Ideologie totalitarne. Wprowadzenie Przeczytaj Film Sprawdź się Dla nauczyciela

Ideologie totalitarne

Wprowadzenie Przeczytaj Film Sprawdź się Dla nauczyciela

Wiek XX był nazywany w różnorodny sposób. Jednak określenie, że był wiekiem totalitaryzmów, najpełniej oddaje to, co się wydarzyło między końcem I wojny światowej a upadkiem muru berlińskiego w 1989 roku. Miejsce dotychczasowych monarchii i republik zajęły nowe twory polityczne: komunizm, faszyzm i nazizm oraz ich liczne naśladownictwo. Jeżeli dodamy do tego ogólny kryzys demokracji i upowszechnienie się autorytarnych form rządów w Europie i na świecie, to określenie, że wiek XX był wiekiem totalitaryzmów, staje się stwierdzeniem faktu.

Twoje cele

Poznasz podstawowe założenia faszyzmu, nazizmu i komunizmu.

Przeanalizujesz działania władz totalitarnych w kontekście ich stosunku do demokracji.

Dokonasz krytyki ideologii totalitarnych za łamanie praw człowieka i demokracji oraz zbrodnie przeciwko ludzkości.

Odróżnisz założenia totalitaryzmu od założeń innych ideologii.

Ideologie totalitarne

Harry S. Truman

Wielkie mowy historii. Od Hitlera do Eisenhowera

Reżimy totalitarne żywią się ludzką nędzą. Plenią się na glebie skażonej biedą i konfliktami. Kwitną, gdy umiera nadzieja ludzi na lepsze życie. Do nas należy podtrzymywanie tej nadziei.

Źródło: Harry S. Truman, [w:] praca zbiorowa, Wielkie mowy historii. Od Hitlera do Eisenhowera, t. 3, Warszawa 2006, s. 237.

“

Przeczytaj

Ideologia. Ideologia polityczna

Twórcą pojęcia ideologia był Antoine Louis Destutt de Tracy, który w 1796 roku mianem tym określa naukę o ideach. Obecnie mówimy o ideologii politycznej, czyli zbiorze poglądów, nie zawsze

usystematyzowanych, służących do całościowego interpretowania i przekształcania świata. Z ideologii tworzy się doktryny polityczne, które są uporządkowanym zbiorem poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa. Konkretyzacją doktryny politycznej jest program polityczny tworzony przez partie polityczne w celu realizacji w określonym miejscu i czasie. Program polityczny jest często budowany w oparciu o poglądy kilku doktryn politycznych, nawet sobie przeciwstawnych.

Totalitaryzm

Pojęcie totalitaryzm powstało we Włoszech po zakończeniu Wielkiej Wojny. Jego propagatorem był Benito Mussolini, który po założeniu związków kombatantów (wł. Fasci di combattimento) szybko przekształcił związki w Narodową Partię Faszystowską. Faszyści, zyskując dzięki swojemu programowi poparcie, w 1922 roku zorganizowali marsz Czarnych Koszul na Rzym, co pozwoliło im przejąć władzę we Włoszech. Jednym z krytyków zmian był Giovanni Amendola, który stworzył pojęcie totalitario.

Uważał on, że totalitaryzm niszczy demokrację. W 1925 roku Mussolini wykorzystał pojęcie totalitario i ogłosił budowę państwa totalnego. Z czasem pojęcie totalitaryzmu stało się synonimem ustrojów politycznych, w których państwo w pełni kontroluje społeczeństwo i życie swoich obywateli.

Faszyzm włoski

Doktryna polityczna powstała w międzywojennych Włoszech jako protest przeciwko demokracji parlamentarnej. Twórcą ideologii faszystowskiej był Benito Mussolini, który głosił kult państwa,

militaryzm, walkę z innymi ideologiami,

korporacjonizm i etatyzm w gospodarce, a także nacjonalizm, rasizm i szowinizm, oraz wprowadził system jednopartyjny z pełnym

podporządkowaniem obywatela państwu i rządy autorytarne w stylu wodzowskim. Poglądy

Mussoliniego zaczęli podzielać przywódcy Trzeciej Rzeszy oraz frankistowskiej Hiszpanii.

Benito Mussolini

Doktryna faszyzmu

Państwo faszystowskie, najwyższa i najpotężniejsza forma osobowości, jest siłą, ale siłą duchową.

