KAZIMIERZ BORATYŃSKI, ELIGIUSZ ROSZYK, MARIA ZIĘTECKA
PR ZEG LĄ D BADAN PRZEPR O W A D ZO N Y C H W PO LSCE NAD M IK R O E L E M E N T A M I1
c z ę S C i . b o r , m i e d ź i m a n g a n
Katedra Chemii Rolnej WSR w e W rocławiu
WSTĘP
Ju ż od pierw szych la t X X w ieku interesow ano się nie tylko dziesięcio m a tzw. klasycznym i składn ik am i pokarm ow ym i roślin, ale i in ny m i p ie r w iastkam i znajdow anym i w roślinie w m ałych ilościach. In ten sy w n y roz wój bad ań w ty m zakresie nastąp ił po II w ojnie św iatow ej, a w szczegól ności w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. W iąże się to p rzede w szystkim z w ystępow aniem na coraz w iększych obszarach p rzodujących w rolnictw ie k rajó w pew nych zaburzeń w e w zroście roślin u p raw n ych , pow odow anych b rak ie m określonych pierw iastków , a także objaw am i ich niedoboru u zw ierząt i ludzi. K lasycznym p rzy kładem w zrostu zain tereso w ania om aw ianym i pierw iastk am i jest spraw a m olibdenu. P ierw sze prace donoszące o niezbędności tego p ierw iastk a pochodzą z r. 1930 (Bortels), a dalsze, k tó re w pełn i to udokum entow ały, u k azały się do końca la t trz y dziestych. Pom im o to nie poświęcono tem u p ierw iastkow i w iększej uwagi. D opiero z chw ilą stw ierdzenia skutków b ra k u m olibdenu z jednej strony, a k o rzy stn ych efektów jego stosow ania w p rak ty c e rolniczej z dru giej, zainteresow anie ty m p ierw iastk iem gw ałtow nie wzrosło.
W 1942 r. A nderson ogłasza re z u lta ty sw ych badań nad glebam i a u s tra
1 Przegląd dotyczy badań opublikowanych do r. 1968 w łącznie w zakresie zagad nień związanych z glebą i z rośliną, nie obejmuje natom iast badań związanych bez pośrednio ze znaczeniem m ikroelem entów dla organizmów zw ierzęcych i ludzkich. W opracowaniu naszym stosujem y termin „m ikroelem enty” do w szystkich pierw iast ków w ystępujących w roślinie w drobnych (śladowych) ilościach, niezależnie od tego czy uznane zostały już za składniki pokarmowe, czy jeszcze nie. Wydaje się, że kwestia zróżnicowania w Polsce nom enklatury m ikroelem enty i m ikroskładniki po winna stać się przedmiotem ustalenia odpowiedniego zespołu (np. odpowiedniej ko m isji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego).
206 К. Boratyński i in.
lijskim i, stw ierd zając iż są one bardzo ubogie w m olibden, a naw ożenie ty ch gleb solam i m olibdenu pow oduje ogrom ny w zrost plonów. N iedługo potem (1945) Davies id en ty fik u je pew ną chorobę kalafiorów jako objaw b ra k u m olibdenu, a w r. 1950 udow odniono, że znana od w ielu la t żółta plam istość roślin cytrusow ych, w y stęp u jąca na Florydzie, pow odow ana jest n ied o statk iem tego p ierw iastk a w glebie.
Jako d ru g ą przyczynę zw iększonego zain teresow an ia zagadnieniem m i kroelem en tów uznać należy n iew ątp liw ie in ten sy fik ację p ro d u k cji ro ślin nej przez w zrastające zużycie nawozów m ineralnych.
W pierw szej połow ie dw udziestego w iek u naw ożenie m ikro elem en tam i m iało w większości k rajó w tylko niew ielkie znaczenie. P rz y ówczesnym poziom ie plonów zapotrzebow anie ro ślin p o k ry w ały zw ykle p ro d u k ty w ie trz e n ia m ateriałów glebow ych oraz su b stan cja organiczna (przede w szyst kim obornik) w prow adzane do gleby. W praw dzie naw ożenie m ik ro elem en tam i na n iek tó ry ch glebach daw ało dobre w yniki, ale zasięg ty ch gleb był nieznaczny.
