o n iczn e ś c iśle z u rzęd em b e n e fic ja l- n y m cz y li b e n e fic ju m k o śc ie ln y m . Z u w a g i n a to, że g łó w n y m c e ­ le m b e n e fic jó w jest d u ch o w e dobro w iern y ch , w in n y one b yć ta k zor­ g a n iz o w a n e , b y o d p o w ia d a ły c e lo w i d u ch ow em u , d la k tó reg o zo sta ły u sta n o w io n e. P o n iew a ż m ogą zajść ok oliczn ości, k tóre n ie p o zw a la ją xitrzym ać d o ty ch cza so w eg o stainu b en eficjó w , p raw o k o śc ie ln e zaw sze u zn a w a ło m o żliw o ść ic h p rzek szta łcen ia — innova.tio — d ok on an ego pnzez k om p eten tn ą w ła d z ę k o ś c ie ln ą l.

P r z e k sz ta łc e n ie w p ro w a d za zm ia n ę w d o ty ch cza so w y m sta n ie b e­ n eficju m , d otyczącą p ra w lu b ' ob o w ią zk ó w , alb o te ż d otyczącą m ie j­ s c a , rodzaju czy za k resu b e n e fic ju m . P r z ek szta łcen ie d och od zi do sk u t- Ttu m .in. przez złą cz en ie, p r z e n ie sie n ie , podział^ czy c a łk o w ite z n ie s ie ­ n ie b e n e fic ju m 2.

Z łączen ie — u n io — ozn acza ta k ie p rzek szta łcen ie b e n e fic ju m , w w y n ik u k tórego d w a (lub w ię c e j) od ręb n e b e n e fic ja zo sta ją złączon e p r z e z k om p eten tn ą w ła d z ę k o śc ie ln ą w jedno na sk u te k z a istn ie n ia słu sz n e j p rzy czy n y , a w ię c k o n ie c z n o śc i lu b o c z y w iste g o p ożytk u K o­ śc io ła .

K od ek s P ra w a K a n o n iczn eg o rozróżnia tr o ja k i sp osób łą cze n ia b e ­ n e fic jó w :

a) przez w y g a śn ię c ie — u n io ex>stinctiva — g d y z d w óch lu b w ię ­ c e j b e n e fic jó w p o w sta je jedno zu p ełn ie n o w e, alb o g d y jedno lu b

k ilk a b e n e fic jó w zo sta je złą cz o n y c h z in n y m w te n sp osób , że sam e p r z e sta ją is tn ie ć (kan, 141'9, 1°);

^b) przez złą cz en ie ró w n o rzęd n e — u n io a eq u e p rin cip a lis — gd y

1 Por. np. c. 15, C. I, q. 3; c. 10, X , III, 5; c . 15, X , III, 39.

2 Zob. C o r o n a t a , I n s titu tio n e s Iu r is C a n o n ici, II, D e re b u s , T a u - ~ in i— R om ae 1951, s. 379.

190 Ks. M. Fąka _{iP I} p ołączon e b e n eficja za ch o w u ją sw oją p ierw o tn ą fo rm ę i jed n o dru­ giem u n ie zo sta je p od p orząd k ow an e, le c z is tn ie ją n a za sa d zie rów n o - rzęd n ości; każde b e n e fic ju m za ch o w u je sw o je d o ty ch cza so w e p ra w a i ob ow iązk i, a łą c z y je ty lk o osob a w sp ó ln e g o p rzełożon ego, stąd u n ia teg o rod zaju n o si te ż n a zw ę „u n ii p e r so n a ln e j” (kan. 1419, 2°); w od­ n ie sie n iu do d iecez ji b isk u p m a w ty m w ypadiku d w ie d iecez je i d w a k o śc io ły k a ted ra ln e z d w iem a k a p itu ła m i;

c) przez złą c z e n ie n ierów n o rzędne — u n io m in u s p rin cip a lis — c z y li p rzez p od p orząd k ow an ie, g d y w p r a w d z ie b e n e fic ja łą czo n e za­ ch o w u ją sw o ją odręb n ość, ale jed n o lu b k ilk a zo sta je p od p orząd k ow a­ n y ch b e n e fic ju m g łó w n em u (kam. 1419, 3 ° ) 8.

D od ajm y, że łą c z e n ie d iecez ji za strzeżo n e zo sta ło w y łą c z n ie n a jw y ż ­ szej w ła d z y k o śc ie ln e j (kan. 215 § 1). ,

In teresu je n a s w te j c h w ili u n ia p erson aln a — aeq u e p rin cip a lis — gd yż tak a w ła śn ie u n ia złą cz y ła w 1821 rdku s to lic ę a r c y b is k u p ó w g n ieźn ień sk ich ze sto lic ą b isk u p ią w P ozn an iu . P o łą c z e n ie o s o b o w e K o ścio ła G n ieźn ień sk ieg o z K o ścio łem P o zn a ń sk im b y ło z ja w is k ie m sp e c y fic z n y m w o r g a n iz a c ji K o ścio ła p o lsk ieg o n a p rzestrzen i 125 la t (1821— 1946), po u p ły w ie k tó ry ch d ecyzją S to lic y A p o sto lsk ie j „pro hac v ic e ” z o sta ło z a w ie sz o n e . U n ia ta zrod ziła się w w y n ik u p orozb io- ro w ej sy tu a c ji K o ścio ła w P o lsc e i sta ła się u s w y c h p o d sta w m .in. środ k iem u ch ro n ien ia a r c h id iecezji g n ie ź n ie ń sk ie j od c a łk o w ite j lik ­ w id a cji, do czego u s iln ie zm ierza ły czy n n ik i p ru sk ie, chcąc z a tr z e ć śla d y w z n io słe j k o śc ie ln o p o łity c z n e j ro li s to lic y g n ie ź n ie ń sk ie j w d zie­ jach P o lsk i. P o łą c z e n ie d ok on an e zostało n a m o cy b u lli p ap ieża P iu ­ sa V II D e sa lu te a n im aru m z dnia 16 lip ca 1®21 roku. O k o liczn o ści jej w y d a n ia oraz r e a liz a c ja są p rzed m iotem n in ie jsz e g o o p ra co w a ­ n ia.

P o d sta w ę m a teria ło w ą sta n o w ią przede w sz y stk im źródła a r c h iw a l­ n e za w a rte w a k ta ch N a czeln eg o P rezy d iu m w W o jew ó d zk im A rch i­ w u m w P o zn a n iu o raz ze sp ó ł ak t O rd yn ariatu A rcy b isk u p ieg o w A r­ ch iw u m A r c h id ie c e z ja ln y m w P ozn an iu .

Z op racow ań p o ru sza ją cy ch p rob lem n a le ż y w y m ie n ić a rty k u ł B o g u ­ m iła H o f fm a n a 4 oraz prace L eo n a rd a G ro ch o w sk ieg o 5.

P u b lik a cja n in ie jsz a p o m y śla n a zo sta ła jako próba sy n te ty c z n e g o u ję c ia z a g a d n ien ia w oparciu o d alsze źródła.

3 Zob. te ż C o r o n a t a , dz. c., s. 3S1; C a p p e l l o F ., S u m m a I u r is

C a n o n ici, II, R om ae 19Ö1, s. 5:19—521.

4 H o f f m a n B., W y k o n a n ie b u lli D e s a lu te a n im a ru m w W ielk im .

K s ię s tw ie P o zn a ń sk im , „R oczn ik i H ist.”, R. 8: 19312, s. 22—58, 162—

196.

* G r o c h o w s k i L., K s . T e o fil W o lic k i ja k o a d m in is tr a to r g e n e ­

r a ln y p o zn a ń s k i i a r c y b is k u p g n ie ź n ie ń s k i i p o z n a ń s k i 1825— 1S29r

L u b lin 1963 (m aszyn op is); ten że, K r y z y s i re o r g a n iza c ja a r c h id ie c e z ji

g n ie ź n ie ń s k ie j w la ta c h 1793— 1833, N asza P r z e sz ło ść , R. 24: 1966, s .

[3] Unia personalna 191 I. P la n y rządu p ru sk ieg o

P r zew ro ty p o lity c z n e p rzełom u X V III i X I X w ie k u , a w szcze­ g ó ln o ści u p ad ek n iep o d leg łeg o p a ń stw a p o lsk ieg o sp o w o d o w a ły n o w y u k ła d p o lity czn y p a ń stw E uropy, g łó w n ie śro d k o w ej. Z p o żo g i i za­ m ętu p o lity czn eg o ok resu w o je n n a p o leo ń sk ich P r u sy w y s z ły n a o g ó ł obronną ręką. N a m o cy u c h w a ł k o n g resu w ie d e ń sk ie g o z 1015 roku z w ię k sz y ły o n e sw ó j obszar o n o w e zdobycze tery to ria ln e. N a z a c h o ­ d zie otrzy m a ły część S a k so n ii, W e stfa lię i N a d ren ię, n a w sc h o d z ie — z iem ie w ie lk o p o lsk ie pod n a zw ą W ielk ieg o K s ię stw a P o zn a ń sk ieg o .

Z god n ie z k o ń co w y m a k tem k on gresu z dnia 9 czerw ca 1815 ro­ ku — A cte fin a l du C ongrès d e V ien n e — n a b y tk i p o lsk ie sta n o w ić m ia ły in teg ra ln ą część m o n a rch ii p ru sk iej z p e łn ią su w e r e n n e j w ła ­ d zy i jako c a łk o w ita w ła sn o ść k róla p ru sk iego i jego n a stę p c ó w — e n to u te so u v e r a in e té e t p r o p r ié t é 6. W p la n a ch p r u sk ic h W ie lk ie K sięstw o P o zn a ń sk ie w in n o się stać p om ostem m ięd zy P ru sa m i Z a­ c h o d n im i i W sch od n im i a Ś lą sk ie m , i ze w zg lęd u na sw e p o ło ż e n ie b yć ta k że w a ż n y m b a stio n e m w stra teg iczn y m , ob ron n ym sy s te m ie P ru s oraz za p leczem i p r z y sło w io w y m sp ich lerzem m o n a rch ii p r u sk ie j, Z te g o te ż w z g lę d u u trzy m a n ie te j p ro w in cji i jej p ełn a in teg ra cja z p ro w in cja m i m a c ie r z y sty m i sta n o w iły za w sze c e n tr a ln y p rob lem w p o ls k ie j p o lity ce P ru s 7.

