Samorząd gospodarczy w państwach Unii Europejskiej

(1)

Robert Kmieciak

Samorząd gospodarczy w państwach

Unii Europejskiej

Rocznik Integracji Europejskiej nr 7, 63-74

2013

(2)

ROBERT

KMIECIAK

Poznań

Samorząd

gospodarczy w państwach

Unii

Europejskiej

Szeroko rozumiany samorząd jest bez wątpienia ważnym elementem systemu

władzypublicznej.W preambule Europejskiej Karty SamorząduLokalnego podkreślo

no znaczenie samorządności dla budowyStarego Kontynentu. Wskazanow niej na demokrację idecentralizację jako na dwie zasady tworzące podstawy integracji euro

pejskiej. Szczególną rolę odgrywa rzecz jasna samorząd terytorialny obejmujący, w tradycyjnym ujęciu, tylko te grupy społeczne iich reprezentacje,którepowołanezos tały przez przepisyprawa w celu sprawowania funkcji administracji publicznejw for

mach zdecentralizowanych (Leoński, 1998, s. 5). W związku zpowyższym należy

stwierdzić, że administracjasamorządowa spełnia materialnie te samezadania co ad

ministracjarządowa,różnica zaśmiędzy nimi jest natury formalnej, polegającej naod

miennych zasadach organizacyjnych, jak niepodległość hierarchiczna i zasadnicza,

samodzielność w stosunku do organów rządowych, względnie także i do innych or

ganów samorządowych.

Tak więc samorządjestopartąna przepisachustawy zdecentralizowaną administra cją państwową, wykonywaną przez lokalne organy, niepodległe hierarchicznie innym organom i samodzielnew granicach ustawy i ogólnego porządku prawnego(Panejko, 1926, s. 98). Istota samorządu polega zatem na wykonywaniu funkcji publicznych,

względnie takich funkcji,które państwo w drodzeustawy zlecijednostkomsamorządo

wymdowykonywania. Przez to zadaniate stają się równocześniepublicznymi i pań stwowymi; gdyby państwo nie delegowałodoich wypełnienia organówsamorządowych musiałoby delegować organy rządowe(Panejko, 1926, s. 100).

Samorząd terytorialny wEuropiepodlega jednak, jak wiele sfer życiapublicznego,

intensywnymzmianom wzwiązku z rozwoj em takichprocesów jak globalizacja,urba nizacja, integracja europejska, demokracja uczestnicząca czy postęp technologiczny. Coraz bardziej widoczna jest tendencja zmierzająca w kierunku systemu rządzenia wieloszczeblowego (multi-level governance),skutkująca skomplikowanymiwzorcami

relacji wertykalnych i horyzontalnychpomiędzyróżnymi formami samorządu. Jakza uważa L. Rajca, powoduje to zacieranie granic i wytwarzanie nowych przestrzeni gos

podarczych i politycznych (Rajca, 2010, s.23).

W tymkontekściewartozwrócićuwagę na fakt, że będącyegzemplifikacją decen tralizacji samorządnie jest pojęciem jednowymiarowym odnoszącym się wyłącznie do stosunków terytorialnych. Bardzoważnąrolęw systemie reprezentowania interesów

określonych grup obywateli odgrywatakżesamorząd specjalny, który wyodrębnia się

według innych kryteriów. W jego ramach wyróżnić możemyzwiązki personalnerepre

zentujące interesyosób wykonujących profesjezaufaniapublicznego oraz szczególnie nasw tym momencie interesujące związkiekonomiczne,których zadaniem jestrzecz-

(3)

64 Robert Kmieciak RIE7’13

powyżej podziału, wramach samorządu specjalnego wyróżniamysamorząd zawodo

wy i gospodarczy.

Instytucjami samorządu gospodarczego są przede wszystkim izby przemysło

wo-handlowe, rzemieślnicze i rolnicze.Organizacjetemają określony przez ustawę za

kres zadań, którewykonywane są samodzielnie i niezawiśle od innych podmiotów

administracji publicznej. Zakres tych zadań jest miarą decentralizacji administracji państwaw sferze gospodarczej; jest też wyrazemzaufaniapaństwado obligatoryjnie zorganizowanego w izbach czynnika obywatelskiego, a także przekonania, żejest on

w sprawach gospodarki lokalnej bardziej kompetentnyod urzędników administracji rządowej.

Dzięki samorządowi gospodarczemu społeczność przedsiębiorców ze zbiorowości indywidualnych, rozproszonych jednostekstaje się zorganizowaną zbiorowościąpu blicznoprawną, czyli wspólnotą samorządową, wyposażonąwe władztwo administra cyjne.

Charakteryzującpozycję ustrojową i zakres zadań samorządu gospodarczego wiel ce zasadne będzie odwołaniesiędo doświadczeń państw UniiEuropejskiej,gdzie od

lat izby gospodarcze są ważnym reprezentantem interesów środowiska przedsiębior

ców. Zróżnicowanie podstawprawnych izb gospodarczychsprawia,że nie o wszyst kich, biorącza punktwyjścia ich partycypację w strukturze administracjipaństwowej, możemy mówić jako o typowym samorządziegospodarczym. Pamiętajmy bowiem, że

kryterium samorządowości izb gospodarczych powinno być wykonywanie przez nie

określonej sfery władztwaadministracyjnego. Stosując to rozróżnienie, należyzacho

wać daleko idącą powściągliwość przy utożsamianiu stowarzyszeń,reprezentujących wolę najczęściej wąskiej grupyprzedsiębiorców, z samorządemgospodarczym.

W Unii Europejskiej wskazać można na dwa modele izb gospodarczych. Jeden z nichto model „francuski” (kontynentalny) z obligatoryjną przynależnością podmio tówgospodarczych w izbach. Tego typu strukturę wybrały: Francja,Niemcy, Grecja,

Włochy, Luksemburg,Holandia, Hiszpania,Austria, Słowacja i Słowenia.

