VIOLETTA JAROS
Akademia im. Jana Długosza, Częstochowa
JĘZYKOWY OBRAZ WSPÓLNOTY KOMUNIKATYWNEJ POSŁUGUJĄCEJ SIĘ SOCJOLEKTEM CB-RADIOWYM
S ł o w a k l u c z o w e: socjolekt, stereotyp, autostereotyp, komunikacja.
STRESZCZENIE
Przedmiotem artykułu jest ustalenie językowo-kulturowego obrazu wspólnoty komunikatywnej posługującej się socjolektem CB-radiowym, czyli jaki obraz siebie, oparty na stereotypach i autostereotypach, kreują sa-mi użytkownicy socjolektu. Typowy użytkownik socjolektu CB-radiowego na drodze postrzegany jest prze-de wszystkim poprzez stopień opanowania słownictwa socjolektalnego, płeć, typ pojazdu i jego markę, styl jazdy, a także region zamieszkania lub pochodzenia i przynależność etniczną. Powoduje to, że (auto)stereo typowy CB user jest konstruktem złożonym, składającym się z kilku stereotypów i autostereotypów. Naj bar -dziej prototypowym użytkownikiem socjolektu CB-radiowego na drodze jest kierowca tira.
Spokojnego nie znam dnia, Na czczo spalam pety dwa I herbaty tak jak trza nie posłodzę.
Po asfalcie czy przez piach, gładko czy po kocich łbach,
Taki mi się trafił fach — życie w drodze. W. Młynarski, Absolutnie Przez socjolekt użytkowników CB-radia rozumiem język kierowców, którzy porozu-miewają się na drodze za pomocą urządzenia, jakim jest CB-radio. Jest to jeden z naj-nowszych, dynamicznie rozwijających się wariantów społecznych współczesnej pol-szczyzny.
Nazwa CB-radio pochodzi od angielskiego wyrażenia citizens band radio, czyli ‘obywatelskie pasmo radiowe’, inaczej radiotelefon. Jest to elektroniczne urządzenie nadawczo-odbiorcze, pozwalające na utrzymywanie łączności radiowej na kilkudzie-sięciu kanałach częstotliwości. Polskie CB-radio obejmuje czterdzieści częstotliwości radiowych od 26,960 do 27,400 MHz, przy czym ich znajomość nie jest konieczna, gdyż na wyświetlaczu urządzenia kanały są ponumerowane od 1 do 40. Kanał 19., tzw. PL ISSN 0208-6808
ogólny, przeznaczony jest do komunikacji, ale jeśli kierowcy chcą ze sobą porozma-wiać dłużej, mogą korzystać z innego wolnego kanału. Historia CB-radia sięga lat czterdziestych XX wieku. Chętnie wykorzystywali je kierowcy w latach 70. w Stanach Zjednoczonych, kiedy wprowadzono federalne ograniczenie prędkości do 55 mil na go-dzinę, czyli 90 km/h. Szczególną popularność w tamtym okresie zawdzięcza CB-radio filmowi Konwój z 1978 roku w reżyserii Sama Peckinpaha, w którym bohater zwany „Gumowym Kaczorem” (ang. Rubber Duck, w tej roli wystąpił Kris Kristofferson) wypowiedział wojnę policji i wzywał zbuntowanych kierowców przez radio. W latach 90. ubiegłego stulecia CB-radio przyczyniło się do powstania ruchu społecznego, sku-piającego osoby zainteresowane nawiązywaniem łączności na niewielką odległość. Dziś w tej roli zastąpiły CB-radio telefony komórkowe, choć, dodajmy, są jeszcze hob-byści, którzy pozostali wierni pierwotnemu zastosowaniu tego urządzenia.
Współcześnie CB-radio znalazło nowe zastosowanie w komunikacji kierowców i za ich sprawą przeżywa drugi okres swej popularności. Urządzenie wykorzystywane jest m.in. w policji, sieciach radio taxi, korporacjach transportowych, ale coraz częściej także w prywatnych samochodach osobowych. CB-radio bowiem nie tylko umożliwia rozmowę w czasie podróży kierowcom samochodów znajdujących się w bliskiej od-ległości, ale przede wszystkim ma zastosowanie praktyczne: pozwala szybko uzyskać informacje — które są na bieżąco korygowane — o korkach, objazdach, patrolach po-licji, utrudnieniach czy niebezpieczeństwach na drodze, a także funkcjonuje jako swo-isty system nawigacji, umożliwiający w obcym mieście odnalezienie szukanej ulicy czy pomagający wybrać najlepszą trasę dojazdu do punktu docelowego podróży.
Najnowszym zastosowaniem CB-radia jest także reklama. Coraz częściej na kanale 19 można usłyszeć o oferowanych przez kierowców produktach do sprzedania, jak i oferty handlowo-usługowe firm, np. barów, zajazdów, myjni samochodowych itp.
Socjolekt (Grabias 1994; 2001) użytkowników CB-radia z jego swoistą etykietą ję-zykową wpisuje się w komunikacyjno-kulturowe tendencje współczesnej polszczyzny (Ożóg 2001/2004; Jaros 2011b).
Niniejszy artykuł stawia sobie za cel ustalenie językowo-kulturowego obrazu tej wspólnoty komunikatywnej, czyli jaki obraz siebie, oparty na stereotypach i autoste-reotypach, kreują sami użytkownicy socjolektu CB-radiowego.
Podstawę materiałową stanowią teksty rozmów kierowców, zarejestrowane przeze mnie metodą nagrywania lub zapisu, głównie na trasach w okolicy Częstochowy, jak również te, które umieszczane są w wypowiedziach internautów na różnych forach in-ternetowych, skupiających miłośników CB-radia1.
Moje rozważania opieram na dwóch zasadniczych założeniach. Po pierwsze, że Wiedza o świecie obiektywnym jest filtrowana przez społeczną świadomość, jest transformowana od-powiednio do przyjętego przez społeczność systemu norm i wartości, potrzeb i postaw. Podlega kształto-waniu w ramach wzorów poznawczych, dla których kluczowe znaczenie ma kategoria punktu widzenia. 1Cytowane wypowiedzi internetowe będą przywoływane w wersji oryginalnej, tj. zgodnie z zapisem au-torskim internautów.
Stereotypy wchodzą w ścisły związek z działaniami i zachowaniami. Powstają w określonych sytua-cjach życiowych i motywują do określonych postaw i zachowań (Bartmiński, Panasiuk 1993/2001: 394). Stereotypy „są strukturami poznawczymi, którymi podmiot posługuje się wobec in-nych ludzi i których używa do reprezentowania własnej osoby” (Mandal 2000: 33), są zatem „uproszczonymi obrazami, należącymi do mentalnego wyposażenia jednostek” (Bokszański 2001: 6). Szczególnie silnie uruchamiane są w zakresie autoprezentacji (Mandal 2000: 24), „działają jako intuicyjne oceny prawdopodobieństwa występowa-nia danych cech w grupach społecznych, których dotyczą” (Mandal 2000: 26).
