Ze współczesnej dyskusji nad przedmiotem apologetyki

Marian Rusecki

Ze współczesnej dyskusji nad

przedmiotem apologetyki

Studia Theologica Varsaviensia 13/2, 35-45

1975

Studia Theol. Vars. 13 (1975) nr 2

M A R IA N R U S E C K I

ZE WSPÓŁCZESNEJ DYSKUSJI NAD PRZEDMIOTEM APOLOGETYKI

T r e ś ć : W stęp; I. M aterialn y a form aln y przedm iot apologetyki; II. Z akres przedm iotu m aterialnego; Zakończenie.

W STĘP

W myśl wskazań ogólnej metodologii nauk każda dyscypli­ na w inna mieć 'dokładnie określony przedm iot m aterialny, for­ m alny (według nowszej metodologii nauk: cel i zadania) oraz metody. Pytanie o to, czym się zajm uje dana dyscyplina nau­ kowa, uchodzi za podstawowe. Chociaż bowiem określenie przedm iotu m aterialnego nie w skazuje jeszcze na specyfikę danej dyscypliny, to jednak wiąże się ściśle z pozostałymi elementami teoriotwórczym i jej naukowości i może pociągnąć za sobą różne jej koncepcje11. W świetle tego. stwierdzenia w arto chociaż pokrótce zanalizować współczesne poglądy do­ tyczące przedm iotu m aterialnego apologetyki, a dokładniej mówiąc — prześledzić toczące się dyskusje na tem at przy­ należności niektórych zagadnień do apologetyki.

I. M A T E R IA L N Y A F O R M A L N Y PR ZE D M IO T A P O L O G E T Y K I

P rzy pierwszym naw et zetknięciu się z literatu rą przed­ m iotu można zauważyć, że nie m a jednolitych opinii co do zakresu przedm iotu apologetyki. Zresztą stw ierdzają to tej klasy teoretycy apologetyki, co R. L a t o u r e l l e , H. L a i s , А. К θ' 1 p i n g 2. W ydaje się, iż j est to spowodowane tym, że

1 S. K a m i ń s k i , P o ję cie n a uk i i k la sy fik a cja nauk, L u blin 1970

s. 145.

2 R. L a t o u r e l l e , Apologétique et fondam entale, S al 26 (1965) s. 265; H. L a i s , Problem e einer Zeitgem ässen A pologetik, W ien

1956 s. 14; A . К о 1 p i n g, Fundam entaltheologie, t. 1, T h eo rie der G la u b w ü rd ig k e itserk en n tn is d er O ffen b a ru ng, M ünster 1968 s. 22 nn.

dla określenia jej przedm iotu obiera się różne kryteria. Np. A. Kolping uważa, że zakres /przedmiotu teologii fundam en­ talnej obejm uje łączność człowieka z Bogiem w historii zba­ w ie n ia 3. P. P a r e n t e przyjm uje, że przedm iotem apologe­ tyki jest fakt objawienia i wszystko to, co się z nim wiąże, bliżej nie precyzując, o jakie problem y ch o d zi4. L. C r i s t i a - n i zaś twierdzi, że zasięg przedm iotu wyznacza natu ra apo- lo g e ty k i5. Redaktorzy Concilium zaliczają do teologii funda­ mentalnej problem y z pogranicza filozofii i teologii 6. Niektó­ rzy natom iast ,z autorów uważają, że przedm iot aipologetyki kształtuje się w pew nym sensie pad wpływem poglądów pod­ ważających tezy chrześcijańskie 7.

Jak z tego widać, k ry teria wyznaczania przedm iotu apolo­ getyki są nieostre i niejednolite; stąd rozmaitość jego ujęć. Na ogół jednak autorowie, naw et gdy tego w yraźnie nie p re­ cyzują, przyjm ują, że zakres apologetyki wyznaczony jest przez jej cel i zadania. Spraw a byłaby w zasadzie prosta, gdyby cel i zadania apologetyki były jasno określone. Tym­ czasem i to zagadnienie jest ujm owane bardzo różnorodnie.

3 6 M A R IA N R U SEC K I [2]

3 A. K o l p i n g , dz. cyt., s. 24.

4 P. P a r e n t e , Theologia fundam entalis. A pologetica — de E c c l e ­ sia, de fo ntib u s revelatio nis, Rom ae 1946 s. 5.