D ą żen ie do sc e m e n to w a n ia W ielk ieg o K się stw a z p a ń stw e m p ru s­ k im n a p o tk a ło jed n ak w te j p r o w in c ji n a opór d w ó ch e le m e n tó w — n a ro d o w eg o i w y z n a n io w e g o , które w o w y m czasie o k a za ły się n a ty m te r e n ie zb ieżn e. W szak lu d n o ść za m ieszk a ła tu b yła w p rzy g n ia ­ ta ją c e j m ierze k a to lick a , a jej zd ecy d o w a n ą w ię k sz o ś ć s ta n o w ili P o ­ la c y . W dod atk u k a to lic k ie b y ły p rzed e w sz y stk im p o lsk ie m a sy l u ­ d o w e, d la k tó ry ch K o śció ł sta ł się ostoją p o lsk o ści, o d d z ia ły w u ją c w duchu u trzy m a n ia w ia r y o jcó w i za ch o w a n ia język a o jc z y ste g o . R ząd o obliczu p ro testa n ck im m u sia ł zatem lic z y ć się z u sta w ic z n ą p o d ejrzliw o ścią p o lsk ieg o sp o łeczeń stw a , że d ą żen ia P ru s poza w y n a ­ r o d o w ie n ie m zm ierzają ta k że do p r o testa n ty za cji k r a j u 8.

W m y śl za ło żeń o św ie c e n io w o -jó z e fin isty c z n y o h rząd p r u sk i u siło ­ w a ł pod p orząd k ow ać sobie K o śció ł k a to lick i, b y sw oją d zia ła ln o ścią 11 S k ó r z e w s k i S., N a jw a ż n ie js z e p r a w a ty c z ą c e się W ie lk ie g o

K s ię s tw a P o zn a ń sk ie g o , P o zn a ń 1861, s. 2—7.

7 Zob. P a p r o c k i F., W ie lk ie K s ię s tw o P o zn a ń sk ie w o k r e s ie r z ą ­

d ó w F lo ttw e lla (№30—‘1841), P o zn a ń 1970, s. 22; K a r w o w s k i S. , H isto ria W ie lk ie g o K s ię s tw a P o zn a ń sk ie g o , t. 1, P o zn a ń 1918, s. 2— 3;.

L a u b e r t M., D ie V e r w a ltu n g d e r P r o v in z ' P o se n 1815— 1847, B re­ slau 1923, s. 2—3; F e l d m a n J., B ism a rc k a P o lsk a , W arszaw a 19482,. s. 41'— 42.

9 S zerzej n a te n te m a t zob. F ą k a M., S ta n p r a w n y K o śc io ła k a to ­

lic k ie g o w W ie lk im K s ię s tim e P o z n a ń s k im w la ta c h 1815— 1850 w ś w ie ­ tle p r a w a p ru s k ie g o , W arszaw a 1975, s. 23— 39.

192 Ks. M. Fąka _[4] s łu ż y ł on p rzed e w sz y stk im in tereso m p a ń stw a . P rogram te n r e a li­ z o w a n y b y ł poprzez sto p n io w e n arzu can ie coraz siln ie jsz e j k o n tro li p a ń stw a w za k resie sp ra w k o śc ie ln y c h i w y z n a n io w y c h .

P u n k tem w y jśc ia m iała być n o w a organ izacja K o ścio ła w W ielk im K się stw ie . C hodziło sz czeg ó ln ie o z lik w id o w a n ie p ry m a so w sk iej god ­ n o śc i arcyb isk u p a g n ieźn ień sk ieg o , a przez to za ta rcie n ie b ezp iecz­ n y c h d la p o lity k i p ru sk iej w sp o m n ień k o śc ie ln o p o lity c z n y c h z cza­ só w d a w n ej P o lsk i. W szak a rcyb isk u p g n ie ź n ie ń sk i jako p rym as p ia ­ sto w a ł n a jw y ższą god n ość k o ścieln ą w d a w n ej P o lsc e i ró w n o cześn ie •w d zied zin ie p r a w n o p a ń stw o w ej za jm o w a ł m ie jsc e p o k rólu, a w cza­ s i e b e zk ró lew ia sp r a w o w a ł urząd in te r r e x a i p rzew o d n iczą ceg o se n a ­ tu 9. O b ecn ie zaś p ry m a so stw o a rcy b isk u p ó w g n ieźn ień sk ich m im o za­ b o rczy ch p o d zia łó w c ią g le b y ło jeszcze w id o m y m zn a k iem jed n o ści k raju i n ie p o d zieln o ści narodu. D la teg o te n d e n c je zab orców od sa ­ m ego początk u szły w ty m k ieru n k u , b y K o śció ł sk azać na od osob ­ n io n e w e g e to w a n ie w k ażd ym zaborze z osobna i n ie dać m u m oż­ n o śc i ja k ic h k o lw ie k o fic ja ln y c h sto su n k ó w m ięd zy p o szczeg ó ln y m i za­ boram i.

P la n p o d w a żen ia a n a w e t z lik w id o w a n ia . n iep ożąd an ej god n ości zw ią za n ej z arcybis<ku(pstwem g n ieźn ień sk im m ia ł w p o lity c e p ru s­ k ie j już w ie lo le tn ią tra d y cję, p o czą w szy od d ru giego rozbioru P o lsk i, k ie d y to arch id iecezja g n ie ź n ie ń sk a w raz z w ie lk o p o lsk ą częścią d ie ­ c e z j i p ozn ań sk iej, częścią p ło ck iej i w ło c ła w sk ie j p rzeszła pod pa­ n o w a n ie p ru sk ie. K ról p ru sk i F ry d ery k W ilh elm II p od p isał w ó w cza s d n ia 13 w rześn ia 1793 roku d ecy zję sm u tn ej p a m ię c i sejm u rodbior­ czeg o w G rodnie, że żad en z n a stęp có w p rym asa P o n ia to w sk ie g o na sto lic y g n ie ź n ie ń sk ie j n ie b ęd zie już m ó g ł n osić ty tu łu prym asa K ró­ le s tw a P o ls k ie g o 10. G d y zaś Ig n a cy K rasick i, p ie r w sz y a rcyb isk u p g n ie ź n ie ń sk i cza só w p orozb iorow ych sta ra ł się o p rzy w ró cen ie go d n o ­ śc i p ry m a so w sk iej, w sp o m n ia n y k ról p ru sk i z d ecy d o w a n ie sp rzeciw ił s ię tem u m o ty w u ją c, że praiwa p ry m a so w sk ie str a c iły sw ą w ażn ość z u p a d k iem P o la k i i d la teg o ty tu łu te g o n ie m ożn a u ż y w a ć u . T e n ­ że król p o tw ierd ził n a to m ia st sp ecja ln y m aiktem z dnia 23 k w ie t­ n ia 1795 god n ość k sią żęcą , zw ią za n ą od w ie k ó w z god n ością p r y m a so w ­ sk ą 18.

U siło w a n ia rządu p ru sk ieg o po k o n g resie w ie d e ń sk im zm ierza ły w d a lszy m ciągu do lik w id o w a n ia w sz y stk ie g o , co zw ią za n e b yło z d a w ­

8 Zob. F ą k a M. , K w e s ti a p r y m a s o s tw a w v k r e s ie a r c y b is k u p ic h

r z ą d ó w k a r d y n a ła E d m u n d a D a lb o ra (1915— 1926), P ra w o K an. R. 20:

1.977, nr 1—2, s. 107—111.

11 N o w a c k i J., D e a r c h ie p isc o p i G n e sn e n sis d ig n ita te ac p r a e r o -

g a tiv a p r im a tia li, L w ó w 1937, s. 38.

11 T am że, s. 39—41; G r o c h o w s k i L., K r y z y s i r e o r g a n iza c ja , s. 207— 209.

1! W e i m a n n R., D e r F ü r s te n tite l d e s E rzb isc h o fs v o n G n esen , H isto r isc h e M o n a tsb lä tter fü r d ie P ro v in z P o sen , R. 10: 1909, s. 1—3.

[5] Unia personalna 193

ną św ietn o ścią k o śc ie ln o p o lity c z n ą arcy b isk u p stw a g n ieźn ień sk ieg o . O b ecn ie ch od ziło już n ie ty lk o o z n ie sie n ie u p ra w n ień a r cy b isk u p a g n ieźn ień sk ieg o , il e o lik w id a c ję sam ej arch id iecezji g n ieźn ień sk iej.

T ym p lan om p o lity k i p ru sk iej sp rzyjało w ie le ok oliczn ości. P rzed e w sz y stk im w n o w y ch p o lity c z n y c h g ran icach W ielk ieg o K s ię stw a zn a­ lazło się z a le d w ie 26— 29% d a w n eg o obszernego tery to riu m a r c h id ie ­ cezji, p odczas gdy w ię k sz a część zn a la zła się w g ra n ica ch z a le ż n e g o od R osji K ró lestw a P o lsk ie g o , a trzy d ek a n a ty p ółn ocn e — c z łu - c h o w sk i, tu c h o lsk i i k a m ie ń sk i — p rzyp ad ły p ru sk iej p r o w in c ji P ru s Z a c h o d n ic h 18 O il e w W ielk im K s ię s tw ie P o zn a ń sk im p o z o sta ły j e ­ d y n ie 184 k o ścio ły p a ra fia ln e a rch id iecezji g n ieźn ień sk iej, o t y l e w K ró lestw ie K o n g reso w y m zn a la zło się 489 ta k ich k o ś c io łó w 14. N a m o ­ cy b u lli P iu sa VI A d u n iv e r s a m a g ri D o m in ici c u ra m z dnia 15 paź­ dziernika 1798 u tw orzon a z o sta ła d iecezja w a rsza w sk a ze sto lic ą b i­ sk u p ią w W arszaw ie i poddana bezp ośred n io S to lic y A p o sto lsk iej. D iecezje: w ile ń sk a , łu ck a i żm u d zk a w y ję te z o sta ły spod w ła d z y a r c y ­ b isk u p ów g n ieźn ień sk ich i p od d an e u tw orzon ej w n o w y ch g ran icach R osji w raku 1798 m etro p o lii m o h y le w s k ie j.