Stereotypy i autostereotypy reprezentowane w schematach poznawczych obejmują przekonania na temat atrybutów i zachowań grupy. Zwłaszcza te drugie wpływają na wyższą samoocenę i pewność siebie poprzez identyfikację z grupą. Wykładnikami ste-reotypizacji jest znaczenie leksyki socjolektalnej (derywaty, metafory, frazeologia), utrwalającej charakterystykę przedmiotów (Bartmiński, Panasiuk 1993/2000: 381).
Po drugie, że
w swej warstwie pojęciowej obraz nie tworzy złudzenia jednorodności grupy, lecz — na odwrót — odbi-ja jej głębokie wewnętrzne zróżnicowanie. Stereotyp związany z modelem typowych przedstawicieli gru-py nie jest też, jak z tego wynika, jedynym modelem stereotypowym w obrazie grugru-py, aczkolwiek zdarza się, że jako stereotyp podkategorii centralnej reprezentuje grupę jako całość [...] (Wejland 1991: 8), zaś „pojedynczy stereotyp jest tylko drobnym, nieautonomicznym, powiązanym szere-giem zależności fragmentem złożonego obrazu grupy” (Wejland 1991: 67).
Posługując się terminami wprowadzonymi przez socjologów, należy wyraźnie roz-graniczyć autostereotyp będący wzorem (taki, jaki powinien być) od (auto)stereotypu stanowiącego obraz grupy (taki, jaki jest) (Bartmiński, Panasiuk 1993/2001: 379).
O wspólnotowości grupy posługującej się socjolektem CB-radiowym decydują: — wspólny cel: każdy kierowca chce dotrzeć szybko i bezpiecznie do celu podróży, — równorzędność komunikantów: każda osoba ma te same prawa i status2,
— wzajemna zależność komunikantów, będących jednocześnie uczestnikami ruchu drogowego3,
2„Użytkownicy CB Radia to społeczność ludzi sobie równych. Nie ma znaczenia, czy poruszasz się sta-rym Polonezem czy wypasionym Volvo. Nie ma znaczenia, czy jesteś prezesem wielkiej korporacji czy też ko-rzystasz z zasiłku dla bezrobotnych. Jesteś po prostu kolegą albo mobilkiem. Pewien policjant z drogówki, kie-dy po pracy przesiada się do prywatnego Golfa, zakłada na dach antenę i żywo uczestniczy w debacie na fa-lach eteru”, http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/reportaze/265254,1,cb--mozna-mowic.read [19.01.2015]. 3„Nie wiem jak odczuwają to inni, ale ja słysząc innych kierowców i wiedząc, co się dzieje przede mną i za mną czuję się współodpowiedzialny za sytuację na drodze. Znika, często przywoływane przez psychologów, po-czucie bycia panem świata, wywołane świadomością, że siedzi się w szybkim, blaszanym pudełku odcinającym nas od otoczenia. Słysząc innych przestaje się myśleć egoistycznie, znika poczucie, że jest się samemu na dro-dze i że ta reszta samochodów tylko przeszkadza w dotarciu do celu. Pojawia się świadomość przynależności do wielkiej grupy ludzi, którzy muszą pokonać te same trudności i będzie o wiele łatwiej, kiedy każdy da coś od siebie. Życzę tego poczucia każdemu użytkownikowi dróg”, http://kochajzycie.pl/news/060820_1.htm [19.01.2015].
— nieoficjalność i anonimowość kontaktu4,
— znajomość języka CB-radiowego5.
Kierowcy komunikujący się za pomocą CB-radia to nieformalna, ale dobrze działająca grupa wsparcia. Ostrzeganie innych przed zagrożeniem kontrolą policji, Inspekcją Transportu Drogowego (ITD), stacjonarnymi radarami, nieoznakowanym sa-mochodem drogówki z wideorejestratorem, przekazywanie informacji o korkach, dro-dze objazdu czy dojazdu do punktu docelowego powoduje, że mówiący czuje się ważny i potrzebny. Anonimowość zaś pozwala nieśmiałym i zakompleksionym nabrać odwa-gi i poczucia własnej wartości.
Na kanale 19., tzw. ogólnym // kanale parafialnym // śmietniku, obowiązuje swoiste słownictwo i etykieta: koledzy // mobile // mobilki (najczęstsze formy adresatywne), daj na nasz ’przejdź na kanał wcześniej ustalony wspólnie’, być na radyjku // być na bacie ‘mieć włączone CB-radio’, bajo ‘dziękuję, do widzenia // do usłyszenia, bez odbioru’, podziękował ‘dziękuję’, lustereczko // lustereczko dla ciebie ‘nawzajem’, szerokości // szerokości dla ciebie // suchej i szerokiej ‘szerokiej drogi’, szerokości i ssaków na mar-ginesie ‘prostytutek na poboczu’, szerokości i wysokości ‘tak życzą sobie kamperowcy, czyli użytkownicy samochodów kampingowych’, przejrzystości, przyczepności ‘powo-dzenia w zależności od warunków panujących na drodze’, słoneczka pod kółeczka // słoneczka pod koła, siedem trzy dla ciebie // siedem i trzy pod kółeczka // siedem trzy na kółeczka, zimnego piwka, młodego ciała i żeby twoja kobieta się o tym nie dowiedziała // Na koniec zmiany zimnej piany, młodego ciała i żeby stara się nie dowiedziała, po-wodzonka // gumowych drzew i głupich policjantów, kapselka na wieczór i/lub miłego weekendu, miłego dzionka, miłej nocki (w zależności od dnia tygodnia lub pory dnia) (Jaros 2011c).
Sibijuserów (CB userów), tj. użytkowników socjolektu CB-radiowego, obowiązują określone niepisane zasady: za udzieloną informację o sytuacji na drodze przed nami należy podziękować i odwzajemnić się informacją o sytuacji na trasie, którą przebyliś-my, nie kłamiemy i nie dezinformujemy innych, nie używamy wulgarnych słów, nie prowadzimy prywatnych rozmów, nie puszczamy muzyki, retransmisji, reklam itp. Ponieważ rozmowy prowadzone są metodą simplex, co oznacza, że może mówić tylko jedna osoba, należy poczekać, aż mówiący skończy wypowiedź, by móc włączyć się do konwersacji. Tak powinien zachowywać się wzorowy sibista.
4„Ale anonimowość to w gruncie rzeczy największa zaleta komunikowania się przez CB-radio. Mówisz do kogoś, kogo nie znasz. Jesteście kolegami. Jesteście solidarni. Należycie do kręgu wtajemniczonych”, http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/265254,1,cb--mozna-mowic.read [19.01.2015].