6 L. C r i s t i a n i , N os raiso ns de croire. Se n s et v e rtu de l’apolo­ gétique, P aris 1957 s. 13.

8 W ten sposób określa granice problem atyki poruszanej na łam ach

C o n ciliu m w słow ie w stępnym O d R e d a k c j i J. B. M e t z . Cone 1

(1965— 66) nr 1—40 s. 405.

7 Np. S. N a g y, G łów ne k ie ru n k i badań w e w sp ółczesn ej apologe- tyce ka to lick iej, R T K 7 (1960) nr 4 s. 119— 139, om aw iając przedm iot

apologetyki uw zględnia te jego m om enty, które są podw ażane przez m arksizm i protestantyzm dialektyczny. J. M y ś k ó w , Przedm iot m a­ teria ln y apologetyki n a u k o w ej w obec h isto ryczno -m orfo log iczn ych ba­ dań R . B u ltm an n a i jego szkoły, SW 4 (1967) s. 161— 285, stoi na sta ­

now isku, że na skutek pow iązań apologetyki z naukam i religiozn aw ­ czym i nastąpiło zacieśnienie przedm iotu apologetyki do badań nad apo- logią religii (dokładniej: apologią religii chrześcijańskiej), przez co przedm iot stał się w ybitn ie historyczny. Zm usza to — jego zdaniem — teoretykó w apologetyki do podjęcia d ysku sji z tym i współczesnym i kierunkam i, które zajm u ją się badaniam i źródeł życia i działalności Jezusa. W m yśl tego rozw aża przedm iot apologetyki w re lacji do k ie ­ runku historyczno-m orfologicznego. W. D u d e k , C h ry sto cen try czn a je d n o ść przedm iotu apologetyki, C T 25 (1954) s. 42 nn., spraw ę syste­

m atyzacji m ateriału apologetycznego (ciągle aktu aln ą w apologetyce) u w aża za jedną z w ażniejszych, gdyż rozw iązanie jej pozw oli na za ­ stosow anie jednorodnych metod badaw czych. Zagadnienie system aty­ za cji przedm iotu apologetyki je st tym trudniejsze, że w ram ach sa­ m ych tez apologetycznych b ra k je st jeszcze ujednolicenia m ateriału apologetycznego.

[3] PRZEDM IOT A PO LO G E TYK I 3 7 Najczęściej wśród celów i zadań apologetyki wymienia się: uzasadnianie nadprzyrodzonego charakteru chrześcijaństw a8, racjonalne uzasadnianie w ia ry 9, przygotowanie człowieka do przyjęcia w ia ry 10, doprowadzenie człowieka do w ia r y 11, obro­ nę w ia r y 12, krytyczną ocenę apologii różnych religii pod względem ich w arto ści13, ukazanie sensu ży c ia 14, w yjaśnie­ nie stosunku rozumu do w iary 15, prowadzenie dialogu z nie­ wierzącymi ie, wypracowywanie podstawowych pojęć dla teo­ logii 17 itp.

Z powyższego przedstawienia różnych określeń celu i zadań apologetyki można wnosić, że problem atyka jej przedm iotu jest dość skomplikowana. Dodatkową trudność stanowi fakt, że autorowie nie zawsze wyraźnie wskazują, na ile takie czy inne określenie celu i zadań m odyfikuje sam przedmiot. Mi­ mo tego można jako rzecz pewną stwierdzić, że w świetle celu przedm iotem apologetyki jest fak t objawienia, czyli jego za­ istnienie i trw anie w historii (d em o n stra tio Christiana e t ca-

th o lica). Biorąc jednak pod uwagę zadania apologetyki, przed­

m iot te n — przy zachowaniu zasadniczego zrębu — powinien być, według sugestii Wielu autorów, uzupełniony i poszerzo­ ny. W tym względzie propozycje są znowu dość zróżnicowane i sporne.

8 A. L a n g , F u n d a m e n ta lth e o lo g ie , t. 1, M ünchen s1962 s. 33. 0 H. F r i e s , F u n d a m e n ta lth e o lo g ie . W: SM t. 2 s. 140.

10 L. C r i s t i a n i , dz. cyt., s. 13; A. G a b o a r d i, II m e t o d o a p o - logetico. W: Probier ni e o r i e n ta m e n ti di teologia d o m m a t i c a c o n t e m - poranea, t. 1, M ilano 1957 s. 57.