A rcyb isk u p Ig n a cy R a czy ń sk i, k tó ry od 10 gru d n ia 1807 sp ra w o ­ w a ł rządy sto licą g n ieźn ień sk ą , a ró w n o cześn ie a d m in istr o w a ł w a k u ­ jącą d iecezją w a rsza w sk ą , o sła b io n y b y ł w ie k ie m (urodź. 1741) i cho­ robam i, stąd od 1815 rok u n o sił s ię z m y ślą rezy g n a cji, g d y ż n ie czu i się na siła ch d źw igać ciężar rzą d ó w w w y tw o rzo n ej s y t u a c ji p o lity c z ­ n ej. Jako a rcyb isk u p g n ie ź n ie ń sk i n ie m ia ł n a w e t w ła sn e g o dom u, g d y ż zam ek g n ie ź n ie ń sk i zn a la zł się w gruzach, a p a ła ce sk ie r n ie w ic ­ ki i w a r sz a w sk i z o sta ły b ezp o w ro tn ie zabrane, w w y n ik u czeg o zm u ­ szo n y b y ł zam ieszk ać poza a rch id iecezją — w zam ku w C iążen iu n a ­ leżą c y m d a w n iej do b isk u p ó w p ozn ań sk ich , a zn a jd u ją cy m się n a p o ­ graniczu a r ch id iecezji g n ieźn ień sk iej i d iecez ji p ozn ań sk iej, z k tó reg o z ła s k i cara A lek sa n d ra I ty m cza so w o k orzystał. K s. K o r y tk o w sk i podaje, że car, k tó ry c e n ił z a słu g i R a czy ń sk ieg o , n ie k a za ł p o czą tk o ­ w o u m y ś ln ie reg u lo w a ć g ra n icy , aby p o zo sta w ić a r c y b is k u p o w i. sw o ­ b od n y k o n ta k t z a rch id iecezją gn ieźn ień sk ą . K ied y jed n a k w roku

1818 u r eg u lo w a n o gran ice i C iążeń definityw inie z n a la zł s ię w o b rę­ b ie K ró lestw a K o n g reso w eg o , arcy b isk u p został o d cięty od a rch id ie­ ce z ji i jej rządów . W obec p o w y ższeg o czu ł się zm u szon y p o w ierzy ć a d m in istra cję a r ch id iecezji na czas sw ej n ieo b ecn o ści s u fr a g a n o w i g n ieźn ień sk iem u — ks. M arcin ow i S ie m ie ń sk ie m u . Z am ierzał jed n a k p rzen ieść się do G n iezn a n a m ieszk a n ie u proboszcza p a ra fii św . J a - na, gd y ty m cza sem otrzy m a ł w ia d o m o ść o p rzyjęciu przez P iu sa V II sk ła d a n ej w ie lo k r o tn ie r e z y g n a c ji15. W w y n ik u p o w y ższeg o a r c h id iece­

18 Zob. G r o c h o w s k i L., K r y z y s i re o r g a n iza c ja , s. 212. 14 H o f f m a n B., dz. c., s. 28.

ls P ie r w sz e p od an ie R a czy ń sk ieg o do papieża o p rzy jęcie r e zy g n a cji d a to w a n e jest 26.8.1315 r., d ru gie — 23.1.1816, o sta tn ie zaś p rzy jęte 13 — P r a w o K a n o n ic zn e

19 4 Ks. M. Fąka [61 zja g n ieźn ień sk a zw iązan a przez osiem w ie k ó w z b y te m p o lity czn y m P o lsk i, b yła n ie p e w n ą w ła ’snego j u t r a 16. P o zb a w io n a pasterza, fo r m a l­ n ie p o m n iejszo n a do obszaru n a leżą ceg o do m o n a r c h ii'p r u s k ie j, ogra­ n iczo n a w sw y c h p ra w a ch m etro p o lita ln y ch r ó w n ież do p ru sk iego sta ­ n u p osiad an ia, p od w ażon a zo sta ła n ad to w sw y m a u to ry tecie p rym a­ sow sk im .

W ytw orzon a sy tu a cja d aw ała rząd ow i p ru sk iem u d osk on ałą sp o ­ sob n ość do p rzy g o to w a n ia n o w y ch p lan ów , zm ierza ją cy ch w g ru n cie rzeczy do lik w id a c ji a rch id iecezji g n ieźn ień sk iej. S p rzy ja ją cą k o n iu n ­ k tu rę dla o sią g n ięcia teg o celu stw a rza ła k o n ieczn o ść r eo rg a n iz a cji K o­ ścio ła w m o n a rch ii p ru sk iej, która m ia ła być dok on an a w ram ach p ertra k ta cji ze S to lic ą A p ostolsk ą. W stęp n e p la n y n a leża ło jed n ak p rzy g o to w a ć n a jp ie r w w e w ła sn y m zakresie.

Już w roku 1816 rząd p ru sk i p la n o w a ł p rzy łą cz en ie p ozostałej czę­ śc i a r c y b isk u p stw a gn ieźn ień sk ieg o do d iecez ji ch ełm iń sk iej, p od czas g d y m etro,polią m ia ł się stać W r o c ła w 17. P orzu con o jed n ak c h w ilo w o t e n p rojekt, b y zb yt szybko n ie zrażać m ieszk a ń có w W ielk ieg o K się­ stw a p rzy w ią za n y ch do sw y ch tr a d y c ji n a ro d o w y ch , k tó ry ch p oszan o­ w a n ie z o sta ło z a g w a ra n to w a n e sp ecja ln y m i p rzy rzeczen ia m i k r ó la 18. D o sp ra w y tej w r ó c ił n a czeln y p rezes W ielk ieg o K się stw a P o z n a ń sk ie ­ go Z erboni di S p o se tti w sw o im p iśm ie do k a n clerza H ard en b erga z dnia 25 czerw ca 1817 roku, w k tórym stw ierd za , że istn ieją ca w g ra ­ n ic a c h K sięstw a m ała część a rch id iecezji g n ieźn ień sk iej n ie m oże p ozostać sa m o d zieln y m b isk u p stw em . K roki, jak ie trzeb a b ędzie pod­

jąć w k ieru n k u jej p rzy łą cz en ia d o b isk u p stw a p ozn ań sk iego będą ła t­ w ie js z e po d ojściu do skutku rezy g n a cji a rcy b isk u p a R a c z y ń s k ie g o 19. P r zy jęcie tej rezy g n a cji p rzez P iu sa V II fa k ty czn ie o tw orzyło w ła d zo m p ru sk im drogę do r e a liz a c ji w y ty c z o n y c h p lan ów .

P o słu szn y m n a rzęd ziem w te j sp raw ie ok azał się ks. prałat M arcin D unin, k a n clerz k a p itu ły m etroipolitalnej g n ie ź n ie ń sk ie j i od 1817 ro­ ku po u stą p ien iu ks. p rałata T eo fila W olick iego radca szk o ln y r e je n -zostało przez P iu sa V II — 24. £!. 1818 r. (A kta O rdynariatu A rcy b isk u ­ p ie g o w P ozn an iu — d alej skrót: O A — 2020). Zob. te ż N o w a c k i J.r

A r c h id ie c e z ja P o zn a ń sk a w g ran icach h is to r y c z n y c h i j e j u s tr ó j, P o ­

znań. 1964, s. 114; U r b a n W. bp., O sta tn i e ta p d z ie jó w K o śc io ła w

P o lsc e p r z e d n o w y m T y s ią c le c ie m , Rzyim 1966, s. 276 n. K o r y t k o w -

s k i J., A r c y b is k u p i g n ie ź n ie ń sc y , p r y m a s o w ie i m e tr o p o lic i p o ls c y

o d r. 1000 a ż do ro k u 1821, t. 5, P ozn ań 1892, s. 258, 27!1.

“ H o f f m a n B., dz. c., s. 29.

17 L a u b e r t M., D ie p r o v is o r is c h e R eg elu n g d e r g e is tlic h e n G e­

r ic h ts b a r k e it u n d d ie E n tsch ä d ig u n g d e s K le r u s in d e r P r o v in z P o sen n ach 1815, H isto risch es Jah rb u ch 47 (1927) 2, s. .SOS.

18 Poir. T r a k ta t m ię d z y P ru sa m i a R o sją , 3.5 .1 8 1 5 ; P a te n t o k u p a c y j­

n y W ie lk ie g o K s ię s tw a , 15.5.1815; A c te fin a l k o n g re s u w ie d e ń s k ie g o , 9 .6 .1 8 1 5 — S k ó r z e w s k i S., dz. c., s. 3—>21: zob. te ż G r o c h o w ­

s k i L., Ks. T e o fil W o lic k i, dz. c., s. 16. 19 H o f f m a n B., dz. c., s. 30.

