R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E T . X I I , W A R S Z A W A 1962
STANISŁAW MERCIK
W PŁY W W IELO LETN IEG O NAW OŻEN IA
M IN ERA LNEGO I ORGA NICZN EGO NA ZAW ARTOŚĆ AZOTU I SU B STA N C JI O R G A N IC ZN EJ W G LEBIE
Katedra Chemii Rolniczej SGGW W arszawa K ierow nik — prof. dr M. Górski
P ow szechnie uw aża się, że b ad an ie zasobności gleb w d o stęp n e fo rm y azotu n a szerszą skalę je st n iep o trze b n e ze w zględu n a to, że o gro m n a w iększość gleb P olski w y m ag a naw o żen ia azotow ego. J e d n a k różnice w zw yżkach plonów pod w pływ em n aw ożenia azotow ego są duże i p rz y puszcza się, że p rz y w yższych d aw k ach naw ozów różnice te m ogą b y ć jeszcze w iększe. Poniew aż d aw k i naw ozów m in e raln y c h ciągle w z ra sta ją , ciekaw e jest, w jak im sto p n iu w przyszłości zm ienią one zasobność n a szych gleb w azot ogólny, azot p rz y sw a ja ln y oraz w próćhnicę. T ym sa m ym m ożna b y ustalić, w jak im sto p n iu zm ieni się p o trzeb a oznaczania żyzności gleb pod w zględem azotu. J u ż obecnie w n iek tó ry ch k ra ja c h (m iędzy in n y m i w S tan ach Zjednoczonych i A nglii) oznacza się zasobność gleb w do stęp ne fo rm y azotu.
W iększość au to ró w z przytoczonej lite r a tu r y uw aża [3, 7, 8, 13], że w ieloletnie naw ożenie m in e raln e ty lk o w p ew n y m sto p n iu w p ły w a n a zw iększenie ogólnej zaw artości azotu w glebie. W R o th am sted [13] na polach naw ożonych od 1843 r. dość w ysokim i daw kam i naw ozów m ine raln y c h ogólna zaw artość azotu zw iększyła się o 20% w p o ró w n an iu do k om binacji zerow ej. Na glebach w B ro ad b alk [13], naw ożonych przez 70 la t i n a glebach w H alle [8], naw ożonych p rzez 76 la t w szy stk im i podstaw ow ym i sk ład n ik am i p ok arm ow ym i (NPK), ogólna zaw artość azotu w glebie zw iększyła się ty lk o o 10%, w p o ró w n an iu d o kom b in acji n a
wożonych w yłącznie nawozam ä dbsforowo-potasowymji (PK). Rów nież i inni au to rz y [3, 7] w y k azu ją, że opuszczanie przez w iele la t naw ozów azotow ych w n aw ożeniu w n iew ielk im sto p n iu w p ły w a na zasobność gleb w azot ogółem .
282 S. M ercik
Je śli chodzi o zasobność gleb w d o stęp n e fo rm y azotu w zależności od w ieloletniego n aw ożenia azotowego, to zdania są podzielone. Część a u to rów [5, 7, 9] uw aża, że w ielo letn ie n aw ożenie azotow e m a bardzo m ały w p ły w n a zasobność gleb w dostępn e fo rm y azotu. In n i [10, 11] b ad ając te fo rm y azotu za pom ocą grzy b a C uningham ella elegans i A s p e r gillus niger oraz m etod ą chem iczną (Tiurin, K ononow a) w y kazali bardzo w y ra ź n y w p ływ w ieloletniego n aw ożenia azotow ego n a zasobność gleb w do stęp n e fo rm y azotu. W niosek ten bud zi jed n a k p ew n e w ątpliw ości, gdyż w p racach ty ch p osługiw ano się pró b kam i pob ran y m i na w iosnę po w ysiew ie nawozów.
W ieloletnie naw ożenie m in e raln e w p ły w a rów nież n ieznacznie n a zw iększenie próchnicy glebow ej [2, 3, 6, 7, 8, 9, 13, 15]. Z w yżka p ro c e n tow ej zaw artości p ró chn icy n ie przek racza 20%. W ieloletnie naw ożenie fosforow o-potasow e n ie w p ły w a na zw iększenie azotu w glebie [7, 13].
W iększość a u to ró w [3, 5, 8— 13] p o d kreśla d odatnie d ziałan ie w ielo letn iego stosow ania o b o rnik a n a zasobność azotu ogółem i d ostępnego w glebie. Jeśli o b o rn ik stosow ano przez długi ok res czasu [3, 8, 9, 13] oraz w w ysokich daw kach, zw yżka azotu ogółem dochodzi do 100% (w po ró w n an iu do kom binacji zerow ej). P rz y śred nich d aw kach o bo rn ik a sto sow anego przez w iele lat p rz y ro st azotu ogółem i dostępnego jest n ie w ielki [7]. W ieloletnie stosow anie naw ozów organicznych bardzo w y ra ź nie zw iększa zaw artość pró chn icy w glebie [1, 2, *3, 5— 9, 13, 15]. W n ie k tó ry c h pracach [6, 8, 15] zw yżki te sięg ają 100%. Z ależy to w bardzo d użym stop niu od długoletności naw ożenia oraz od daw ek naw ozów o r ganicznych. W edług K u d z i n a [7] śre d n ie d aw k i o b o rnika (co rok 60 q/ha) zw iększyły zaw artość p ró ch n icy w glebie w stosunku do kom binacji zerow ej ty lk o o 6%.
Z przytoczonego m a te ria łu m ożna przypuszczać, że zw iększone daw k i naw ozów m in e raln y c h w niew ielk im ty lk o stopniu m ogą w pły n ąć na zasobność gleb w dostępn e fo rm y azotu.
BA DANIA WŁASNE
W p ra c y niniejszej chodziło o w ykazanie, w jak im stopniu w ielo letnie naw ożenie m in eraln e, a szczególnie azotowe, w p ły w a n a ogólną z a w a r tość azotu i azotu dostępnego d la roślin o raz na zaw artość su b sta n c ji orga nicznej w glebie. O znaczeń ty ch dokonano na glebach pochodzących z poła dośw iadczalnego K a te d ry Chem ii Rolniczej i K a te d ry W arz y w n ic tw a 1 SGGW w Skierniew icach. Za podstaw ę w zięto poletka, k tó re od 1922 r.
i Pobranie próbek z pól Katedry W arzyw nictwa um ożliw ił mi prof. dr E. Chro- boczek, za co składam serdeczne podziękow anie.
N aw ożenie a zawartość azotu i substancji organicznej 283
nie b y ły naw ożone naw ozam i azotow ym i (kom binacja P K i C aPK ) o raz p o letk a naw ożone w ty m czasie co ro k w szystkim i p odstaw ow ym i sk ła d nik am i po karm ow ym i (N PK i CaN PK). Te dw ie kom binacje p o w ta rz a ją się w ró żn y m zm ianow aniu o raz p rzy różnych naw ozach azotow ych. Sche m a t ty ch dośw iadczeń o raz w a ru n k i glebow e op isan e dokładn ie w p rac y G ó r s k i , M e r c i k [4]. Prócz tego p o sta ra m się w ykazać, w jak im stopniu w ieloletn ie naw ożenie o b o rn ik iem w p ły n ęło na zasobność do stęp n y ch form azotu w glebie. Za p odstaw ę w zięto p oletka naw ożone od 1922 r. o b o rnikiem bez naw ozów m in e raln y c h oraz naw ożone ty lk o n a w ozam i m in e raln y m i lub nie naw ożone żadnym i naw ozam i. W y d aje się, że różnice w zaw artości dostęp n y ch form azotu w b adanych glebach pod w pływ em w ieloletniego naw ożenia azotow ego m ogą odzw ierciedlać zm ia ny, k tó ry c h oczeku jem y w przyszłości pod d ziałan iem w iększych d aw ek naw ozów m in eraln y ch .