Drugi model reprezentuje prawo anglosaskie, którecharakteryzuje siędobrowolną

przynależnością do izb gospodarczych. Izby te funkcjonują na podstawieprawa pry watnego. Model ten wybrały: WielkaBrytania, Belgia, Dania, Portugalia, Irlandia,

Finlandia, Szwecja, Czechy, Węgry, Estonia, Łotwa, Litwa, Cypr, Malta, Bułgariai Ru munia,a takżePolska.

Odnosząc się do drugiego z przedstawionych modeli, należałoby postawić pytanie

oreprezentatywnośćfunkcjonujących w myśljego założeń izb gospodarczych. Zda

nych zachodnioeuropejskich wynika, że poziom zrzeszenia przedsiębiorstw w izbach tegotypunie przekracza 10%.

Czy wobec tego o działającychna tych zasadach izbachnależy mówić jako o orga

nizacjach samorządu gospodarczego?Biorąc pod uwagę względy formalnoprawne od powiedźna takpostawionepytanieniemoże być twierdząca.

Nieporównanie większą rolę odgrywa rzeczywisty samorządgospodarczy funkcjo

nujący w reżimie prawa publicznego.W literaturze podkreśla się wprawdzie, że zakres zadań izb obumodeli jest podobny, jednakże powszechny charakter,władztwo admini stracyjne, samodzielność działania, wykonywaniezadań z zakresu administracji pu blicznej, własne źródładochodów,których znacznączęśćstanowi udział w podatkach

(4)

lokalnych ipaństwowych - to wszystko przesądza oprzewadze izb modelufrancuskie

go nad izbami modelu anglosaskiego. Te ostatnie, powstające nie z woli państwa a zinicjatywy grupy przedsiębiorców, często przyjmują postaćgrup interesureprezen

tującychpartykularne interesy swoich członków.

Izby modelu „francuskiego” (kontynentalnego) podejmują inicjatywy, które na stałewpisane są wich obszar działaniai przyczyniają sięnie tylkodo poprawy sytuacji indywidualnych podmiotówgospodarczych, ale realizują cele rozwojulokalnego i re

gionalnego,a takżemają wpływ na politykęgospodarczą państwa. Wyrazem tejdziałal nościjest dbałość izb o ład rynkowy,orozwój przedsiębiorczości, systemu kształcenia

i szkoleń, wsparcie dla innowacyjności i zarządzanieusługami publicznymi.

Znakomitym przykładem tego typu korporacji są francuskie izby przemysło

wo-handlowe, które działają w systemie prawa publicznego. Podstawę legislacyjną ustroju izb francuskichstanowi wielokrotnienowelizowana ustawa z 9 kwietnia 1898 r.

Innym aktem prawnym regulującym zasady funkcjonowania izb przemysłowo-handlo

wych we Francji jest Kodeks handlowy (Codęde commerce).W 2010 roku organizacja

francuskich izb przemysłowo-handlowych poddana zostałakolejnej reformie ustawą zdnia 23 lipca2010r.(LOIno 2010). Wspomniana modyfikacja została wprowadzona

wżycie 2 grudnia 2010 r.

W świetle wyżej wymienionych regulacji francuskie izby przemysłowo-handlowe: - posiadająustrój korporacji prawa publicznego;

- zrzeszeni w izbach obligatoryjnie przedsiębiorcy tworząwspólnotę samorządową z władztwem administracyjnym;

- izby sąpodmiotami zdecentralizowanej administracji państwowej; są w granicach usta

wy samodzielne i niezawisłeod administracji rządowej i samorząduterytorialnego.

Francuski samorządgospodarczy działa na trzechpoziomach. Strukturata obejmu

je izby przemysłowo-handlowe na szczeblu podstawowym (lokalnym), regionalne izby przemysłowo-handlowe oraz Zgromadzenie Francuskich IzbPrzemysłowo-Han dlowych. Zgodnie z fundamentalną zasadą samorządności poszczególne izby cieszą się

znacznąsferą autonomii, aich działania uzupełniają się wzajemniebez jakiegokolwiek

podporządkowania hierarchicznego.

Kluczową rolę odgrywająizby przemysłowo-handlowe na szczeblu lokalnym (w tej liczbie tzw.izby metropolitarne - w miastach powyżej 500 tys. mieszkańców oraz4de partamentalne izby regionuIle-de-France).Obecnieistnieje 116 izb we Francji konty nentalnej (metropolii), 6 w departamentach zamorskich(2 w Gwadelupie, po jednej

w Gujanie, Martynice, naReunionoraz Mayottcie)oraz 3 w terytoriachzamorskich

(Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska, Saint-Pierre-et-Miguelon)(Puaux, 1998, s. 56).

Kolejny szczebel francuskiego samorządu gospodarczego tworzą regionalneizby przemysłowo-handlowe. W zinstytucjonalizowanej formie jednostek samorządowych,

i podaktualną nazwą, działaj ą one od momentu uchwalenia dekretuz 4 grudnia 1964 r. Rola wspomnianych izb sprowadza się głównie do wyrażania opinii zrzeszonego

w izbach lokalnych środowiska gospodarczegowobec regionalnych instytucji publicz

nych, których znaczenie wzrosłona skutek decentralizacji1. W skład poszczególnych

1 Znaczenie regionalnych instytucji publicznychrosło wrazz ewoluowaniem pozycji prawnej regionów we Francji. Szczególnystatusprawnyuzyskały one w1956 r. kiedyto kraj został dla po

(5)

izbregionalnych wchodzi po dwóch przedstawicieli desygnowanych przez działające w regionie izbyprzemysłowo-handlowe. Obecnie we Francji funkcjonuje 21 tego typu

izb.