17

]

195

c j i p o z n a ń s k ie j20. P ism em z dnia 12 lip ca 1818 roku n a c z e ln y p rezes Zerboni di S p o se tti p o le c ił ks. D u n in o w i o p ra co w a n ie p rojek tu p ołą­ cz e n ia p ozostałej w W ielk im K s ię stw ie części a rch id iecezji g n ie ź n ie ń ­ sk iej oraz arch id iak on atu k ru szw ick ieg o z b isk u p stw em p o z n a ń sk im 21. O p racow an ie p rojek tu zajęło D u n in o w i ponad cztery m iesią ce . N a d e­ s ła ł go n a czeln em u p rezeso w i przy p iśm ie z dnia 17 listo p a d a 18 1 8 22. Z u w a g i na d on iosłość teg o p ro jek tu p rzytoczm y go tu w sz czeg ó ­ ła ch 23.

P i e r w s z y p r o j e k t D u n i n a .

Z p rojek tu w y n ik a , że do p o zo sta łej w ram ach W ielk ieg o K się ­ stw a arch id iecezji g n ie ź n ie ń sk ie j n a le ż y je d y n ie 211 p a ra fii, w ty m 56 w d ep artam en cie p ozn ań sk im , 123 — byd gosk im , a 33 — k w id z y ń ­ sk im , z czego D u n in w y c ią g a w n io sek , że arch id iecezja g n ieźn ień sk a n ie m oże za ch o w a ć n a d a l ch a ra k teru arcybiiskupstw a. G ranicząca z n ią d iecezja p ozn ań sk a ob ejm u je 332 p arafie: 303 w d ep a rta m en cie po­ zn ań sk im , 16 — w b y d g o sk im , 12 w k w id zy ń sk im i 1 — w k o sza liń sk im . P oza ty m w obrębie d ep a rta m en tu b yd gosk iego zmalazł się a rch id ia ­ kon at k ru szw ick i — n a le ż ą c y do d iecez ji k u ja w sk ie j — z 34 p a ra ­ fia m i, oraz diak on at F ord on z 7 p arafiam i. Ks. D u n in u zn aje za c e ­ lo w e a n a w e t k on ieczn e w sz y stk ie od erw an e czło n y p ołączyć w jed ­ n ą organ izacyjn ą całość, a p o n iew a ż jed en bisikup jest w sta n ie objąć sw ą trosk ą około 500 p a ra fii, jak to m ia ło m ie jsc e w d a w n ej a rch i­ d ie c e z ji g n ieźn ień sk iej, n a le ż y W spom niane od erw a n e czło n y w c ie lić do b isk u p stw a p ozn ań sk iego. In n y m i sło w y n o w o p o w sta ła d iecezja W ielk ieg o K się stw a P o zn a ń sk ieg o ob ejm ow ać m iała:

a) d o ty c h c z a so w ą d ie c e z ję p ozn ań sk ą;

b) część arch id iecezji g n ie ź n ie ń sk ie j pozostałą w W ielk im K sięstw ie P ozn ań sk im ;

c) a rch id ia k o n a t k ru szw ick i; d) diak on at fordoński.

D o ty czy ło to jed n a k w y łą c z n ie p a r a fii zn a jd u ją cy ch się w obrębie W ielk iego K sięstw a , a n ie in n y ch , n a leżą cy c h a d m in istr a c y jn ie do P ru s Z achodnich. W ładza b isk u p a p ozn ań sk iego n ie m ia ła w y k r a ­ czać poza gran ice W ielk ieg o K się stw a , pod ob n ie jak b isk u p żadnej in n e j d iecezji n ie m ó g łb y sp ra w o w a ć w ła d z y n a te r e n ie W ielk iego K sięstw a .

Z organ izow an e w te n sposób b isk u p stw o m ia ło alb o p o d leg a ć jako sa m o d zieln e b ezp ośred n io S to lic y A p o sto lsk iej, alb o n o w em u arcy- b isk u p stw u , ja k ie m iało b yć p o w o ła n e do ży cia w p a ń stw ie p ru s­ kim .

“' N o w a c k i J., A r c h id ie c e z ja P o zn a ń sk a , s. 116.

w N a czeln e P rezy d iu m w P o zn a n iu (d alej skrót: N P P ) 5983, k. 2. “ N P P 5983, k. 3 - 4 1 ,

196

B isk u p m ia ł n osić ty t u ł b isk u p a W ielk ieg o K się stw a i rezy d o w a ć w pałacu b isk u p im w P ozn an iu . Do jego o b o w ią zk ó w w in n o n a le ­ żeć:

a) zarząd zan ie p ow ierzon ą m u d iecezją albo sa m o d zieln ie alb o przy p om ocy u sta n o w io n eg o przez n ieg o i u p osażon ego k o n systorza, p o w o ­ ła n eg o z członików k a p itu ły k ated raln ej;

b) rezy d o w a n ie p rzy p ozn ań sk im k o śc ie le k a ted ra ln y m , a w żad n ym w y p a d k u poza g ra n ica m i d iecezji, pod sa n k cja m i p rzew id zia n y m i p rzez sob ór try d en ck i (sess. V I, c. 1 de ref.);

c) coroczna w iz y ta c ja części d iecez ji o so b iście i n a w ła sn y k oszt, b ez ja k ic h k o lw ie k o b cią żeń z te g o ty tu łu na rzecz w iz y to w a n y c h p a ­ ra fii; w iz y ta c ja w in n a objąć k ażd ego roku co n a jm n iej 50 p arafii, a po zw iz y to w a n iu całej d iecez ji .należy rozpocząć w iz y ta c ję od n o w a w ten sa m sposób. G d yb y b isk u p z pow odu ch orob y lu b p od eszłego w iek u n ie b y ł 'W sta n ie zad ośću czyn ić tem u isto tn em u i n iep o zb y w a ln em u ob ow iązk ow i, w in ie n u zy sk a ć - p o tw ierd zen ie k a p itu ły k a ted ra ln ej, p rzed łożyć je do w g lą d u k o m p eten tn y m w ła d zo m p a ń stw o w y m i po u zy sk a n iu ich z e z w o le n ia z le c ić w iz y ta c ję człon k om k a p itu ły , zatro­ sz c z y w sz y się jed n a k o p o k ry cie k o sztó w podróży i u trzy m a n ia , aby i oni n ie b y li zm u szen i obciążać ty m i k o szta m i w iz y to w a n y c h p a ra ­ fii. P ro to k o ły w iz y ta c ji w in n y b yć sporządzone n ajp óźn iej w ciągu 4 ty g o d n i po d o k on an ej w iz y ta c ji p a ra fii i za w iera ć d ek rety , nad k tórych w y k o n a n iem zo b o w ią za n i są czu w ać d ziek a n i i k on systorz. P ro to k ó ł w iz y ta c ji sporząd zon y w p od w ójn ym w y k o n a n iu m u si b y ć p o d p isan y przez w izy ta to ra , przy czym jed en eg zem p la rz p rzech o w a ­ n y m a być w a rch iw u m k a p itu ln y m , drugi zaś p rzek a za n y k o n sy sto - rzow i, k tóry d o k o n a w szy k o n ieczn y ch w y c ią g ó w i o d p isów d ek retó w refo rm a cy jn y ch p od aje je do w ia d o m o ści i w y k o n a n ia od n ośn ym d zie­ kan om i proboszczom .

d) B isk u p n ie m oże an i w sw o jej an i w obcej d ie c e z ji p osiad ać b e ­ n e fic ju m k o ścieln eg o , a w s z y stk ie p osiad an e przez n ieg o sta n o w isk a , za ra z po otrzym an iu n o m in a cji na* b isk u p « i bez od czek an ia na z a ­ tw ie r d z e n ie p a p ie sk ie w in n y b yć ogłoszon e jako w a k u ją ce i p rzy d zie­ lo n e in n y m d u ch ow n ym .

K o n s y s t o r z i S ą d D u c h o w n y .

a) W sk ład k o n sy sto rza b isk u p ieg o w in n i w ejść: k iero w n ik , c z te ­ r e c h rad ców , sek reta rz (kanclerz), a rch iw a riu sz (w icek an clerz), d u ch o w ­ n y insygator, d w óch k a n c e listó w i w oźn y.

b) K iero w n ik i rad cy k on sy sto rza m ają b yć w y b r a n i spośród czło n ­ k ó w k a p itu ły , m ieć w e w sz y stk ic h sp raw ach ró w n y głos i działać k o ­ le g ia ln ie .

c) S ą d o w n ictw o k o ścieln e z a ch o w u je sw o je d o ty ch cza so w e p raw a w za k resie w y k o n y w a n e j dotąd w ła d zy , w ła d z e c y w iln e zaś w k o n iecz­

[9] Unia personalna 197 n y ch w y p a d k a ch w in n y u d ziela ć czyn n ej p om ocy w w y k o n a n iu pra­ w om ocn ego w y ro k u sąd u du ch ow n ego.

d) B isk u p m a p raw o su sp en d o w a ć d u ch ow n ego za jego w y k r o c z e n ia oraz u sta n o w ić zastęp cę d o p ełn ien ia u rzęd o w y ch czy n n o ści na k o szt u karanego.

e) P o trzy k ro tn y m b ez sk u te c z n y m u p om n ien iu p r z y słu g u je w ła d z y d u ch ow n ej p raw o p o zb a w ien ia d u ch ow n ego urzędu. D u ch o w n y te n m o ­ że jed n ak w n ieść a p e la c ję do w y ż sz e j in sta n cji d u ch o w n ej, m ia n o w i­

cie do Sądu M etro p o lita ln eg o lu b R rosyn od aln ego.

f) D la teg o S to lic a A p o sto lsk a w in n a u sta n o w ić te g o rodzaju S ą d P ro sy n o d a ln y , aby w s z e lk ie sp ra w y n a tu ry są d o w ej m o g ły b yć z a ła t­ w ia n e d e fin ity w n ie w g ra n ica ch m on arch ii.

g) U rzęd n icy kon'systoriza zo b o w ią za n i są bez osob n ego w y n a g r o ­ d zen ia w y k o n y w a ć ta k ż e p race zw ią za n e z sąd em p rosyn od aln ym .

h) W szelk ie sp ra w y z w ią za n e z w y k o n y w a n ie m d u ch o w n ej a d m in i­ stracji i są d o w n ictw a nie p o d leg a ją u sta w ie stem p lo w ej i w in n y być za ła tw ia n e bez p o b iera n ia ja k ic h k o lw ie k opłat. D la teg o u rzęd n icy , którzy b y się do teg o n ie sto so w a li, zostaną ukairani p o zb a w ien iem urzędu i p o cią g n ięci do o d p o w ied zia ln o ści.