A zot ogółem określono m etodą Kjeldahl-a, azot d o stę p n y m etodą Aspergillus niger [11], a tak że m etodą T i u r i n a - K o n o n o w e j [16]. Prócz tego o k reślano azot u ru ch o m io n y w czasie in k u b ac ji gleb. W ty m celu od zaw artości azotu dostępnego oznaczonego m etodą A. niger w gle bie in k u b o w an ej o dejm ow ano zaw artość azotu dostępnego, oznaczonego tą sam ą m etodą n a glebie n ie in k ub o w anej [11]. P on adto oznaczono jesz cze azot am o n o w y .i azotanow y [14] oraz su b stan cję organiczn ą m etodą n adm ang anian ow ą.
W P Ł Y W W I E L O L E T N IE G O N A W O Ż E N IA M IN E R A L N E G O N A Z A W A R T O Ś Ć A Z O T U O G Ó Ł E M , A Z O T U D O S T Ę P N E G O D L A R O Ś L I N
I S U B S T A N C J I O R G A N I C Z N E J W G L E B I E
P ró b k i gleb przeznaczone do b a d ań lab o ra to ry jn y c h zostały p o b ran e w iosną I960 r. przed w ysiew em naw ozów . W ysuszono je do sta n u po w ie trz n ie suchej gleby, przesiano przez sito (2 m m) i w ty m sta n ie p rz e chow yw ano w te m p e ra tu rz e pokojow ej (w słojach ze szlifem ). O znaczeń dokonano po k ilk u m iesiącach.
A zot d o stę p n y d la A. niger oznaczony b ył na 'każdym p a le tk u od dzielnie, d late g o p odane w y n ik i są śred n im i z 9— 12 oznaczeń. P rz y m e todach chem icznych oznaczano azot w próbce śre d n ie j, pochodzącej z in d y w id u a ln y c h prób re p re z e n tu ją c y c h d a n e poletka. O znaczeń ty ch d o konano w trz e ch po w tórzeniach.
W yniki analiz zestaw ione w tab l. 1 w y ra ź n ie w sk azują, że opuszczanie przez 37 la t azotu w naw ożeniu (kom biancja P K lub CaPK ) n ie w p ły n ęło n a zaw artość d ostępnych fo rm azotu w glebie (porów naj z k o m binacją IV P K lu b CaN PK , naw ożonym i oo ro k w szy stk im i podstaw ow ym i sk ła d n ik am i pokarm ow ym i). Widzimy* więc, że o kreślenie azotu dostępnego p o dany m i m eto dam i nie pozw ala odróżnić gl'eb naw ożonych od n ie naw o
-Zaw artość różnych form a z o ta i s u b s ta n c ji o rg a n ic z n e j w gleb ach w z a le ż n o ś c i od w ie lo le tn ie g o nawożenia nawozami azotowymi (mg N/100 g gleby) S o il co n ten t o f d i f f e r e n t n itro g e n forms and o rg a n ic m a tte r in r e l a t i o n to many years* f e r t i l i z a t i o n w ith n i t r o f e r t i l i z e r e (mg H/100 g s o i l )
T a b l i c a 1 Zmianowanie Crop r o t a t io n Kombinacje w ie lo le tn . nawożenia Azot ogółem T o ta l n itro g e n
Azot dostępny N itrogen a v a ila b le s u b e ta n c jiZawartość o rg an iczn ej Many y e a rs f e r t i l . comb. d la to vA. n ig e r urucho miony* m obil. amonowy from ammon. azotanowy from n i t r a t e s m ineralny m in eral (no3+nh4 ) met. T iu iy n -Kononowa O rganie. s u b s t. c o n t. % С : N U onokultura i y t a Цуе m onoculture NPK PK 77 74 1,6 1,9 3 .5 3 .5 0 ,7 0 ,6 0 ,8 0,8 1 ,5 1 ,4 3 ,9 4 ,2 0,95 0,86 7 ,2 6 ,7 Zmianowanie dowolne bez motylkowych Free r o ta tio n w ith o u t p a p i N w p o s t. 88 NaN03 NPK PK CaNPK CePK 80 74 74 73 1 ,2 1,4 1 ,6 1 ,2 2 ,1 1,3 2 ,6 3 ,1 0 ,7 0 ,7 0 ,6 0 ,5 0 ,5 0 ,5 0,5 0,6 1 ,2 1 ,2 1 ,1 1 ,1 3 .8 3 ,4 2 .8 2 ,9 0 ,8 0 0,73 0 ,6 8 0,65 5 ,8 5 ,7 5 ,3 5 ,2 llo n N w p o s t. (Н Н 4 ^ 0 4 NPK PK 86 77 1,6 1,6 1 ,5 1 ,0 0 ,8 0 ,6 0,5 0 ,7 1.3 1.3 3 ,5 2,8 0,88 0 ,76 5 ,9 5 ,7 Zmianowanie dowolne, со 3-4 l a t a r o ś lin y motylkowe N w p o s t. NaNO, as '
Free r o ta tio n » p a p ilio n . every 3 to 4 y e a rs CaNPK CaPK 90 83 1 .9 1.9 2 ,6 2 ,0 0 ,7 0 ,7 1 ,0 0,9 1 ,7 1 ,6 3 ,5 3 ,4 0,95 0,93 6 ,1 6,5 W ie lo le tn ia uprawa r o ś l i n warzywnych Many y e a rs v e g e ta b le - growing PK + n24 k g A a 46 44 0 ,6 0 ,7 1 ,0 0 ,5 0 ,9 0 ,9 0,3 0,4 1 ,2 1 ,3 2 ,9 2 ,5 0,68 0,65 8 ,6 8 ,6
* W c z a s ie in k u b a c ji' - a t in cu b atio n time
28 4 S. M e r c ik
N aw ożenie a zawartość azotu i substancji organicznej 285
żonych naw ozam i azotow ym i. Nie znaczy to oczywiście, że azot glebow y oznaczony ty m i m etodam i n ie odzw ierciedla zasobności gleb w d o stęp ne fo rm y azotu. P o p ro stu w ieloletnie opuszczenie w naw ożeniu azotu n ie w p ły n ę ło w w iększym stopn iu n a zaw artość azotu dostępnego w glebie. D ostarczony w d a n y m ro k u azot w postaci naw ozów został albo p o b ran y przez rośliny, albo też w y p łu k a n y z gleby. Poniew aż na poletkach naw ożo n y ch naw ozam i azotow ym i są zawsze w yższe plony (spow odow ane bezpo śre d n im działaniem naw ozów azotow ych), w yższy jest ró w nież plon resz tek pożniw nych. J a k w idzim y, n ie w p ły n ę ły one n a zaw artość do stęp n y ch fo rm azotu w glebie. P ew n e znaczenie m ogły one m ieć w n a grom adzeniu się ogólnej zaw artości azotu i su b stan cji organicznej. W p raw d zie zw iększenie zaw artości ty ch zw iązków w glebie pod w p ły w em naw ożen ia azotow ego je s t niew ielkie, lecz po w tarza się n a k ażdym polu.
C h a ra k te ry sty c z n ą cechą je st w ąsk i stosunek w ęgla do azotu (C : N) n a w szystk ich p oletkach z w y ją tk ie m pól będących pod w ieloletn ią u p ra w ą roślin w a rz y w n y c h (tabl. 1).