5Zdaniem hobbystów język kierowców komunikujących się za pomocą CB-radia nie ma nic wspólnego z właściwym socjolektem CB-radiowym: „Posiadacze nie mają slangu ponieważ oni używają radia wyłącznie żeby słuchać gdzie miśki stoją. Slang jest wyłącznie wśród użytkowników. Kiedyś ładnych parę lat wstecz a nawet kilkanaście było grubo ponad 90 procent prawdziwych użytkowników. Teraz coraz bar-dziej jest odczuwalna różnica między użytkownikami a posiadaczami. Ostatnio liczba tych drugich znacz-nie wzrosła. A i kultura kiedyś była inna. Nie było podziałów a teraz 2 obozy duże mobile vs. małe”, http://forum.vectraklub.pl/index.php/topic/31626-slang-cb-radiowy/page-3 [19.01.2015].
Niestety, w praktyce te zasady są często łamane. Wpływa na to kilka czynników. Anonimowość daje nie tylko poczucie bezpieczeństwa i zbliża ludzi, którzy się nie znają, ale pozwala także bezkarnie zagłuszać rozmowy muzyką lub naśladowaniem głosów zwierząt (dzięcioł, pysia), dezinformować lub nie odpowiadać (mieć drewnianą antenę) czy używać wulgaryzmów (rzucać mięsem // rzucać hip-hopem // bluzgać ‘przeklinać’, łacina // wiązanka ‘przekleństwa’).
Również równouprawnienie komunikantów jest nierzadko właściwością komunika-cji przez CB-radio bardziej postulowaną niż realizowaną w praktyce. Tożsamość społeczna użytkowników socjolektu CB-radiowego kategoryzowana jest za pomocą społeczno-kulturowych stereotypów i autostereotypów, silnie opartych na tożsamości płciowej. Na kategoryzację wpływa kilka parametrów, które decydują o heterogenicz-ności wspólnoty.
PŁEĆ
Typowy kierowca to mężczyzna. Ten stereotypowy sąd utwierdzają dodatkowo rekla-my samochodów (Lewicki 1998: 219). Asymetria językowa w zaznaczaniu płci w ko-munikacji użytkowników CB-radia odzwierciedla nierównorzędność płci utrwaloną w systemie polszczyzny, jak i stopień uczestnictwa kobiet w życiu „społeczności dro-gowej”. Dominują mężczyźni i ich punkt widzenia, stąd silna konotacja męskości w so-cjolektalnych leksemach mobilek // mobil, która wspierana jest równie mocno utrwalo-nym w społecznej świadomości stereotypem zawodu, jakim jest kierowca ciężarówki (Mandal 2000: 18). Włączenie się nadawcy-kobiety do rozmowy prowadzi do trzech ty-pów zachowań odbiorców-mężczyzn:
— kobieta jest traktowana poważnie, partnersko, tak jak komunikant męski; — kobieta nie jest dla kierowców-mężczyzn partnerem w komunikacji, staje się na-tomiast obiektem niewybrednych, często seksistowskich, żartów i drwin w stylu „baby do garów”;
— kobieta swą obecnością w eterze prowokuje grę językową, będącą wynikiem uwarunkowań społecznych i kulturowych płci, stając się obiektem męskich zalotów (Jaros 2011a).
O płci nadawcy, jak wiadomo, informuje głównie tembr głosu, gdyż formuły języ-kowe w socjolekcie kierowców korzystających z CB-radia inicjujące zdarzenie komu-nikacyjne mają wykładniki męskoosobowe.
TYP POJAZDU
Podstawą wewnątrzgrupowego podziału jest przede wszystkim całkowita masa samo-chodu i jego przeznaczenie6. Kategoryzacja w obrębie wspólnoty komunikatywnej
do-tyczy zatem rozróżnienia na dwie zasadnicze grupy:
6http://www.patronat.pl/Akty_prawne/Pliki_HTML/2004/Dz.U.2004-005_0030_zal/Dz.U.2004-005_ 0030-zal_01.pdf [19.01.2015]
— kierowców mających uprawnienia do obsługiwania i poruszania się samochoda-mi ciężarowysamochoda-mi o masie powyżej 3500 kg — socjolektalne: ciężarowiec // drajwer // kierman // szofer // tirowiec // tirmen // traker // trakowiec // juser // wilk ‘kierowca dużego samochodu’, duży // duży mobil // tir7// tirolot // trak ‘samochód ciężarowy bez
względu na markę’;
— kierowców mających uprawnienia do poruszania się po drodze samochodami osobowymi o masie poniżej 3500 kg — socjolektalne: karakan // mały // mały mobil // osobówka // osobóweczka // placek ‘samochód osobowy’.
Drajwerzy uważają się za dobrych kierowców, bowiem prowadzenie samochodu i wykonywanie różnych manewrów na drodze pojazdem wiozącym kilkadziesiąt ton to-waru wymaga dużych umiejętności8, są solidarni, pomagają sobie na drodze i na
par-kingach, ciągle muszą być skoncentrowani i uważni, ponieważ odpowiadają nie tylko za samochód, ale i za towar, który są zobowiązani dostarczyć na czas do określonego miejsca9.
Ciężko pracują, w samochodzie codziennie spędzają wiele godzin, nierzadko przez kilka dni i tygodni nie ma ich w domu (powiedzonko: Kierowca tira jest jak pies: śpi w budzie i leje na koło; buda ‘szoferka’, gałąź // gołębnik // kurnik ‘miejsce do spania nad kabiną’). To przede wszystkim oni korzystają z przydrożnych zajazdów i barów (gangstera // koryto, stanąć na popas ‘zrobić przerwę na posiłek’) czy parkingów (pau-zownia // rajka // stojanka, dzikus ‘parking leśny’), gdy muszą odpocząć (pauza ‘obo-wiązkowa przerwa’, kończy mi się tacho ’kończy się czas jazdy’, kończy mi się karta ‘kończy się czas pracy’, kręcić pauzę // pauzować ‘o kierowcy: odbywać obowiązkową przerwę, związaną z przepisami o czasie pracy kierowcy’, poziomować się // rzucić gnaty na prostownik ‘spać’, wtulić się ‘zaparkować’, zamknąć kartę ‘zakończyć dzień pracy’).
Kierowcy dużych samochodów to zawodowcy, czują się panami dróg, jeżdżą z pasją, lubią swój zawód. Ten autostereotyp potwierdzają także powiedzonka, nierzadko przy-bierające postać sentencji10: Kierowcą może być każdy, lecz nie każdy może być
szofe-rem; Kto jeździ magnumem, ten jest królem; Hevy metal and hevy transport; Zawsze 7Tir w znaczeniu potocznym to synonim ciężarówki, duży samochód ciężarowy, używany w międzyna-rodowym transporcie towarów, najczęściej złożony z ciągnika siodłowego oraz naczepy. Nazwa pochodzi od międzynarodowej konwencji celnej TIR (z fr. Transport International Routiere), upraszczającej procedury przewozu nieoclonych towarów przez kraje tranzytowe. http://pl.wikipedia.org/wiki/Tir_%28pojazd%29 [19.01.2015].