Od połow y bieżącego stulecia, w zw iązku ze w z rastającą in ten sy fik acją p ro d u k cji roślinnej, m nożą się obserw acje o niedostatk ach m ik ro elem en tów u roślin i zw ierząt. D latego zagadnienie to sta je się w coraz w iększym stopniu p rzedm iotem badań.
W praw dzie w Polsce zaintereso w an ie m ik ro elem en tam i d a tu je się już od 1910 r., to jed n a k do końca 1950 r. m ogliśm y u nas zarejestro w ać ogółem zaledw ie 20 p u b lik acji dotyczących bad ań nad tak im i p ierw iastkam i, ja k bor, m ang an i m iedź (tab. 1).
Po r. 1950 zainteresow anie m ik ro elem en tam i w Polsce w zrasta, do cze go niew ątpliw ie p rzyczyniły się m onografie M a k s i m ó w a [6, 7, 8, 9], a w szczególności w y d an a w 1954 r. książka p t.: „M ikroelem enty i ich zna czenie w życiu organizm ów ” [8]. Liczba pu b lik acji om aw iających to zagad nienie w latach 1951-1960 w zrasta do 113, a od 1961 do 1968 r. w łącznie — o 202 pozycje. O rganizow ane są rów nież k o n feren cje pośw ięcone m ik ro ele m entom , a PTG pow ołało sp ecjaln y zespół zajm u jący się ty m problem em . Z jazd N aukow y Polskiego T ow arzystw a Gleboznaw czego zorganizow any w Szczecinie w 1960 r. pośw ięcony był w znacznej m ierze zagadnieniu m i kroelem entów , czego dow odem były 3 re fe ra ty główne: M u s i e r o w i c z a [12], M a k s i m o w a [10], i N o w o s i e l s k i e g o [14].
W 1966 r. zostało zorganizow ane w P o znaniu przez K o m itet G lebo znaw stw a i Chem ii R olnej PA N I K o n w ersato riu m [20] pośw ięcone b a d a niom m ikroelem entó w w glebach i roślinach.
W bieżącym ro ku planow ane jest II K o n w ersato riu m z tego zakresu. P row adzone w Polsce badania n ad m ik ro elem en tam i (tab. 1) m ają dość szeroki zakres: od fizjologicznej ro li m ikro elem entó w w roślinie, przez zaw artość m ikroelem entów w m ate ria le ro ślin n y m i w pływ naw ożenia na
T a b e l a 1 L ic zb a opublikowanych w p o sz cz e g ó ln y c h la ta c h p ra c związanych z zagadnieniem mikroelementów
Number o f works p u b lis h e d i n p a r t ic u l a r y e a r s , con n ected w ith tr a c e ele m e n ts problem
Rok Tear Ogółem T o ta l R ozp oczęto b ad an ia nad: I n v e s t i g a t i o n s on: Rok Year Ogółem T o ta l R ozp oczęto bad ania nad: I n v e s t i g a t i o n s on: do 1950 20* Un, Cu, B, T i I9 6 0 23 V, Ba 1951 4 1961 20 B r, A s, Cd 1952 13 Mo, Co 1962 18 L i , Sn , Ag, B i 1953 7 1963 27 1954 13 Zn, Fe 1964 34 1955 11 1965 33 1956 15 P , J , Ni 1966 25 1957 5 1967 11 1958 13 Cr 1968 3 4 1959 10 Pb, U
* Bez u w z g lę d n ie n ia dośw iadczeń z nawożeniem siarczanem m ied zi na g le b a c h to r fo w y c h , o g ło s z o nych w wydawanych w Puławach w la t a c h 1927-1937 "Pracach d ośw iad czaln ych oraz sprawozdaniach, z d z i a ł a l n o ś c i zakładów dośw iadczalnych"
E x clu d in g th e ex p erim en ts on copper su lp h a te f e r t i l i z a t i o n on p e a t s o i l s , p u b lis h e d and e d it e d a t Puławy i n 1927-1937 i n th e "Experim ental works and r e p o r t s on th e a c t i v i t y o f e x p e rim e n ta l s t a tio n s "
plon roślin, do prac in w e n ta ry zu ją c y ch zaw artość m ikroelem entów
w glebach.
