Kto może starać się o wcześniejszą emeryturę

Kto może starać się o wcześniejszą emeryturę

Komu ZUS przyzna prawo do emerytury pomostowej

Część osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, która straciła prawo uzyskania wcześniejszej emerytury na podstawie dotychczasowych przepisów, może starać się o emeryturę pomostową. ZUS przyzna im taką emeryturę, jeśli zatrudnienie w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze rozpoczęły przed 1 stycznia 1999 r. Świadczenie zostanie obliczone w całości według nowych zasad.

1stycznia 2009 r. weszła w życie długo oczekiwana i wzbudzająca wiele kontrowersji ustawa o emeryturach pomostowych. Przewiduje ona wcześniejsze emerytury dla tych osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które nie mogły otrzymać ich na podstawie dotychczasowych przepisów. Chodzi o osoby, które przed 1 stycznia 2009 r. nie spełniły warunków do uzyskania wcześniejszej emerytury na starych zasadach i nie spełniają również warunków do przyznania emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, gdyż do końca 1998 roku nie zdołały udowodnić wymaganego stażu pracy (o warunkach uzyskania emerytury na podstawie art. 184 piszemy na stronach E3-E4).

Nowa ustawa znacznie ogranicza liczbę prac, których wykonywanie uprawniało dotychczas do wcześniejszego przejścia na emeryturę. Obecnie taka możliwość dotyczy tylko osób wykonujących najcięższe prace wymienione w wykazach prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, opracowanych na podstawie raportu Komisji Ekspertów Medycyny Pracy.

Definicje prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze

Ustawa o emeryturach pomostowych definiuje pojęcie prac w szczególnych warunkach, stanowiąc m.in., iż są to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy (art. 3 ust. 1). Zgodnie z ustawą, są to m.in.

prace pod ziemią, na wodzie i pod wodą, w powietrzu, w warunkach gorącego i zimnego mikroklimatu, bardzo ciężkie prace fizyczne czy też prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego. Do prac w szczególnych warunkach ustawa zalicza m.in.

niektóre prace w hutnictwie, lotnictwie, portach morskich. Za pracowników wykonujących prace w takich warunkach ustawa uznaje także tancerzy zawodowych, ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej.

Z kolei prace o szczególnym charakterze to według nowej ustawy prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których

możliwość należytego wykonywania zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia się tej sprawności (art. 3 ust. 3). Do takich prac ustawa zalicza m.in. prace pilotów statków powietrznych, kierowców autobusów, członków zespołów ratownictwa medycznego, nauczycieli zatrudnionych w tzw. szkolnictwie specjalnym.

Możliwość uzyskania emerytury pomostowej mają również funkcjonariusze tzw. służb mundurowych (m.in. Policji, UOP, ABW, CBA, BOR), jeśli nie spełniają warunków do uzyskania świadczenia określonego w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób lub też utracili prawo do tej emerytury.

Szczegółowy wykaz prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze uprawniających do emerytury pomostowej zawiera załącznik 1 i 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. Wykazy te zamieszczamy na stronie internetowej www.gazetaprawna.pl/emerytury renty.

Warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej

Zgodnie z art. 4 nowej ustawy prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

• urodził się po 31 grudnia 1948 r.,

• osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,

• udowodnił okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,

• udowodnił okres składkowy i nieskładkowy (ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,

• przed 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,

PRZYKŁAD

Emerytura pomostowa dla kierowcy autobusu

Jan W. w lutym 2009 r. ukończy 60 lat. Udowodnił 26 lat składkowych i 2 lata nieskładkowe. Od 1990 jest nieprzerwanie zatrudniony w PKS jako kierowca autobusu. Ponieważ wykonywał prace w szczególnych warunkach zarówno przed 1 stycznia 1999 r., jak i po 31 grudnia 2008 r., jeśli rozwiąże stosunek pracy, ZUS przyzna mu emeryturę pomostową.