K a p i t u ł a k a t e d r a l n a .

a) N a tu ra ln y m sk u tk iem zam ierzon ego zn iesien ia a r ch id iecezji g n ieź­ n ień sk iej m u si b yć ta k że z n ie s ie n ie ta m tejszej k a p itu ły k a te d r a ln e j, n atom iast jej p ra ła ci i k a n o n icy m ogą być p rz e n ie sie n i do P o z n a ­ n ia i w łą c z e n i do tu te jsz e j ■ k a p itu ły k a ted ra ln ej. P o n ie w a ż jed n a k

16 człon k ów k a p itu ły g n ie ź n ie ń sk ie j n ie m ogłob y zn aleźć p o m ieszcze­ nia w k u riach k a p itu ły p ozn ań sk iej, w in n i on i ta k d łu g o p o zo sta ć w G nieźn ie, dopóki liczb a ich n ie zm n iejszy s ię do 10; aż do te g o czasu w in n i otrzym ać k o n ieczn e u p o sa żen ie z k a p itu ły p o zn a ń sk iej.

b) K a p itu ła k a ted ra ln a W ielk ieg o K się stw a P o zn a ń sk ieg o w in n a s ię składać z 6 p ra ła tó w i 10 k a n o n ik ó w , ob ejm u jąc ty m sa m y m 16 członków .

c) N ie n a le ż y m ia n o w a ć tizw. k a n o n ik ó w ex p ek ta n tó w .

a) In sy g n ia złączon ej k a p itu ły pozostan ą n iezm ien io n e, w sk u te k cze­ go albo k a n o n icy g n ie ź n ie ń sc y p rzyjm ą d istin cto ria k a p itu ły p o zn a ń ­ sk iej, albo k a p itu ła p ozn ań sk a p rzy jm ie d istin cto ria k a p itu ły g n ieź­ n ień sk iej.

e) W sp raw ach p rzew o d n iczen ia w chórze i k a p itu la rzu ob ie czę­ ści k a p itu ł b śd ą się łączyć.

Przywileje kapituły:

f) N a sk u tek w a k a n su sto lic y b isk u p iej sp o w o d o w a n eg o śm iercią, rezygn acją czy p rzen iesien iem b isk u p a zarząd d iecez ji p rzech od zi na k a p itu łę k ated raln ą, k tó ra sto so w n ie do p rzep isó w soboru tr y d e n c ­ k iego, w ciągu 8 dni w y b ie r z e ze sw eg o grona ad m in istratora, k tó ry jak o w ik a riu sz k a p itu ln y zarządza d iecezją. R oczn e u p o sa żen ie teg o

198

g) J e śli k tó ry ś z d u ch o w n y ch otrzym a n o m in a cję k róla na b isk u p a, k a p itu ła p rzystąp i do jego w yb oru , po czym o w y n ik u d o n iesie k om ­ p eten tn y m w ła d zo m p ań stw o w y m .

O b ow iązk i p ra ła tó w i k an on ik ów :

h) P ra ła ci zo b o w ią za n i są p ełn ić te ob ow iązk i, k tóre n ak ład a n a nich p rzyjęta god n ość, a m ia n o w icie:

i) P rep ozyt k a p itu ły p rzew o d n iczy p o sied zen io m k a p itu ły , czu w a n ad p o stęp o w a n iem c zło n k ó w k a p itu ły , nad n a le ż y ty m i o d p o w ied n im sto­ so w a n iem p raw a k an on iczn ego i sta tu tó w k a p itu ln y c h oraz u p om in a w y k r a c z a ją c y c h p rzeciw n im .

j) D ziek a n k a p itu ły u sta la porządek sp ra w o w a n ia fu n k c ji litu r g ic z ­ n y ch w k ated rze i czu w a nad n iższym d u c h o w ie ń stw e m k a te d r a l­ nym .

k) A rch id ia k o n w iz y tu je co roczn ie p a ra fie d ziek a ń sk ie w c a łej d ie­ ce z ji sto so w n ie do in stru k cji biskupa.

1) S ch o la sty k zo b o w ią za n y jest każd ego roku w iz y to w a ć co n a j­ m n iej czw artą część szk ół p a ra fia ln y ch , i jed en eg zem p la rz sporząd zo­ n eg o protokołu w iz y ta c y jn e g o przek azać b isk u p o w i, d ru gi zaś k r ó le w ­ sk iem u k o n sy sto rzo w i.

•m) K u sto sz czu w a nad stan em b u d o w la n y m k a ted ry , nad sp rzętem k o ścieln y m oraz czy sto ścią i p orząd k iem w z a k r y stii i k o ściele.

n) K an clerz sp ra w u je nadzór nad a rch iw u m i b ib lio tek ą k a p itu ły oraz nad e w e n tu a ln y m i sta ry m i ręk op isam i.

o) A rch id ia k o n i sc h o la sty k z w o ln ie n i są z ob ow iązk u o b ecn o ści w k a ted rze w czasie o d b y w a n ia p rzez p ierw szeg o w iz y ta c ji d ziek an ów , a przez d ru g ieg o w iz y ta c ji szkół.

p) K a n o n icy b ęd ą an g a żo w a n i częścio w o jako rad cy b isk u p ieg o k o n - systorza, częścio w o za ś jako zarząd cy m ajątk u k a p itu ln eg o .

q) Ż aden d u ch o w n y n ie m oże uzysk ać g o d n o ści p rałata czy k a n o ­ n ik a , jeżeli n ie o sią g n ą ł stop n ia doktora te o lo g ii czy p raw a k a n o n i­ czn ego w w y n ik u p u b liczn ej obrony na u n iw e r sy te c ie . D ok to ra ty ho­ n o ro w e są n ie w y sta rcza ją ce.

r) P och od zen ie szla ch eck ie, k tóre dotąd w y m a g a n e b yło d la o trzy ­ m an ia n iek tó ry ch p rałatu r i k a n o n ik a tó w p rzesta je b yć odtąd w a ru n ­ k ie m k on ieczn ym , w sk u te k czego k ażd y d u ch o w n y , je ś li ty lk o posiad a sto p ie ń doktora, m oże osiągn ąć k ażdą w y ż sz ą godność.

D z i e k a n i .

a) Około 20— 25 k o śc io łó w p a ra fia ln y ch sta n o w ić b ęd ą k o ścio ły d zie­ k a n ó w , m ia n o w a n y ch p rzez b isk u p a spośród proboszczów .

b) D o ob o w ią zk ó w d ziek a n a n a leży n ie t y l k o ' w y p e łn ia n ie zle c e ń b isk u p a , le c z ta k że c zu w a n ie nad p o stęp o w a n iem p o w ierzo n y ch jego p ieczy p rob oszczów i b ad an ie n iek tó ry ch skarg w n o szo n y ch p rzeciw nim . D w a razy w roku w in ie n te ż p rzep row ad zać w e d łu g in str u k c ji

111] Unia personalna

199

c) D ziek a n od p ow iad a o so b iście i sw o im m a ją tk iem za e w e n tu a ln e braki i sp rzen iew ierzen ia w sp raw ozd an iach oraz za w s z e lk ie za n ied ­ b a n ia sw eg o urzędu.

d) P ro to k ó ł z o k a zji d o k on an ej w iz ji lo k a ln ej w in ie n być sp orząd zo­ ny z kopią, przy czym jed en eg zem p la rz o trzym u je bisk u p , drugi zaś m a b yć w łą czo n y do ak t d ziek ań sk ich .

P r o b o s z c z o w i e .

a) P o czą w szy od 1 sty czn ia 1®22 n ik t n ie m oże otrzym ać s ta n o w i­ ska proboszcza, je ś li u p rzed n io w ciągu 3 la t n ie p ra co w a ł jako w i­ k a riu sz w k atedrze lu b przy k o śc ie le p a ra fia ln y m . Od za sa d y te j n ie m o że być a b so lu tn ie żad n ego w y ją tk u ; d latego an i b isk u p a n i jego k o n sy sto rz nie m oże od te j n orm y od stęp ow ać, a ty m c z a so w e ob sa ­ d z a n ie p a ra fii w a k u ją c y c h n ie m oże przedłużać się ponad p ół roku, p o O p ły w ie zaś teg o term in u zo b o w ią za n y jest ty m c z a so w y rządca w k ażd ym w y p a d k u p a ra fię oipuścić.

b) W dobrach ziem ia ń sk ich b isk u p na k ażd e w a k u ją c e p rob ostw o p r e z e n tu je k o la to r o w i k o ścio ła trzech k a n d y d a tó w , z k tó ry ch patron w ciągu 6 m ie się c y — pod san k cją u tra ty p raw a p rezen ty — zo b o w ią ­ z a n y jest w y b ra ć jed n ego i p rzed sta w ić do za tw ierd zen ia . W d o m e­ nach m iejsk ich i in n y ch dobrach k o m u n a ln y ch w in ie n b yć o g ło szo n y na ozn aczon y k urendą d zień konkuns d la całego d u c h o w ie ń stw a d ie ­ c ezja ln eg o , a spośród zgłosizonych k an d y d a tó w , co n a jm n iej trzech n a ­ le ż y p rzed sta w ić r e g en cji do w yb oru i zatw ierd zen ia.

c) G dyby w ja k ie jś w a k u ją c e j p a ra fii d och od y b y ły ta k m ałe, że n ie m ożna b y zn aleźć n a n ią żad n ego k an d yd ata, b isk u p m a dom agać się od kolatora zw uększenia d och od ów w te n sposób, ab y proboszcz zw o ln io n y b y ł od p on oszen ia k o sztó w za u trzy m a n ie b u d y n k u k o ścio ła i p leb an ii, p o sia d a ł zd row e i w y g o d n e m ieszk a n ie, 2 m orgi c h e łm iń ­ s k i e ogrodu, łą k ę p rzyn oszącą co n ajm n iej 6 w o zó w sian a oraz m ia ł '300 ta la r ó w dochodu, m ia n o w ic ie 200 ta la ró w w g o tó w ce, a 100 w n a tu ra lia ch o b licza n y ch w e d łu g ta k sy sto so w a n ej w dobrach ziem ­ sk ich .