W P Ł Y W W IE L O L E T N IE G O N A W O Ż E N IA M IN E R A L N E G O N A P L O N O W S A O R A Z N A P O B I E R A N IE A Z O T U P R Z E Z O W IË S
N ajb ard ziej m ia ro d a jn y m czynnikiem zasobności gleb w d o stępne fo r m y az o tu je st plon roślin, a szczególnie zaw artość azotu w plonie. D latego
to założono dośw iadczenia w azonow e n a glebach pochodzących z po szczególnych kom binacji naw ozow ych. P ró b k i ty ch gleb pob ieran o w a n a logiczny sposób jak te, k tó re słu ż y ły do oznaczeń la b o ra to ry jn y c h . Do św iadczenia przeprow adzono w I960 r. w w azonach W agnera (7,5 kg
gleby) w 4 pow tórzeniach. Jak o naw ożenie podstaw ow e zastosow ano na k a ż d y w azon 0,6 g P 20 5 w postaci Ca(H2P 0 4)2, prócz tego 1,0 g K 20 w postaci K 2S 0 4 o raz pożyw kę m ikro elem en tów . N a każdej glebie zasto sow ano 3 k om binacje ze w z ra sta ją c y m i d aw k am i naw ozów azotow ych w form ie N H 4N 0 3 (0, 0,2, 0,4 g N n a w azon). W yniki dośw iadczeń zesta wiono w tabl. 2, 3 i 4.
Z tab licy 2 o raz rys. 1 w idzim y, że plony ow sa na glebach, k tó re od 1923 r. nie b yły naw ożone naw ozam i azotow ym i (PK), są bardzo podobne do plonów ow sa na poletkach naw ożonych w ty m czasie w szystkim i pod
staw ow y m i sk ła d n ik a m i pokarm ow y m i (NPK). P o tw ie rd z a to w y nik i lab o ra to ry jn y c h oznaczeń d o stępn y ch fo rm azotu w glebie (tabl. 1). Do d a n ie azotu do gleby nie spow odow ało różnic w plonach n a glebach u p rzed n io przez w iele la t naw ożonych i nie naw ożonych azotem . D aw ka azotu w ilości 0,2 g n a w azon przeszło cztero k ro tn ie zw iększyła p lon y ziarna i słom y ow sa. Z w iększenie d aw ki azo tu do 0,4 g д а w azon
pod-286 S. M ercik Rys. 1. Owies a — n a g l e b i e z m o n o k u l t u r ą ż y t a : 182 — P K o d 1923 r ., 191 — N P K o d 1923 r.; b — n a g l e b i e z u p r a w ą r o ś l i n w z m i a n o w a n i u d o w o l n y m : 200 — P K -od 1923 r ., 208 — N P K o d 1923 r. Oat a — o n s o i l w i t h r y e m o n o c u l t u r e : 182 — P K s in c e 192£i, 191 — N P K s i n c e 1923; b — o n s o il w i t h p l a n t c u l t i v a t i o n i n f r e e r o t a t i o n : 200 — P K s i n c e 1923, 208 — N P K s i n c e 1923 T a b l i c a 2
D oświadczenie wazonowe z owsem na g leb ach z w ie lo le tn im nawożeniem azotowym, à r e d n ie plony suchej masy g/wazon
Fot experim ents w ith o a t on s o i l s w ith many y e a r s 1 n i t r o f e r t i l i z a t i o n . Mean d.m. y i e l d s g /p o t
Poprzednie nawożenie g leb y
P roceding s o i l f e r t i l . Dawka N[ g/wazon N dose g /p o t
Zmianowanie Crop r o t a t io n Kombinacja w ie lo le tn ie g o nawożenia Many y e a r s ’ f e r t i l . comb. 0 0 ,2 0,4 0 0 ,2 0 ,4 p lo n z ia rn a g r a in y i e l d p lo n słomy straw y i e l d M onokultura ży ta NPK 2,5 10,7 13,5 4 ,9 16,7 2 0 ,9 Itye m onoculture PK 2 ,4 10,4 1 4,0 4 ,9 16,6 2 2 ,0 Zmianowanie dowolne NPK 2 ,2 10,0 14,0 4 ,4 17,3 2 2,9 Free r o t a t io n PK 1 ,9 1 0,5 14,9 4 ,2 18,3 2 4 ,2
Uprawa r o ś l i n wa PK + N 72 kg/ha 1 ,6 6 ,6 1 1,6 3 *3 16,1 2 4 ,0 rzywnych
V egetable-grow ing PK + N 24 kg/ha 1 ,8 7 ,9 1 2,2 3 ,9 1 3,2 25,0
N aw ożenie a zawartość azotu i substancji organicznej 2 8 7
w yższyło plon ow sa (w p oró w n an iu do d aw k i 0,2 g) ty lk o o około 40% , co dowodzi, że d ziałan ie azotu p rzy w iększych d aw k ach było znacznie m niejsze w p o ró w n an iu do d aw ek m ałych.
W m a te ria le ro ślin n y m pochodzącym z ty ch dośw iadczeń oznaczono ogólną zaw artość azotu m etodą K jeld h ala. Z w y nik ów ty c h (zestaw ionych w tabl. 3) w idać, że w ielo letn ie naw ożenie azotow e nie w płynęło n a p ro centow ą zaw artość azotu w m a te ria le ro ślin n ym . N aw ozy azotow e d an e pod ow ies ogólnie b io rąc ob n iży ły pro cento w ą zaw artość azotu, zw łaszcza w słom ie. N ajw y ższy p ro ce n t azotu m ają ro ślin y w w azonach nie n aw o żonych azotem i to n a w szystkich glebach n iezależnie od tego, z jakiego zm ianow ania lub kom bin acji naw ozow ej pochodzą.
W tab licy 4 zestaw iono ilość pobranego azotu o raz jego w y k o rzy stan ie w zależności od gleby i daw k i azo tu ma w azon. Z w yników ty ch w idzi m y, że w ieloletnie naw ożenie azotow e n ie w p ły n ęło n a ilość pobranego azotu przez owies. Z gleb, n a k tó ry c h p rzez w iele la t u p raw ian o ro ślin y w arzyw ne, ow ies p o b rał m niej azotu niż z gleb z u p ra w ą ro ślin ro ln i czych. Rów nież w y k o rz y sta n ie azotu z naw ozów azotow ych n a ty ch gle bach je st nieco m niejsze. P rz y w yższej daw ce azotu jego w y k o rzy stan ie z naw ozów je st rów nież m niejsze. W yniki te jeszcze raz po tw ierd zają, że w ielo letn ie naw ożenie azotow e nie w p ły w a n a zaw artość do stęp n y ch form azotu w glebie.
T a b l i c a 3
Doświadczenia wazonowe z owsem na g leb ach z w ie lo le tn im nawożeniem azotowym Procentowa zaw arto ść a z o tu w plonach s.m . owsa
Pot experim ents w ith o a t on s o i l s w ith many years* n i t r o f e r t i l i z a t i o n P e rc e n t n itro g e n c o n te n t in o a t d.m . y i e l d s
P oprzednie nawożenie gleby
Proceding s o i l f e r t i l . Dawka N g/wazon - N dose g /p o t
Zmianowanie Crop r o t a t io n Kombiaecje w ie lo le tn ie g o nawożenia Many years* f e r t i l . comb. 0 0 ,2 0 ,4 0 о CM о % N w z ia r n ie % N in g r a in % N w słom ie % N in s traw M onokultura ży ta Bye m onoculture NPK PK 2,06 1.95 1,86 1,88 1,85 1 ,9 0 0,43 0 ,49 0,35 0 ,36 0 ,35 0 ,32 Zmianowanie dowolne Free r o t a t io n NPK PK 1.79 2,01 1 ,7 1 ' 1.79 1.85 1,87 0,54 0 ,5 3 0,34 0,37 0,33 0,29 Uprawa r o ś l i n wa rzywnych V egetable-grow ing PK + N 72 kg Д а PK + N 24 kg/ha 1.97 2 ,1 2 1,88 1,89 1 ,8 0 1.94 0 ,4 2 0,39 0,28 0 ,2 9 0,30 0,27
288
Doświadczenie wazonowe z owsem na gleb ach z w ie lo le tn im nawożeniem azotowym Zaw artość N w plo n ach p r z e c i ę t n i e g/wazon
Pot experim ents w ith o a t on s o i l s w ith many y ears* n i t r o f e r t i l i z a t i o n Mean N c o n te n t in cro p s g /p o t
T a b l i c a 4
poprzednie nawożenie g leb y
P roceding s o i l f e r t i l . Dawka N g/wazon - N dose g /p o t
Zmianowanie Crop r o t a t io n Kombinacje w ie lo le tn ie g o nawożenia Many years» f e r t i l . comb. 0 0 ,2 0 ,4 0 ,2 0 ,4 I lo ś ć azotu pobranego przez owies
N itro g en amount uptake by o at W ykorzystanie N z nawozów % % N - reco v ery from f e r t i l . M onokultura ż y ta Ąye m onoculture NPK PK 0,073 0,071 0,257 0,255 0,323 0,336 92 92 62 66 Zmianowanie dowol ne Free r o t a t io n BPK PK 0,063 0,060 0,230 0,256 0,335 0,349 83 97 68 72 Uprawa r o ś l i n wa rzywnych V egetablo-grow ing PK + N 72 k g A a PK + N 24 k g A a 0,045 0,053 0,169 0,186 0,281 0,304 62 66 59 62 W P Ł Y W W IE L O L E T N IE G O N A W O Ż E N IA O R G A N IC Z N E G O N A Z A W A R T O Ś Ć A Z O T U O G Ó ŁEM I A Z O T U D O S T Ę P N E G O O R A Z S U B S T A N C J I O R G A N IC Z N E J W G L E B IE
W rozdziale ty m om ów iono ty lk o w p ły w o b ornika i roślin m o ty lk o w ych na zaw artość d ostępny ch fo rm azotu w glebie. Do analiz lab o ra to r y jn y c h i dośw iadczeń w azonow ych w zięto gleby, k tó re od 1923 r. b y ły naw ożone co rok o b o rn ikiem w różnych daw kach.