N ajm niej je st p rac tra k tu ją c y c h o fizjologicznej roli m ikroelem entów i o ich w pływ ie na plony w dośw iadczeniach nawozowych. N aw iasem m ówiąc, te ostatn ie p race nie b yły u nas skoordynow ane.
Nie uw zględniam y tu p u b lik acji dotyczących b adań nad m ik ro elem en tam i z zakresu p ro d u k cji zw ierzęcej.
P ra ce nad zaw artością m ikroelem entów w m ate ria le ro ślinnym pozw a lają w p ew nym stopniu na sch arak teryzo w an ie pod ty m w zględem b a d a nych w Polsce roślin. Podobnie bad ania o c h a ra k te rz e in w e n ta ry za c y jn y m pozw alają na ocenę zaw artości m ikroelem entów w naszych glebach.
N iestety, b adania te m ają bardzo często tę w adę, że poszczególne p ie r w iastk i oznaczane b y ły p rzy użyciu różnych rozpuszczalników . Oznaczono więc tzw. form y ogólne, rozpuszczalne w m niej lub w ięcej stężonych k w a sach i w różnych roztw orach. U tru d n ia to porów nyw anie uzyskanych w y ników. Pod ty m w zględem n a stę p u je już jed n a k pew na popraw a dzięki p row adzeniu bad ań m etodycznych n ad oznaczaniem m ikroelem entów .
T rzeba tu jeszcze dodać, że w iele p rac in w en tary zacy jn y ch , prow adzo nych w Polsce nad m ikroelem en tam i, zm ierza do znalezienia pow iązań m iędzy zaw artością m ikroelem entów a in ny m i cecham i badanych gleb.
Z p u n k tu w idzenia prakty czn eg o nasz dotychczasow y dorobek w za k resie naw ożenia m ik ro elem en tam i je s t bardzo skrom ny. U w zględniając nasze m ożliwości k adrow e i a p a ra tu ro w e byłoby chyba rzeczą słuszną
208 К. Boratyński i in.
skoncentrow anie bad ań z tego zakresu w określonych k ieru nk ach. W stęp do w yty czen ia ty ch k ieru nkó w stanow ić m oże podsum ow anie w yników dotychczasow ych badań. K ie ru ją c się tą p rzesłanką przed staw iam y w n i niejszej p u b lik acji w y niki bad ań przeprow adzonych w Polsce w odniesie n iu do poszczególnych m ik ro pierw iastkó w z podaniem pełnej, ja k sądzi m y, b ib lio g ra fii2.
Nie uw zględniliśm y w niej opracow ań podsum ow ujących w y n ik i badań autorów obcych, z k tó ry c h należy w ym ienić prace N o w o t n y - M i e - c z y ń s к i e j [11, 15, 16] o roli fizjologicznej i znaczeniu m ikroelem en tó w dla roślin, M a j e w s k i e g o [5] o w y m aganiach p okarm ow ych roślin i potrzebach naw ożenia m ikro elem en tam i, M a j e w s k i e g o [2, 3, 4] i Ś w i ę c i c k i e g o [17, 18] o borze, N o w o s i e l s k i e g o [13] o m an ganie i W o j t c z a k a [19] o m iedzi oraz opracow ane w ram ach prac Ze społu M ikroelem entów PTG w stęp n e przepisy oznaczania d ostępnych form n iek tó ry ch m ikroelem entów w glebach [1].
LITERATURA
[1] L i w s k i S., K a b a t a A., N o w o s i e l s k i O., S t a r e k R., Z i ę t e c - k а M.: Metody oznaczania dostępnych m ikroelem entów w glebach. Wyd. PTG,
1966.
[2] M a j e w s k i F.: Post. Nauk roi., 1956, nr 2, s. 47. [3] M a j e w s к i F.: Post. Nauk roi., 1957, nr 5, s. 13. [4] M a j e w s к i F.: Post. Nauk roi., 1957, nr 3, s. 31. [5] M a j e w s к i F.: Rocz. glebozn., t. 10, 1961, z. 1, s. 215.