11 A. L i é g é , Le p r o b l è m e a p o lo g é tiq u e , R SP T 33 (1949) s. 53—68. 12 A. V a n H a r v e y , A p o lo g e tic s. W: H a n d b o o k of T heolo gical T e r m s , N e w Y ork 1964. 13 W. K w i a t k o w s k i , P r z e d m i o t a p o l o g e t y k i n a u k o w e j , CT 30 (1959) s. 11; A p o l o g e t y k a totaln a, t. 1, W arszaw a 31961 s. 37— 44. 14 H. В o u i 11 a r d, L u d z k i e d o ś w ia d c z e n ie ja k o p u n k t w y j ś c i a t e o ­ logii f u n d a m e n ta l n e j, Comc 1 (1965/66) nr 1— 10 s. 444. 15 B. W e l t e , Z u r L a g e der F u n d a m e n t a lt h e o lo g ie heute. W: A u f d e r S p u r d e s E w ig e n , F reib u rg 1965 s. 299 n., 297; P. C h a u c h a r d , A p o l o g é t i q u e so llic ité e e t „ p r e u v e s sc i e n ti fiq u e s ” d e foi. W: L a science d é t r u i t - e l l e la relig ion?, P aris 1958 s. 77— 90.

16 J. S e g u n d o, D ia lo gue e t th éo lo g ie fo n d a m e n ta l e , Conc 5 (1969) nr 6 s. 63— 71.

17 G. S ö h n g e n , F u n d a m e n ta lth e o lo g ie . W: L ThK t. 4 kol, 452—

— 459; N. D u n a s, L es p r o b lè m e s e t le s ta tu t d e l’apologétiqu e, R SP T

3 8 M A R IA N R USEC K I [4 ]

Najwięcej dyskusji w ywołuje przynależność do ścisłego przedm iotu apologetyki zagadnienia istnienia Boga, uzasadnie­ nia religii, teologicznej nauki o poznaniu, a ostatnio antropo­ logii i wiary. Powyższe zagadnienia, z w yjątkiem antropologii i w iary, bardzo często wchodziły w zakres problem atyki apo- logetycznej, na co w skazują liczne podręczniki przedw ojenne i niektóre p o w o jen ne18 oraz opracowania encyklopedyczne19.

Z uwagi na w zrastające zjawisko ateizmu oraz postępujący proces sekularyzacji życia niektórzy autorowie, zwłaszcza przedstawiciele tzw. apologetyki praktycznej, postulują, by włączyć do niej trak tat o istnieniu Boga. Potrzeba takiego poszerzenia przedm iotu apologetyki wypływ a stąd, że tam, gdzie załamała się w iara w osobowego Boga, niemożliwe jest osiągnięcie w iary w Jezusa Chrystusa. W związku z ty m apo- logetyka, chcąc skutecznie przemawiać do każdego człowie­ ka, także niewierzącego, w inna podawać również racjonalne argum enty na istnienie Boga. Niektórzy z autorów proponują, by do przedm iotu włączyć, z pew nym i modyfikacjami, trad y ­ cyjny trak tat o istnieniu Boga (S. T r o m p , H. L a i s , T. W. C r a f e r ) 20, inni zaś (np. J. C a h i 11, H. H o l s t e i n , A. B e n i ) 21 są zdania, że zagadnienie Boga należy przedstawić jako egzystencjalny wymóg istnienia człowieka.

To ostatnie stanowisko jest w pewnym sensie kontynuacją drogi wyznaczonej przez A u g u s t y n a (wejdź w siebie, tam mieszka prawda), B o n a w e n t u r ę (Bóg mieszka w duszy przez swą ideę; dusza jest obrazem Boga), B l o n d e l a (im­ m anencja w sposób nieunikniony prowadzi do transcendencji). Powrót w tym względzie do m yśli augustyńskiej dokonuje się niewątpliwie pod w pływ em filozofii analitycznej, filozofii pod­ m iotu oraz tzw. rew elacjonizmu, szerzącego się głównie wśród teologów protestanckich. Punktem w yjścia w dowo­

II. Z A K R E S PRZE D M IO TU M A TER IA LN EG O

18 S. T r o m p , D e r e v e la tio n e C h ristia n a , R om ae 61950 s. 23—68;

H. C a v a n a u g h , E v id e n c e For O u r F aith , In d ian a 21952 s. 19—64; L. L e r c h e r, In s titu tio n e s th e o lo g ia e d o g m a tic a e , t. 1, D e v e r a r e li-

gion e, de E cclesia C h risti, d e tr a d itio n e e t S c rip tu ra , B arcelon a 1945

s. 1— 10; A. B e n i , La v e r a re lig io n e , R om a 1954.