J'ak w idać z tabl. 5, zaw artość azotu d ostępnego w glebie w y raźn ie zw iększyła się pod w p ływ em w ieloletniego stosow ania obornika. N a j w iększy p rzy ro st azotu dostępnego stw ierd zono p rzy oznaczaniu azotu uruchom ionego w czasie in k u b acji o raz p rz y oznaczaniu azotanów . Na glebie naw ożonej najw yższy m i d aw k am i o b o rn ika (600 q/ha) uruch om iło się w czasie in k u b acji 6,5 m g N, a n a glebie naw ożonej tylko naw ozam i m in eraln y m i 0,5 m g N/100 g gleby. Pod w pły w em w iększych daw ek obo rn ik a bardzo w y raźn ie zw iększa się rów nież zaw artość azotu ogółem w glebie. W idzim y to zarów no p rzy u p ra w ie roślin rolniczych i w a rz y w n ych pod w pły w em w ieloletniego stosow ania obornika, jak rów nież pod w p ływ em roślin m otylkow ych. Pozw ala to przypuszczać, że pod w pływ em oborn ika i roślin m o tylkow ych zw iększa się zaw artość b a k te rii n itry fi- k acy jny ch, nagrom adzający ch azotany zarów no w w a ru n k a c h polow ych w czasie w egetacji, jak i la b o ra to ry jn y c h podczas inkubacji.
19 R o c z n ik i G ie b o z in a w c z e
Zawartość azotu ogółem dostępnego i s u b s ta n c ji o rg a n ic z n e j w g le b ie w z a le ż n o ś c i od w ie lo le tn ie g o nawożenia organicznego (mg H/100 g gleby) S o il c o n te n t of t o t a l and a v a ila b le N and of o rg a n ic m a tte r in r e l a t i o n to many years* o rg a n ic f e r t i l i z a t i o n (mg N/100 g s o i l )
Dawka obornika
co rok
Azot ogółem
Azot dostępny N itro g en a v a ila b le s u b s ta n c jiZaw artość o rg a n ic z n e j O rganic s u b s t. c o n t. % Zmianowanie Crop r o ta tio n Annual dose of farm yard manure Tq/ha) T o ta l n i t r o gen d la to A. n ig e r urucho miony* m o b il. amonowy from ammon• azotanowy from n i t r a t e s m ineralny m in e ra l (no3+nh4 ) met. T iuryn-Kononowa С : N Uprawa r o ś l i n warzywnych 600 149 1 ,8 6 ,5 1 ,3 1 ,8 3 ,1 5 ,9 3,48 13,6 V egetable-grow ing 400 131 1 ,8 5 ,6 1 ,0 1 ,2 2 ,2 5 ,0 2,73 12,1 200 79 0 ,9 3 ,4 0 ,8 0 ,7 1,5 5 ,2 1,50 11,0 NPK 44 0 ,7 0 ,5 0 ,9 0 ,4 1,3 2,5 0 ,6 5 8 ,6 Monokultura ż y ta 200 108 2 ,0 6 ,0 0,7 1 ,4 2 ,1 4 ,6 1 ,5 2 8 ,1 Rye m onoculture NPK 77 1 ,6 3 ,5 0 ,7 0 ,8 1 ,5 3 ,9 0 ,93 7 ,0 0 74 1,9 3 ,5 0 ,6 0 ,8 1,4 4 ,2 0 ,86 6 ,8 W ie lo le tn ie zmianowanie Many years* r o ta tio n
z motylko wymi. w ith p a p i- 87 1 ,8 3 ,9 0 ,7 0 ,9 1,6 3 ,4 0,94 6 ,2 lio n bez m otyl kowych 73 1,4 2 ,8 0 ,6 0 ,5 1 ,1 2 ,8 0 ,66 5 ,2 no p a p ilio n • * ÏÏ c z a s ie in k u b a c ji - d u rin g in c u b a tio n N a w o ż e n ie a za w ar to ść az ot u i su b st a n c ji o r g a n ic z n e j 28 9
T a b l i c a 6 Wpływ w i e l o le tn ie g o n aw o żen ia o b o rn ik iem na z w ię k s z e n ie a z o tu ogółem i s u b s t a n c j i o r g a n ic z n e j w g l e b i e
I n f lu e n c e o f many y e a r s ' m an u rin g on i n c r e a s e o f t o t a l n i t r o g e n and o rg a n ic m a t t e r in s o i l
Zmianowanie Crop r o t a t io n Coroczna dawka obornika Annual manure d re ssin g q/he V o k re sie 37 1 s t w niesiono do gleb y na ha During 37 y e a rs p e rio d s o i l was giv en p e r ha Zaw artość w g le b ie azotu ogółem po 37 la ta c h T o ta l s o i l n itro g e n c o n te n t a f t e r 37 years* k g / h a P rz y ro s t N w g le b ie pod wpływem nawożenia obornikiem , wyrażony w % ogólnej i l o ś c i N dostarczonego w obornikij In c re a se o f Я in s o i l due to m anuring, ex p re ss e d in % o f t o t a l N - supply by manure Zw iększenie N i s u b s ta n c ji o rg an iczn ej w g le b ie poa wpływem obornika (przyjm ując
NPK lu b 0 za 100} In c re a se o f N and o rg . m a tte r in
s o i l due to manuring (ta k in g NPK or 0 as 100 ) obornika manure kg N N su b s ta n c ja o rg an iczn a o rg a n ic m a tte r Uprawa r o ś l i n warzyw 600 22 200 11 100 4 470 28 338 535 nych V egetable-grow ing 400 14 800 7 400 3 930 35 299 420 200 7 400 3 700 2 370 28 179 220 NPK - 888 1 320 - 100 100 Monokultura żyta 200 7 400 3 700 3 240 27 146 164 Дуе m onoculture 0 - - 2 220 - 100 100 29 0 S . M e r c ik
N aw ożenie a zawartość azotu i substancji organicznej 291
M ożna b y sądzić, że te dw ie fo rm y azotu w n ajw ięk szy m sto p n iu od zw iercied lają żyzność gleb y pod w zględem azotu. O bornik w pływ a w n a j m n ie jsz y m stopn iu na n ag ro m adzen ie się w glebie fo rm am onow ych. M niejsze d aw ki o b o rn ik a i ro ślin y m otylkow e nie w p ły n ę ły n a zw ięk szenie ilości azotu am onow ego w glebie. P ew ien p rz y ro st w idzim y do piero p rzy n ajw yższej daw ce o bornika. Z aw artość azotu dostępnego o zna czonego m eto dą A spergillus niger w glebie nie in k u bow anej i oznaczonego m etodą chem iczną T iurina-K o n o n ow ej zw iększa się pod w p ły w em o b o r n ik a i ro ślin m oty lkow y ch iszybciej niż fo rm y am onow e, lecz w olniej niż a zo tan y i azot uru ch o m io n y w czasie in k u bacji.
