Andrzej F. Dziuba
"Church Courts, Sex and Marriage in
England, 1570-1640", Martin Ingram,
Cambridge 1990 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 38/1-2, 215-217
[9 ] RECENZJE 2 1 5
stanowi instrukcję wewnętrzną przeznaczoną dla pracowników Kongregacji In stytutów Życia K onsekrow anego i Stowarzyszeń Życia A postolskiego (s. 164-166).
Reasum ując całość pozycji należy stwierdzić, że rozpraw a A. N e r i jest pracą twórczą i dobrze udokum entow aną. D ostarcza ona czytelnikowi i innym zaintereso wanym problemam i dotyczącymi nowych form życia konsekrowanego ciekawych i dotychczas nieznanych wiadomości. A utor nie tylko analizuje ak ta praw ne, ale także zaznajamia czytelnika z p raktyką stosow aną przez Stolicę A postolską przy zatwier dzaniu nowych form życia konsekrowanego.
Ks. Julian Katowski M IC
M artin I n g r a m , Church Couurts, S ex and M arriage in England, 1570-1640. Cambridge University Press, Cambridge 1990 wyd. 3,
SS.412.
H istoria i jej znajom ość pozw ala w sposób bardziej pełny i popraw ny analizować teraźniejszość, a naw et wybiegać ku przyszłości. Trzeba bowiem dostrzec ciągłość istnienia ludzkości tworzonej przez nią kultury w realiach ziemskich uw arunkow ań. Oczywiście, nie idzie tu o swoiste fatum czy predestynację, odnoszące się także do zbiorowego ziemskiego pielgrzymowania. Idzie po prostu o realizm widzenia przemi- jalności, a zarazem i trwałości, zwłaszcza w płaszczyźnie różnorakich d óbr wy tworzonych przez człowieka, a także i przez całą ludzkość czy jej poszczególne grupy lub społeczności. H istoria jest nauczycielką życia także w dziedzinie dociekań naukowych. Dotyczy to również nauk teologicznych. Interesującym tem atem his torycznym, a zarazem ważkim, w sensie naukow ym , są kwestie odnoszące się do małżeństwa i sfery seksualnej człowieka. Trzeba jednak mieć świadomość, iż w wielu ich przejawach pozostaną na zawsze, intym ną, nie poddającą się badaniom właściwoś cią poszczególnych osób czy małżeństw. Zatem pewna nieuchwytność badaw cza musi być w pełni uszanow ana i respektow ana. W ysuwane zaś tu wnioski przynajmniej w niektórych płaszczyznach winny być bardzo ostrożne czy wstrzemięźliwe. N ie mniej w jakim ś stopniu, choćby negatywnym, i te sfery poddają się oglądowi badawczemu.
Profesor historii nowożytnej w The Queen's University w Belfaście podejm uje próbę ukazania relacji między trzem a faktoram i, sądownictwem kościelnym, seksual nością i małżeństwem w Anglii przełom u XVI i XVII wieku. Praca ta ukazuje się w cenionej serii i Past and Present Publications wydawanej pod redakcją Paul S l a c k
z Exeter College Oxford. Ten fakt już wydaje odpowiednie świadectwo naukowe
0 prezentowanej książce.
Całość publikacji, oprócz elementów form alnych, otw iera wykaz tablic ( 17) i m ap (2) oraz skrótów (s. X II-X III). Po dość obszernym wprowadzeniu (s. 1-24) całość podzielono na trzy części, które z kolei dzielą się na mniejsze jednostki (12).
