JÓZEF K RZYSZOW SK I
K R Ó TK IE KOM UNIKATY Z BIEŻĄCYCH SPRAW NAUKOWYCH
Z akład G ru n tozn aw stw a P o lite c h n ik i G dańskiej
EROZJA GRUNTÓW MORENOWYCH POMORZA GDAŃSKIEGO M onografia ta będzie owocem dziesięcioletnich badań i obserw acji te re now ych oraz lab o rato ry jn y ch i k am eraln y ch opracow ań, będących w to ku. Celem p racy jest udo kum entow ana ocena zniszczeń erozyjnych, w y nikłych z błędnych czynności i nied op atrzeń człow ieka na tere n ie woj. gdańskiego, a także szczegółowe prześledzenie naj ekonom iczniej szych i najsku teczniejszych sposobów przeciw działania erozji w obranym rejonie.
Z ebrane m ate ria ły pochodzą z doryw czych studiów całego w ojew ódz tw a oraz z badań szczegółowych w byłym m ają tk u P olitechn iki G dań skiej — Sobowidz, w pow. gdańskim . S ystem atyczne szczegółowe badania przeprow adzone zostały na 10 liniach w ytyczonych, utrw alo n y ch rep eram i i zniw elow anych w 1950 r. Polegały one na:
— ciągłej obserw acji i okresow ych pom iarach przem ieszczeń m asy ziem nej w zw iązku z oddziaływ aniem wód opadowych, w iatru , doboru k u ltu r i u p raw m echanicznych,
— pom iarach p róbnych plonów z m iejsc erodow anych i nam ulanych, — pom iarach i analizie zaw iesin w najbliższych ciekach w odnych. W św ietle dotychczasow ych w yników badań najbardziej w ym ow nym i okazały się różnice w deniw elacjach, w yrażające się około 25 c e n ty m etra mi, jako m aksim um dla w yżej w ym ienionego czasokresu. Zniżka plonów na połaciach erodow anych jest w y ró w n an a w dużej m ierze na wysoko próchnicznych naszorach. Isto tn e s tra ty stanow ią deluw ia i aluw ia, objęte procesam i bło tny m i oraz zaw iesiny uchodzące z te re n u ciekam i w odnym i. Ilość ty ch ostatnich n a badanym tere n ie w ah a się w granicach 0,02— 0,05%
spływ ów .
O bliczenia przedstaw ionego ujęcia erozji w odnej k om plikuje tu w y raźne, ogólne obniżanie się lu stra w ód gru n to w y ch i coraz częściej sygna lizow ane stepow ienie klim atu. Rów nież w ielka niejednorodność gleb w y
768 J. K rzyszow sk i
kształconych na m orenach czołow ych p rzy sp arza w iele dodatkow ych trudności.
Lipiec i sierpień 1960 r. był tu w yjątkow o bogaty w zjaw iska ero zyj ne, k tó re u jaw n iły się głębokim i bruzdam i (60 X 80 cm), idącym i n aw et w poprzek red lin ziem niaczanych, gdy te zostały poprow adzone w sposób niedostatecznie przystosow any do rzeźby teren u .
Należy podkreślić, że te re n budow y odznacza się już dość w ysoką k u l tu rą przeciw erozyjną, w yrażającą się w przew ażnie praw idłow ym podzia le pól i pieczołowicie strzeżonych rem izach leśnych na wododziałach, w ierzchow inach i wokół zabagnionych m uld.
H Y D R O L O G IA I C H A R A K T E R Y ST Y K A O G Ö LN A G R U N TÓ W Ż U Ł A W SK IC H W ŚW IETLE Z N A M IO N
G L EBO W O -M O RFO LO G IC ZNYCH
J e st to rów nież praca m onograficzna, będąca w ysiłkiem badań profilo w ych gleb górnożuław skich n a zlecenie B iura P lan ów R egionalnych
PW RN w Gdańsku.
P raca ta stanow i pierw szą część szerzej zakrojonych badań, któ ry ch celem jest o rientacyjne i m ożliw ie szybkie poznanie budow y i właściwości gru n tó w d e lty W isła-N ogat zarów no w aspekcie rolniczym , jak i budo w lanym . D otychczasow y re z u lta t p racy o p a rty jest na m ate ria ła c h uzysk a nych z około 100 w ierceń i odkryw ek, w ykonanych w linii prostej od W isły do N ogatu oraz w dw óch liniach prostopadłych na tere n ie PG R Pruszcz-Pole.