A by w ykazać, w jak im sto p niu o b o rn ik i z a w a rty w nim azot w p ły n ę ły n a zw iększenie azotu ogółem i su b stan cję o rganiczną w glebie, w tabl. 6 zestaw iono liczby o b raz u jąc e ilość dostarczon ego do' gleby azotu w o k resie 37 la t o raz w zro st ogólnej zaw artości azotu i su b sta n c ji o rgan icznej po 37 latach.
O bornik b a rd z o w y ra ź n ie zw iększył zaw artość azotu ogółem i su b sta n c ji org aniczn ej w glebie. Jeżeli p rzy ją ć śred n io 0,5% azotu w o b o r n iku, tO' w ciągu 37 la t w niesiono do g leby p rz y n ajw yższej daw ce o b o rn ik a (600 q/ha) 11,100 kg azotu n a 1 ha. Pod w p ływ em tego azotu w w a rstw ie o rn ej zw iększyła się ogólna zaw artość azotu o 3,150 kg, co stanow i 28% w sto su nku do ilości w niesionego azotu z obornikiem . D la pozostałych d aw ek o b o rn ik a p ro ce n t te n w ynosi 27— 35. W idzim y w ięc, że około 30% azo tu zaw arteg o w o b o rn ik u m oże pozostać w glebie. W tab lic y 6 w y k azan o rów nież, że pod w p ły w em o b o rn ik a znacznie szyb ciej p rz y ra s ta w glebie su b sta n c ja org an iczn a niż azot ogółem . T ak np. pod w p ły w em n a jw ięk szy ch d aw ek o b o rn ik a azot ogółem zw iększył się w glebie o 238%, a su b sta n c ja o rg an iczn a o 435% w p o ró w n an iu do kom binacji naw ożonych naw ozam i m in eraln y m i. P odobnie i w pozostałych k o m bin acjach p rz y ro st su b sta n c ji org an iczn ej w glebie je st szybszy niż p rz y ro s t azotu. W zw iązku z ty m im w yższa d aw k a obornika, ty m sto sunek С : N je st szerszy (tabl. 5). P rz y daw ce ob o rn ik a 600 q/h a co rok w ynosi on 13,6, a p rzy daw ce 200 q /h a 11,0. P rz y stosow aniu naw ozów m in e raln y c h С : N w ynosi 8,6.
W P Ł Y W W IE L O L E T N I E G O N A W O Ż E N IA O R G A N I C Z N E G O N A P L O N O W S A O R A Z N A P O B I E R A N I E A .Z O T U P R Z E Z O W IE S
J a k już w yk azan o poprzednio, w ielo letn ie naw ożenie o b o rn ik iem w y raź n ie w p ły w a n a zw iększenie d o stęp n y ch fo rm azo tu w glebie. W celu po tw ierd zen ia ty ch w yn ik ó w postanow iono spraw dzić w p ły w tego n a w ożenia n a plon i po b ieran ie azotu p rzez owies. D ośw iadczenie to zało
2 9 2 S. Mercik
żono w tak ich sam ych w a ru n k a c h ja k n a glebach naw ożonych od w ielu la t ty lk o naw ozam i m in eraln y m i.
Na kom b inacji bez do d atkow ego naw ożenia azotem p lony ow sa n a glebach naw ożonych przez w iele la t o b o rn ik iem są w y ra ź n ie w iększe niż n a glebach nie naw ożonych obornikiem . P rz y naw ożeniu azotow ym róż nice te są już znacznie m niejsze, a szczególnie p rzy daw ce 0,4 g N n a w azon (tabl. 7 i ry s. 2).
Z tab lic y 7 w idać rów nież, że p rz y daw ce 0,4 g N n a w azon n a gle bach nie naw ożonych od w ielu la t naw ozam i organicznym i uzyskano podobne plony jak na glebach naw ożonych od 37 la t bardzo w ysokim i d a w kam i obornik a. R ozszerzając te n w niosek m ożem y przypuszczać, że na glebach słabo próchnicznych p rz y odpow iednim n aw o żeniu m in e ra ln y m i odpow iedniej w ilgotności m ożem y uzyskać ta k sam o w ysokie p lony jak na glebach b ardziej próchnicznych. W zrost plonów ow sa pod w p ły w em m niejszy ch daw ek azo tu (0,2 g) jest bow iem znacznie w iększy niż w zro st pod w p ły w em w ieloletniego stosow ania n a w e t n ajw yższy ch d aw ek o bornika.
W m ate ria le ro ślin n y m pochodzącym z ty ch dośw iadczeń oznaczono p ro cen to w ą zaw artość azotu (tabl. 8). W ieloletnie naw ożenie o b o rn ikiem w m ały m sto p niu w p ły n ęło na pro cento w ą zaw artość azotu w z ia rn ie owsa. W słom ie n a to m ia st m ożem y zaobserw ow ać nieco w yższą z a w a r tość azotu n a glebach naw ożonych o b o rn ik iem w p orów n aniu do gleb naw ożonych ty lk o naw ozam i m in e raln y m i lu b do gleb nie naw ożonych. N aw ożenie azotow e d an e pod ow ies b ard zo w y ra ź n ie obniżyło p ro ce n tow ą zaw artość azotu zarów no w ziarnie, ja k i w słomie.
N ajb ard ziej m ia ro d ajn y m czy n nik iem oznaczania zasobności gleb w d ostęp ne form y azo tu jest ilość pobran eg o azotu przez rośliny. Z p rz y toczonych w yników (tabl. 9) w idzim y, że ow ies p o b rał znacznie w ięcej azotu z gleb, n a k tó ry c h przez w iele la t stosow ano naw ozy o rganiczne niż z gleb naw ożonych ty lk o naw ozam i m in eraln y m i. Im w yższa d aw k a o b ornik a, ty m w ięcej azotu pob rał owies. T ak np. p rzy daw ce o b o rn ik a 600 q /h a ilość pobranego azotu je st 3-k ro tn ie w yższa niż p rz y n aw ożeniu m in e raln y m . W yniki te p o tw ierd z ają la b o ra to ry jn e oznaczenia d o stęp n y ch form azotu w glebie. Jeżeli gleby te naw ozić azotem , om aw iane różnice będą znacznie m niejsze. T ak np. p rzy daw ce 0,4 g N n a w azon ow ies p o b rał ty lk o 19°/o w ięcej azotu z gleb naw ożonych co rok o b o rn i k iem niż z gleb o naw o żen iu m in e raln y m . W yniki te jeszcze raz p o tw ie r d zają, że na glebach, na k tó ry c h od w ielu la t nie stosow ano o b ornika (m niej próchnicznych) m ożna u zyskać ta k sam o w ysokie p lony ja k n a glebach, na k tó ry c h co rok stosow ano obornik.