19 T. W. C r a f e r, A p o lo g e tic s. W: ERE, t. 1 kol. 612— 619. 20 S. T r o m p , dz. cyt., s. 23—37; H. L a i s , A p o lo g e tik . W: L ThK t. 1 s. 724; T. W. C r a f e r, art. cyt., s. 613 nn.

21 J. C a h i l l , T eo lo g ia fu n d a m e n ta ln a n a s z y c h c za só w , Cone 5 (1969) nr 6— 10 s. 48; H. H o l s t e i n , L a th é o lo g ie fo n d a m e n ta le 'de­

[5] PRZEDM IOT A PO LO G E T Y K I 3 9

dzeniu istnienia Boga jest tu idea Boga tkwiąca w człowieku lub przeżycie religijne, nad którym dokonuje się refleksji. Drogą refleksji można dotrzeć do ostatecznych uw arunkow ań ludzkiej świadomości. Jednym z nich jest właśnie idea Bo­ ga 22.

A. L a n g utrzym uje, że włączanie trak tatu o istnieniu Bo­ ga do apologetyki dokonywane jest głównie ze względów pragm atycznych i dydaktycznych, gdyż zagadnienie to jest apologetyce bardzo przydatne w późniejszym wywodzie 23. Wy­ daje się, że dokonywane jest to również na podstawie trad y ­ cyjnej metodologii nauk, według której w m iarę możliwości, należy unikać u podstaw nauki przyjm owania pewnych zało­ żeń. W świetle współczesnej metodologii nauk można powie­ dzieć, że apologetyka nie musi wszystkiego dowodzić, gdyż jej przedm iot rozrastałby się niepomiernie i przestałby być je d ­ nolity. Maże ona, co nie godzi w jej naukowość, przyjąć u podstaw pew ne założenia, przez co uwolni się od zagadnień ubocznych wobec jej głównego przedmiotu.

Gdy idzie o problem, czy tra k ta t de religione włączyć do przedm iotu apologetyki, zdania są również podzielone. U zwo­ lenników włączenia tego tra k ta tu do apologetyki albo uczy­ nienia zeń głównego przedm iotu apologetyki można dostrzec różne stanowiska. Jed n i postulują, aby trad y cy jn y tra k ta t de

religione in genere był z powrotem omawiany w apologetyce

(M. N i с o 1 a u, H. L a i s , T. W. C r a f e r ) 24. Inni, mimo że w swoich rozważaniach teoretycznych przedm iot apologetyki ograniczają do tezy chrystologicznej i eklezjologicznej, p rak ­ tycznie uwzględniają także ów tra k ta t (L. L e r с h e r , P. P a ­ r e n t e , I r a g u i - A b a r z u z a, M. H e i n r i c h s ) 25.

Oryginalne w tym względzie są poglądy W. K w i a t k o w- s k i e g o, który utrzym uje, że dotychczasowe teologiczne obli­ cze apologetyki m a zasięg ograniczony, gdyż dotyczy wyłącz­ nie religii katolickiej. Opierając się na w ynikach poszczegól­

22 E. S c h i l l e b e e c k x , In te llig e n c e d e la fo i e t in te r p r é ta tio n d e

soi. W: T h éo lo g ie d ’a u jo u r d ’h u i e t d e m a in , P a ris 1967 s. 122 nn.; R. P a n n i k a r , M é ta th é o lo g ie ou th é o lo g ie d ia c r itiq u e c o m m e th é o lo ­

gie fo n d a m e n ta le , Coinc 5 (1969) nr 46 s. 40 nn.

23 A. L a n g , dz. cyt., s. 30 n.

24 M. N i c o l a u , S a cra e th e o lo g ia e su m m a , t. 1: T h eo lo g ia fu n d a ­

m e n t a l . In tro d u c tio in th e o lo g ia m , M atriti 51962 s. 63; H. L a i s , dz. cyt., s. 14 n. 41—84; W. C r a f e r , art. cyt., s. 612.