• po 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o

szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub na dzień 1 stycznia 2009 r. udowodnił wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu tych przepisów,

PRZYKŁAD

Emerytura dla osoby, która zakończyła pracę w szczególnym charakterze Anna D. w marcu 2009 roku ukończy 55 lat. Udowodniła 23 lata składkowe. Od 1 stycznia 1993 r. do 31 grudnia 2008 r. była zatrudniona jako nauczycielka w ośrodku szkolno-wychowawczym. Mimo że nie spełni warunku wykonywania zatrudnienia w szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r. z uwagi, że na 1 stycznia 2009 r. udowodni wymagany okres takiego zatrudnienia, ZUS przyzna jej emeryturę pomostową.

• nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Przypomnieć trzeba, że w myśl art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Szczegółowe rodzaje prac w szczególnych warunkach zostały wymienione w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Natomiast za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze w myśl art. 32 ustawy emerytalnej uważa się:

• pracowników organów kontroli państwowej,

• pracowników organów administracji celnej,

• pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną,

• dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy,

• nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela,

• funkcjonariuszy tzw. służb mundurowych,

• pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt 1a-5 i 8 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej [m.in. gminnej zawodowej straży pożarnej, powiatowej (miejskiej) zawodowej straży pożarnej].

Pracą w szczególnym charakterze jest również wykonywanie działalności twórczej lub artystycznej przez osoby ubezpieczone z tego tytułu, co wynika z art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Należy podkreślić, że ustawa o emeryturach pomostowych pozwala na zaliczenie do pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jedynie takiej, która była wykonywana w ramach stosunku pracy i w pełnym wymiarze czasu pracy. Tak jak dotychczas, ZUS nie będzie uwzględniał okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie za czas choroby lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Korzystniejsze warunki dla niektórych pracowników

Oprócz wymienionych wyżej ogólnych warunków przejścia na emeryturę pomostową dla kilku grup pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (wymienionych w art. 5-11 ustawy o emeryturach pomostowych i w tabeli obok) przewidziane są odrębne warunki. Pracownicy ci (oczywiście urodzeni po 31 grudnia 1948 roku) mogą zwykle przejść na emeryturę pomostową po ukończeniu jeszcze niższego wieku emerytalnego, a niekiedy również po osiągnięciu niższego niż 15 lat stażu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Niekiedy przepisy przewidują jednak w stosunku do tych osób dodatkowy warunek, polegający na uzyskaniu orzeczenia o niezdolności do wykonywania pracy w danym zawodzie.

Podkreślić trzeba, że osoby wymienione w tabeli będą mogły również uzyskać emeryturę na podstawie art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych - po spełnieniu określonych w nim warunków, gdy nie spełnią jednego ze szczególnych (wymienionych w art. 5-11), np.

nie uzyskają orzeczenia stwierdzającego niezdolność do wykonywania określonej pracy.

Wysokość emerytury pomostowej

Emerytury pomostowe będą obliczane na nowych, na ogół mniej korzystnych zasadach w stosunku do tych, które dotychczas były stosowane do obliczania wcześniejszych emerytur. Świadczenie to zostanie więc ustalone poprzez podzielenie podstawy obliczenia emerytury (tj. zgromadzonej na koncie w ZUS kwoty składek z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego) przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat.

W przypadku pracownika przechodzącego na emeryturę pomostową, który jest członkiem OFE, przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury składki na ubezpieczenie emerytalne zaewidencjonowane na jego koncie w ZUS zostaną zwiększone przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22. W ten sposób zostanie niejako odtworzona pełna wysokość składki na ubezpieczenie emerytalne, która byłaby ewidencjonowana na koncie w ZUS, gdyby ubezpieczony nie przystąpił do OFE.

Obliczona w powyższy sposób kwota emerytury pomostowej nie może być niższa niż

kwota najniższej emerytury (obecnie 636,29 zł).