Część pierwsza opatrzona została tytułem: Prawne i społeczne podstawy (s. 25-167). A utor kreśli bogatą panoram ę tła epoki i w ielorakich jej uw arunkowań. Zwraca najpierw uwagę na strukturę poziom ą i pionow ą ówczesnego sądownictwa kościelnego. Zdaje się ona ju ż w pewnym stopniu tłumaczyć tak jego charakter jak 1 przede wszystkim zakres oraz możliwości działania - wypełniania swej prawnej funkcji. Zarysow any obraz ekonomicznych i społecznych stru k tu r ówczesnej społecz
2 1 6 RECENZJE
[10]
ności angielskiej jest ważnym czynnikiem, który w znacznym stopniu rzutował na realia małżeństwa czy określonych zachowań seksualnych. D o tego jeszcze, au to r dodaje uwagi o religii, w jej wymiarze postaw ludzkich, postaw poszczególnego człowieka, widzianych głównie w płaszczyźnie socjologiczno-etycznej. W tak n a szkicowanych uwagach w prowadzających Ingram zwraca uwagę na generalne relacje między seksem i małżeństwem. K onkretnie natom iast interesuje go zarysowo obraz praw ny, propagow any ideał oraz dostrzegana praktyka dnia codziennego.
S eks i małżeństwo widziane od strony modelu p ra k ty k i sądowej to tem atyka
drugiej, najobszerniejszej części om aw ianego tem atu studium (s. 169-319). Zatem po zarysow anym w poprzedniej części ogólnym tle epoki a u to r przechodzi do próby zaprezentow ania zastanego obrazu interesujących go zagadnień. N ajpierw omówił dwa typowe dla tego okresu kazusy w małżeństwie: z jednej strony upadek m ałżeństwa i jego rozkład, a z drugiej pow stanie małżeństwa czy raczej innego związku. D otknięte tu zostają zatem początki zaw iązania się i rozwój, a zarazem występujące ju ż wówczas zjawisko upadku, załam ania się m ałżeństwa często w wyniku czynników społeczno-kulturow ych. N astępnie a u to r analizuje przedm ał żeńskie przejawy cudzołóstw a oraz przypadki zajścia w ciążę przez kobiety niezamężne. K azirodztw o i cudzołóstw o w małżeństwie to dalsze szczegółowe kwestie podniesione przez angielskiego badacza, sugerują je bowiem badane dokum enty. W spom aganie i w spółuczestnictw o w seksualnych przestępstw ach oraz seksualne zniesławianie innych zam ykają tę część studium .
O statnia, trzecia część studium zatytułow ana została: Sądy kościelne i społeczeńst
wo (s. 321-374). Jest ona zarazem swoistą próbą podsum owania i bardziej syntetycz
nych analiz opartych na materiałach przedstawionych w poprzednich dwóch częś ciach. A u to r zatem zastanaw ia się nad szeroko pojętymi relacjami tych dwóch sfer, czy raczej specyfikacji życia odnoszących się do małżeństwa. Ingram próbuje scharak teryzować skuteczność kościelnej sprawiedliwości. W końcu tej części wskazuje jeszcze na relację sądów kościelnych do społeczności przy jednoczesnych uwagach retospek- tywnych, ale i wychylonych ku przyszłości.
Całość książki zam yka wykaz bibliograficzny (s. 375-392) oraz indeks nazwisk i rzeczowy (s.393^412).
Prezentowane studium stanowi interesującą próbę systematycznej analizy zagad nień małżeńskich w obrazie sądownictwa angielskiego przełom u X VI i XVII wieku. W sensie najbardziej generalnym jaw ią się trzy tematy: sądy kościelne, postawy w kwestiach seksualnych i małżeńskich oraz całokształt obrazu nowożytnej społeczno ści angielskiej tego okresu. Te trzy zagadnienia przemiennie występują w całej publikacji. Ich wzajemna współzależność i relacje jaw ią się jak o główne zagadnienie i ześrodkowanie tematyczne. M ałżeństwo okazało się także w aktach sądowych znakom itym zwierciadłem wielu cech społeczności Anglii. Jest jakby soczewką, w której m ożna syntetycznie rozeznać, niestety tylko słabości i negatywy małżeństwa oraz seksualności. Czasokres analizowany przez angielskiego badacza to koniec okresu elżbietańskiego i wczesne czasy rodu Stuart. Zatem jest to zetknięcie dwóch trendów, któfe miały znaczny wpływ na rozwój cywilizacji i kultury Anglii. N aturalnie nie m ożna ich rozpatryw ać jak o pewnych mechanicznych zjawisk oderwanych od wielorakich uw arunkow ań. Trzeba bowiem dostrzec także i tutaj wpływ nauk
[11] RECENZJE 2 1 7
kościelnych, zwłaszcza w ich wyrazie praw nym . Sądow nictw o kościelne było wówczas znaczącym elementem kształtow ania kultury i postaw ludzkich, nie tylko religijnych.