Źródło: Benito Mussolini, Doktryna faszyzmu.

“

„Wszystko w ramach państwa, nic poza państwem, nic przeciw państwu”. Jak sądzisz, jakie cechy faszyzmu ujawniają się w tych słowach? Czy znasz współczesne przykłady podobnie funkcjonujących państw i ich ideologii?

Mussolini, zwany Duce (wódz), sprawował władzę dyktatorską opierającą się na monopartyjnym systemie parlamentarnym. Podporządkował sobie całe państwo, rozprawił się z mafią sycylijską, czym zyskał poparcie społeczne we Włoszech. Głosił politykę antykościelną oraz dążył do podbojów terytorialnych. Zlikwidował parlament, tworząc podporządkowaną sobie Radę Faszystowską.

Przestały istnieć opozycyjna prasa i organizacje społeczne. W 1927 roku powstały pierwsze obozy koncentracyjne. W polityce zagranicznej Włochy dążyły do zdobycia kolonii, w latach dwudziestych do Włoch włączono miasto Fiume, w 1927 objęto protektoratem Albanię. W zależnej Libii w ramach polityki wyższości ras pozbawiono Afrykanów praw, wiele tysięcy Libijczyków zginęło w obozach

koncentracyjnych. W 1935 roku armia włoska

zaatakowała Etiopię, gdzie w walce użyto broni chemicznej. W maju 1936 roku proklamowano powstanie Cesarstwa Włoskiego, które stało się sojusznikiem III Rzeszy i Japonii w II wojnie światowej.

Nazizm – narodowy socjalizm

Republika Weimarska jako spadkobierca II Rzeszy poniosła konsekwencje wywołania I wojny światowej.

Niemcy obłożono reparacjami wojennymi oraz zakazano posiadania armii. W kraju trwał kryzys, szalała hiperinflacja oraz bezrobocie. Byli żołnierze nie potrafili się odnaleźć w tej rzeczywistości, dlatego wzorowali się na włoskich kolegach, tworząc organizacje skupiające kombatantów. W 1919 roku coraz większą popularność zaczęła zyskiwać Niemiecka Partia Robotników, która w 1920 roku przekształciła się w Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partię Robotniczą (NSDAP), w której Adolf Hitler sprawował dyktatorską władzę. W listopadzie 1923 roku naziści zorganizowali w Monachium nieudany pucz. Adolf Hitler został aresztowany i osadzony w więzieniu w Landsbergu. Tam powstał Mein Kampf (Moja walka), w którym sformułowany został program nazistów.

Przejęcie władzy przez A. Hitlera w Niemczech

Wielki kryzys, który ogarnął także Niemcy,

spowodował kryzys rządów parlamentarnych. O jego spowodowanie NSDAP oskarżało Żydów, którzy obok komunistów byli uważani za głównych wrogów państwa niemieckiego. W 1932 roku odbyły się wybory parlamentarne, w których sukces odnieśli naziści. 30 stycznia 1933 roku Adolf Hitler został kanclerzem rządu. Rozpoczęło to drogę do całkowitego podporządkowania sobie

społeczeństwa. W lutym 1933 roku został podpalony Reichstag, o co oskarżono komunistów, był to dobry pretekst do zlikwidowania Komunistycznej Partii Niemiec.

Rok później podczas nocy długich noży rozprawiono się z kierownictwem SA. Po zlikwidowaniu

demokracji w Niemczech zaostrzono represje wobec Żydów. W tym celu uchwalono ustawy norymberskie w 1935 roku, pozbawiając Żydów większości praw

Źródło: domena publiczna.

Mussolini w towarzystwie Hitlera. Pod jednym z plakatów propagandowych zamieszczono następujący zapis: Jego Ekscelencja Benito Mussolini, Głowa Rządu, Przywódca Faszyzmu i Twórca Imperium. Zastanów się, do czego nawiązuje podpis pod plakatem?

Źródło: Eva Braun, domena publiczna.

Adolf Hitler na zdjęciu propagandowym. Zastanów się, jaki ono mogło nieść przekaz?

Źródło: Bundesarchiv, Bild 183-S33882, licencja: CC BY-SA 3.0.

obywatelskich. Doprowadziło to 9 listopada 1938 roku do nocy kryształowej. Bojówki SS oraz ochotnicy zaatakowali domy, sklepy należące do Żydów, około 100 osób zabito, 20 tys. aresztowano. Represje zmusiły część ludności pochodzenia żydowskiego do emigracji z Niemiec.