MAREK OPOLSKI

Kto wciąż może przejść na wcześniejszą emeryturę na starych zasadach

Zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a także twórcy, artyści, kolejarze oraz wykonujący pracę górniczą, którzy do końca 2008 roku nie ukończyli obniżonego wieku emerytalnego, mogą przejść na wcześniejszą emeryturę

również w 2009 roku albo później. Muszą jednak udowodnić, że warunki dotyczące stażu pracy spełnili najpóźniej 1 stycznia 1999 r. Z prawa do takiej emerytury, po zmianie obowiązującej od początku 2009 roku, mogą skorzystać także osoby, które przystąpiły do OFE, jeśli złożą wniosek o przekazanie środków zgromadzonych w funduszu na dochody budżetu państwa.

Przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS dotyczące wcześniejszych emerytur dla różnych grup zawodowych nie przestały obowiązywać z końcem 2008 roku. Osoby urodzone po 1948 roku, które przed 1 stycznia 2009 r. spełniły warunki wymagane do uzyskania wcześniejszej emerytury (np. pracowniczej, z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze), mogą nadal zgłaszać wnioski o to świadczenie. ZUS przyzna im wcześniejszą emeryturę, jeśli wystąpią o nią najpóźniej w dniu poprzedzającym ukończenie powszechnego wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn.

Należy wyjaśnić, że osoby urodzone po 1948 roku, które do końca 2008 roku nie ukończyły wymaganego obniżonego wieku emerytalnego, mogą po spełnieniu dodatkowych warunków nabyć prawo do emerytury w 2009 roku, a także w kolejnych latach. Prawo do emerytury przewiduje art. 184 ustawy emerytalnej. Przepis ten dotyczy osób urodzonych po 1948 roku, które (gdyby spełniły warunki do końca 2008 roku) mogłyby ubiegać się o wcześniejszą emeryturę na ogólnych zasadach, tj. o:

• emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (przewidzianą w art. 32 ustawy emerytalnej),

• emeryturę z tytułu wykonywania działalności twórczej lub artystycznej (na podstawie art. 33 ustawy emerytalnej),

• emeryturę kolejową (przysługującą na podstawie art. 40 ustawy emerytalnej),

• emeryturę z tytułu wykonywania pracy górniczej (przewidzianą w art. 39 ustawy emerytalnej).

Prawo do emerytury przewidzianej w art. 184 ustawy emerytalnej mogą zatem uzyskać osoby, które nie ukończyły obniżonego wieku emerytalnego do końca 2008 roku, a wykonywały zatrudnienie w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, działalność twórczą lub artystyczną, pracę górniczą lub pracę kolejową. Świadczenie to zostanie im przyznane po ukończeniu obniżonego wieku emerytalnego, jeśli spełniły następujące warunki:

• na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (tzw. staż ogólny), w tym odpowiedni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, działalności twórczej lub artystycznej, pracy górniczej lub zatrudnienia na kolei,

• nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego lub złożą wniosek o

przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (prawo złożenia wniosku przysługuje od 1 stycznia 2009 roku i zostało wprowadzone przez ustawę o emeryturach pomostowych zmieniającą art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS),

• rozwiążą stosunek pracy (w przypadku wnioskodawców będących pracownikami).

Praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze

Ustalając prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, ZUS będzie uwzględniał regulacje wynikające z art. 32 ustawy emerytalnej, a także z rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W wykazach A i B, które stanowią załączniki do tego rozporządzenia, wskazane zostały rodzaje prac, których wykonywanie uprawnia do wcześniejszej emerytury. Szczegółowe wykazy prac w szczególnych warunkach wielokrotnie prezentowaliśmy na łamach Gazety Prawnej, ostatni raz w e-Poradniku Gazety Prawnej Dla kogo wcześniejsza emerytura po 2008 roku (patrz http://www.inforbook.pl/e-ksiazki-dla-kogo-wczesniejsza-emerytura-po-2008-roku-o l 141 16033.html).