8„Dla mnie kierowcy tirów są po prostu magikami a nie kierowcami. Wystarczy popatrzeć jak manew-rują 40 tonowym zestawem pomiędzy autami i jak im to wychodzi, kierowcy tirów zasługują na szacunek i podziw ze względu na swoje umiejętności, gdyby nie oni to by w sklepach nic chyba nie było. Nie wiem co kierowcy osobówek mają do tirowców”, http://etransport.pl/forum16104.2.html [19.01.2015].
9 „ — Siadasz, jedziesz, coś zjesz, jedziesz, śpisz, jedziesz. Trzeba tylko pilnować, żeby nie przekroczyć ośmiu godzin za kółkiem, później przerwa. Ogólnie to trzeba dostarczyć towar z punktu A do punktu B na określoną godzinę”, http://www.wiadomosci24.pl/artykul/zycie_w_tirze_siadasz_i_jedziesz_jesz_spisz_ i_jedziesz_13368.html [19.01.2015].
i wszędzie SCANIA V8 najlepsza będzie; Życie jest zbyt krótkie by pędzić innymi samo-chodami niż Scania...; Życie kierowcy nie liczy się w latach... tylko w kilometrach; dow-cipy: Znaczenie skrótu TIR: według szefa jest to: Transport i Robota, według kierowcy — Turystyka i Wypoczynek; Są trzy grupy kierowców zawodowych: kierowcy z po-wołania, kierowcy z Urzędu Pracy, kierowcy z PKS-u — oni nawet pod górę na luzie wjeżdżają; Audi jest Bogiem, A4 — nałogiem, Audio — zabawą, ITD — podstawą).
Zdaniem kierowców samochodów ciężarowych CB-radio nie jest dla osobówek, bo pozwala ich kierowcom cwaniaczyć // kozaczyć ‘szarżować, piratować na drodze’:
TIR-owcy mają jednak pewną wspólną cechę. Otóż uważają, że CB jest ich, a cała banda małych mo-bilków tylko im zawłaszczyła tą własność. Wiele razy słyszałem wypowiedzi TIR-owców, jak to kupili sobie radia [kierowcy samochodów osobowych — V.J.] w Biedronce i zaśmiecają eter. Ma to pewne uza-sadnienie, bo radia CB były na początku kupowane tylko przez kierowców TIR-ów i to oni kiedyś rządzili. Teraz stali się mniejszością11.
Według innych użytkowników dróg, a zwłaszcza kierowców samochodów osobo-wych, tirowiec to potencjalny morderca (jedzie tir, w środku świr), niedomyty, spocony i zarośnięty, nie respektuje przepisów drogowych, na drodze sieje popłoch (napis na tirze: Niech Bóg ma cię w swojej opiece), żłobi głębokie koleiny w jezdni, oszukuje pra-codawcę, funkcjonariuszy drogówki i ITD. Nielegalny proceder kierowców samocho-dów ciężarowych znalazł swoje odzwierciedlenie w leksyce socjolektalnej, np. lemo-niada // majątek // oranżada // oszczędności // zupa ‘zaoszczędzone paliwo, z którego kierowca nie rozlicza się w firmie’, sprzedać // kupić oszczędności, ożenić ‘sprzedać’. Podobnie jak łamanie przepisów o czasie pracy kierowcy, np. jechać na żywca ‘jechać bez włożonej tarczki’, łamać tacho // przekręcić tacho ‘przekraczać czas jazdy wyzna-czony i zapisywany na tachografie’, przestawić budzik ‘cofnąć licznik samochodowy’, przetrzeć bezpiecznik ‘odłączyć bezpiecznik ograniczenia prędkości’. Najniebezpiecz -niejsi na drodze są kierowcy litewscy, łotewscy, rosyjscy, ukraińscy i rumuńscy, którzy ponadto często jeżdżą pod wpływem alkoholu12.
Ale jednocześnie drajwerzy to najlepsi znawcy drogi: wiedzą, gdzie często usta-wiają się patrole policji, gdzie można dobrze i niedrogo zjeść, gdzie zawsze stoją tirówki // agentki ubezpieczeniowe // automaty do lodów // maszynki do lodów // blond Algida // czarne stopy // czasoumilacze // dary leśne // elektryczne usta // firma drutex // grzybiarki // hipermarket // hostessy // hostessy z firmy drutex // jagodziarki // kobry (eponim pochodzący od pseudonimu tirówki „pracującej” w okolicach Castoramy u wlotu do Częstochowy, znanej w całej Polsce) // mariolki // kwiatki // leśne pracow-nice // magiczne usta // okopcone // partyzantki // pilotki // pogotowie seksualne // przy-drożniczki // serwisantki // ssaki // ssaki leśne // stewardesy // strażniczki lasu // szaki-ry, i najchętniej odpowiadają na CB-radiu.
11www.focus.pl/forum/przegladaj/posty/temat/jezyk-uzytkownikow-cb-radio/posty-strona/2/ [30.11.2013] 12http://forum.vectraklub.pl/index.php/topic/41262-chamskie-rozmowy-kierowcow-tirow/page__st__40 [19.06.2014]
Kierowcy samochodów ciężarowych mają świadomość negatywnego postrzegania ich przez innych: „Policjanci mają nas za przestępców, szefowie za złodziei, żony za dziwkarzy, kierowcy za zawalidrogi — tak o sobie i swoich kolegach mówi kierowca TIR-a”13.
Natomiast kierowcy samochodów osobowych, zwłaszcza tzw. umysłowi, stereoty-powo ciągle sprawdzają radyjko (tj. zasięg radia), nawet gdy jadą do pracy lub tylko do Biedronki albo wtedy, gdy wyjdą z biur, dlatego na rytualne pytanie Mobilki, mobilki! Sprawdzam radyjko, jak mnie słychać? pojawiają się najczęściej standardowe, żartob-liwe odpowiedzi w rodzaju: lepiej niż ojca Rydzyka lub jak Radio Maryja lub jak pa-newki // zawory // most // w polonezie lub jak teściową w przedpokoju // w piwnicy // w korytarzu // w studni lub jak matkę // mamuśkę po wywiadówce (Jaros 2011a: 118). Ciągle pytają jak dróżka // ścieżka do ... x, ale sami niechętnie odpowiadają przez radio, nawet wywoływani poprzez markę samochodu lub numer rejestracyjny. Sibik służy im wyłącznie jako antyradar.