26 L. L e r c h e r , dz. cyt., s. 1— 10; P. P a r e n t e , 3z. cyt., s. 6— 15; I r a g u i - A f o a r z u z a , M an u ale th eo lo g ia e d o g m a tic a e , t. 1, T h e o lo ­ g ia fu n d a m e n ta lis, M adrid 1957 s. 30—37; M. H e i n r i c h s , T h eo lo g ia fu n d a m e n ta lis, T okyo 21958 s. 1— 23.

nych nauk religioznawczych, a zwłaszcza psychologii religii (każdy, kto doznaje przeżycia religijnego, pragnie, by religia przez niego przeżywana była prawdziwa) oraz historii religii (każda religia posiada własną apologię), nadaje apologetyce oblicze religioznawcze26. Do apologetyki, według niego, nale­ ży krytyczna ocena apologii pod względem ich wartości. Przedm iotem tak pojętej apologetyki są zatem apologie róż­ nych re lig ii27. Tak ogólne i szerokie określenie przedm iotu apologetyki jest tylko postulatem . Faktycznie przedmiotem apologetyki w ujęciu Kwiatkowskiego jest apologia konkret­ nej religii; w przypadku religii chrześcijańskiej przedm iot ten obejmuje jej klasyczną apologię, stanowiącą w yraz religijnej świadomości Jezusa z N az aretu 28. Ja k się wydaje, zbliżony do apologetyki totalnej pu nkt wyjścia przyjm uje E. D h a n is , który proponuje, by dla nadania racjonalnych podstaw wie­ rze, zająć się analizą w ielkich religii niechrześcijańskich29. Odrębne stanowisko w omawianej kwestii zajm uje R. P a n- n i k a r . Zdając sobie spraw ę z tego, że teologia katolicka ja ­ ko zbudowana na bazie pojęć filozofii arystotęlesowsko-tomi- stycznej jest niekom unikatywna dla ludzi innych kultur, wy­ suwa propozycję opracowania m e t a t e o 1 o g i i, czyli teolo­ gii, która byłaby swoistą syntezą różnych teologii, religii i kul­ tur, a przez to byłaby zrozumiała dla wszystkich ludzi. Taką teologię, jego zdaniem, w inna wypracować teologia fundam en- tailna30. Przedimiotem tak pojętej teologii fundam entalnej by­ łyby teologie (apologie) różnych religii 'z uwzględnieniem ich uw arunkow ań kulturowych.

Propozycje związania apologetyki z religioznawstwem pod­ legają tym sam ym zastrzeżeniom co postulaty dotyczące włą­ czenia problem atyki Boga do przedm iotu apologetyki. Apolo- getyka o charakterze religioznawczym stanowi inny typ apo­ logetyki, dlatego ze względów metodologicznych nie można oceniać jej z punktu widzenia apologetyki przyporządkowanej teologii. Wydaje się, że właściwa ocena jej przedm iotu może być przeprowadzona dopiero po rozstrzygnięciu innego zagad­ nienia, a mianowicie czy apologetyka m a pełnić funkcje w

ra-4 0 M A R IA N R USE C K I [6] 26 W. K w i a t k o w s k i , art. cyt., s. 11. 27 T am że s. 11 n. Por. A p o lo g e ty k a to ta ln a , dz. cy t., s. 28; F o rm a l­ na b u d o w a w ła s n e j a p o lo g ii J e zu sa z N a za re tu , STV 8 (1970) nr 1 s. 80. 28 Por. dz. c y t , s. 43. 46. 152. 29 Por. T. G o g o l e w s k i , D ru g i m ię d z y n a r o d o w y z ja z d a p o lo g e - ty c z n y , STV 6 (1968) nr 2 s. 359. 30 R. P a n n i k a r , art. cyt., s. 43 n. 46 n.

macih religii katolickiej, chrześcijańskiej, czy

też religii

w ogó­ le. Mimo tego, że ten problem nie został rozwiązany, a naw et nie zawsze byw a wyraźnie stawiany, można poddać w w ątpli­ wość praktyczną wykonalność zadań, jakie staw ia sobie taka apologetyka. Rodzą się także trudności co do kryteriów, we­ dług których należałoby dokonywać krytycznej oceny apolo- gii różnych religii pod względem ich wartości. Ponadto przed­ miot tak pojętej apologetyki byłby chyba zbyt szeroki i mi­ mo pozornej zwartości mało spójny, gdyż różne religie świata posiadają różny stopień prawdziwości. Jeszcze większe zastrze­ żenia budzi propozycja Pannikara, gdyż w jego ujęciu zarów­ no przedmiot, jak i cała apologetyka posiadałaby cechy swo­ istego synkretyzm u religijnego.