Z kolei naszczeblu krajowym reprezentowaniem, obroną i promocją interesów

przedsiębiorców wobec władz administracyjnych zajmuje sięZgromadzenieFrancus kich Izb Przemysłowo-Handlowych, któretworząprezesi izb lokalnych iregionalnych. Dekretem z4grudnia 1964 r.władze państwowe nadały Zgromadzeniu uprawnienia in

stytucjipublicznej,uznająctymsamym jego podmiotowośćprawną, atakże odpowie

dzialnośćmoralnąi finansową{Francuskie izby, s. 59-60).

W odróżnieniu od innych instytucji publicznych, których kierownicy są desygno waniprzez władze państwowe, izby przemysłowo-handlowe sązarządzane przezorga nywybrane w demokratycznychwyborach. Ichzwiązek z państwem nie macharakteru

zwierzchnictwawynikającegoz hierarchicznego podporządkowania. Organywładzy

izb lokalnych - walne zgromadzenie jako organ stanowiący i prezes izby jakoorgan wykonawczy - pochodząz wyborów.Natomiastizby regionalne, które zrzeszają izby

lokalne pochodząz delegacji; w skład walnego zgromadzenia izby regionalnej wcho

dzipo dwóch delegatówz każdej izby lokalnej.Również ZgromadzenieFrancuskich Izb Przemysłowo-Handlowychz siedzibą w Paryżu, pochodzi zdelegacji; w skład tego

zrzeszenia wchodzą przedstawiciele izb po jednym przedstawicielu (prezesi) z każdej

z izb lokalneji regionalnej.

Do głównych zadań ustawowych, określających zakres obszaru władztwa admini

stracyjnego izb francuskichnależy:

1.Działalność doradczai administracyjna wtej mierze wartozwrócićuwagę na pomoc techniczną polegającą na świadczeniu przedsiębiorstwomusług mających na celu polepszeniesprawności ich działania. Obecnieokoło 2 tys. wyspecjalizowanych konsultantówtechnicznych towarzyszy w terenie przedsiębiorstwom,pomagając im w tym procesie.

Działania izb przemysłowo-handlowych dotyczą także zbiorowychprojektów roz

woju lub ożywieniaobszarów, a także wsparciawładz publicznych w podejmowaniu

decyzji dotyczących urbanistykihandlowej i planówkomunikacji miejskiej. Działania

te przyczyniają się też doożywienia handlowegocentrów miast.Inicjatywy są zróżni

cowane zewzględu nalokalne potrzeby. Przedstawiciele izb zasiadają na przykład, z prawemgłosu, w departamentalnych komisjach ds.planowania przestrzennego,które

trzeb planistycznych podzielonyna 22regiony programowania, którym przekazano niektórezdekon centrowanekompetencje organówcentralnych. Ustawą z 5 lipca1972 r.o utworzeniu i organizacji regionów wyposażoneonezostały w osobowośćprawa publicznego, uzyskująctym samymstatus te rytorialnego zakładu publicznego.Jest to konstrukcja prawna określana jako decentralizacja funkcjo nalna, nie kreująca jednak instytucji samorządu terytorialnego. Region stał się więc swoistym podmiotem prawa publicznego, który można umiejscowić między tradycyjnym zakładem publicz nym a wspólnotą terytorialną. Dopierowwyniku przeprowadzonejw latach 1982-1983 wielkiejre formydecentralizacyjnejregiony uzyskałystatus jednostek samorządowych.Rozpoczęły oneswoje funkcjonowanie w 1986 r., z chwilą przeprowadzenia pierwszych wyborów do rad regionalnych, por. J. Jeżewski, We Francji, w: Samorząd terytorialny i administracjaw wybranych krajach. Gmina

w państwach Europy Zachodniej, (red.) J. Jeżewski,Wrocław 1999, s.142; zob. także I.Pietrzyk, Po lityka regionalna Unii Europejskiej i regiony wpaństwachczłonkowskich, Warszawa 2002,s.241.

(6)

sporządzają dokumentacje dotyczące zagospodarowaniapowierzchni handlowej po wyżej 300m2. Uczestniczą w opracowywaniu tzw. kart i planów rozwoju lub urbanis tyki handlowej.Plany te dotyczą w większości aglomeracji lub wspólnot gmin. Mogą

być one także sporządzone dla krajuidepartamentu(Kmieciak, Antkowiak, Walko-

wiak, 2012, s. 126).

Bardzo istotnym polem działaniaizb przemysłowo-handlowychjest także pomoc w wypełnianiu formalnościadministracyjnych.W jejzakresie wskazać należy naistot

ne kompetencjez dziedziny zadań publicznoprawnych, takich jak:wystawianie świa

dectw pochodzenia dla towarów francuskich przeznaczonych na eksport, potwierdzanie pochodzenia towarów zagranicznych czy też legalizacja dokumentów. Liczbadecyzji podjętychwtej sferzeprzez izby przemysłowo-handlowe odlat oscylu

jewgranicach miliona rocznie. W ramachdziałań administracyjnych izby wszystkich

szczebli zostały od 1981 r.wyposażone w „Centra Informacji o Przedsiębiorstwach”

(Centra Formalności Przedsiębiorstw), które stanowią jedyne i obowiązkowe dla

przedsiębiorstw „okienka biurowe”. Wszystkie działające w okręgachposzczególnych

izb podmioty gospodarcze zobligowanesą do informowania ichw takich sprawach jak: powstanie firmy, zmiana statutu lubzawieszenie działalności. Procedura ta jest szcze gólnie istotna dlamałych i średnichprzedsiębiorstw,które poprzez rzetelną informację o sobie łatwiej mogą nawiązaćkontakty kooperacyjne. Bardzo ważnymrezultatem

działań izbowego „Centrum Informacji o Przedsiębiorstwach” jesttakże zminimalizo

wanie tzw. „szarej strefy”, ograniczenie nielegalnego zatrudnienia oraz zwiększenie ściągalności podatków (Francuskieizby, s. 102-108).