K o la to ro w i w o ln o d och od y pairafii u d o k u m en to w a ć; g d y b y jed n ak w zw iązk u z ty m doszło d o n iep orozu m ień i k o la to r n ie p o czu w a ł się d o p o d w y ższen ia doch od ów , w te d y b isk u p o w i p rzy słu g u je p raw o z n ie ­ sie n ia p a ra fii, a n a leżą ce do n iej w sie "niech w łą c z y do n a jb liż e j p o ­ ło żo n y ch p arafii, p rzy d ziela ją c ró w n o cześn ie p rop orcjon aln ie d ochody

z n ie s io n e j p arafii.

d) P rzy teg o rodzaju in k orp oracji b iskup w in ie n jed n a k sz czeg ó ln ie m ie ć na u w ad ze to , że w m iejscu zn iesio n ej p a ra fii p o zo sta je szk oła p a r a fia ln a , na k tórej u trzy m a n ie, podobnie jak i jej n a u czy ciela n a ­

2 0 0 Ks. M. Fąka _112] e) Ż aden proboszcz n ie m oże odtąd p o sia d a ć dru giego b en eficju m . f) K ażdy proboszcz zo b o w ią za n y jest o so b iście r e z y d o w a ć p rzy sw o ­ im k ościele. N ieo b ecn o ść 5 dni w y m a g a zezw o len ia d ziek an a, od 5— 14 d n i b iskupa, d łu ższy n atom iast pobyt poza p arafią p ociąga za 3obą u t i a t ę b en eficju m .

g) P ro b o szczo w ie z w o ln ie n i są od w sz e lk ic h o p łat k a n cela ry jn y ch n a rzecz b isk u p ieg o k on systorza np. za in sty tu cję, egzam in y, ju ry s­ d y k c ję itd. i w in n i w sz e lk ie d ek rety w y d a w a n e p rzez w ła d zę d u ch o w ­ n ą w sp raw ach k o śc ie ln y c h otrzym yw ać c a łk o w ic ie b ezp ła tn ie.

h) D o szczeg ó ln y ch o b o w ią zk ó w proboszcza n a leży trosk a o jak n a jb a rd ziej staran n e od p ra w ia n ie n a b o żeń stw i sto so w a n ie się do w sz y stk ic h d o ty ch cza so w y ch i p rzy szły ch zarząd zeń b isk u p a. P ro b o sz­ cz o w ie w in n i d alej u d z ie la ć sw o im p a ra fia n o m n a u k i r e lig ii, u czy ć k a tech izm u , g ło sić k azan ia w każdą n ie d z ie lę i św ię to n a tem a t e w a n g e lic z n y w y zn a c z o n y przez biskupa, a sa m o d zieln e op racow an ia ty o h k azań p rzech o w y w a ć w celu p rzed łożenia d ziek a n o w i z okazji jego dorocznej w iz y ta c ji lub p rzesłan ia k o n sy sto rzo w i na jego ż ą ­ d a n ie.

i) K sięg i m etry czn e chrztów , ślu b ó w i zg o n ó w w in ie n p row ad zić pro­ b oszcz z jak n a jw ię k sz ą staran n ością.

j) P rob oszcz w in ie n te ż w szk ołach e le m en ta rn y ch zn a jd u ją cy ch się n a te r e n ie p a ra fii u d ziela ć dw a r a z y w ty g o d n iu n a u k i relig ii, a w ża d n y m w y p a d k u n ie p o leg a ć w te j sp ra w ie n a n a u czy cielu i w o g ó le troszczyć się o m o ż liw ie jak n a jw ię k sz y rozw ój szk ół.

k) P rob oszcz w in ie n troszczyć się ta k że o dobry zarząd zn a jd u ją ­ c y m i się w oh ręb ie p a ra fii zak ład am i dla u b o g ich i czu w a ć nad c e ­ lo w y m i su m ien n y m rozp orząd zan iem ich fu n d u sza m i. N ad u życia w te j d z ie d z in ie m a o b o w ią zek n a ty ch m ia st zgłaszać d ziek a n o w i, k tó ry alb o zb ad a je zaraz o so b iście i u su n ie doikonując g en e r a ln e j w iz y ta c ji, w ■wypadku zaś gd y b y p o d jęte p rzez n ieg o środ k i o k a za ły się b ezsk u ­ te c z n e , p ow iad om i b iskupa.

1) K się g i u rzęd o w e m u si k ażd y proboszcz sp ra w ić na w ła sn y k o szt i u tr z y m y w a ć je w n a le ż y ty m porządku. P oza ty m w in ie n sp ra w ić so b ie p o d r ę c z n ik , teo lo g iczn y , w e d łu g k tórego o d b ył stu d iu m se m in a ­ ry jn e, p olsk ą i ła ciń sk ą B ib lię oraz dzieła jed n ego z O jców K o ścio ła , sto so w n ie do p rzep isó w b iskupa.

m) P ro b o szczo w ie zo b o w ią za n i są ta k że p osiad ać g a zetę lu b organ u r zęd o w y (A m st-B la tt) i k o m p leto w a ć wlszyistkie p o szczeg ó ln e n u m ery ; ta k ż e w y m a g a n e przez władze* a d m in istra cy jn e p u b liczn e zarządzenia sto so w n ie do p otrzeb y w y k ła d a ć raz czy w ię c e j razy z am bony zg ro ­ m adzonem u lu d o w i. P oza ty m w in n i czytać t e p ism a n arod ow e, k tóre p o lec: im biskup.

n ) K ażd y proboszcz zo b o w ią za n y jest założyć ogród o w o co w y i za­ sa d zić co n a jm n iej 60 d rzew o w o co w y ch na każd ej b ęd ącej w je g a p o sia d a n iu o grod ow ej m ord ze ch łem iń sk iej.

[13] Unia personalna 201 D otacja p rob oszczów .

0) B ęd ące w d o ty ch cza so w y m posiad an iu p rob oszczów w sie , fo l­ w a rk i i p ola za p ew n ia się im tak że na przyszłość; poza ty m m ają otrzym ać ró w n ież zw rot ty c h dóbr, k tó re b y ły d a w n iej w ic h p o sia ­ daniu, lecz n a sk u tek zaboru dóbr k o śc ie ln y c h zo sta ły im za b ra n e przez p ań stw o.

p) W szelk ie d ziesięcin y w n a tu rze, sn op y i in n e d a n in y zosta ją zn iesio n e i w in n y b y ć — sto so w n ie do b u lli pap ieża U rb an a V III — zastąp ion e zbożom lu b gd zie teg o dom aga się w ła ś c ic ie l z ie m sk i — gru n tem u p raw n ym .

r) W szelk ie k a p ita ły p a ra fia ln e, jak czyn sze, ren ty , m sze fu n d a ­ cy jn e lu b inne k a p ita ły w in n y b yć p oprzez d ziałaln ość w ła d z a d m in i­ stra cy jn y ch bez ja k ie g o k o lw ie k p o stęp o w a n ia są d o w eg o n a żą d a n ie du­ ch o w ień stw a ścią g a n e 1 e g z ek w o w a n e.

O statn i p u n k t p rojek tu D u n in a p rzew id u je d o ta cję roczną p a ń stw a d la b isk u p stw a W ielk iego K się stw a P o zn a ń sk ieg o w w y so k o śc i 29.000 ta la ró w

A n a liza teg o p rojek tu ks. D u n in a in sp iro w a n eg o przez n a czeln eg o p rezesa w P ozn an iu p o zw a la stw ierd zić, że elab orat t e n p r z e w id y w a ł n ie ty lk o c a łk o w ite z n ie s ie n ie a rch id iecezji g n ieźn ień sk iej, le c z b y ł p on ad to sw eg o rod zaju p ro jek tem p raw a p a rty k u la rn eg o dla m a ją c e j b yć u tw o rzo n ej n o w ej d ie c e z ji W ielk ieg o K się stw a , n ie za w sze w p ełn ej zgodzie z p ra w em k a n o n iczn y m . U siłu je b o w ie m u r e g u lo w a ć m . in. o b o w ią zk i ord yn ariu sza d iecez ji, organ izację i d zia ła ln o ść k o n - systorza i sądu d u ch ow n ego, k a p itu ły k a ted ra ln ej, d ziek a n ó w i pro­ b oszczów .

D o p rojek tu teg o D u n in o p ra co w a ł jeszcze w fo rm ie u zu p ełn ien ia plan reo rg a n iza cji k o leg ia t is tn ie ją c y c h w a rch id iecezji g n ie ź n ie ń ­ sk iej i d iecez ji p o z n a ń s k ie j2S. S tw ierd za ta m n a w stę p ie , że p rzy o g ó ln ej reorgan izacji k o śc ie ln e j w W ielk im K s ię s tw ie n ie m ożn a p o ­ m in ąć k o le g ia t, k tó re w u stro ju K o śc io ła k a to lic k ie g o za jm u ją m ie j­ sc e p o śred n ie m ięd zy k a p itu łą k a ted ra ln ą a p a ra fia m i i sto so w n ie do p ierw o tn eg o p rzezn aczen ia w in n y b yć ob sadzone je d y n ie za słu żo n y m i i stera n y m i w p racy k ap łan am i.