Nie wszyscy także teoretycy apologetyki są zgodni co do tego, czy omawianie teologicznych źródeł poznania, a miano­ wicie Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, Pisma św. i Tradycji, należy zaliczyć do dziedziny teologii fundam entalnej. Zwolen­ nikam i włączenia tra k ta tu de locis theologicis do apologetyki są: A. L a n g , M. H e i n r i c h s , S. T r o m p , L. L e r c h e r i i n . за. Autorowi e ci uzasadniają swoje stanowisko tym, że za­ dań współczesnej apologetyki nie ogranicza się tylko do uspra­ wiedliwiania podstaw w iary, ale ujm uje się je szerzej, sta­ wiając jej jako zadanie m. in. stworzenie podstaw dla teologii. Stąd umieszczają oni w apologetyce tra k ta t ten jako jej koń­ cową część. Przy tym teologiczne zagadnienie poznania oma­ w iają ze stanowiska w ia r y 32. Większość jednak autorów w y­ klucza tra k ta t o teologicznych źródłach poznania z kręgu za­ interesow ań teologii fundam entalnej, głównie z tego względu,, że znajduje się on poza jej celem, ja k również i z tej racji,, że przy jego rozw ijaniu stosuje się metodę dogmatyczną 33.

Następnym zagadnieniem żywo obecnie dyskutowanym jest problem przynależności do apologetyki antropologii. Jest to zagadnienie nowe. Dotychczasowej apologetyce zarzuca się właśnie, że nie liczyła się z podmiotowymi uwarunkowaniam i człowieka. Chcąc tem u zadośćuczynić, postuluje się powszech­ nie, aby do przedm iotu teologii fundam entalnej włączyć roz­ ważania o człowieku 34. Apologetyka bowiem winna,' w opinii

[7] PRZEDMIOT APOLOGETYKI 41 81 A. L a n g , dz. cyt., s. 30; M. H e i n r i c h s , dz. cyt., s. 58. 454— —524; L. L e r c h e r, dz. cyt., s. 311— 368. 32 Por. A. L a n g , dz. cyt., s. 30 n. 33 Por. X. M. L e В a c h e 1 e t, A p o lo g é tiq u e . W: D A FC , t. 1 s. 246. 34 C. G e f f r é, N a jn o w sze d z ie je te o lo g ii fu n d a m e n ta ln e j, Cone 5 (1969) nr 6— 10 s. 14 п.; R. L a t o u r e l l e , art. cyt., s. 266; A. de В ο ­ ν i s, B u lle tin a p o lo g é tiq u e , R SR 43 (1955) s. 624.

42 M A R IA N R USEC K I [ 8 ] nowszych autorów, zajmować się nie tylko objawieniem Bo­ żym, ale i odbiorcą tego objawienia. Gruntow na znajomość człowieka współczesnego, jego mentalności, zainteresowań i uw arunkowań egzystencjalnych pozwoli apologetyce sku­ teczniej do niego przemawiać. Dlatego do przedm iotu apolo­ getyki, jako jej część integralna, powinny wejść rozważania o człowieku żyjącym w w ielorakich uw arunkowaniach k u ltu ­ ry współczesnej.

Propozycje te, jakkolwiek ze wszech m iar słuszne, nie do­ czekały się jeszcze szerszych opracowań, a dotychczasowe ich

próby są bardzo zróżnicowane. K. R a h n e r — jak wiado­ mo — opracowywuje transcendentalne uw arunkow ania bytu człow ieka35; H. B o u i l l a r d , H. W a l g r a v e , J. E. S m i t h — doświadczenie człowieka w świecie oraz jego w y­ m iar społeczny i re lig ijn y 36; S z e n n e y zaś ogranicza się do analizy egzystencjalnych pytań człow ieka37.

Problem atyka antropologii filozoficznej wprowadzonej na teren apologetyki jest, ja k choćby z tego widać, rozumiana niejednolicie. Ponadto nie wyznaczono jej dokłaldlnego miejsca w ram ach przedm iotu teologii fumdamenitakjej, gdyż nie wy­ pracowano jeszcze ścisłych powiązań antropologii z głównym przedm iotem apologetyki, jakim jest objawienie. Najczęściej, przynajm niej jalk dotychczas, umieszcza się ją na początku rozważań apologetycznych jako pewne ich p rzed p o le38.