MARKA SAMOCHODU
To, czym porusza się na drodze kierowca, nie jest obojętne. Podziw i uznanie budzą sa-mochody wysokiej klasy: bryka // bryczka // fura // gablota // maszyna // sprzęcior // wóz // wózek, mieć kopa ‘o samochodzie: mieć dobre przyspieszenie’, wypasiona bry-ka ‘nowoczesny, bogato wyposażony samochód’.
Nazwy marek samochodów są istotne także z innych powodów — stają się formami adresatywnymi uwarunkowanymi sytuacyjnie (w tej funkcji pojawiają się także okreś-lenia rozbudowane, w skład których wchodzą dodatkowe elementy indentyfikacyjne, np. kolor samochodu, numery rejestracyjne pojazdu czy inne charakterystyczne znaki), które interpretować należy jako substytuty adresatywów podstawowych koledzy // mo-bile // mobilki (Jaros 2011b), np. granatowe mondeo, Renia, renia..., lub ich formy roz-budowane, np. kolego w granatowym mondeo.
Leksyka socjolektalna odnosząca się do nazw marek jest bardzo bogata. Odzwierciedla nie tylko ich wartościowanie, ale także inwencję językową użytkowni-ków socjolektu, potrzebę zabawy słowem, np. audica // audik ‘Audi’, baśka // beema // beemka // bemwica ‘BMW’, brawka ‘Fiat Brava’, bandzior // bestia // bob // borewicz // fiacior // kredens // kwadrat // mafia ‘Fiat 125p’, bączek // challenger // czciciel wiat-ru (z uchyloną klapą bagażnika w czasie jazdy) // karlito // karzeł // kaszlak // kilers (poddany tuningowi) // kompresor // maluch // masturbałek // pamiątka rodzinna // pę-cherz // pierdopęd // pierdziel // pierdzipęd // zawalidroga ‘Fiat 126p’, chińczyk ‘Volvo FH, nowy model z ukośnymi przednimi lampami’, cienias // cienki // cienko-cienko // cieńkuś // ciota ‘Cinquecento’, dafik ‘Daf’, elka ‘Mitsubishi L200’, globtroter ‘Volvo’, helmut ‘Passat lub Golf’, honecker // zemsta Honeckera // wiertarka ‘Wartburg’, hultaj ‘Hundai’, iwcia // iwonka ‘Iveco’, jelonek // jaguar ‘Jelcz’, kangur ‘Kangoo’, kijanka
‘Kia’, kolumbryna // staruch // starzec // starzyna ‘Star’, luiza ‘Liaz’, kombajn // loko-motywa // madzia // magnumka // mietła // wialnia // telewizorek ‘Renault Magnum’, manik // maniek // marne auto niemieckie ‘MAN’, meganka ‘Renault Megan’, merc // mercedesik // merol // mietek // miesiek // szmelcedes ‘Mercedes’, mundek ‘Ford Mondeo’, osiołek ‘Daf 85’, poldek // pociejewo // trapez // żelazo ‘Polonez’, pug ‘Peugot’, punciak ‘Fiat Punto’, renia // renatka // renówka // uśmiech Paryża ‘Renault’, skakanka ‘Scania’, skorupa ‘Ford Scorpio’, sprinterek ‘Sprinter’, ścierka // ścierra ‘Ford Sierra’, toj toj ‘Renault Premium’, tojotka ‘Toyota’, wibrator ‘Mercedes SK/NG’, wodogłowie ‘Scania z kabiną TOP LINE’, zemsta Łukaszenki // łoś ‘Waz’, ził ‘Daf 85’, żuczek // żukin ‘Żuk’ (Jaros 2012 a, 2012c).
Z markami samochodów wiążą się także stereotypowo postrzegani ich użytkownicy. Posiadaczem samochodów marki BMW (bryka młodego wieśniaka // bolid młodzieży wiejskiej), Opel Calibra lub Volksvagen Golf (wieśwagen) są młodzi gniewni14. Ich
po-jawienie się zapowiada zbliżające się rytmiczne dudnienie basów. Za kierownicą spor-towego wozu po agrotuningu // wiejskim tuningu (przyciemnione szyby, spojlery, pseudo ksenonowe światła, wisząca na wstecznym lusterku płyta CD) siedzi młody by-walec siłowni, z wygoloną głową i łańcuchami na szyi. Takich kierowców dresowozów spotkać można na wiejskich drogach, najczęściej w pobliżu remizy lub sklepu mono-polowego. W aglomeracji miejskiej czują się wyraźnie zagubieni. Szczytem ich umie-jętności i ulubionym zajęciem jest palenie gumy (palić gumę // drzeć lacze ‘wywoływać poślizg kół; ścieranie opon o asfalt, by uzyskać maksymalnie dużo dymu’) lub bezład-ne kręcenie się w kółko na parkingu pod marketem.
Samochody marki Łada Faworitka, Nexia, Tico lub Astra Classic to ulubione auta kierowców w podeszłym wieku. Grzyb // dziadek (nieodłącznym atrybutem garderoby starszych panów za kółkiem jest kapelusz) charakteryzuje się tym, że kurczowo trzyma się kierownicy, porusza się ślamazarnie, jego samochód pamięta jeszcze czasy PRL-u, tzn. ma mały przebieg, ale jest w dobrym stanie pomimo upływu lat, na drodze pojawia się najczęściej w weekendy w okolicach kościoła lub marketu15.
Innym łatwo rozpoznawalnym użytkownikiem dróg jest dawca // dawca nerek // dawca organów // kaskader // nowe nerki // nowa wątroba. Jest nim szczęśliwy posia-dacz szlifierki // żylety, czyli ścigacza, którym pędzi na złamanie karku, wciska się mię-dzy inne pojazdy, jest nieodpowiedzialny, prowokuje niebezpieczne sytuacje i wcześ-niej czy późwcześ-niej rozbija się sam. Z punktu widzenia kierowców samochodów takim użytkownikom drogi nie ma co ustępować, nawet jeśli jadą szybko, bo są mniejsi, więc 14http://moto.wp.pl/kat,55194,title,Sila-stereotypow-czyli-golfiarze-baby-i-kapelusznicy,wid,14407746, wiadomosc.html [19.01.2015]; http://www.smartdriver.pl/baba-za-kolkiem-i-nie-tylko-czyli-stereotypy-zwiazane-z-motoryzacja [19.01.2015]; http://www.forum.moto-portal.pl/index.php?/topic/11851-postrze-ganie-kierowcy-bmw-w-polsce/ [19.01.2015]
15„Jak wynika z danych policji w grupie kierowców w wieku 18–69 lat, którzy są sprawcami wypadków drogowych, osoby po 60. roku życia przyczyniają się do najmniejszej części z nich. Jednak ludzie w tym wieku mają słabszy refleks, dłuższy czas reakcji, częściej cierpią na różne dolegliwości fizyczne”, http://auto.dziennik.pl/artykuly/156806,nie-pyskuj-do-dziadka-za-kierownica.html [19.01.2015].
to oni powinni się podporządkować. Podobnie traktowani i postrzegani są właściciele skuterów (prezentów komunijnych) i starych motocykli (junkers // junol ‘motocykl mar-ki Junak’, możesz zginąć ‘motocykl marmar-ki MZ’, simzłom ‘motorower marmar-ki Simson’, wiejski sprzęt kaskaderski ‘motocykl marki WSK’). Według motocyklistów zaś ten ste-reotyp nie ma odzwierciedlenia w rzeczywistości, bo najczęściej dawcami organów do przeszczepu w sytuacji, gdy dojdzie do wypadku ze skutkiem śmiertelnym, są kierow-cy samochodów16.