N aw ożenie a zawartość azotu i substancji organicznej 293
Ryc. 2. Owies na glebach o następującym w ieloletn im nawożeniu
315 — P K -i- N24, 308 — P K + N72 k g / b a , 297 — o b o r n i k a 200 q, 289 — o b o r n ika 400 q , 279 — o b o r n i k a i 600 q / h a , 322 N24 + 0,4 g N n a w a z o n , 312 — N72 4- 0,4 g N n a w ia zo n , 303 — o b o r n i k a 200 q + 0,4 g N
n a w a z o n , 294 — o b o r n i k a 400 q + 0,4 g N n a w a z o n , 285 — o b o r n i k a 600 q -!- 0,4 g N n a w a z o n
Oat on soil w ith the follow in g m any years’ fertilization
315 — P K 4- N24, 308 — P K 4- N72 k g /h a , 297 — f a r m y a r d m a n u r e 200 q / h a , 289 — 400 q f a r m y a r d m a n u r e , 279 — f a r m y a r d m a n u r e 600 q, 322 — N24 + 0,4 g N p e r p o t, 312 — N72 + 0,4 g N p e r p o t 303 f a r m y a r d m a n u r e 200 q + 0,4 g N p e r p o t , 294 — f a r m y a r d m a n u r e 400 q + 0,4 g N p e r p o t ,
285 — f a r m y a r d m a n u r e 600 q + 0,4 g N p e r p o t
T a b l i c a 7
D o św iad czen ie wazonowe e owaem n a g le b a c h z w i e l o l e t n i a nawożeniem o b o rn ik ie m , à r e d n i e p lo n y a .D . g/w azon I n f lu e n c e o f валу y e a ra * m an u rin g on i n c r e a a e o f t o t a l n i t r o g e n and o rg a n ic m a t t e r in s o i l . Kean c r o p s g / p o t P o p r te d n i e n aw o żen ia g le b y P r e c e d in g e o i l f e r t i l . Dawka H g/w azon Б d o se g / p o t Zm ianow anie Crop r o t a t i o n Dawki o b o rn ik a c o - r o k A nnual m anure 0 0,2 0.4 0 0.2 0,4 p lo n z i a r n a g r a i n y i e l d p lo n słom y s tre w y i e l d Oprawa r o ś l i n 6 0 0 4*9 10,7 14,0 9,6 21,9 28« 3 warzywnych V e g e ta b le -g ro w in g 400 4,0 10,0 15,0 8,4 18,8 26,9 200 2,7 7,1 12,1 5,7 15,1 22,9 HPK 1.8 7,9 12,1 3,9 13,4 25,3 M o n o k u ltu ra ż y ta 200 3,4 12,0 13.4 9,1 23,4 27,5 R je m o n o c u ltu re BPS 2,5 10,7 13,5 4,9 16,7 20,9 j u . t . (B.0,95) 0,81 1,87
294 S. M ercik
T a b l i c a 8
D oświadczenia wazonowe z owsem na g le b a c h z w ie lo le tn im nawożeniem organicznym Zaw artość N w plonach s.m . owsa
F o t experim ents w ith o a t on s o i l s w ith many y e a r s ’ manuring H c o n te n t in o a t d.m. y i e l d
p o p rzed n ie nawożenie g leb y
F ro c ed in g s o i l f e r t i l . Dawka H g/wazon H doee g /p o t
Zmianowanie Dawka оЬогдйса со role 0 0 ,2 0 ,4 0 0 ,2 0 ,4 Crop r o t a t io n Annual manure dredging % H w s.m . z ia r n a % H in g r a in d.m. % N w s.m . sło&y % К in 8traw d. m? Uprawa r o ś l i n wa rzywnych 600 2 ,2 8 1 ,8 0 2 ,0 1 0 ,4 6 0 ,3 0 0 ,28 V egetable-grow ing 400 2 ,28 1,89 1,83 0 ,5 1 0,33 0 ,3 0 200 2 ,15 1 ,85 1,83 0,54 0 ,29 0 ,3 0 ВПК 2 ,1 2 1,89 1,94 0 ,39 0 ,29 0 ,27 M onokultura ż y ta Bye m onoculture 200 2 ,0 1 1,80 1 ,73 0,50 0,41 0 ,42 HPK 2 ,06 1,8 6 1,85 0,43 0 ,35 0,35 à re d n ia - Average 2,15 1,85 1,88 0,46 0,32 0 ,31 T a b l i c a 9
Doświadczenia wazonowe z owsem na g le b a c h z w ie lo le tn im nawożeniem organicznym Zaw artość a z o tu o raz jego w ykorzystanie z nawozów (%)
P ot experim ents w ith o a t on s o i l s w ith many years* manuring N itro g en c o n te n t and i t s reco v ery from f e r t i l i z e r {%)
Poprzednie nawożenie gleby P rodecing 6 o il f e r t i l .
I lo ś ć azo tu pobranego przez owies p rzy dawce N / wazon
W ykorzystanie N z nawozów przy dawce N/wazon % Zmianowanie Dawka ob ornika c o r o k
N itro g en amount uptaken by o a t w ith dose N / p o t
% N reco v ery from
f e r t i l i z e r w ith dose N / p o t Crop r o ta tio n . Annual manure
d re ss in g q /h a 0 0 ,2 0,4 0 ,2 0 ,4 Uprawa r o ś l i n wa 600 0,155 0,258 0 ,3 6 c 51 51 rzywnych V egetable-grow ing 400 0,136 0,251 0,356 57 55 200 0,089 0,175 0,315 43 56 NPK 0,053 0,186 0,304 66 62 M onokultura ż y ta 200 0,113 0,312 0,347 100 59 flye m onoculture NPK 0,070 0,258 0,341 94 68
N aw ożenie a zawartość azotu i substancji organicznej 295
K O R E L A C J A M IĘ D Z Y A Z O T E M P O B R A N Y M P R Z E Z O W IE S A Z A S O B N O Ś C IĄ G L E B W A Z O T O Z N A C Z A N Y R Ó Ż N Y M I M E T O D A M I
P ozostało jeszcze do om ów ienia, w ja k im stopniu stosow ane m eto d y oznaczania d o stęp n y ch fo rm azotu i su b sta n c ji organicznej w glebie o d z w iercied lają n a tu ra ln ą żyzność gleby pod w zględem azotu.
Za podstaw ę w zięto ilość azotu p o b ran ego przez ow ies z dośw iadczeń w azonow ych, założonych n a glebach, n a k tó ry c h stosow ano ró żn e w ielo letn ie naw ożenie m in e ra ln e i organiczne. D ośw iadczenia te założono n a
11 glebach. M ając p lon azotu p o b raneg o przez ow ies p rzy naw ożen iu m in e ra ln y m bez azotu (PK) o raz zaw artość do stęp n y ch fo rm azotu w ty ch glebach obliczono w spółczynnik k o relacji dla poszczególnych m etod. W spółczynniki te są n a stęp u jące:
— azot ogółem 0,97
— azot d o stę p n y d la A. n iger w glebie nie inkubow anej 0,58 — azot dostępny uruch o m io n y w czasie in k u b ac ji 0,92 — azot d o stę p n y am onow y 0,67
— azot d o stę p n y azotanow y 0,94
— azot d o stę p n y oznaczony m eto d ą T iurin a-K o no no w ej 0,87 — su b sta n c ja organiczna 0,96
A zot ogółem oznaczony m eto d ą K je ld a h la w n ajw ięk szy m stopniu o dzw ierciedla żyzność gleby pod w zględem azotu. W spółczynnik ko relacji p rzy tej m etodzie jest n ajw y ższy i w ynosi 0,97. Z dostęp n y ch fo rm azotu najw ięk szą k o relację z plonem ow sa d a ją azo tany oraz azot urucho m io ny w czasie in k u b ac ji i oznaczony m etodą A. niger. N ajm n iejszą ko relację stw ierdzono p rzy oznaczaniu azotu dostępnego m eto dą A. n ig er w glebie nie in k u b o w an ej oraz p rzy oznaczaniu fo rm am onow ych w glebie. Dość w ysoką k o relację stw ierdzon o rów nież p rz y o znaczaniu azotu dostępnego m eto dą T iu rina-K o nono w ej. Stw ierd zo no rów nież b ard zo w ysok ą k o re lację m ięd zy zaw arto ścią su b stan cji organ iczn ej w glebie a ilością p o b ra nego azotu przez owies. M ożem y w ięc z d u żym praw d op od ob ieństw em sądzić o zasobności gleb w d o stęp ne fo rm y azotu na podstaw ie su b stan cji organicznej w glebie.