Kolejnym godnym podkreślenia zadaniem izb przemysłowo-handlowych w ra

mach działalności administracyjnej jest prowadzenie informacjigospodarczej. Zasięg tejsfery usługjest bardzoszeroki. Izbyposiadają skomputeryzowane,dostępne drogą internetową bazy informacji o przedsiębiorstwach krajowych i zagranicznych, danebi bliograficzne, przeglądygospodarcze, atakże analizy rynkowe od szczebla lokalnego

do centralnego. Dzięki zebranym wten sposóbinformacjom izbystają się najbardziej wiarygodnym źródłem wiedzyozagranicznych stosunkachgospodarczych.

2. Prowadzenie szkolnictwazawodowego, ośrodków szkoleniowych i instytu tów badawczych - izby przemysłowo-handlowe jako podmioty zdecentralizowanej

administracji państwowej sądrugim we Francji, po Ministerstwie Edukacji Narodo wej, gestorem w dziedzinie kształceniazawodowego. Jestto jedno z najstarszychza

dań, umocowanych już w ustawie o izbach handlowych z 1898 r. Izby francuskie prowadzą także uczelnie, jak: Wyższa SzkołaHandlowa w Paryżu, Wyższa Szkoła Nauk Ekonomicznych i Handlowychi inne. Izby zarządzają ponad 500jednostkami nauczania rozmieszczonymi nacałym terytorium Francji. Wich murach kształci się 500 tys. studentów iuczniów, którzy podnoszą swojeumiejętności dziękizaangażowa

niu około 31 tys. nauczycieli.

W strukturze francuskiego systemu szkolenia zawodowego ważną rolęodgrywają

Centra Szkolenia Zawodowego. Przy francuskich izbach przemysłowo-handlowych

działa również 214 Centrów Kształcenia Ustawicznego (CFC), w których rocznie

około 300tys. pracowników lub ubiegającychsię o pracę uzupełnia swojąwiedzęza wodową; zdobywa nowe kompetencje, które wymusza rozwój technologii igospodarki (Walkowiak, 2012, s. 116-117).

(7)

3. Zarządzanie instytucjami tzw. użytku publicznego francuskie izby prze mysłowo-handlowewchodzą w sferę zarządzania dużymiorganizacjami gospodarczy mi, jak:porty morskie i lotniskaczy parki przemysłowe wysokiej technologii. Są to

instytucje sektora publicznego, przemysłowego i handlowego; przejmowanie przez izbyw zarząd tych instytucji odbywa sięw formie zadania zleconego przez administra cję rządową.Francuskiepaństwouznaje, żesamorząd gospodarczy wpewnychinsty

tucjach „użytku publicznego” jest bardziej sprawny organizacyjnie ze względu na kompetencjegospodarcze przedsiębiorcówi efektywniejszy ekonomicznie od biuro

kracji rządowej.

Obecniefrancuskieizby przemysłowo-handlowe zarządzają: 39 morskimi portami

handlowymi i 37 portami rzecznymi, 51 portamimorskimi-rybackimi oraz targami

rybnymi, 52 portami turystycznymi oraz 17 portami pasażerskimi(Bemardin,2004,

s. 76-80). Porty handlowe, rybackie i turystyczne w większości zarządzane sąw ra

mach koncesji przez izby przemysłowo-handlowe. Zazwyczaj koncesjodawca (pań

stwo, niezależny port, departament lub gmina)oferuje teren orazinfrastrukturę taką jak baseny,nadbrzeża i drogi wodne. Koncesjodawcapozostaje ich właścicielem i za

chowuje nad nimi zarządzanie administracyjne. Izba przemysłowo-handlowa jako koncesjobiorca jest z kolei zobowiązana dozamontowania, użytkowania i utrzymania wyposażenia potrzebnego dofunkcjonowania portujak: urządzenia, sklepy,biura,ma gazyny. Izby finansują swoją działalność z różnych „opłat pobranych za oddaną usługę”, które uzyskują od firm użytkujących port:pilotów,holowniki, sterników (cu

mowników), agentów okrętowych i maklerów, tłumaczy, magazynierów orazhur towników rybackich.

Izby zarządzają także 121 spośród 150francuskich lotnisk. Jeżeli dodamy dotego

infrastrukturę drogową (dworce, mosty, parkingi, terenyusługowe),45 pałaców kon

gresowych,hale towarowe i wystawowe,146 budynków przemysłowych, to dojdziemy

do wniosku, że izbyodgrywają istotną rolęw działalności handlowej i przemysłowej

współczesnej Francji.

4. Inicjowaniei rozwijaniedziałalności inwestycyjnej, czylikapitałowej jest to ewenementw funkcjonowaniu izb modelufrancuskiego; polega on na tworzeniu

nowych stref przemysłowych, głównie przemysłu zawansowanych technologii, jak

awionika - w tej dziedzinieFrancjanależydo ścisłej czołówki światowej.Izby prze mysłowo-handlowe kumulującśrodkikapitałowenajczęściejmałych i średnichprzed

siębiorstw, tworządostatecznie duży kapitał, by zakupić wolne a niezagospodarowane dotąd tereny, wyposażyć j ew infrastrukturę techniczną, a następnie sprzedać z zyskiem

innym inwestorom, by ci w oparciuo własne już środkimogli stworzyć nowypark przemysłowy zaawansowanej technologii.

W tym kontekście warto równieżzwrócićuwagę na zakładanie i prowadzenie tzw. inkubatorów przedsiębiorczości; inkubatoryzorientowanesą naprzedsiębiorstwanowo

założone lub wykazujące już pewne osiągnięcia w zakresie innowacyjności. Teostatnie

przedsiębiorstwałączą zpowodzeniem najnowszewyniki badań zzaawansowanymi

technologiami przemysłu, tworząc produkty innowacyjne - owe novum, które wyzna czają ścieżki rozwoju współczesnej cywilizacji.