Pracownicy, którzy wykonywali prace wymienione w wykazie A, mogą uzyskać emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, jeśli:

• ukończą wiek wynoszący 55 lat dla kobiet, a 60 lat dla mężczyzn,

• na dzień 1 stycznia 1999 roku udowodnili okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Ustalając okres zatrudnienia w szczególnych warunkach, ZUS może uwzględnić również:

• okresy pracy górniczej oraz okresy zatrudnienia na kolei wymienione w ustawie emerytalnej,

PRZYKŁAD

Przejście na emeryturę z tytułu wykonywania prac wymienionych w wykazach A i B

Marian P. w lipcu 2009 roku ukończy 60 lat. Na dzień 1 stycznia 1999 r.

udowodnił 25-letni okres zatrudnienia, w tym 15 lat pracy w szczególnych warunkach przy przeróbce mechanicznej węgla w zakładzie górniczym (dział IV wykazu B, poz. 9). Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w dziale IV pod poz. 9 wykazu B, nabywa prawo do emerytury, jeżeli udowodnił 20 lat takiej pracy. Ponieważ zainteresowany

przepracował jedynie 15 lat, ZUS nie będzie mógł mu przyznać emerytury z tytułu prac wymienionych w wykazie B. Zainteresowany będzie natomiast mógł otrzymać emeryturę po spełnieniu warunków przewidzianych dla wykonujących prace wymienione w wykazie A, co wynika z par. 4 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W dziale I wykazu A pod poz. 5 wymieniono prace przy przeróbce mechanicznej węgla.

• okresy wykonywania prac w szczególnych warunkach wymienionych w wykazie B,

• okresy służby w charakterze funkcjonariusza pożarnictwa, Milicji Obywatelskiej (a obecnie Policji), organów bezpieczeństwa publicznego, Służby Więziennej oraz w charakterze żołnierza zawodowego.

W przypadku osób, które były zatrudnione w szczególnych warunkach przy pracach wymienionych w wykazie B, wiek i staż emerytalny jest różnicowany i zależy od tego, do którego działu w wykazie B można zaliczyć wykonywaną pracę. Zatem osoby, które będą chciały przejść na emeryturę przewidzianą w art. 184 ustawy emerytalnej, będą musiały:

• ukończyć wiek emerytalny, który waha się od 50 do 55 lat dla kobiet i od 55 do 60 lat dla mężczyzn (patrz tabela),

• na dzień 1 stycznia 1999 roku udowodnić okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej od 10 do 20 lat pracy w szczególnych warunkach (patrz tabela).

Dodatkowym warunkiem wymaganym do przyznania wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej z tytułu wykonywania prac z wykazu B jest niekiedy osiągnięcie obniżonego wieku emerytalnego w czasie wykonywania pracy w szczególnych warunkach bądź w czasie innej pracy, do której wykonywania skierowano pracownika ze względów zdrowotnych. Wymóg ten dotyczy pracowników zatrudnionych przy pracach wymienionych w działach I, II i III wykazu B (na statkach żeglugi powietrznej, w portach morskich oraz w hutnictwie).

Emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej mogą również otrzymać pracownicy zatrudnieni w szczególnym charakterze wymienieni na stronie E2. Tak jak osoby zatrudnione w szczególnych warunkach muszą na dzień 1 stycznia 1999 roku udowodnić tzw. staż ogólny wynoszący w przypadku kobiet 20 lat, a w przypadku mężczyzn 25 lat oraz tzw. staż szczególny - zatrudnienia w szczególnym charakterze, który wynosi 15 lat.

Wiek emerytalny wynosi od 40 do 55 lat w przypadku kobiet oraz od 45 do 60 lat w przypadku mężczyzn. Pamiętać trzeba, że funkcjonariusze pożarnictwa przechodzący na emeryturę w wieku 50 lat dla kobiet lub 55 lat dla mężczyzn muszą udowodnić, że wiek ten został osiągnięty w czasie pełnienia służby albo w czasie zatrudnienia wykonywanego po zwolnieniu z tej służby. Warunek ten nie jest wymagany, jeżeli zostali zwolnieni ze

służby lub z pracy, którą wykonywali po zwolnieniu ze służby w jednostkach ochrony przeciwpożarowej, z powodu inwalidztwa.

Staż emerytalny w warunkach specjalnych

Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ZUS uwzględnia tylko te okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie ma natomiast znaczenia, czy praca była wykonywana u państwowego, czy u prywatnego pracodawcy.