W toku badań polow ych ze szczególną uw agą obserw ow ane b yły ro dzaje (grupy m echaniczne) n ap o tk an ych utw orów oraz cechy m orfolo giczne — niezaw odne w skaźniki w łaściw ości fizycznych poszczególnych w a rstw m adow ych. W arstw y te w form ie zinterpolow anej zostały n an ie sione na profil, a z nim i linie uzm ysław iające zasięgi w ód gruntow ych, r u chom ych i stag nu jący ch okresow o lub stale oglejających. Tą drogą uzy skane zostały podstaw y do określenia typologii poszczególnych utw orów ziem nych oraz ch a ra k te ry sty k i zasadniczych procesów k ształtu jący ch gle by badan ych obszarów. N ależy podkreślić, że zastosow ane w p racy zdjęcia profilow e zasługują na w iększą uw agę i szersze stosow anie, zwłaszcza dla celów m elioracyjnych. Są one bow iem jed y n y m p rakty cznym sposobem odnajdy w ania podziem nych cieków w odnych i stw arzają m ożliwości sto sow ania tańszych m etod odw adniania, polegających na dreno w an iu po szczególnych żył, a nie całego pola. U chw ycenie żył w odnych może też być wysoce pom ocne i w potrzebach naw adniania.
Poczynione w ram ach om aw ianej p racy spostrzeżenia oraz w ażniejsze w nioski m ożna ująć w n astęp u jące p u n k ty :
Kom unikaty naukowe 769
1. N ajw iększa m ozaika g ru n tó w żuław skich w y stę p u je w rozw idleniu W isły i Nogatu. Zaznacza się ona na całym tere n ie i jest n a tu ra ln y m n a stępstw em w ielow iekow ego ścierania się dw óch praw idłow ości akum ulacji nam ułów od stro n y jednej i drugiej rzeki, jak rów nież cieków m niejszych. C haotyczne w ym ieszanie w a rstw stw orzyło w aru nk i, w k tó ry ch stosunki w odne są w yjątkow o tru d n e do uchw ycenia, co zm usza do bardzo szczegó łow ych i w szechstronnych bad ań lokalnych. J e st to fa k t niezm iernie w aż ny dla w szelkich poczynań m elio racy jn ych i gospodarczych na tej części Żuław. W szelkie uogólnianie w niosków , n aw et n ajsum iennej i n a jtrafn ie j w ysn uty ch , jest ze w szech m iar n a ty m tere n ie niew skazane.
2. Duże zróżnicow anie stosunków w odnych na Żuław ach p otęgu ją też dość liczne re lik ty m orenow e, w yraźn ie w y stęp u jące ponad pow ierzchnię lub p rz y k ry te w arstw am i nam ułów m adow ych. Istnien ie ty ch utw orów nie może ujść uw adze p rzy zdjęciach glebo- czy gruntoznaw czych, m usi też o nich pam iętać technik w odny, leśny czy rolniczy.
3. W zw iązku z n iejed n o litą budow ą gleb i podłoży żuław skich oraz często stw ierd zan ym ru chem w ód gruntow ych, w w ielu m iejscach delty lu stro w ody w y stęp u je bardzo nisko, u p o dabniając te re n do przepalczysk i w skazując na potrzebę naw adniania.
4. Istn ien ie w ód zastoiskow ych (oglejających) oraz cieków w odnych, łatw o rozpoznaw alnych po b arw ie odnośnych poziom ów glebow ych bądź gruntow ych, jest w ażną inform acją dla m eliorantów i łąkarzy, z której w ym ienieni, jak dotąd, m ało korzystają.
5. Bardzo in stru k ty w n e dla reg u lacji stosunków w odnych i właściw ego zagospodarow ania Żuław są stre fy pionow ych w ah ań wód g run tow ych i zaskórnych n a om aw ianym tere n ie bardzo pow szechne, a m orfologicznie rów nież łatw o rozpoznaw alne.