Dlatworzenia i rozwojudziałalności gospodarczej niezbędne jesttakże poczucie

(8)

pieczeństwapublicznego, ale podejmująwspółpracę z policją, żandarmerią iz przed

stawicielamiwładz lokalnych społeczności.Współpraca ta pozwala na efektywniejsze działaniaw zakresie odpowiedniejprewencji orazpomocofiarom. Izby częstomają

swych reprezentantów wlokalnych radach bezpieczeństwa i prewencji. Wieleizb wy-

daje broszuryinformacyjne i doradcze, tworzy grupydyskusyjne międzyhandlowcami

lub komórki wsparcia, które pomagają handlowcom, będącym ofiaramiagresji, w prze prowadzeniu formalności w urzędach i zakładach ubezpieczeń.Niektóreizbypropo

nują także pomoc psychologiczną, a Izba Przemysłowo-Handlowa z Essonne, na przykład fundusz pomocy w nagłych przypadkach, mający naceluułatwieniepowrotu

dodziałalności lub odnowienie zapasów towarów, zanim nastąpi uregulowanie sprawy przez ubezpieczycieli(Bemardin, 2004, s. 73).

Jak wynika z powyższego, zakres władztwa francuskich izb przemysłowo-han

dlowych, gdy idzieo zadaniastandardowe, jest podobny do wszystkich pozostałych

izb tego modelu w Europie; francuskie izbyróżnią sięjedynie: bezpośrednimza

rządzaniem wielkich przedsiębiorstw publicznych, jak portymorskie i lotnicze oraz zaangażowaniem sięw sferę kapitałową, a więc prowadzeniemstrategicznych dla

rozwoju gospodarczego kraju inwestycji przemysłowych o zaawansowanej techno

logii.

W podobny sposób funkcjonuje samorząd gospodarczy w Republice Federalnej Niemiec.Podstawęprawną niemieckichizb przemysłowo-handlowychstanowi ustawa

federalnao izbach przemysłowo-handlowych z 18 grudnia 1956roku (Bundesgesetz).

Ustawata określa jednolite ramy organizacyjne niemieckich izb, ale dopuszcza rozsze rzenietychramo specyfikę gospodarczą, a niekiedy i historyczną krajów związko wych. Natomiast niezmieniony iwspólny dla wszystkich izb niemieckich pozostaje ich

status prawny:wszystkie są korporacjami prawa publicznego o obligatoryjnym człon kostwie i władztwie administracyjnym. Są zatem instytucjami samorządu gospo

darczego w znaczeniu teorii prawa administracyjnego, które w granicach ustawy

stanowią niezawisłe od administracji rządowej isamorząduterytorialnego podmioty zdecentralizowanej administracjipaństwowej.

WRepublice Federalnej Niemiec działa około 3,6 min przedsiębiorstw zrzeszonych w 82 izbach przemysłowo-handlowych; przeciętna liczba przedsiębiorców zrzeszo

nych wizbie wynosiod 40do50 tys.członków, z których 1/3 wpisana jest dosądowego

rejestru handlowego ispółdzielczego; są to spółki prawa handlowego, czyli przedsię

biorstwa duże i największe. Pozostali przedsiębiorcy (około 65%) to właściciele

małych i średnichprzedsiębiorstw, którepodlegają ewidencji w urzędachsamorządu

gminnego (Cyganek, 2004, s. 77).

Obszar władztwa administracyjnegoizb przemysłowo-handlowych określakatalog

zadań ustawowych,a takżezadań zleconych przezadministrację rządową i samorząd terytorialny. W przypadku izbniemieckichdo najważniejszych zadańustawowych na leżyzaliczyć:

1. Prowadzenierejestru członków izby, czyli spisu wszystkich przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na obszarze jurysdykcji izby w dziedzinie

przemysłu, handlui usług. Rejestr zawiera istotne dla ładu rynkowegoinformacje oso bowe i kapitałowe o przedsiębiorstwie, wszczególności o kondycjifinansowej przed siębiorstwai jegozadłużeniu.

(9)

2. Reprezentowanie interesów ogółuprzedsiębiorcównawszystkichpłaszczy znach działań administracji państwowejw duchu zasad społecznej gospodarkirynko

wej z odpowiedzialnościąsocjalną.

3. Opiniowanie rządowych projektów ustaw w sprawach gospodarczych; nie mieckie izbywspółuczestniczą wtworzeniuprawadotyczącegoróżnych dziedzin ży cia gospodarczego, a także w kształtowaniu ładu rynkowego ipolitykigospodarczej

zarówno krajów związkowychjak i państwa. Wpierwszym przypadku izby angażują

się bezpośrednio, w drugim zaś zapośrednictwem Zrzeszenia Niemieckich IzbPrze mysłowo-Handlowych w Berlinie. Zrzeszenie jest centralnym organem wykonawczym ogółu izbniemieckich; formalniepełni ono funkcjęłącznikamiędzyizbami arządem

federalnymiparlamentem.Faktyczniezaśrola Zrzeszenia jest większa niż jego umo

cowanie statutowe.

4. Współpracę z jednostkami samorządu terytorialnego, głównie z gminami;

przedmiotemowej współpracy jest zajmowanie przez izby stanowiska w sprawach

istotnych dla gmin, jak: budżety komunalne, wysokość składek oddziałalności gospo

darczej, plany budowlanedotyczące rozwoju miast iprzedsięwzięćinfrastrukturalnych czy inwestycjekomunalne; izby zajmują też stanowisko w kwestii rozkładów komuni kacji kolejowej i autobusowej.