ZUS nie zalicza natomiast do stażu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze okresu zatrudnienia w wymiarze niższym niż pełny etat, okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r.

wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy lub świadczenie rehabilitacyjne. Również okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego oraz służby wojskowej (bez względu na to, w jakim czasie miały miejsce) nie podlegają wliczeniu do tzw. stażu szczególnego. Uwzględniane są natomiast okresy urlopu wypoczynkowego.

PRZYKŁAD

Wyłączenie z okresów pracy w szczególnych warunkach okresów choroby i urlopu bezpłatnego

Maria D. pracowała w szczególnych warunkach w służbie zdrowia. W 1995 roku przez 5 miesięcy przebywała na zwolnieniu lekarskim, pobierając najpierw wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, a następnie zasiłek chorobowy. Z kolei w 1997 roku, przez trzy miesiące, przebywała na urlopie bezpłatnym. We wszystkich latach zatrudnienia wykorzystała w całości urlop wypoczynkowy. Przy ustalaniu zatrudnienia w szczególnych warunkach ZUS uwzględni jej jedynie okresy wykonywania pracy oraz urlopu wypoczynkowego. Do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach ZUS nie zaliczy okresów, za które Maria D. otrzymała wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz zasiłek chorobowy, a także okresu urlopu bezpłatnego.

Osoby wykonujące działalność twórczą lub artystyczną

Wcześniejsza emerytura na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej będzie również przysługiwała tym twórcom i artystom, którzy prowadzą własną pozarolniczą działalność i są z tego tytułu ubezpieczeni. Dotyczy to jednak tylko tych osób, które wykonują zawody wymienione w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego. Mogą oni uzyskać emeryturę na takich samych warunkach, jak twórcy i artyści będący pracownikami (więcej o uprawnieniach twórców i artystów w e-Poradniku Gazety Prawnej).

Warunki wymagane od kolejarzy

Kolejarze, którzy do końca 2008 roku nie ukończyli obniżonego wieku emerytalnego, będą mogli skorzystać z wcześniejszej emerytury, po ukończeniu tego wieku, jeśli 1 stycznia 1999 r. udowodnili 15 lat pracy kolejowej i tzw. staż ogólny. Obniżony wiek emerytalny jest jednakowy dla wszystkich pracowników kolejowych i wynosi 55 lat dla kobiet oraz 60 lat dla mężczyzn.

Ustalając staż pracy kolejowej wymagany do przyznania emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, ZUS zalicza wymienione w ustawie emerytalnej okresy zatrudnienia na kolei, okresy równorzędne z okresami zatrudnienia na kolei oraz okresy zaliczane do okresów zatrudnienia na kolei. Okres zatrudnienia na kolei to czas pozostawania w stosunku pracy w kolejowych jednostkach organizacyjnych, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego (chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy).

PRZYKŁAD

Okresy pracy kolejowej oraz okresy równorzędne i zaliczane do okresów zatrudnienia na kolei

Bogdan K. po odejściu ze Służby Więziennej, gdzie pracował przez 5 lat, podjął zatrudnienie w PKP. Przepracował na kolei (w latach 1986-1995) łącznie 10 lat. Przez ostatni rok pracy przebywał na zwolnieniach lekarskich, pobierając najpierw wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, a następnie zasiłek chorobowy. Po ustaniu zatrudnienia nadal był niezdolny do pracy, w związku z czym przez kolejne 3 lata pobierał najpierw zasiłek chorobowy, a następnie rentę chorobową. Przy ustalaniu uprawnień do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej ZUS zaliczy ubezpieczonemu 10-letni okres zatrudnienia na kolei (w tym zarówno okresy faktycznego wykonywania pracy, jak i okresy pobierania świadczeń chorobowych), a także 3 lata pobierania zasiłku i renty (okresy równorzędne z pracą na kolei oraz 5-letni okres służby, z tytułu którego zainteresowany nie nabył prawa do emerytury mundurowej (okres zaliczany do zatrudnienia na kolei).