A utor prowadząc analizy badawcze, m a świadomość, iż archiwalia nastręczają wiele problemów interpretacyjnych (por. s.23). Stąd konieczność sięgnięcia do źródeł pomocniczych. Szczątkowość materiałów, ich selektywny dobór, który niekoniecznie wynika z założeń autora, co bardziej ze stanu faktycznego, pozwala tylko n a wyrobienie sobie przybliżonych opinii. Wymaga to stawiania wniosków w sposób bardzo ostrożny i z głębokim poczuciem odpowiedzialności. Dochodzi jeszcze do tego całokształt subiektywnych założeń koncepcyjnych autora i jego ogólnej opcji badawczej, która zdaje się nie jest koniecznie pozytywnie nastaw iona do propozycji źródłowych.
Podstaw a źródłow a prezentowanej pracy o p arta została na m ateriałach dotyczą cych dwóch parafii: Keevil i Wylye z zachodnio-centralnego i południowego Wiltshire. Obie odznaczały się cechami miejskimi, choć pierwsza z nich posiadała również ukierunkow anie ku działalności rzemieślniczej. W bazie źródłowej au to r sięga także do m ateriałów odnoszących się do niektórych miejscowości, których sprawy prow adzone były w sądach w W iltshire, Cam bridgeshire, Leicestarschire i West Sussex. Jest to zatem południow a Anglia i teren dość specyficzny socjologicznie oraz religijnie w tam tym okresie.
Siedząc a k ta sądowe m ożna zaobserwować szeroką różnorodność wykroczeń, które wskazywane były w sprawach małżeńskich. D o pewnego stopnia m oralność osobowa - na pierwszym miejscu - regulowana była przez praw o, ale w idziana jak o ograniczenia czy negatywne zasady. A u to r jak b y większą rangę przpisuje w artościom naturalnym i społecznym niż samym przepisom praw a. W idać to oczywiście - jego zdaniem - bardziej wyraźnie w środow iskach małych m iast i wsi, które zdają się wysuwać na czoło naturalne walory przed czy ponad stanow ione prawem norm y.
Prezentow ana książka ostatecznie przedstaw ia dość jednostronny obraz. Wydaje się, iż tak skąpa baza źródłowa nie upow ażnia do tak daleko idących uogólnień odnoszących się do całego omaw ianego okresu. Zresztą zdaje się zauważać, iż au to r ma pewne założenia, które udow adnia dobierając odpowiednie źródła. Stosunkowo negatywny i ciemny obraz sądów kościelnych, seksu i małżeństwa to tylko jedna strona prawdy. Trzeba by dopisać drugą książkę ujm ującą jak b y drugą stronę m edalu. Nie mniej jest to ciekawe studium przede wszystkim stanu społeczeństwa, a mniej ówczesnej praktyki sądowniczej.
Ks. Andrzej F. Dziuba
Theodore M а с к i n, S J The M arital Sacrament. Paulist Press. New York -M ahw ah , N .Y . 1989 ss. 701.
Życie wspólnoty ludu Bożego N owego Przym ierza ześrodkow ane jest z woli Chrystusa na realizacji świadectwa życia ewangelicznego w ziemskiej rzeczywistości pielgrzymowania do pełni wieczności. Jedną ze szczególnie w yróżnionych w spólnot a zarazem i podstaw ow ą jest małżeństwo i rodzina. Spoczywające na nich zadania, uwyraźnione zostały przez V aticanum U, i syntetycznie określone ja k o Kościół
domowy. H asło to wyraża niezwykłe bogactw o zadanego pow ołania, ale równocześnie