5. Kształtowanie systemu kształcenia zawodowego; podstawy prawne tego syste

mu określaustawao kształceniu zawodowym z 14 sierpnia1969r. Wymieniona regu

lacja prawna powierza izbom przemysłowo-handlowym opiekę nad szkolnictwem zawodowym, wychodząc z założenia, żerządowa administracja szkolnaniewykazuje dostatecznej elastycznościdostosowawczej do szybko zachodzącychzmian na rynku pracy. W związku z tymw niemieckim systemie szkolnictwazawodowego uczeń na

ukę teoretyczną pobieraw szkole,a naukę praktyczną w swoimzakładziepracy, któ

rego właściciel - osoba fizyczna czyprawna - jest z mocyustawy członkiem izby. Uczeń i zakładpracysą związaniumową edukacyjną, przygotowaną izarejestrowaną w izbie przemysłowo-handlowej. Egzamin końcowynauki zawodu uczeńzdaje wiz

bie, awwydanym przez izbę świadectwiepotwierdzasię uzyskanie przez absolwenta kwalifikacji robotnikawykwalifikowanego lubasystenta kupca. Świadectwowysta wione przez izbę jako podmiot zdecentralizowanej administracjipublicznej jesthono rowanena całymobszarze państwa (Cyganek,2007, s. 58-59).

6. Wspieranie innowacji i innowacyjności przedsiębiorstw; obydwa tepojęcia są

podobne,alenie tożsame. Przezinnowacjęrozumiemydobro, usługę lub pomysł, które postrzegane są jako novum',owenovumdajeprzedsiębiorcyprzewagę konkurencyjną

narynku.Zkolei innowacyjność to zdolność i gotowość przedsiębiorcy do aktywnego poszukiwaniai wykorzystywania wyników badań, realizacji nowych koncepcji, dosko nalenie technik izarządzania przedsiębiorstwem.Innowacyjność przedsiębiorstw sta nowi o przewadze ich konkurencyjnościi sukcesie na rynku. Gospodarka niemiecka pod względem innowacyjności- według tzw.złożonego wskaźnika- zajmuje trzecie

miejsce w Unii Europejskiej,po Szwecji i Danii aprzed Finlandią(Walkowiak, 2011, s. 73). Dla porównania,Polska gospodarka plasuje się na dwudziestym trzecimmiej

scu.Według zaśwskaźnika opartego na ilości zarejestrowanych patentówna1 min mi

eszkańców, RFN zajmuje drugie miejsce (567 patentówna 1 min mieszkańców), po

(10)

Wymienionezadaniaokreślają obszarwładztwa administracyjnego niemieckichizb przemysłowo-handlowych.W realizacji tych zadań - obok organów izb: zebraniaple

narnego,prezydium i prezesa - uczestniczy około 50 tys. przedsiębiorców w różnych

komisjach i gremiach gospodarczych. Wskazanegremia, reprezentując ogromny po

tencjał intelektualny i znajomość praktyki życiagospodarczego, wypracowująopty malnestanowiska w podejmowanych decyzjach; są one respektowanei przyjmowane

przez organy administracjirządowej.Wten sposób izby przemysłowo-handlowe mo

delu „francuskiego” (kontynentalnego), wszędzie tam gdzie działają, współtworzą ład

rynkowyikształtują politykę gospodarczą państwa.

W pozostałych państwach Unii Europejskiej,w którychfunkcjonują samorządowe

izby przemysłowo-handlowe,zakreszadańwłasnych jest podobny,różnią się one nie kiedy w szczegółach, co widać na przykładzie omówionych wyżej izb francuskich iniemieckich. Zakres jednakowego władztwa jestszerokii obejmuje najważniejsze dziedziny życia gospodarczego.Jak jużpodkreślono, tak szeroki zakres zadań wsferze gospodarczej, delegowany na izby przemysłowo-handlowe modelu „francuskiego” (kontynentalnego) jest wyrazem zaufaniapaństwado środowiska społecznego przed

siębiorców i przekonania, że jest onobardziej kompetentne i sprawne w wielu obsza rach życiagospodarczego od zbiurokratyzowanej administracji rządowej.

Tego typu działania wpisują sięwmodel demokracji uczestniczącej (deliberatyw- nej) opartej nabezpośrednim zaangażowaniuzorganizowanych korporacyjnie grup

obywateli. Ważnym elementemwskazanychwyżej form kooperacjijestbez wątpienia koncepcja governance, opierająca się na koordynowaniu działań podmiotów nale żących do różnych sektorów, z uwzględnieniem zróżnicowanych form samorządu. Wtym ujęciu roląwładz publicznych jest w mniejszym stopniu kreowanie polityki,

a o wiele bardziej moderowanie politykpublicznych.Administracj aujmowana wkate goriach governance, obejmującatakże szerokorozumiany samorząd korporacyjny, stanowi część mechanizmów życiaspołeczeństwa, uczestniczącą w rozwiązywaniu problemów zbiorowych przy udziale zainteresowanych jednostek i grup lub ichprzed

stawicieli (Izdebski, 2009, s. 33).

Governance powinno sięwięc traktować jako poszukiwanierzeczywistego pod porządkowania administracji - na różnychjej szczeblach: ponadpaństwowym, pań stwowym, regionalnymi lokalnym -pluralistycznemu społeczeństwu. Baządlatego typu procesów powinien być odpowiedni kapitałspołeczny, a więcdziałania służące wzrostowi zaufania społecznego. Warto w tymmiejscu podkreślić, że zaufanie traktuje się jako jeden z podstawowych elementów sukcesu ekonomicznego, który można

osiągnąć między innymi poprzez kształtowanie partnerskich relacji pomiędzy sa

morządem i środowiskiem społecznym przedsiębiorców.