Eugenika

Celem nazistów obok eliminacji Żydów z Niemiec było udoskonalenie rasy nordyckiej. W ramach eugeniki usuwano ze społeczeństwa osoby z chorobami psychicznymi i niepełnosprawnościami.

Stosowano eutanazję oraz przymusową sterylizację. Od 1933 roku w Niemczech tworzono pierwsze obozy koncentracyjne, w których zamykano osoby niepasujące do nowej rzeczywistości.

II wojna światowa

Ideologia głoszona przez NSDAP i jej zwolenników doprowadziła do powstania w Niemczech państwa totalitarnego, które swoją polityką doprowadziło do wybuchu II wojny światowej. W jej trakcie doszło do licznych zbrodni wojennych, terroru i ludobójstwa. Na masową skalę hitlerowcy w trakcie II wojny światowej utworzyli 42,5 tys. gett i obozów, w tym 30 tys. obozów pracy i 980 obozów koncentracyjnych.

Niemieckie obozy koncentracyjne znajdowały się na terenie wielu obecnych państw europejskich: Polski, Niemiec, Austrii, Czech, Słowacji, Francji, Danii, Belgii, Holandii, Włoch, Łotwy, Estonii, Norwegii, Węgier, Serbii, Chorwacji, Słowenii, Bułgarii

i Macedonii. Co wpłynęło na takie rozmieszczenie obozów zagłady?

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ofiary nazizmu to około 25 milionów ludzi, są to ofiary obozów, terroru, wojny. Część zbrodniarzy hitlerowskich poniosła odpowiedzialność podczas procesów norymberskich w latach 1945‑1949. Niestety wielu przetrwało w ukryciu.

Komunizm

Po rewolucjach 1917 roku powstała Rosja Sowiecka, którą 30 grudnia 1922 roku przekształcono w Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS). Państwo zostało poddane władzy partii komunistycznej podległej Włodzimierzowi Leninowi. Wojna odcisnęła na Rosji swoje piętno, trwał kryzys gospodarczy. By z nim walczyć, wprowadzono komunizm wojenny, który polegał na upaństwowieniu przemysłu, handlu i transportu. Chłopów zmuszono do przekazywania obowiązkowych dostaw żywności. Wprowadzono zasadę: kto nie pracuje, ten nie je. Nie ustrzegło to państwa przed klęską wielkiego głodu w latach 1920–

1921 i licznymi ofiarami.

Po śmierci Lenina w 1924 roku walkę o władzę wygrał Józef Stalin (właściwie Josif Dżugaszwili), który krwawo rozprawił się ze swoimi przeciwnikami. Przy pomocy tajnej policji Zjednoczonego Państwowego

Zarządu Politycznego (OGPU) wprowadził terror, który stał się symbolem władzy komunistycznej w ZSRS. Władza przeszła w ręce Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Przymusowo wprowadzana kolektywizacja wsi i towarzysząca jej klęska głodu z lat trzydziestych pochłonęła około 10 milionów ofiar.

Tryby terroru

W kolejnych latach w ZSRS został rozwinięty system terroru, kontynuowany przez następcę OGPU – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD) założony w 1934 roku. Funkcjonariusze NKWD są odpowiedzialni za liczne zbrodnie m.in.:

wielką czystkę z lat 1936–1938,

operację polską NKWD 1937–1938 – ludobójstwo na Polakach mieszkających w ZSRS, zbrodnię katyńską,

ofiary gułagów, czyli więźniów łagrów – obozów pracy przymusowej kontrolowanych przez Gułag (Główny Zarząd Obozów); system obozów pracy funkcjonował do 1956 roku i pochłonął kilkadziesiąt milionów ofiar.

Ofiary

We wstępie do Czarnej księgi komunizmu Stéphane Courtois zauważa:

W 1997 roku została wydana Czarna księga komunizmu, która ofiary systemu komunistycznego na świecie przedstawiła następująco:

Oprac. na podst.: Stéphane Courtois, Nicolas Werth i in., Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 1999, s. 26–27.