STYL JAZDY
Podstawowa kategoryzacja przebiega na linii płci. Stąd rozróżnienie na męski i kobie-cy styl jazdy.
Męski styl jazdy charakteryzuje przede wszystkim pewność w zachowaniu na dro-dze, która wynika m.in. z biegłej znajomości budowy i funkcjonowania samochodu oraz przepisów ruchu drogowego. Dobry kierowca to mężczyzna, król szos, który sa-mochód traktuje jako symbol władzy, jest bezlitosnym komentatorem, jeździ agresyw-nie, nie wpuszcza i nie dziękuje, czuje się pewnie za kółkiem, preferuje jazdę dyna-miczną, szybką (ciąć // ciągnąć // grzać // lecieć // pomykać // pedałować // popylać // śmigać ‘jechać’, dać po garach // dodać gazu // kłaść ogień na tłoki // dokładać do pie-ca ‘przyspieszać’, ile fabryka dała // rumakowanie // dać gaz do dechy // zamknąć sza-fę ‘jazda z maksymalną prędkością’, napierać ‘wyrywać się do przodu’, prostować no-gę ‘dodawać gazu’, ruszyć/ruszać z kopyta ‘ruszać gwałtownie, z piskiem opon’, star-tować // wystarstar-tować ‘włączać się // włączyć się do ruchu’, wdepnąć // but ‘dodać gazu’, wymiatać ‘szybko jechać’, kaganiec ‘ograniczenie prędkości’), częściej wyprze-dza (bierz go // wskakuj ‘wyprzewyprze-dzaj’, brać // butować // czesać // łykać // pobierać // trachać ‘wyprzedzać’, być po zabiegu ‘zakończyć manewr wyprzedzania’, powiedzon-ko: Przyspieszanie to najlepszy sposób na spędzanie czasu między zakrętami), a po-nadto uważa, że limity prędkości są często źle ustalone, jeździ blisko innych pojazdów (wyprzedzać na trzeciego, jechać na żyletkę // na zapałkę), przejmuje się stanem tech-nicznym samochodu; przeszkadzają mu nieudolni kierowcy lub inni uczestnicy ruchu drogowego spowalniający ruch (baba za kierownicą, cichociemny // lunatyk // nietoperz // nindża ‘pieszy lub rowerzysta poruszający się bez oświetlenia’, dziadek // grzyb, kie-rownik wycieczki // maruder // przewodnik // żółw ‘kierowca wolno jadący’, furman // niedzielny kierowca // woźnica ‘kierowca nieumiejący jeździć’, kolarz // pedał // pe-dałko // szurkoski // wentyl ‘rowerzysta’, komiwojażer // muchomor ‘autostopowicz’, prowadzić procesję // wybrać się na wycieczkę // jechać na silniczku od wycieraczek // karawanić się ‘jechać wolno’), a także pojazdy (np. blokador // regulator // retarder // wóz drabiniasty ‘samochód, który spowalnia ruch’, bydłowóz // czasowstrzymywacz // szklarnia // świńskoosobowy // wkłady do trumien ‘autobus’, czajnik // lepper // papaj // spowalniacz ‘traktor’, lekcja // lizak // mrówka // pielgrzym // żółwik ‘nauka jazdy’). 16http://www.ikonosfera.umk.pl/fileadmin/pliki/ikonosfera_3_Katarzyna_Gizinska_Motocyklistki.pdf [19.01.2015]
Kierowca idealny17to kierowca z refleksem, jeździ szybko, ale bezpiecznie, wie, jak
unikać niebezpieczeństwa na drodze, z wszystkich opresji wychodzi obronną ręką, nig-dy nie miał wypadku (dzwon // karambol // przydzwonić // stłuczka // wywalić dzwona // zadzwonić ‘mieć wypadek’, przygarnąć kropka ‘mieć wypadek w pobliżu czarnych punktów na drodze, które informują o liczbie śmiertelnych ofiar’, posadzić ładunek na rowie // pójść w pejzaż // wylecieć z szosy ‘wypaść z drogi’), a jeśli już taki miał miej -sce (skasować samochód ‘zniszczyć, rozbić samochód’), to nie z jego winy, na dowód czego może pokazać maksymalne zniżki na OC, porusza się dostojnie i pewnie, a jego samochód to połączenie szyku, klasy, ekonomii i osiągów.
Kobiecy styl jazdy (por. aptekarz, jeździć jak baba, tj. zgodnie z przepisami) cha-rakteryzuje się tym, że kierowca częściej ustępuje dla własnego bezpieczeństwa, wy-kazuje większą cierpliwość i zrozumienie dla innych, ale i brak pewności za kierow-nicą, rzadziej wyprzedza i raczej nie wybiera się w dłuższe trasy, nie interesuje się sta-nem technicznym pojazdu, nie dostrzega przyjemności płynącej z jazdy samochodem, nie ma podzielności uwagi18.
Stereotypowo baba za kółkiem19to najgorszy typ kierowcy: spowalnia ruch na
dro-dze, nie wie, jak korzystać z lusterek, na światłach albo się maluje lub przegląda w lu-sterku, albo plotkuje z koleżanką przez telefon (pewnie o ciuchach i kosmetykach), za-miast obserwować sygnalizację, zmiana pasu ruchu zajmuje jej do pięciu minut, jedzie z prędkością 40–50 km/h lewym pasem, by dopiero za kilka kilometrów skręcić w le-wo, nie potrafi sprawnie zaparkować samochodu zwłaszcza w ciasnej przestrzeni, pra-wo jazdy załatwił jej tatuś albo bogaty mąż, zna tylko drogę na trasie dom — praca, szkoła i market. Większość tych zarzutów kierowców-mężczyzn potwierdzają poli-cjanci. Ich zdaniem zachowania kobiet na drodze to często wykroczenia na granicy utrudniania ruchu pojazdom20:
Wydaje mi się, że stereotyp „baby za kółkiem” wywodzi się z lat 70 i 80-tych ubiegłego wieku — mó-wi Marek Konkolewski z Komendy Głównej Policji. — Wtedy samochód był dobrem luksusowym. Jeżeli już udało się komuś kupić auto, było ono swoistym atrybutem mężczyzny, głowy rodziny. Kobiety albo w ogóle nie robiły prawa jazdy, a nawet jeżeli miały dokument uprawniający do prowadzenia, ra-czej nie pchały się za kierownicę21.