A k tu a ln ie w W ielk im K s ię stw ie P o zn a ń sk im istn ia ło sześć teg o ro­ d zaju fu n d a cji, a m ia n o w icie:

1) w d ziece zji p ozn ań sk iej:

a) w P o zn a n iu — pod w e z w a n ie m św . M arii M agd alen y; b) w Środzie;

c) w S zam otu łach ; d) w C zarnkow ie;

u N P P 5983, k. 3— 8.

85 D o ręczy ł go n a czeln em u p rezy d iu m przy p iśm ie z d nia 1 3 .2 .1819_ N P P 5983, k. 9.

:.202 Ks. M. Fąka

[14]

2) w a rch id iecezji g n ieźn ień sk iej:

e) w G n ieźn ie — pod w e z w a n ie m św . Jerzego; 3) w arch id ia k o n a cie k ru szw ick im :

f) w K ru szw icy .

Ilość w y m ie n io n y c h k o leg ia t w obrębie W ielk iego K się stw a b yła izdaniem ks. D u n in a zb yt duża i n iezgod n a z celem , ty m bard ziej że n iek tó re z n ich , np. w C zarn k ow ie, G n ieźn ie i K ru szw icy b y ły tak sła b o u p osażon e lu b obsadizone ta k w ie lu człon k am i, że d ochody k a ­ n on ik ó w k o leg ia o k ich się g a ły za le d w ie d och od ów n aju b oższego w ik a ­ rego. D la teg o ks. D u n in u w a ża za ce lo w e sp row ad zić te fu n d a cje do ich w ła śc iw e g o p rzezn aczen ia i zach ow u jąc r a n g ę p rzyznaną im w ■ustroju k o ścieln y m , zm n iejszy ć ich liczb ę o p o ło w ę, ta k b y w W ielk im

K się stw ie P o zn a ń sk im p o zo sta ły jed y n ie tr z y k o leg ia ty :

p ierw sza — w G n ieźn ie — p rzy ta m tejszy m k o śc ie le m e tr o p o lita l­ n ym , skoro ty lk o d ojd zie do sk u tk u p o łą czen ie ta m te jsz e j k a p itu ły k a ­ te d r a ln e j z poznańską;

d ru ga — w K ru szw icy — p rzy ta m tejszy m starym i sła w n y m k o ś­ c ie le ;

trzecia — w Srodizie.

P o z o sta łe k o leg ia ty : w P ozn an iu , S za m o tu ła ch , C zarn k ow ie i G n ieź­ n ie (pod w e z w a n ie m św . Jerzego) m ogą być — gd zie okaże się to k o ­ n ie c z n e — za m ien io n e na k o ścio ły p a ra fia ln e lu b u ż y te do in n y ch p u ­ b lic z n y c h c e ló w . Do-chody ich n a to m ia st m o g ły b y b y ć p rzeznaczone n a p o w ięk szen ie u p o sa żen ia za ch o w a n y ch k o le g ia t, chyba że b y ły b y n iezb ęd n e do u trzy m a n ia p o w sta ły ch na te j drodze k o ścio łó w para­

fia ln y c h , proboszcza oraz jed n ego czy w ię c e j w ik a riu szy . W zw iązk u z ty m D u n in p rop on u je w y d a n ie zarządzenia n a stęp u ją cej treści:

§ 1. Istn ie ją c e dotąd k o leg ia ty : w P ozn an iu — pod w e z w a n ie m św . M arii M agd alen y, w S za m o tu ła ch , C zarn k ow ie i G n ieźn ie — pod w e z ­ w a n ie m św . J erzego — zostają n in ie jsz y m zn iesio n e. N a leżą ce do nich k o ścio ły tra cą r a n g ę k o ścio łó w k o le g ia c k ic h i w in n y b y ć sto so w n ie d o potrzeb albo za m ien io n e na k o ścio ły p a ra fia ln e alb o u ż y te do in ­ n y c h celów .

§ 2. K ażda z trzech p o zo sta w io n y ch k o le g ia t w in n a się sk ład ać z trzech p ra ła tó w i p ięciu k an o n ik ó w k o leg ia ck ich , a w ię c liczy ć w s u ­ m ie ośm iu człon k ów .

§ 3. P r a ła tu ry i k a n o n ik a ty ty c h k o leg ia t w in n y b yć p rzy zn a w a n e ty m proboszczom , k tórzy w słu żb ie K ościoła s te r a li sw e siły i sta li s ię niezidofkii do d a lszeg o sp ra w o w a n ia urzędów .

§ 4. G dyby przy z a is tn ia ły c h w a k a n sa ch zabrakło teg o rodzaju u b ie ­ g a ją cy ch się p rob oszczów , n a le ż y o tw orzyć w o ln y k on k u rs, pod w a ­ ru n k iem jed n ak , że n ie m oże b yć p rzy jęty do k a p itu ły k o leg ia ck iej n ik t, kto n ie p rzep ra co w a ł w d u szp a sterstw ie p e łn y c h 10 lat.

§ 5. P ra ła tu ry k o leg ia ck ie w in n y być u d z ie la n e k an on ik om r z eczy ­ w is ty m na p o d sta w ie o cen y b iskupa.

U nia personalna 203 P rep o zy ta k o le g ia ty m ia n u je k ró l spośród trzech k a n d y d a tó w p rzed ­ s ta w io n y c h p rzez b iskupa.

D a lsz e d w ie p rałatu ry obsadza k o n sy sto rz k r ó le w sk i z a słu ż o n y m i ^nauczycielam i ze stanu d u ch ow n ego.

P o zo sta ły ch k a n o n ik ó w m ia n u je b isk u p w e d łu g zasad § 3.

§ 6'. B isk u p nada k o leg ia to m sta tu ty i o k r e śli w n ich o b o w ią zk i p o ­ sz c z e g ó ln y c h człon k ów .

§ 7. (D la u trzy m a n ia w sz y stk ic h trzech k o le g ia t p r z e w id u je D u ­ n in roczną d otację p a ń stw a w w y so k o śc i 17.000 t a la r ó w ) 26.

Z p rzytoczon ego w y ż e j d o d atk ow ego p rojektu ks. D u n in a w y n ik a n ie d w u z n a c z n ie , że k o śció ł m e tro p o lita ln y i p ry m a so w sk i w G n ieź­

n ie m ia ł być sp row ad zon y do ro li k o leg ia ty .

P ro jek t D u n in a p rzek azan y z o sta ł przez n a czeln eg o p rezesa Z er- tooniego m in istro w i k u ltu A lten steL n o w i27. O sło n ięty b y ł o n ta je m n ic ą , je d n a k p o g ło sk i o zam ierzon ym w ch ło n ięciu a rch id iecezji g n ie ź n ie ń ­ s k ie j przez d iecez ję p ozn ań sk ą szerzy ły się coraz b ard ziej i n ie p o k o i­ ły sp o łeczeń stw o w ie lk o p o lsk ie . K a p itu ła g n ieźn ień sk a „ p rzejęta tr o s­ k liw o ś c ią o p raw a i p r e r o g a ty w y sw eg o K ościoła, k tó ry ch obronę k a ż ­ d y człon ek przy w e jśc iu do jej gron a u ro czy ście za p rzy sięg a ”, zw ró ciła s ię dnia 14 sty czn ia 1®1'9 do n a czeln eg o prezesa Z erbaniego z prośbą o za p o zn a n ie jej z p la n a m i p o łą czen ia obu d iecezji. W yraziła przy ty m n a d zieję, że „starożytn ość jej K ościoła, b ęd ącego n ieja k o szczep em ch r z e śc ija ń stw a w ty c h p ro w in cja ch b erłu K róla p ru sk iego p od d a­ n ych , w sp a n ia ło ść jego b a z y lik i b ęd ą cej sk ła d em zw ło k p ierw szeg o S o ls k i i P ru só w A p o sto ła św . W ojciech a, jako też w ie lu a rcy b isk u ­ p ó w i in n y ch n auką, za słu g a m i, św ią to b liw o śc ią życia zn a k o m ity ch lu d zi, znajdą w zgląd u ‘ J. W. P rezesa , iż za całością p raw i p rero ­ g a ty w tegoż K ościoła i A rch id iece zji G n ieźn ień sk iej ob staw ać b ęd zie, o co prośbę n a ju siln ie jsz ą d o łą cza ją ” 88.

N a czeln y p rezes w o d p o w ied zi z d n ia 16 lu teg o 1®19 w y m ija ją c o stw ie r d z ił, że „dotąd n ie m a w ia d o m o ści o d ecy zji k r ó le w sk ie j”, d o­ ty c z ą c e j poru szon ej k w e stii. N ie om iesak ał jed n ak dodać, że g d y b y d ie c e z ja g n ieźn ień sk a m iała b yć fa k ty c z n ie p o łą czo n a z p ozn ań sk ą, „ n ie b y ło b y do teg o za iste in n eg o pow odu jak ty lk o ten , ż e z g n ie ź ­ n ie ń s k ie j is tn ie je jeszcze je d y n ie m n iej w ię c e j 1/10 część, podczas

g d y 9/10 zostało od n ie j o d e r w a n e i przyłączone do d iecez ji z a g ra n i­ c z n e j”. Sam , jak z jed n ej stro n y „szczerze b y u b o le w a ł nad z n ie s ie ­ n ie m p rastarej i czcigodn ej m e tr o p o lii”, ta k z d ru giej stron y m ia łb y p o c ie c h ę w ty m , że p r z y c z y n ił się do teg o n ie rząd p ru sk i, le c z „ u ch ­ w a ły ościen n ego m o ca rstw a ”, czem u rząd p ru sk i w żad en sposób

n ie m ó g ł zapobiec 29. ts N P P 5983, k. 10— 11.