Zbrodnia katyńska

Wiosną 1940 roku na mocy decyzji najwyższych władz ZSRS zawartej w tajnej uchwale Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku rozstrzelano około 21 768 obywateli II RP. Zbrodnia została popełniona w kilku miejscach kaźni, np. w Katyniu, Charkowie, Kalininie, Kijowie, Mińsku. W latach 1940‑1990 władze ZSRS zaprzeczały swojej odpowiedzialności za zbrodnię katyńską. Dopiero 13 kwietnia 1990 roku

oficjalnie przyznały, że była to jedna z ciężkich zbrodni stalinizmu. Zbrodnia katyńska jest kwalifikowana jako zbrodnia wojenna.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

doktryna

uporządkowany zbiór poglądów, które wyznaczają cele i zadania działań politycznych w określonym miejscu i czasie

Stéphane Courtois

Czarna księga komunizmu

(...) reżimy komunistyczne wykroczyły poza jednostkowe zabójstwa i lokalne lub okolicznościowe masakry i uczyniły ze zbrodni masowej prawdziwy system rządów.

Źródło: Stéphane Courtois, Czarna księga komunizmu.

“

eugenika

(z gr. eugenḗs – dobrze urodzony) zespół poglądów i metod mających na celu poprawienie kondycji gatunku ludzkiego zarówno w sferze biologii, cech psychicznych (np. zdolności), jak i moralności faszyzm

(z łac. fasces – wiązki) masowy ruch polityczny, ideologia o skrajnie nacjonalistycznym charakterze, totalitarny reżim polityczny we Włoszech po wyeliminowaniu opozycji parlamentarnej w połowie lat dwudziestych XX wieku

ideologia

zbiór ogólnych poglądów, wartości i przekonań dotyczących danej rzeczywistości społecznej

komunizm

(z łac. communis – wspólny, powszechny) ideologia postulująca równość i wspólnotę w organizacji życia społecznego oraz racjonalność w kierowaniu życiem gospodarczym, głosząca nieuchronność upadku kapitalizmu i potrzebę działań dla osiągnięcia tego celu; w teorii marksistowskiej najwyższa, bezklasowa forma organizacji społecznej, następująca po kapitalizmie; ruch społeczny i polityczny wywodzący się z ideologii marksistowskiej, ukształtowany w wyniku rozłamu socjaldemokracji;

w niemarksistowskiej teorii społecznej i w języku potocznym – ustrój społeczny w państwach rządzonych przez partie komunistyczne; w państwach komunistycznych określany również mianem socjalizmu realnego

nazizm

narodowy socjalizm, hitleryzm, ruch polityczny (od 1919), ideologia; od przejęcia władzy przez A.

Hitlera (1933) system państwowy w Niemczech (tzw. III Rzesza)

procesy norymberskie

sądowe postępowania karne prowadzone w latach 1945–1949 przeciwko głównym zbrodniarzom III Rzeszy toczone przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze, a następnie przed amerykańskimi sądami wojskowymi

program polityczny

konkretyzacja doktryny, dokonana przez partie polityczne i dostosowana do określonego czasu i przestrzeni; program jest podawany do publicznej wiadomości

totalitaryzm

(z łac. totalis – cały, całkowity; dawniej też: totalizm); system rządów (reżim polityczny), w którym państwo w pełni kontroluje społeczeństwo i stara się nadzorować wszystkie aspekty życia publicznego i prywatnego na tyle, na ile jest to możliwe

Film

Polecenie 1

Obejrzyj film, w którym prof. Andrzej Antoszewski wyjaśnia, dlaczego w państwach totalitarnych władza przejmuje kontrolę nad wychowaniem dzieci i jak to wpływa na ich późniejsze postawy.

Następnie wykonaj zadania.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl Film nawiązujący do treści materiału

Ćwiczenie 1

1. Wyjaśnij, w jaki sposób władza w państwie totalitarnym przejmowała kontrolę nad wychowaniem dzieci.

2. Przedstaw, jaki był cel przejęcia kontroli nad edukacją i wychowaniem dzieci w państwach totalitarnych.

3. Rozstrzygnij, czy przejęcie przez władzę kontroli nad wychowaniem dzieci zawsze ma negatywne skutki.

Uzasadnij swoją odpowiedź.

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Wskaż, która z wymienionych organizacji nie była u władzy w państwach totalitarnych.