Warto jeszcze wspomnieć o interesującej i ważnej dla apo­ logetyki sugestii F. H o f f m a n n a , według którego do przedm iotu apologetyki należy włączyć tra k ta t o wierze, któ­ ry dotychczas nie miał swojego miejsca w apologetyce. Z pun ktu widzenia celu analiza aktu w iary jest zagadnieniem istotnym dla apologetyki, gdyż uzasadniając podstaw y w iary m usi ona zdawać sobie spraw ę z tego, czym jest w iara w

ogó-35 K. R a h n e r , T h eo lo g ie u n d A n th ro p o lo g ie . W: S ch riften t. 8

s. 43—65.

39 H. B o u i l l a r d , art. cyt., s. 441— 448; H. W a l g r a v e , K u te o ­

lo g ii n a sz y c h c za só w , Cone 5 (1969) nr θ—(10 s. 39—46; J. Ε. S m i t h , E x p e rie n c e an d G od, O xford 1968.

37 F u n d a m e n ta lth e o lo g ie v o m fra g e n d e n M en sch en , S e e l 38 (1968). 38 N ajbardziej k o n k retn e p rop ozycje w ty m w zg lęd zie d aje N. D u - n a s : L a c o n sid é ra tio n d e la s u b je c tiv ité d a n s c e tte p e r s p e c tiv e , n ’e s t

p a s s im p le m e n t p r é a la b le ou p a r a llè le à la d é m o n s tr a tio n m a is c o e x ­ te n s iv e à la d é m o n s tr a tio n e n tiè r e in te r ié r e m e n t da n s la s tr u c tu r e de ch acu n d e s a rg u m e n ts. A rt. cyt., s. 671.

I[9] PRZEDM IO T APO LO G ETY K I 4 3 le 39. W tym też duchu wypowiadają się H. F г i e s 40 i R. L a- t o u r e l l e 41.

Wreszcie wypada zaznaczyć, że według niektórych autorów przedm iot apologetyki nie może być w ogóle ściśle określony i zamknięty. Apologetyka bowiem korzysta z osiągnięć in ­ nych dyscyplin i dlatego w inna być na nie otw arta, aby do swego przedm iotu stale włączać nowo rodzące się problem y związane z objawieniem i w iarą 42. W myśl tego tacy autoro- wie, jak: H. L a i s , T. W. C r a f e г, А. К o 1 p i n g i in. do jej zakresu, przynajm niej czasowo, dopuszczają problem y apo- logetyczne różnych dyscyplin teologicznych, dopóki dane dy­

scypliny nie będą rozwiązywały ich we własnym zak resie43. Jeszcze szerlszy zakres wyznaczają teologii fundam entalnej E. G ö s s m a n n i P. C h a u c h a r d . Według nich apologe­ tyka m a w pewnym stopniu obejmować całą teologię, niejako tw orzyć „wszechteologię”, by w ten sposób reprezentować teo­

logię wobec innych dziedzin, a naw et stanowić swoistego ro­ dzaju encyklopedię nauk. Dlatego do swej problem atyki po­ w inna włączyć w yniki nauk przyrodniczych i filozoficznych konfrontując je z danymi w ia r y 44. Takie stanowisko jest jed ­ nak odosobnione i nie przyjm ow ane przez ogół autorów.

ZAK O Ń CZENIE

Jak wynika z powyższych rozważań, utrzym ujący się we współczesnej apologetyce farak jednoznacznego określenia celu i zadań tej dyscypliny stanowi wielką trudność dla uściślenia jej m aterialnego przedmiotu. Należałoby zatem skierować ży­ czenie pod adresem teoretyków apologetyki, by w pierwszym rzędzie zajęli się dokładnym określeniem jej celu. Czy m a ona pełnić funkcje w ram ach jednej religii, np. katolickiej, czy też powinna mieć ch arakter ogólnochrześcijański albo jeszcze

39 P. H o f f m a n n , D er S ta n d d e r F u n d a m e n ta lth e o lo g ie h eu te, ThJ 14 (1971) s. 55.

40 H. F r i e s , O d a p o lo g e ty k i do te o lo g ii fu n d a m e n ta ln e j, C one 5 (1969) nr 6— 10 s. 34 nn. P od ob n ego zd an ia b y ła E. G ö s s m a n n ,

F u n d a m e n ta lth e o lo g ie u n d A p o lo g e tik . W: W as is t T h eologie, M ünchen 1966 s. 49.