27 P rzy p iśm ie z dnia 16. 2. 1819. N P P 5983, k. 12. N P P 5983, k . 13.

204 Ks. M. Fąka {16] U czestn ik p o w sta n ia k o ściu szk o w sk ieg o i g e n era ł b rygad y K się stw a W arszaw sk iego gen. A m ilk a r K o siń sk i w liś c ie do n a m iestn ik a k się ­ c ia R a d ziw iłła z dnia 10 lu teg o 1819 zw raca u w a g ę na p o lity czn ą w y ­ m o w ę sp raw y: „He jest p otrzeb n ym i k o rzy stn y m dla kraju ta k o w e urząd zen ie m ające n a celu oszczęd n ość zn a czn y ch i n ie u ż y te c z n y c h w y d a tk ó w , ty le d o tk liw y m być m u si dla m ieszk a ń có w u p ad ek tego- h isto ry czn eg o p om n ik a, k tó ry d o sięg a p ie r w sz y c h d n i . p o lity czn eg o b y tu sta ro ży tn ej P o lsk i. Ta b a zy lik a , w k tórej C hrobry n a sw o je j g ło w ie p o łą czy ł z w a w r z y n e m k ró lew sk ą koronę, k tórą O tton poboż­ n ie p o lity czn ą z a sz c z y c ił p ielg rzy m k ą , za m ien io n a w k o śció ł p a r a fia l­ n y , zn ik n ie z p a m ięci n a szy ch w m uków ” 30.

N ie trzeb a dod aw ać, że p rojek t ks. D u n in a u w z g lę d n ia ją c y p o lity ­ c z n e c e le rządu p ru sk ieg o oraz stron ę fisk a ln ą , p o zw a la ją cą sk arb ow i p a ń stw a na z m n ie jsz e n ie d o ta cji na rzecz K o ścio ła w zam ian za za­ bran e dobra k o ścieln e, z y sk a ł w y so k ie u zn a n ie w ła d z b e r liń s k ic h 31. S tro n a fin a n so w a te j spraiwy zn a la zła się zresztą n ad al w cen tru m za in te r e so w a n ia czy n n ik ó w p ru sk ich . Z ak ład ały one, że k a p itu ły i k o ­ le g ia ty is tn ie ją c e w W ielk im K się stw ie P o zn a ń sk im są w p osiad an iu z n a czn y ch fu n d u sz ó w , k tó re po zn iesien iu ty c h in s ty tu c ji b ęd zie m oż­ na przezn aczyć n a d o ta cję p rzyszłego b isk u p stw a , p odczas gd y m a ją - ją łe k sk a za n y ch na w y m a r c ie k la szto ró w r e z e r w o w a n o n a in n e c e l e 32. M in ister A lte n s te in z a b ro n ił w ię c p rzy jm o w a n ia n o w y c h czło n k ó w do k a p itu ł i k la s z to r ó w 33, a od k a p itu ł k a ted ra ln y ch w G n ieźn ie i P o z­ n a n iu oraz k o leg ia t p o le c ił zażądać w jak n a jk r ó tsz y m te r m in ie szcze­ g ó ło w e g o w y k a zu osob ow ego i fin a n so w e g o p o szczeg ó ln y ch człon k ów . P o n a d to n a czeln y p rezes m ia ł zap rop on ow ać rzą d o w i eta t dla k a p itu ły i b isk u p stw a oraz w sk a za ć sposób w y k o n a n ia p lan u p o łą czen ia k a p i­ tu ły g n ie ź n ie ń sk ie j i p ozn a ń sk iej 34.

W y k o n a n ie p o lecen ia m in istra w term in ie 4 ty g o d n i p rzek azał n a ­ cz e ln y p rezes k a p itu le w G n ieźn ie i P o zn a n iu oraz a d m in istra to ro w i a p o sto lsk iem u d iecez ji k u ja w sk ie j w G dańsku p ism em z dnia 17 lip — ca 181985. S p ra w a m u s ia ła być d la w ła d z b e r liń sk ic h bardzo p iln a , g d y ż m in ister A lte n s te in m o n ito w a ł n a czeln eg o p rezesa w P ozn an iu o szy b k ie z a ła tw ie n ie s p r a w y 36.

N ajp ręd zej, bo dnia 4 sierp n ia 1819 u d z ie liła od p o w ied zi k a p itu ła gn ieźn ień sk a . L ic z y ła ona 16 człon k ów : 6 p ra ła tó w i 10 k a n o n ik ó w „ p a rty cy p u ją cy ch ” c z y li m a ją cy ch u d zia ł w doch od ach k a p itu ły . P o ­ za ty m 4 b y ło ex,p ek tan tów , k tórzy n ie m ie li u d zia łu w d och od ach , le c z dopiero, gd y u m ie r a ł k to ś z p a rty cy p u ją cy ch , n a jsta rszy z e x

-80 H o f f m a n B., dz. c., s. 32.

*l P ism o A ltensiteina do Z erb on iego z 9. 6.1819. N P P 5983, k. 16.

»2 N P P 5983, k. 1-6. Zob. .też H o ffm a n B„ dz. c., s. 3&

88 P ism o A lte n s te in a do Zeirboniego z 26. 3.1819. N P P 5 983, k. 15. 8ł P ism o A lte n s te in a do Zert>oiniego z 8. 6. 1‘319. N P P 5983, k. 17. 85 N P P 5983, k. 18.

[17] Unia personalna 205 p ek ta n tó w z a jm o w a ł jego m i e j s c e 37. K o leg ia ta św . Jerzego w G n ieź­ n ie lic z y ła 5 k a n o n ik ó w , w ty m jedno m iejsce b y ło n ie o b sa d z o n e 88.

K o leg ia ta k ru szw ick a — zn ajd u jąca się pod ju ry sd y k cją a d m in i­ stratora d iecez ji k u ja w sk ie j w G d ań sk u — lic z y ła 6 p ra ła tó w i 14 k an on ik ów , przy czym nie obsadzona b y ła prepozytuTa i jed n a k a ­ n on ia 39.

N a jw ię c e j kłopotu sp ra w iło Z erboniem u o czek iw a n ie n a od p ow ied ź k a p itu ły p o z n a ń s k ie j40, C zęścio w a o d p ow ied ź u d zielo n a z o sta ła d o p ie­ ro 7 p aźd ziern ik a 1819. W yn ik a z n ie j, że k a p itu ła p ozn ań sk a lic z y ła 3 p rałatów , 8 k a n o n ik ó w p a rty c y p u ją c y c h i 7 e x p e k ta n t ó w 41. D a lsza od p ow ied ź z 20 p aźd ziern ik a t . r . 42 p od aw ała w y k a z d u ch o w ień stw a czterech k o leg ia t d iecez ji p o zn a ń sk iej. K o leg ia ta p ozn ań sk a m ia ła 3 p ra ła tó w i 2 k a n o n ik ó w 43; środzka 3 p ra ła tó w i 3 k a n o n ik ó w 44; sz a ­ m o tu lsk a 2 p ra ła tó w i 4 k a n o n ik ó w , a le w sz y stk ie k a n o n ik a ty tej k o ­ le g ia ty z braku fu n d u sz ó w b y ły n ie o b sa d z o n e 45; cza rn k o w sk a 2 pra­ ła tó w i 4 k a n o n ik ó w , le c z jed n a p ralatu ra (k ustosz) i w s z y stk ie 4 k a ­ n o n ik a ty z p ow od u braku d och od ów w a k o w a ły 46.

O d p ow ied zi k ap itu ł, zw ła szcza w k w e stii p o siad an ych p rzez n ie fu n d u szó w n ie z a d o w o liły w id o czn ie n a czeln eg o p rezesa, k tó ry w s p ó l­ n ie z ks. D u n in em m ia ł p rzy g o to w a ć etat dla p rzyszłej zreo rg a n izo w a ­ n e j d iecezji. P o d sta w ą teg o eta tu m ia ły być:

a) d ochody obu k a p itu ł pod an e piizez n ie w w yk azach ;

b) fu n d u sz e b ęd ą ce w p o sia d a n iu k a p itu ł i d zielo n e k ażd ego roku m ięd zy czło n k ó w rez y d u ją c y c h p rzy k o ścio ła ch k ated raln ych ;

c) k o m p eten cje a rcy b isk u p a g n ie ź n ie ń sk ie g o z dóbr zn a jd u ją cy ch się na te r e n ie W ielk ieg o K sięstw a ;

d) k o m p eten cje b isk u p a p ozn ań sk iego; e) u lo k o w a n e k a p ita ły ob u k a p it u ł47.

W zw iązk u z p o w y ższy m n a c z e ln y p rezes p o lecił ks. D u n in o w i u z y ­ sk a n ie od obu k a p itu ł b ard ziej szczeg ó ło w eg o w y k a zu w sz e lk ic h k a ­ p ita łó w n a leżą cy c h do obu k a p itu ł, z w y m ie n ie n ie m dóbr, n a k tó ry ch są lo k o w a n e oraz stop y p r o c e n to w e j48. D u n in zw ró cił się w te j sp

ra-87 N P P 5'983, k. 20, 66— 7,1. 88 Tamże, k. 90—91.

39 O dpow iedź a d m in istra to ra a p o sto lsk ieg o k s. R o sto lk ie w ic z a z 28. 8. 1819. N P P 5,983, k. 22, 9 2 -^ 7 .

40 N a c z e ln y p rezes Z erboni m o n ito w a ł ją 5 .9 .1 8 1 9 , 18.9.1819 or»z w sposób n ie z w y k le o stry 7.10.181,9 i 16.10.1819. N P P 5983, k. 21, 25, 27, 30. 41 N P P 5983, k. 28— 29, 72— 73. 42 T am że, k. 3il--32. 48 Tamże, k. 74—77. 44 T am że, k. 78—81. 45 T am że, k. 82—85. 46 Tamże, k. 86— 89. 47 Tamże, k. 41—42.

48 P ism o Z erboniego do D u n in a z 13.12.1819 oraz z 27.12.1819. N P P 5983, k. 41— 44.