Narodowa Partia Faszystowska

Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewicy) Partia Pracy

輸

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

„(…) Kryzys demokracji parlamentarnej najszybciej objawił się jednak we Włoszech. Ześlizgiwanie się w kierunku systemu totalitarnego rozpoczęło się tam niemal natychmiast po zakończeniu działań wojennych. Przyczyn było wiele (…) wojna pogłębiła różnice społeczne i ekonomiczne, jakie występowały w tym kraju od końca XIX wieku; poszerzał się rozziew ekonomiczny między północą a południem i między nowoczesnym przemysłem a starymi strukturami rolnymi; (...) Wojna

pozostawiła także głębokie ślady w psychice Włochów. 800 tys. młodych ludzi straciło życie, a 1,5 mln zostało inwalidami. Działania wojenne zniszczyły regiony północno‑wschodnie, a przemysł cierpiał na brak surowców. Z zaciągniętych w czasie wojny długów państwo starało się wychodzić przy pomocy pożyczek i inflacji.

(…) Wielu Włochów miało nadzieję, że zwycięska wojna przyniesie ich państwu wzrost znaczenia na arenie międzynarodowej. Tak się jednak nie stało”.

/Źródło: M. Zgórniak, J. Łaptos , J. Solarz, Wielka historia świata. Wielkie wojny XX wieku, Warszawa 2006, s. 201./

Podaj przyczyny pojawienia się faszyzmu we Włoszech.

輸

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się ze źródłami i wykonaj zadanie.

Źródło: domena publiczna.

Artykuł 6 statutu Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze zaliczył do zbrodni hitlerowskich:

zbrodnie przeciw pokojowi: ściślej – planowanie, przygotowanie, rozpoczęcie i prowadzenie wojny napastniczej albo wojny gwałcącej traktaty, umowy i porozumienia międzynarodowe, lub udział w planie, którego celem jest dokonanie wymienionych czynów;

zbrodnie wojenne: złamanie prawa wojennego, w tym złe traktowanie i deportacje do

niewolniczych obozów ludności z terytoriów okupowanych, morderstwa i złe traktowanie jeńców wojennych, plądrowanie publicznej i prywatnej własności, niszczenie miast i wsi, dewastacja niepodyktowana względami strategicznymi;

zbrodnie przeciw ludzkości: morderstwa, niewolniczą eksploatację i inne nieludzkie czyny popełniane przeciw cywilom przed i w trakcie wojny.

Wyjaśnij na podstawie przedstawionych źródeł cel zwołania Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze w odniesieniu do zaprezentowanej fotografii.

醙

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. 2018, poz. 1600 z późn. zm.) Art. 256

§ 1. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do

nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1.

Art. 257

Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowościowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Połącz w pary działanie i sankcję, która za nie grozi.

Kara grzywny, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2., Kara pozbawienia wolności do lat 3.

Publiczne propagowanie ideologii totalitarnych.

Znieważanie innych z powodu przynależności narodowościowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej lub innej.

醙

Ćwiczenie 5

Zapoznaj się z materiałem źródłowym i wykonaj polecenie.

Napisy na plakatach głoszą: Dołącz do włoskiego legionu, Włochy wyszły same z bronią w ręku (po lewej), Ojczyzna-Matka wzywa! (po prawej).

Źródło: tylko do użytku edukacyjnego.

Źródło: Earlyspatz, licencja: CC BY-SA 4.0.

Wymień cechy wspólne faszyzmu i komunizmu.

醙

Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z tekstami źródłowymi i wykonaj zadanie.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483) Art. 13

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Statut Komunistycznej Partii Polski Dąbrowa Górnicza, lipiec 2002 r.

Rozdział IX Symbole Partii Art. 57

1. Godłem Partii jest znak sierpa i młota.

2. Sztandar Partii jest koloru czerwonego. Z jednej jego strony umieszczone jest hasło „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!”, z drugiej nazwa Partii lub jej skrót. Na środku znajduje się godło Partii w kolorze złotym.

3. Hymnem Partii jest Międzynarodówka. 4. Skrót nazwy Partii brzmi: KPP.

/Źródło: Komunistyczna Partia Polski [online, dostęp: 15.10.2019]./

1. Oceń, czy KPP łamie tymi zapisami Konstytucję RP. Odpowiedź uzasadnij.

2. Wyjaśnij, dlaczego w Konstytucji RP znalazł się taki zapis.

難

Ćwiczenie 7

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.