Jednak takie postrzeganie umiejętności kierowców-kobiet współcześnie powoli się zmienia:
17http://facet.interia.pl/obyczaje/news-meskie-stereotypy-za-kierownica,nId,625606 [19.01.2015] 18www.autoflesz.pl/artykuly/8623,kobieta-czy-mezczyzna-kto-jest-lepszym-kierowca.html [19.01.2015] 19Zdaniem niektórych użytkowników dróg baba za kierownicą to nie płeć, ale styl jazdy, http://www. pobo czem.pl/naszym-zdaniem/news-kobieta-z-chwila-zajecia-miejsca-kierowcy-staje-sie-baba-tek, nId,620319 [19.01.2015]. 20 http://kobieta.wp.pl/kat,26249,title,Babazakierownicajakjezdzakobiety,wid,13247002,wiado -mosc.html [19.01.2015.] 21 http://kobieta.wp.pl/kat,26249,title,Babazakierownicajakjezdzakobiety,wid,13247002,wiado -mosc.html [19.01.2015]
— Obecnie na drogach panuje parytet, a kobieta za kierownicą jest czymś w pełni normalnym. Panie ro-bią karierę, otwierają swoje własne przedsiębiorstwa, więc oczywistym jest, że wyrabiają sobie prawo jazdy. Dla wielu z nich samochód to narzędzie pracy22.
Nieco inny styl jazdy reprezentuje niedzielny kierowca23, tj. kierowca okazjonalny,
prowadzący samochód sporadycznie. Charakteryzują go wszystkie cechy grzyba poza kategorią wiekową: nie zauważa oznakowania, co prowadzi do łamania przepisów, wy-przedza na linii ciągłej, na trzy kilometry przed skrętem włącza kierunkowskaz, jedzie przy osi jezdni z prędkością 60 km/h w terenie niezabudowanym. Niedzielny kierowca jest równie niebezpieczny dla współuczestników ruchu jak pirat drogowy.
Jeszcze inny typ reprezentuje świeżak — niedoświadczony, początkujący kierowca, dawniej sygnalizujący to zielonym liściem naklejonym na szybę24, niepewny na drodze,
najczęściej jadący wolno. Jego odmianą niebezpieczną jest nastolatek w sportowym wozie25, który kupili mu bogaci rodzice, by uczcić osiemnaste urodziny syna lub córki.
Przyspieszanie połączone z podnoszeniem przodu samochodu i wciskaniem w fotel daje mu przyjemność i utwierdza w przekonaniu o swoich umiejętnościach i klasie sa-mochodu, dlatego prowokowany przez współpasażerów (kolegów) chętnie korzysta z każ dej możliwej okazji, by udowodnić, że wie, jak posługiwać się pedałem gazu.
Odrębną grupę kierowców, wyodrębnianą ze względu na styl jazdy, stanowią kra-waciarze // ph, czyli przedstawiciele handlowi. Krawaciarz jeździ zwykle samochodem z kratką zarejestrowanym na firmę. Stereotypowo jego samochód (więźniarkę) wy-różniają: białe nadwozie, czarne zderzaki i naklejki na wszystkich częściach karoserii. Każde auto z warszawską rejestracją to potencjalny kierowca firmowego samochodu. Przez innych uczestników ruchu drogowego postrzegani są źle:
W większości przypadków wciskają gaz do dechy, zawsze im się spieszy. Według mnie są to cwaniacz-ki przeważnie w służbówkach na warszawscwaniacz-kich numerach, oni nie płacą za paliwo więc rura, a jak coś nawet uszkodzą to firma naprawi. Oni jeżdżą bardzo niebezpiecznie bo może tak na prawdę nie są do-brymi kierowcami26.
Ze względu na styl jazdy bardzo negatywnie postrzegany przez społeczność drogową jest również złotówa (dawniej kierowca taksówki, w socjolekcie CB-radiowym także kierowca busa), po którym można się spodziewać, że wyjedzie z drogi podporządko-wanej. Lepiej zatem go omijać, tym bardziej że może mieć w okolicy kolegów z
klu-22http://kobieta.wp.pl/kat,26249,title,Baba-za-kierownica-jak-jezdza-kobiety,vid,13247002,wideo.html? ticaid=11436a [23.01.2015]
23http://www.auto-swiat.pl/1-niedzielny-kierowca-czyli-niebezpieczny-brak-doswiadczenia/2 [19.01.2015] 24Od 11 lutego 2013 weszła ustawa o okresie próbnym dla młodych kierowców. Przez pierwszych 8 mie-sięcy będzie jeździł z nalepionym na przednią i tylną szybę pojazdu symbolicznym zielonym listkiem, http://regiomoto.pl/portal/prawo-jazdy/mlody-kierowca-pojezdzi-z-zielonym-listkiem-przez-dwa-lata [19.01.2015].
25 http://facet.interia.pl/obyczaje/news-meskie-stereotypy-za-kierownica,nId,625606 [19.01.2015] 26http://www.forumsamochodowe.pl/skandaliczne-zachowania-kierowcow-tirow-vt3101.htm [19.01.2015]
czami do kół. Stereotypowo atrybutami złotówy są drewniane koraliki na futrzanej na-rzucie fotela, kręcony taksometr i nieświadomy niczego klient.
MIEJSCE ZAMIESZKANIA/POCHODZENIA KIEROWCY
Informują o nim przede wszystkim blachy // tafle, tj. tablice rejestracyjne, ewentualnie język mówiącego. Na podstawie analizy socjolektalnych określeń odnoszących się do różnych użytkowników ruchu drogowego można zaryzykować stwierdzenie, że często mają one charakter przezwiskowy, gdyż w wielu przypadkach można je wywieść od przypisywanej nosicielom cechy lub cech, mających oparcie w funkcjonujących ste-reotypach. W socjolekcie CB-radiowym odnaleźć można wartościujące przezwiska, które określają pochodzenie kierowców w skali mikro (wskazujące na miasto lub region w Polsce), np. deweciak ‘wrocławianin, od liter DW na tablicy rejestracyjnej’, hanys // węglarz ‘Ślązak’, krakus // lajkonik ‘Krakowianin lub krakowianin’, medalik // medalikarz ‘częstochowianin’, paprykarz ‘szczecinianin’, piernik ‘torunianin’, pyra ‘Poz na -nianin lub pozna-nianin’, scyzoryk ‘Kielczanin lub kielczanin’, śledź ‘Białostoczanin lub białostoczanin’, warchoł ‘Radomianin lub radomianin’, jak i makro (wskazujące na pochodzenie etniczne), np. amerykaniec // baśmak // lenin // sasza // szoszon // waciak ‘Rosjanin lub ogólnie kierowca zza wschodniej granicy’, bania // gąsior // litus // litwus ‘Litwin’, belarus ‘Białorusin’, chochoł ‘Ukrainiec’, dun ‘Duńczyk’, estoniec ‘Estoń -czyk’, flamak ‘Belg’, gulden // wiatrak ‘Holender’, gebels // helmut // niemcownia // stefan // ształmacher // szkop // szwab ‘Niemiec’, honza // knedel // kokot // pepa // pe-pik // pepiczek ‘Czech’, hungar // hydrant ‘Węgier — od nalepki z literą H na aucie’, kasztan ‘Austriak’, makaroniarz ‘Włoch’, malaka ‘Grek’, romek ‘Rumun’, żabojad ‘Francuz’ (Jaros 2012a; Müller 2005).