Wnawiązaniudo doświadczeńeuropejskich niezwykle ważne jest wprowadzenie

fundamentalnych zmiandotyczących samorządu gospodarczego w Polsce. Obecnie nasz rodzimytzw. samorządgospodarczy opiera sięna koncepcjach podkreślających

fakultatywny charakter więzi łączących przedsiębiorcówzrzeszonych w izbachgospo darczych.Formuła taka utrwala wświadomości osób prowadzących działalność gos

podarczą obraz organizacji, których uprawnienia nie są gwarantem wymiernych

i zadowalających zmian jakościowych w kształtowaniu środowiska biznesowego.

(11)

dziedzi-72 Robert Kmieciak RIE7’13

ny gospodarki,w związku z czym niesą one traktowane wsposóbpartnerski przez ad

ministrację rządową i samorządową, a także nie dysponują zakresem kompetencji publicznoprawnych. Jest to szczególnie istotne w kontekście scharakteryzowanych

wyżej procesów demokratycznych, których konsekwencją jest rozwój regionalny, awdalszej perspektywie kształtowanie się krajowych metropolii. Pamiętajmy, że to właśniesilne regiony i metropolie staną sięośrodkami władzy, innowacji, aktywności

gospodarczej, komunikacji oraz kulturyw skali krajowej, anawet ponadnarodowej.

Trudno sobie wyobrazić, aby w tych procesach zabrakło zorganizowanych korporacyj -nie i traktowanych podmiotowośrodowiskgospodarczych. Jest wielce prawdopodob

ne, że system władzy lokalnej i regionalnej w większym stopniu będzie nawiązywał do

koncepcji governance. Niemożna tej kwestii pomijać, bowiem jak jużwiemy, myśle

nie w kategoriach governance stwarza nowe perspektywy rozwojudemokracji. Wyz

naczają one obszary aktywności społecznej, które z trudem mogą zagospodarować funkcjonujące w reżimieprawa prywatnego izby gospodarcze,nie będące jednostkami

samorządu gospodarczego,a jedynie stowarzyszeniami reprezentującymi partykularne

interesy swoich członków.

Nie ulegazatemwątpliwości, że w odniesieniu do samorządugospodarczego prze

kraczamy granicępetryfikacji zastanego idalekiego oddoskonałościmodelu funkcjo

nowania izb gospodarczychjako związków prywatnoprawnych. Po ponad dwóch dekadach dyskusji ojego przyszłości znajdujemy się właściwie w punkcie wyjścia. Głosyśrodowisk gospodarczych są rozproszone, a politycynie widzą potrzeby czynie

nia jakichkolwiek koncesji na rzecz słabo zorganizowanych grup przedsiębiorców. Najpoważniejsze mankamenty obowiązujących w tej sferze regulacji prawnych to:

wprowadzenie zasady dobrowolnejprzynależności doizb gospodarczych oraz sposób

powoływania izb gospodarczych w trybie inicjatywy założycielskiejsamychzaintere

sowanych(wPolsce mamy100 izb przemysłowo-handlowychi ponad260 organizacji

gospodarczych, a poziom zrzeszenia to tylko 3%).

Trzeba jasnopowiedzieć, że takie uregulowanie podstaw działania izb gospodar czych w żadnym razie niezapewnia im pozycji związków publicznoprawnych, które

uzyskują podmiotowość z tytułu posiadania władzy i faktycznej mocyużycia przymu su zewnętrznego. W jakim kierunku powinno zatem zmierzać funkcjonowanie sa morządu gospodarczego?

Jak już podkreślono,przedewszystkim powinien on stać sięinstytucją reprezenta tywną dlawłasnego środowiska.Rozbudowywaniebazy członkowskiej przy zachowaniu obecnie stosowanych metod nie doprowadzi do sukcesu. Alternatywąjest ustawowe

wykreowanie instytucji samorządu gospodarczego, wzorem ustaw decentralizacyj

nychtworzących samorząd terytorialnylub też oparcie go na sprawdzonym modelusa morządu zawodowego. Powołany w ten sposób samorząd gospodarczy stanie się partneremwładz administracyjnych, stanie sięw istocierzeczy elementem struktury władz publicznych w Polsce.

W nowej ustawie powinno sięjednoznacznie zastrzec, że - obok izb rolniczych

i rzemieślniczych - wyłącznymi jednostkami samorządu gospodarczego są działające woparciu o nią izbyprzemysłowo-handlowe. Rangi tejnienależyzatemprzyznawać organizacjom, zrzeszeniom i stowarzyszeniom gospodarczym,którychpozycjapraw na nie predestynuje do roli rzeczywistegosamorządu. Pozostając ważnym elementem

(12)

środowiska gospodarczego przedsiębiorców, niepowinny one zatem rościć sobie pre tensji dowystępowania wobec władz publicznych w imieniu całegospektrumspołecz no-gospodarczego regionu i kraju.

Jednoznacznemu określeniukompetencji i wzmocnieniu pozycji samorządu gospo

darczegosłużyć takżepowinnokonstytucyjneumiejscowienie go wstrukturze admini stracyjnej Polski. Nie ma żadnegomerytorycznego powodu, aby samorząd gospodarczy

traktować gorzej od samorządu terytorialnego i zawodowego,których pozycja prawna

jest wyraźnie wzmocniona poprzezstosownezapisy zawarte w ustawie zasadniczej. Niestety wobecnym stanieprawnym, działając jako stowarzyszenia, izby gospo

darczeniemają szansy zaistnieć w sferze publicznej.Trudno się bowiem spodziewać, aby rząd i samorządterytorialny dzieliły się wpływamiz dobrowolnymi związkami

osób, które - co należy otwarcie przyznać - nie mają mandatu do reprezentowania

wszystkich przedsiębiorcówzdanego obszaru.Na dobry począteknależyzatem zazna

czyć swojąobecność poprzez połączenie siłrozproszonego środowiska gospodarcze

go.W tej mierze najlepiej odwołać się do omówionych wyżej doświadczeń francuskich i niemieckich.