41 R. L a t o u r e l l e , R o z k ła d c z y o d n o w a te o lo g ii fu n d a m e n ta ln e j, C one 5 (1969) nr 6—ü0 s. 25.

42 Por. E. G ö s s m a n n , art. cyt., s. 48.

43 Por. А. К о 1 p i n g, dz. cyt., s. 26.

44 E. G ö s s m a n n , art. cyt., s. 48; P. C h a u c h a r d , art. cyt., s. 77—SO.

szerszy? Ponieważ apologetyka może pełnić więcej niż jedno zadanie, rzeczą konieczną byłoby ustalenie hierarchii poszcze­ gólnych zadań oraz Określenie relacji zadań do celu, czyli wskazanie, w jaki sposób owe zadania m ają się przyczynić do skuteczniejszego osiągnięcia celu. Ponieważ dotychczasowe sugestie poszerzenia przedm iotu apologetyki o zagadnienia wynikające z poszczególnych zadań nie uwzględniają tej rela­ cji, nie są dostatecznie skorelowane z głównymi zagadnienia­ mi apologetycznymi, a więc z faktem Bożego objawienia i Ko­ ścioła. Ponadto tworzą one zbyt szerokie przedpole apologe­ tyki (traktat o istnieniu Boga czy tra k ta t o re lig ii— chyba że przyjm ie się religioznawczą koncepcję apologetyki) lub też w ykraczają poza jej cel (traktat o teologicznym poznaniu), co niewątpliwie rozbija jedność przedmiotu.

Zawężenie przedm iotu apologetyki tylko do faktu objawie­ nia nadprzyrodzonego jest również niewystarczające, gdyż nie uwzględnia odbiorcy tegoż objawienia. Trzeba by się zasta­ nowić, które zagadnienia wzbogaciłyby przedm iot apologetyki nie rozbijając jego jedności. Wydaje się, że takimi zagadnie­ niam i są: trak tat antropologiczny i tra k ta t o wierze jako ko- relacie objawienia. Konieczną jednak rzeczą byłoby dokład­ niejsze określenie ich miejsca w ram ach przedm iotu apolo­ getyki oraz takie zintegrowanie z faktem objawienia, aby nie stanowiły luźno i dowolnie dodanych zagadnień, lecz przy­ czyniły się do zbudowania apologetyki jako samodzielnej dy­ scypliny naukowej.

4 4 M A R IA N R USECK I [Ю ]

A u s d e r g e g e n w ä r t i g e n D i s k u s s i o n ü b e r d e n G e g e n s t a n d d e r A p o l o g e t i k

Z u sa m m en fa ssu n g

U nter den A utoren gibt es ziem lich grosse U n tersch ied e in den A n sich ten , ob solch e P ro b lem e w ie das der E x isten z G ottes, der B eg rü n ­ d ung der R elig io n , de lociis th eo lo g icis, der A n th rop ologie und des G la u b en s zum G egen stan d der A p o lo g etik gehören. V om G e sic h ts­ pun k t des Z ieles her — der B egrü n d u n g der G la u b w ü rd ig k eit d es F a k tu m s der O ffen b aru n g — u m fa ssen sie en tw ed er zu b reite V o r fe l­ der der A p o lo g etik (die T rak tate über d ie E x isten z G ottes, über die R eligion , über die A n th rop ologie) und b ild en die sog en a n n te P rä a p o lo

-PRZEDMIOT APOLOGETYKI 4 5 g etik , oder s ie igehen über ih r Z iel h in a u s (Ifraikbat über d ie th e o lo ­ gisch e E rkenntnis). W eil die b ish erig e A p o lo g etik in ihren E rw ägu n gen d a s S u b jek t ü berging, m uss sich d esh alb der an th rop ologisch e T rak tat in ih rem B ereich b efin d en . D a sselb e b e tr ifft den T rak tat über den G lauben. Es ist n o tw en d ig , die O rte der b eid en T rak tate, der A n th ro ­ p o lo g ie und des G laubens, in der S tru k tu r des G eg en sta n d es der A p o ­ lo g e tik näher zu b estim m en und sie in d en H a u p tgegen stan d , d as F a k ­ tu m der O ffen b aru n g, zu in tegrieren .