Z przytoczonego m a te ria łu w idzim y, że p rz y b a d a n iu w p ły w u n aw o żenia m in eraln eg o i o rganicznego n a zasobność gleb w dostępn e fo rm y azotu p ow inniśm y szczególnie zw rócić uw agę n a ogólną zaw artość azotu, azot uru ch o m io n y w czasie ink u b acji, azo tany o raz n a su b sta n c ję o rg a niczną.
WNIOSKI
N a podstaw ie przytoczonego m a te ria łu m ożem y w yciągnąć n a s tę p u jące w nioski:
1. G leby, k tó re od 37 la t nie b y ły naw ożone naw ozam i azotow y
296 S. M ercik
naw ożone w ty m czasie w szystkim i podstaw ow ym i sk ładnikam i p o k a r m ow ym i (NPK).
Pod w p ływ em w ieloletniego naw ożenia azotow ego nagrom adziło się w glebie niew iele w ięcej azotu ogółem i su b sta n c ji organ icznej niż w gle bie, k tó ra n ie była naw ożona azotem .
2. W dośw iadczeniach w azonow ych plo n y ow sa o raz ilość pobran ego p rzezeń azo tu (bez dodatkow ego naw ożenia azotem w w azonach) n a gle bach nie naw ożonych przez w iele la t naw ozam i azotow ym i (PK) są tak ie sam e ja k na glebach n aw ożonych w ty m czasie w szystkim i podstaw o w ym i sk ład n ikam i pokarm ow ym i (NPK). D odatkow e naw ożenie azotem zw iększyło znacznie p lon y ow sa.
3. W ieloletnie naw ożenie o b orn ikiem (stosunkow o w ysokim i d a w k a m i) w y ra ź n ie zw iększyło zaw artość azotu ogółem , azotu dostępnego i su b stan cji organicznej w po ró w n an iu z glebam i naw ożonym i ty lk o n a w ozam i m in e raln y m i lub nie naw ożonym i żadnym i naw ozam i. Pod w p ły w em w ieloletniego stosow ania o b o rn ik a n a jb a rd z ie j zw iększyła się w gle bie zaw artość azotu uruchom ionego w czasie ink ub acji.
4. W dośw iadczeniach w azonow ych założonych n a glebach przez w iele la t naw ożonych o b o rn ikiem plo n y ow sa b y ły w iększe niż na glebach z n a w ożeniem m in e raln y m . D odanie w ty ch w a ru n k a ch azotu m in eraln eg o podniosło znacznie plony, p rz y czym stosunkow o w iększe plony uzyskano n a glebie naw ożonej u p rzed n io w iększym i d aw kam i obornika.
5. W celu stw ierdzenia, w ja k im stopniu stosow ane m etody od zw ier ciedlają żyzność gleb y pod w zględem azotu, obliczono k o relację m iędzy ty m i m eto dam i a ilością pobranego azotu przez ow ies w dośw iadczeniach w azonow ych. N ajw yższą k o relację stw ierdzono m ięd zy azotem p o b iera n y m przez ow ies a ogólną zaw arto ścią azotu w glebie, azotem uruchom io ny m w czasie inku b acji, azotanam i i zaw artością su b sta n c ji organ iczn ej. N ajm n iejszą k o relację w y k a z u je azot d o stę p n y d la A . niger w glebie n ie in k u bo w an ej oraz azot am onow y.
LITERATURA
[1] B i e l c z y k o w a N. P.: N iekotoryje zakonom iernosti sodierżanja sostw a gum usa i sw oistw gum usow ych w ieszcziestw w gław niejszych grupach poczw SSSR. Trudy Poczw. in -ta A N SSSR, t. 38, 1951.
[2] G o r o d n i j N. S.: W lijanie dlitielnogo sistim aticzeskogo w n iesien ia udo- brieni n a nakoplienie gumusa w poczw ie i urożaj sielskochaziajstw iennych kultur. Poczw owi edien., nr 2, 1961, s. 8 6—93.
[3] G ó r s k i M., K r ó l i k o w s k i L.: Zawartość zw iązków próchnicznych w gle bie w zależności od nawożenia. Roczn. Glebozn., t. 2, 1952.
[4] G ó r s k i M., M e r c i k S.: W ieloletnie doświadczenia z naw ożeniem pod ziem niaki. Roczn. Glebozn., Ł 12, s. 25—37.
N aw ożenie a zaw artość azotu i substancji organicznej 297
[5] H e i c k F r ., D o r p h - P e t e r s o n K.: Fastligende godningsforsog pa let sandjord ved Jundewad 1942— 1957. Tidskr — planteaw l 1960— 1964, nr 3, s. 481—514.
[6] I w e r s e n : D ośw iadczenia z obornikiem i sztucznym naw ożeniem w Danii. Stacja Doświadczalna w A skov 1894— 1948. M ateriały z m iędzynarodow ego zja zdu naukowego w Szczecinie w 1960 r.
[7] K u d z i n J. K.: Rieakcja kukuruzy, sacharnoj sw iek ły i kartofiela na iz- m ienienie pitatielnogo riezim a poczw y pri dlitielnom p rim ienieni udobrenij. Poczw ow iedien. 1960, nr 6, 1960, s. 71—77.
[8] M e r k e r J.: U ntersuchungen on den Ernten und den Boden des Versuches „Eviger R oggenbau” in H alle-Saale. Kuch. Arch. 70, Sissert 1956.
[9] M o r o z E.: W pływ w ieloletn iego naw ożenia na zaw artość w ęgla organicz nego, odczyn gleby, ilość azotu dostępnego oraz plony i jakość ziarna na polu z m onokulturą żyfta w Skierniew icach. Praca m agisterska w ykonana w Zakła dzie Chemii Rolniczej SGGW, 1961.
[10] N o w o s i e l s k i O.: Zagadnienie badania potrzeb nawozow ych gleb w sto sunku do azotu. Roczn. Glebozn., t. 6, 1957, s. 51—78.
[11] N o w o s i e l s k i O.: Oznaczanie różnych form azotu za pomocą grzyba
Aspergillus n ig er. Roczn. Glebozn., t. 9, z. 2, 1960, s. 37—55.
[12] N o w o s i e l s k i O.: Ocena zapasów azotu dostępnego w różnych glebach za pomocą As pergillus niger. Roczn. Glebozn., t. 10, z. 2, 1961.
[13] R u s s e l E. J.: W arunki glebow e a w zrost roślin. PWRiL, W arszawa 1958. [14] S c h i l l а к R.: Oznaczanie azotu m ineralnego w glebie. Roczn. Glebozn.,
dodatek do tomu 7, 1958.
[15] S c h m a l f u s K.: Fragen den organischen Düngen Sitzungsberichte. T. 7, z. 3, D. S. L andw irtschaftw issenchaften zu Berlin.