Należy podkreślić, że niektóre okresy zatrudnienia na kolei liczone są korzystniej od pozostałych. Chodzi o pracę na parowym, spalinowym lub elektrycznym pojeździe trakcyjnym, w drużynach konduktorskich oraz na stanowiskach manewrowych lub ustawiaczy, gdzie każdy pełny rok takiej pracy traktowany jest przez ZUS jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei. Trzeba jednak zapamiętać, że korzystniejszy przelicznik dotyczy tylko 15-letniego okresu pracy kolejowej. Ustalając natomiast wymagany do przyznania omawianej emerytury ogólny staż emerytalny, ZUS uwzględnia wszystkie okresy w wymiarze pojedynczym.

PRZYKŁAD

Ustalenie zatrudnienia na kolei przy zastosowaniu korzystniejszego przelicznika

Marek L. pracował jako konduktor pociągu przez 13 lat i 4 miesiące. Nie ma innych okresów zatrudnienia na kolei. Oprócz pracy na kolei udowodnił jeszcze 4 lata składkowe i 1 rok nieskładkowy. Przy ustalaniu prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej ZUS obliczy mu staż pracy kolejowej w następujący sposób: 13 lat x 14 miesięcy + 4 miesiące = 186 miesięcy, tj. 15 lat i 6 miesięcy. Natomiast ustalając tzw. ogólny staż emerytalny, ZUS nie dokona takiego przeliczenia. Uwzględni obok 5 lat składkowych i nieskładkowych przebytych w innej pracy niż kolejowa 13 lat i 4 miesięcy pracy na kolei, co nie pozwoli uzyskać zainteresowanemu wcześniejszej emerytury z uwagi na zbyt krótki tzw. staż ogólny.

Uprawnienia osób, które wykonywały pracę górniczą

Emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej mogą również otrzymać osoby, które nie spełniają warunków do przyznania emerytury górniczej. ZUS przyzna im to świadczenie, jeśli 1 stycznia 1999 r. udowodniły co najmniej pięć lat pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy:

• pod ziemią (określonej w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej) lub

• na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego oraz w kopalniach otworowych siarki (wymienionej w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy emerytalnej).

Oczywiście konieczne jest również spełnienie pozostałych warunków wymaganych od wszystkich ubezpieczonych do przyznania omawianej emerytury, w tym przede wszystkim udowodnienie na dzień 1 stycznia 1999 r. 20-letniego (w przypadku kobiet) i 25-letniego (w przypadku mężczyzn) stażu ubezpieczeniowego.

Jeśli spełnione są powyższe warunki, wiek emerytalny (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) jest obniżany o sześć miesięcy za każdy rok wspomnianej pracy górniczej, nie więcej jednak niż o 15 lat. Oznacza to, że kobieta, która wykonywała taką pracę, może przejść na emeryturę z art. 184 najwcześniej w wieku 45 lat, a mężczyzna najwcześniej w wieku 50 lat. Należy podkreślić, że ustalając obniżenie wieku emerytalnego, ZUS uwzględnia również okresy pracy górniczej po 31 grudnia 1998 r.

PRZYKŁAD

Obniżenie wieku emerytalnego za pracę górniczą

Marek J. w lipcu 2009 r. ukończy 60 lat. Nie spełnia warunków do górniczej emerytury bez względu na wiek, gdyż udowodnił tylko 8 lat pracy górniczej

pod ziemią, z czego 5 lat przed 1999 r., a 3 lata po 31 grudnia 1998 r. Na 1 stycznia 1999 r. udowodnił 26 lat składkowych i nieskładkowych. Jeśli złoży wniosek o emeryturę z art. 184 ustawy emerytalnej, ZUS obniży mu powszechny wiek emerytalny przewidziany dla mężczyzn (65 lat) o 4 lata (6 miesięcy x 8). Ubezpieczony będzie więc mógł przejść na emeryturę w 2010 r., po ukończeniu 61 lat.

Zasady obliczania wcześniejszej emerytury

ZUS, przyznając emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, obliczy ją częściowo według nowych, a częściowo według starych albo tylko według nowych zasad.