Podsumujmy. Choć sama komunikacja na drodze za pomocą CB-radia ma charakter anonimowy i otwarty (w rozmowach może wziąć udział teoretycznie każdy, kto dys-ponuje urządzeniem CB-radia lub ma dostęp do niego, bez względu na to, czym się po-rusza lub korzysta z aparatu stacjonarnego) i oparta jest na symetryczności ról nadaw-czo-odbiorczych (relacja między komunikantami oparta jest na nieoficjalnym typie kontaktu, niwelującym barierę wieku, płci, statusu społecznego, wykształcenia, zawo-du itp.), typowy użytkownik socjolektu CB-radiowego na drodze postrzegany jest prze-de wszystkim poprzez stopień opanowania słownictwa socjolektalnego (wyraźne roz-graniczenie między „swoimi” a „obcymi” konotują określenia sibista // sibijuser oraz mobile // mobilki a lamer ‘osoba nieznająca socjolektu), płeć, typ pojazdu i jego mar-kę, styl jazdy, a także region zamieszkania lub pochodzenia i przynależność etniczną. Powoduje to, że (auto)stereotypowy sibijuser jest konstruktem złożonym, składającym się z kilku stereotypów i autostereotypów, mających swoje oparcie w wyobrażeniach na temat przedstawicieli grup członków współtworzących „społeczność drogową” jako wspólnotę komunikatywną. Najbardziej prototypowym użytkownikiem socjolektu CB--radiowego na drodze jest kierowca tira, za czym przemawia także fakt, że socjolekt przejął niemałą część leksyki profesjonalnej dawnej gwary szoferskiej (Jaros 2012b).
BIBLIOGRAFIA
B a r t m i ń s k i J. 1998: Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem — na przykładzie stereotypu matki, [w:] J. Bartmiński, J. Anusiewicz (red.), Język a kultura, t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wroc ław -skiej, 63–83.
B a r t m i ń s k i J., P a n a s i u k J. 1993/2001: Stereotypy językowe, [w:] J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 371–395.
B o k s z a ń s k i Z. 2001: Stereotypy a kultura, Wrocław: Wydawnictwo Leopoldinum.
G r a b i a s S. 1994: Język w zachowaniach społecznych, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie--Skło dowskiej.
J a r o s V. 2011a: Rytualizacja i płciowość w komunikacji użytkowników CB-radia, [w:] M. Cieszkowski, J. Szczepaniak (red.), Język, rytuał, płeć, Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 113–128. J a r o s V. 2011b: Formacje deminutywne i hipokorystyczne oraz ich funkcje w języku użytkowników
CBradia, [w:] E. Badyda, J. Maćkiewicz, E. RogowskaCybulska (red.), Wokół słów i znaczeń IV. Słowo -twór stwo a media. Materiały czwartej konferencji językoznawczej poświęconej pamięci Profesora Bogusława Krei, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 185–195.
J a r o s V. 2011c: „Lustereczko dla ciebie, kolego”, czyli grzeczność językowa na polskich drogach, [w:] I. Matusiak-Kempa, S. Przybyszewski (red.), Nowe zjawiska w języku, tekście i komunikacji III. Kontekst a komunikacja, Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej UWM w Olsztynie, 254–266.
J a r o s V. 2012a: Sposoby wartościowania w języku użytkowników CB-radia, [w:] R. Bizior, D. Suska (red.), Zjawisko nobilitacji i deprecjacji w języku. Komunikacja, Częstochowa: Wydawnictwo im. S. Podo biń -skie go AJD w Częstochowie, 173–191.
J a r o s V. 2012b: Język użytkowników CB-radia a dawna gwara szoferska w kontekście przemian języko-wych i społeczno-cywilizacyjnych w Polsce, [w:] E. Laskowska, B. Morzyńska-Wrzosek, W. Czechowski (red.), Język, natura, cywilizacja, Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 91–112.
J a r o s V. 2012c: Język użytkowników CB-radia (właściwości leksykalne), [w:] K. Michalewski (red.), Język nowych mediów, Łódź: Primum Verbum, 291–301.
K a n i a S. 1980: O polskiej gwarze szoferskiej, Socjolingwistyka 3, 105–121.
L e w i c k i A.M. 1998: Obraz samochodu w sloganach reklamowych, [w:] J. Bartmiński, J. Anusiewicz (red.), Język a kultura, t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empi-ryczne, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 206–223.
M a n d a l E. 2000: Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
M ü l l e r M. 2005: Stereotypy etniczne w niemieckich i polskich przysłowiach, zwrotach i mowie potocz-nej, [w:] A. Dąbrowska, A. Nowakowska (red.), Język a kultura, t. 17: Życzliwość i agresja w języku i kul-turze, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 327–334.
O ż ó g K. 2001/2004: Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Rzeszów: Sto wa rzy sze -nie Literacko-Artystyczne „Fraza”.
P i e k o t T. 2008: Język w grupie społecznej: wprowadzenie do analizy socjolektu, Wałbrzych: Wydawnic -two Pańs-twowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Wałbrzychu.
We j l a n d A.P. 1991: Obrazy grup społecznych. Studium metodologiczne, Warszawa: Wydawnictwo Insty -tutu Filozofii i Socjologii PAN.
SUMMARY
The description of communicative community of CB radio sociolect’s users
K e y w o r d s: sociolect, stereotype, autostereotype, communication.
The subject of this paper is to determine the linguistic and cultural picture of communicative community of CB radio sociolect’s users, i.e. what image based on stereotypes and autostereotypes sociolect’s users cre-ate of themselves. The average CB radio user on the road is mainly perceived by the fluency of sociolectal vocabulary, gender, vehicle type and make, driving manner, place of living, origin and ethnic group. As a re-sult (auto)stereotypical CB user is a complex construct consisting of several stereotypes and autostereotypes. The most prototypical CB radio user on the road is (tir driver) truck driver.