Zakończenie obrad XIX Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Fragmenty przemówienia towarzysza Klimenta Jefriemowicza Woroszyłowa

(...) Partii Lenina - Stalina przypadła w udziale wielka, szlachetna misja historyczna - zapewnić zbudowanie społeczeństwa komunistycznego w naszym kraju i tym samym utorować całej ludzkości drogę do komunizmu. (Długotrwałe oklaski). Wiemy, że czeka nas nie tylko radość zwycięstwa,

nieuchronne są również trudności, ale wiemy także, że partia Lenina - Stalina pod przewodem swojego genialnego wodza przezwycięży wszystkie trudności i odniesie całkowite zwycięstwo. (Burzliwe oklaski). (...)

Niezastąpioną bronią w walce partii z niedociągnięciami, błędami i wszelkiego rodzaju bolączkami jest krytyka i samokrytyka. Wzmacnia ona partię, podnosi jej zdolność bojową, zacieśnia i pogłębia jej więź z masami, rozwija twórczą aktywność szeregów partyjnych i wszystkich ludzi pracy. Towarzysze!

Partia Lenina - Stalina cieszy się bezgraniczną miłością wielomilionowego narodu radzieckiego.

Ku naszej partii, ku jej wielkiemu wodzowi, towarzyszowi Stalinowi kierują się spojrzenia ludzi pracy i postępu na całym świecie, spojrzenia wszystkich, którzy pragną szczęścia dla siebie, dla swoich dzieci, dla przyszłych pokoleń. Niech mi wolno będzie oświadczyć z tej wysokiej trybuny, że partia nasza wypełni do końca swą historyczną misję. Zwycięski sztandar - sztandar Marksa - Engelsa - Lenina - Stalina - będzie nadal powiewał dumnie nad wyzwoloną i odrodzoną ziemią! (Burzliwe, długotrwałe oklaski).

Przyjemna i radosna jest świadomość, że naród radziecki buduje, tworzy nowe życie pod przewodem naszego genialnego nauczyciela, wodza i przyjaciela, towarzysza Stalina, którego światły umysł, potężna wola i bezgraniczne umiłowanie człowieka są rękojmią nowych zwycięstw, rękojmią

pomyślnego rozwiązania zadań budownictwa komunistycznego, postawionych przez XIX Zjazd naszej partii. (Burzliwe, długotrwałe oklaski).

/Źródło: „Nowe Drogi”, numer specjalny poświęcony XIX Zjazdowi Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, Warszawa 1952, s. 433–438./

1. Przedstaw opinię Woroszyłowa na temat roli Komunistycznej Par i Związku Sowieckiego.

2. Wyjaśnij, jak na przykładzie tego tekstu źródłowego wyglądał kult jednostki w ZSRS.

難

Ćwiczenie 8

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.

Przemówienie Tomasza Manna do niemieckich słuchaczy w dziesiątą rocznicę objęcia władzy przez nazistów BBS, 26 stycznia 1943 r.

Niemieccy słuchacze!

Będziemy obchodzić ponury jubileusz. Dziesięć lat narodowego socjalizmu – co przyniosły one niemieckiemu narodowi? Jest tylko jedna, wszystkomówiąca odpowiedź – wojnę, tę wojnę, w takim kształcie, jak ona dziś wygląda i jak się dla niemieckiego narodu zakończy. Wojna Hitlera, w której wykrwawiają się miliony waszych synów, która spustoszy kontynent, łącznie z Niemcami. Ona będzie najważniejszym akcentem, gdy zapytamy o osiągnięcia minionego dziesięciolecia. Od początku wszystko na to wskazywało i zmierzało w tym kierunku. Cała reszta, jakimkolwiek kłamliwym mianem by była określana, poczynając od zakłamanej nazwy samego „ruchu”, była niczym innym, jak

przygotowaniem i systematyczną realizacją beznadziejnej i rujnującej awantury wojennej (którą nasz wódz zapewne inaczej sobie wyobraża, niż ona obecnie wygląda), rozpaczliwej walki, w której Niemcy popełniają jedną nieprzejednaną potworność za drugą, a której materialne i moralne skutki ponosić będą nie wiadomo jak długo. (...)

Słyszy się, że Hitler uwolnił Niemcy od „bezrobocia” – tak przez dozbrojenie na potrzeby wojny, narodowy socjalizm, czyli rozwiązanie problemów społecznych za pomocą wojny. Słyszy się, że zjednoczył Niemcy, jak nigdy przedtem i urzeczywistnił „socjalizm”, stwarzając niemiecką „wspólnotę narodową”. Ta wspólnota jest dyktaturą motłochu. Potworny terror partii, który spowodował

spustoszenie moralne, demoralizację ludzi, zhańbienie sumień, zniszczenie najszlachetniejszych naturalnych więzów w skali, jakiej dotychczas nie doznał żaden naród, i który opiera się na wszystkim, tylko nie na poczuciu dobra w ludziach. (...)