Tak zwaną mieszaną emeryturę dostaną osoby, które nie pobrały choćby za jeden miesiąc innej wcześniejszej emerytury oraz nie są członkami w OFE, oraz osiągną obniżony wiek emerytalny w latach 2009-2013. Uchwalona przez Sejm i Senat ustawa z 5 grudnia 2008 r. nowelizująca ustawę emerytalną przewiduje, że emeryturę mieszaną otrzymają również osoby, które przystąpiły do OFE, jeśli złożą wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa.

Natomiast całkowicie nowe zasady obliczenia omawianej emerytury znajdą zastosowanie tylko do osób, które pobrały już wcześniejszą emeryturę ustaloną na podstawie ustawy emerytalnej, a także do osób, które ukończą wcześniejszy wiek emerytalny po 31 grudnia 2013 r.

W przypadku emerytury mieszanej data osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego decyduje, ile procent emerytury będzie obliczone według nowych, a ile według starych zasad. Im później wiek ten w okresie 2009-2013 zostanie ukończony, tym mniejsza część emerytury będzie obliczona według starych zasad, bez względu na to, kiedy zostanie złożony wniosek o świadczenie. Dla osób, które ukończą wiek uprawniający do emerytury z art. 184 w 2009 r., świadczenie będzie składało się z 80 proc. emerytury wyliczonej według starych zasad oraz z 20 proc. emerytury obliczonej ze składek i kapitału początkowego. W przypadku ukończenia wieku emerytalnego w kolejnych latach, proporcje będą następujące:

• w 2010 roku - 70 proc. starej i 30 proc. nowej emerytury,

• w 2011 roku - 55 proc. starej i 45 proc. nowej emerytury,

• w 2012 roku - 35 proc. starej i 65 proc. nowej emerytury,

• w 2013 roku - 20 proc. starej i 80 proc. nowej emerytury.

PRZYKŁAD

Obliczenie części emerytury na nowych zasadach

Marek N. na początku stycznia 2009 r. ukończył wcześniejszy wiek emerytalny - 60 lat przewidziany dla pracownika kolejowego, i złożył wniosek o przyznanie

emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Kwota składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem ich waloryzacji wyniosła 62 455 zł, natomiast kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego - 195 455 zł.

Ponieważ średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat wyniosło 245,3 miesiąca, emeryturę na nowych zasadach (która będzie stanowiła 20 proc.

emerytury mieszanej) należy obliczyć w następujący sposób:

Należy podkreślić, że jeśli emerytura przyznana na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej będzie obliczana osobie, która jest członkiem OFE i złożyła wniosek o przekazanie środków zgromadzonych w funduszu na dochody budżetu państwa, ZUS powiększy składki na ubezpieczenie emerytalne zgromadzone na koncie w ZUS wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22. W ten sposób ma być odtworzona na koncie ubezpieczonego część składki odprowadzonej do otwartego funduszu emerytalnego. W wyniku przekazania środków z OFE do budżetu państwa nie będzie bowiem możliwości wypłaty emerytury z OFE.

PRZYKŁAD

Zwiększenie składek zgromadzonych w ZUS wskaźnikiem korygującym Anna P. zamierza za jakiś czas wystąpić o przyznanie emerytury przewidzianej w art. 184 ustawy emerytalnej. W 1999 r. przystąpiła do OFE, w związku z czym za kolejne miesiące pozostawania w stosunku pracy część składki na ubezpieczenie emerytalne była zapisywana na koncie w ZUS, a część była odprowadzana do OFE. W sierpniu, wrześniu i w październiku 2008 r. wysokość składki na ubezpieczenie emerytalne na koncie w ZUS wynosiła 400 zł. Ustalając podstawę obliczenia emerytury, ZUS zwiększy wysokość składki za poszczególne miesiące, w których jej część była odprowadzana do OFE wskaźnikiem korygującym. Przykładowo, zwiększenie za każdy z trzech wspomnianych miesięcy będzie wynosiło 638,95 zł (400 zł x 19,52/12,22 = 7808 zł/12,22 = 638,95).

MAREK OPOLSKI

PODSTAWA PRAWNA

• Art. 183, 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).

• Art. 46 pkt 2 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U.

nr 237, poz. 1656).

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).