[16] T i u r i n J. W., K o n n o n o w a M. M.: О nowom m etodie opriedelenia po- striebnosti poczw w azocie. Trudy Poczw Inst. im. W. W. Dokuczajewa, 10 (1934). C . М Э Р Ц И К ВЛИЯНИЕ МНОГОЛЕТНЕГО МИНЕРАЛЬНОГО И ОРГАНИЧЕСКОГО УДОБРЕНИЯ НА СОДЕРЖАНИЕ АЗОТА И ОРГАНИЧЕСКОГО ВЕЩЕСТВА В ПОЧВЕ К а ф е д р а А г р о х и м и и Г л а в н о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й Ш к о л ы , В а р ш а в а Р е з ю м е На опытном поле К аф едры Агрохимии и К аф едры Овощеводства Главной Сельскохозяйственной Школы в Скерневицах с 1923 года проводятся опыты с удобрением; в этих опытах удобрительные комбинации на отдельных делян ках не меняются со времени залож ения опытов. Ближайш ие данные о ведении этих опытов привоятся на стр. 25. В обсуж даем ы х опытах изучались почвы следующ их севооборотов, различ ным образом удобрявш иеся минеральными удобрениями:
2 9 8 1. Монокультура ржи. 2. Произвольное чередование культур без навоза и мотыльковых. 3. Произвольное чередование культур без навоза, но с культурой мотыль ковых через 3—4 года. 4. Культура овощей. Сведения об изученны х комбинациях удобрений в пределах этих чередо ваний культур приведены в таб. 1 и 5. В опытах изучалось плодородие почв с точки зрения участия азота в у д о брительных комбинациях отдельных севооборотов. С этой целью определялся в почвах валовой азот и доступный азот — посредством нескольких методов; определялось такж е органическое вещество. Доступный азот определялся: а) методом А . niger в почве, подвергнутой инкубации [1 1]; б) приведенный в движ ение во время инкубации, этот азот определялся разницей м еж ду азотом доступным для A. niger после инкубации и перед инкубацией почвы [11]; в) по методу Тюрина-Кононовой [16]; г) нитратом; д) нитратом амония [14]. Содер ж ание органического вещества в почве определялось при помощи перманганата. Результаты этих опытов приведены в табл. 1 и 5. Данные о росте азота под влиянием многолетних доз навоза и увеличении органической субстанции в поч ве приведены в табл. 6. Для подтверждения влияния многолетнего применения все тех ж е севооборотов и тех ж е самых удобрений, на почвах изучаемы х удо брительных комбинаций залож ены вегетационные опыты с овсом, и на основании урож ая оценивалось плодородие опытных почв (см. табл. 2, 3, 4, 7, 8, 9). Результаты всех этих опытов позволяют придти к следующим заключениям: 1. Почвы, не удобрявшиеся в продолжение 37 лет азотными удобрениями (РК), содерж ат такие ж е количества доступных форм азота, что и почвы удо брявшиеся в это время всеми основными питательными элементами (NPK). Под влиянием многолетнего азотного удобрения в почве накопилось такж е несколько большее количество валового азота и органического вещества, чем в почве, не получавшей азотного удобрения. 2. В вегетационных опытах урож ая овса и количество усвоенного им азота (без добавочного удобрения азотом в сосудах) на легких почвах, в течение мно гих лет не получавш их азотных удобрений (РК) оказались такими ж е, как на почвах удобрявш ихся в то ж е время всеми основными питательными элемента ми (NPK). Добавочное азотное удобрение значительно повысило урож аи овса. 3. Многолетнее удобрение навозом (с применением относительно высоких доз) определенно увеличило содерж ание общего азота, доступного азота и орга нического вещества против почв, удобренных лишь минеральными удобрениями или вовсе лишенными кокого либо удобрения. Под влиянием многолетнего при менения навоза больше всего возросло в почве содерж ание доступного азота, приведенного в движ ение в течение инкубации. 4. В вегетационных опытах, залож енны х на почвах, не удобрявш ихся в те чение многих лет навозом, урож аи овса были выше, чем на почвах с минераль ным удобрением. В этой обстановке прибавка минерального азота значительно повысила урожаи, причем относительно более высокие урож аи получены на почве предварительно удобренной высшими дозами навоза. 5. Для установления, в какой степени примененные методы свидетельствуют о плодородии почвы под воздействием азота, вычислена корреляция м еж ду этими методами и количеством азота, поглощенного овсом в вегетационных опытах.
N aw ożenie a zawartość azotu i substancji organicznej 299 Самая высокая корреляция отмечена м еж ду азотом, поглощенным овсом, и ва ловом содержанием азота в почве, азотом приведенным в движ ение во время инкубации, нитратами и содержанием органической субстанции. Всего меньше корреляция, которую проявляет азот доступный для A. niger в почве не под вергается инкубации. S. MERCIK
EFFECT OF MANY YEARS’ MINERAL AND ORGANIC FERTILIZATION ON SOIL CONTENT OF NITROGEN
AND ORGANIC SUBSTANCE S u m m a r y
C h a i r o f A g r o c h e m i s t r y , C e n t r a l S c h o o l o f A g r i c u l t u r e W a r s a w
On the E xperim ental Field of the Chair of A grochem istry and the Chair of V egetable-G row ing at Skiern iew ice fertilizing experim ents are being conducted sin ce 1923 in w hich the fertilizer com binations on the individual plots have rem ain ed unaltered since the com m encem ent of the trials. D etailed inform ation on pro cedure are given on p. The exp erim en tal object are soils enriched in d ifferent w ays by m ineral fertilizers originating from the follow in g crop rotations:
1. Rye m onoculture.
2. Free rotation w ith no form yard manure nor papilionaceae.
3. Free rotation w ithout farm yard m anure but w ith coultivation of papilio n aceae every 3—4 years.
4. Cultivation of vegetables.
Inform ation on fertilizer com binations w ith the above crop rotations contain tabs. 1 and 5.
The aim of the present investigations w as the study of soil productivity in respect to the nitrogen of the fertilizing com binations in the individual crop rota tions. To this end total nitrogen and available nitrogen w ere determined in the soils by several methods, also the organic matter. The available nitrogen w as determ ined:
a) w ith the A. niger method in incubated soil [11];
b) N m obilized during incubation w as determ ined from the differen ce betw een
A. nig er-available nitrogen after and prior to incubation of the soil [11];
c) w ith the Tiurin-K onnonow a method [16]; d) w ith nitrates [19];
e) w ith nitrogen from ammonium [14].
S oil content of organic m atter w as determ ined w ith perm anganate. The findings are given in tabs. 1 and 5. Tab. 6 shows the increase in nitrogen resulting from m any year’s m anuring and of the organic m atter in the soils. In order to determ ine the effect of m any years’ application of the same crop rotations and the sam e fertilizers on soils w ith the abovem entioned fertilizing com binations, pot exp eri m ents w ith oats w ere set up and the productivity of the tested soils w as estim ated on base of their yields (see tabs. 2, 3, 4, 7, 8. 9).
300 S. M ercik
The results obtained in this research allow to draw the follow ing conclusions: 1. Soils w hich had not been dressed w ith nitrofertilizers (PK) for a period of 37 years contain the sam e amount of available nitrogen form s as the soils fertilized during this period w ith all basic nutrient com ponents (NPK).
The am ount of total nitrogen and organic m atter accum ulated in soils w ith m any years’ nitrofertilizing do not exceed sign ifican tly those in soils w ith no nitrogen dressing.
2. In the pot exp erim en ts the oat crops and the quantity of nitrogen uptaken by them (no nitrofertilizer being added to the pots) are the same on soils not dressed w ith n itrofertilizers (PK) for m any years’, as on soils dressed during this tim e w ith all basic nutrient com ponents (NPK). A dditional n itrofertilizing caused considerable increase in oat crops.
3. Many years’ farm yard m anuring (relatively large dressings) raised consider ably contents of total nitrogen, available nitrogen and organic m atter in comparison to m ineral or no fertilization at all. U nder the in fluence of m any years’ farm yard manuring the soil content of available nitrogen m obilized during incubation showed the highest increase.
4. In pot experim ents set up on soils manured during m any years the oat crops w ere greater than on soils w ith m ineral fertilization. Addition of m ineral nitrogen in these conditions raised the crops considerably, relatively higher yields being obtained on soils previously enriched w ith greater m anure doses.
5. In order to ascertain to w hat extent the m ethods applied in research actually reflect the in fluence o f the nitrogen on soil fertility, the correlation of those m ethods w ith the amount of nitrogen uptaken by oat in the pot experim ents w as computed. H ighest correlation w as observed betw een the nitrogen uptake by oat and total soil nitrogen content, nitrogen m obilized during incubation, nitrates and content of organic m atter. Low est correlation w as shown by A. niger-availab le nitrogen in non-incubated soil and nitrogen from ammonium.