A co z honorem Niemców? Złamana została godność niemieckiej nauki i podeptane poczucie

sprawiedliwości, a niemieccy sędziowie zdegradowani zostali do roli pachołków partyjnych interesów.

Niemieckie słowo wystawione na pośmiewisko przez nagminne zrywanie umów, niedotrzymywanie honorowych przyrzeczeń i haniebne pojmowanie polityki jako sfery absolutnego cynizmu. Niemcy stali się symbolem wszystkich okropieństw, żądzy dzikiego rabunku i sromotnego okrucieństwa,

bezwzględnej przemocy, i to w takim stopniu, że pamięć innych narodów o wszystkim, co dobre, wielkie i godne szacunku – czym niemiecki duch obdarował kiedyś ludzkość – grozi utonięciem w morzu nienawiści, której wzbierające fale próbujecie odeprzeć rozpaczliwym wysiłkiem z obawy, żeby was nie pochłonęły. To jest ta przywrócona godność Niemców! Tak wygląda bilans dziesięciolecia rządów narodowego socjalizmu! A ja się cieszę, że dane mi było tylko pięć, sześć minut na

sporządzenie tego bilansu. Historia będzie skrupulatniejsza.

/Źródło: praca zbiorowa, Wielkie mowy historii. Od Hitlera do Eisenhowera, t. 3, Warszawa 2006, s.

144–145./

Rozstrzygnij, czy Tomasz Mann miał pozytywny czy negatywny stosunek do nazizmu. Swoją odpowiedź uzasadnij dwoma argumentami.

Rozstrzygnięcie:

Uzasadnienie:

難

Dla nauczyciela

Autor: Jarosław Dyrda

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie Temat: Ideologie totalitarne

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

zakres rozszerzony

V. Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja.

Uczeń:

8) przedstawia założenia faszyzmu, nazizmu i komunizmu oraz dokonuje ich krytyki z punktu widzenia praw człowieka i demokracji;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

charakteryzuje założenia faszyzmu, nazizmu i komunizmu;

dostrzega zagrożenie ze strony ideologii totalitarnych dla praw człowieka i demokracji;

krytykuje ideologie totalitarne za łamanie praw człowieka i zbrodnie przeciwko ludzkości.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

praca z mapą.

Formy zajęć:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

2. Krótkie wprowadzenie o ideologiach totalitarnych w XX wieku.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie definiują i analizują pojęcia: ideologia, doktryna, program polityczny.

2. Praca w grupach. Zespoły na podstawie e‑materiału i innych dostępnych źródeł gromadzą informacje na temat:

grupa 1 – geneza totalitaryzmu, przyczyny jego powstania i twórcy pojęcia;

grupa 2 – faszyzm włoski – geneza, rozwój i konsekwencje powstania ideologii (zwrócenie uwagi na antydemokratyczny i agresywny charakter ideologii);

grupa 3 – nazizm w III Rzeszy: podstawowe elementy ideologii: rasizm, antysemityzm, antyslawizm, odrzucenie demokracji, rządy jednostki, imperializm, wrogość wobec komunizmu.

3. Po wyznaczonym czasie grupy omawiają rezultaty swojej pracy na forum klasy.

4. Praca z mapą w grupach. Zespoły analizują mapy oraz schematy i dołączone informacje:

grupa 1 – zbrodnie nazistowskie, ich rozmiar i liczba ofiar, obozy zagłady i obozy koncentracyjne;

grupa 2 – komunizm i terror komunistyczny, rozmiar zbrodni;

grupa 3 – zbrodnia katyńska, liczba ofiar.

5. Następuje omówienie rezultatów pracy. Dyskusja.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie zapoznają się z filmem i wykonują polecenia do niego dołączone. Dyskutują na temat problemów w nim poruszonych.

2. Rozwiązywanie ćwiczeń interaktywnych 1–5.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia z bloku ćwiczeń interaktywnych.

Materiały źródłowe:

Słownik myśli społeczno‑politycznej , praca zbiorowa, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2007.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać film jako materiał do stworzenia własnej prezentacji na temat systemów totalitarnych.