Analizaustroju i zadań izb opartych na modelu prawa publicznegopozwala na postawienie tezy, że ich działania mają charakter służby publicznej, wykonywanej

w formach zdecentralizowanych, przyudziale czynnika obywatelskiego. Izby prze mysłowo-handlowejako korporacje publicznoprawneoobligatoryjnym członkostwie i władztwie administracyjnym, są zatem instytucjami samorządu gospodarczego

w znaczeniuteorii prawaadministracyjnego,którelegitymizują demokratyczny i oby watelski charakter państwa.

Bibliografia

Bernardin J. F. (2004),A quoi ser tunechamberdecommerce et d’industrie?, L’Archipel.

Bundesgesetz zurvorläufigen Regulung des Rechts der Industrie-und Handelskammern von 18. De- cember 1956, w:DeutscherIndustrie-u. Handelstag - DIHT,Oktober 2000, s. 16.

Codedecommerce (Kodekshandlowy), http://www.legifiance.gouv.fr/affichCode.do7idArticleA.EGI

ARTI000023160647&idSectionTA=LEGISCTA000006178961&cidTexte=LEGITEXT00000 5634379&dateTexte=20120110, z dnia 15.12.2011 r.

Cyganek S.(2004),Izbyprzemysłowo-handlowew Polsce i w Niemczech, Poznań.

Cyganek S. (2007), Izbyprzemysłowo-handlowe w Republice Federalnej Niemiec, w: Obywatelski projektustawyo izbach przemysłowo-handlowych w Polsce, Poznań.

Francuskieizbyhandloweiprzemysłowe - prezentacja ogólna, w: Izbyprzemysłowo-handlowe in strumentem rozwoju gospodarczego państwa, materiały z konferencji zorganizowanej przez KrajowąIzbę Gospodarczą oraz Izbę Przemysłowo-Handlową w Grenoble przy wsparciu fi nansowymMinisterstwa Spraw Zagranicznych Francji, 'Waiszawa 15lutego 2002 r. Izdebski H.(2009),Samorządterytorialny.Podstawyustroju i działalności, Warszawa.

Jeżewski J.(1998), We Francji, w: Samorząd terytorialnyi administracja w wybranych krajach.Gmi na w państwach Europy Zachodniej, (red.)J. Jeżewski, Wrocław.

KmieciakR.,Antkowiak P, Walkowiak K. (2012),Samorząd gospodarczy i zawodowy w systemie po

(13)

Leoński Z. (1998), Samorząd terytorialny w RP,Warszawa.

LOI no2010-853 du 23juillet 2010 relative aux reseauxconsulaires, au commerce, a 1’artisanat et

aux services (1), NOR: ECEX0913300L, 24juillet 2010, JOURNAL OFFICIEL DE LA

REPUBLIQUE FRANQALSE, Texte 17 sur 169,z dnia 15.12.2011 r. PanejkoJ. (1926), Genezai podstawy samorządu europejskiego,Paryż.

Pietrzyk I. (2002), Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich,

Warszawa.

Puaux P.(1998),LesChambresde commerce et d’industrie, Paris.

Rajca L.(2010), Modele samorządu terytorialnego, w: Samorząd terytorialny w Europie Zachodniej,

(red.) L. Rajca, Warszawa.

Walko wiak K. (2011), Działaniaizb przemysłowo-handlowych na rzeczrozwoju innowacyjności pol

skichprzedsiębiorstw,„Przegląd Politologiczny”, nr 4.

WalkowiakK. (2012), Izby przemysłowo-handlowe akształcenie kadrzawodowych dla gospodarki

polskiej,w: Byćalbo nie być dla Polski? Obywatelski projektustawyo izbach przemysło wo-handlowych w Polsce, (red.) S. Wykrętowicz, Poznań.

Streszczenie

Najbardziej znanymi organizacjami samorządugospodarczego są izby przemysłowo-han dlowe. Mają one określony przez ustawęzakreszadań, które wykonywane są samodzielnie i niezawiśleod innych podmiotów administracji publicznej.Zakres tychzadańjestmiarą decen tralizacjiadministracji państwa w sferzegospodarczej;jestteż wyrazem zaufaniapaństwa do obligatoryjnie zorganizowanego w izbach czynnika obywatelskiego,a także przekonania, że jest on wsprawachgospodarki lokalnej bardziej kompetentnyod urzędnikówadministracji rządo wej. Dzięki samorządowi gospodarczemu społecznośćprzedsiębiorców ze zbiorowościindywi dualnych, rozproszonychjednostek staje się zorganizowaną zbiorowością publicznoprawną, czyli wspólnotą samorządową, wyposażoną wewładztwo administracyjne. Charakteryzując po zycję ustrojową i zakreszadań samorządu gospodarczego wielce zasadne jest odwołanie siędo doświadczeńpaństw UniiEuropejskiej, gdzie od lat izbyprzemysłowo-handlowesą ważnym re prezentantem interesówśrodowiskaprzedsiębiorców.

Summary

Economic self-government in European Union states

The mostpopular formof economic self-government are chambers of commerce andindustry. The scope of their tasks is stipulated by actof law andthey perform these tasks freelyand inde pendently fromother bodies of public administration. Thescope of their tasks provides a measure of theextent to which thestateadministrationisdecentralizedin theeconomicrealmandexpresses the state’s trust in thecivicpower, as well as the conviction that in the matters of local economycit izens aremore competent than government officials. Thanks to economic self-governmentthe community ofentrepreneurs is transformedfrom individual, scattered entitiesintoan organized body governed by public law, or asovereign community with administrative powers. When de scribing the politicalposition and thescope of tasks of economic self-government it is more than justifiedto refer tothe EU’s experience, where chambers ofcommerce and industry havebeen asignificant representationof entrepreneurial interests for many years.