[6] M a k s i m ó w A.: M ikroelem enty i ich znaczenie w życiu roślin i zwierząt. Warszawa 1947, t. 2, Wyd. Inst. Nauki i Oś. roi. przy Z.S.CH.
[7] M a k s i m ó w A.: M ikroelementy i mikronawozy. Warszawa 1949, PIWR. [8] M a k s i m ó w A.: M ikroelem enty i ich znaczenie w życiu organizmów. War
szawa 1954, PWRiL.
[9] M a k s i m ó w A.: M ikroelementy w rolnictwie. Warszawa 1955, PWRiL. [10] M a k s i m ó w A.: Rocz. glebozn., t. 9, dod., 1960, s. 27.
[11] M i e c z y ń s k a - N o w o t n y A.: Kosmos, 1954, z. 4 (9), s. 389. [12] M u s i e r o w i c z A.: Rocz. glebozn., t. 9, 1960, dod., s. 1. [13] N o w o s i e l s k i O.: Rocz. glebozn., t. 7, 1959, z. 1, s. 139. [14] N o w o s i e l s k i O.: Rocz. glebozn., t. 9, 1960, dod. s. 41. [15] N o w o t n ó w n a A.: Prz. Dośw. roi., t. 1, 1938, nr 4, s. 152.
[16] N o w o t n y - M i e c z y ń s k a A.: Post. Nauk roi., 1960, nr 4, s. 138.
[17] S w i ę с i с к i W. C.: Bor w w ażniejszych glebach różnych regionów natural nych Polski. Dział Wyd. SGGW, Warszawa 1963.
[18] Ś w i ę c i c k i C.: Rocz. Nauk roi., t. 111-D, 1964, s. 154. [19] W o j t c z a k L.: W szechświat, 1955, z. 5, s. 141.
[201 Materiały z Konwersatorium poświęconego badaniom m ikroskładników w gle bach i roślinach. Kom. glebozn. i Chem. roi. PAN, Lublin 1967.
2 W tym m iejscu pragniem y podziękować K ierownikom katedr, instytutów i stacji chem iczno-rolniczych, którzy nadesłali nam wykazy opublikowanych prac, a także w w ielu przypadkach ich odbitki.
Z agadnienie w p ły w u bo ru na zjaw iska fizjologiczne zachodzące w ro ślin ach p rzew ija się w całym szeregu opublikow anych prac. Na p o d staw ie lite ra tu ry zagranicznej i polskiej M a j e w s k i [52] om ówił rolę fizjolo giczną b o ru w roślinie.
К o t e r [36, 37] w oparciu o w ieloletnie dośw iadczenia w azonow e z k il kom a roślin am i w yprow adza n astęp u jące w nioski: b o r w p ływ a na u a k ty w nienie katalazy , b ra k b o ru pow oduje zanikanie stożka w zrostu u ro ślin i b ra k przem ieszczania asym ilatów z liści do innych części rośliny. B ada nia anatom iczne w ykazały, że w roślinach bezborow ych nie w y k sz tałc ają się ru rk i naczyniow o-sitow e, a słupek i p y ln ik i w y k azu ją daleko idącą d e form ację. A u to r stw ierdził rów nież bardziej ekonom iczne gospodarow anie składnikam i odżyw czym i przez ro ślin y dostatecznie zaopatrzone w bor.
Na te n o statn i m o m en t zw raca rów nież uw agę S t a r e k [97], p o d k re ślając jeszcze w pływ bo ru na gospodarkę w odną roślin. A utor p rzy p u sz cza, że bor działa pośrednio na pobieran ie składników pokarm ow ych i w o dy przez w pływ na w zrost sy stem u korzeniow ego i p rzy ro st m asy części nadziem nych. T en sam a u to r [98] bad ał zm iany anatom iczne w ierzchołków łodyg słonecznika, w yhodow anego w w azonow ych k u ltu ra c h piask ow ych bez d o d atku i z dodatkiem boru. W p rze k ro ju poprzecznym błon kom órko w ych z roślin pozbaw ionych b o ru nie stw ierdzono s tru k tu ry m ik ro fib ry l- nej lub ty lko rzad k ą ich siatkę, n ato m iast w soku kom órkow ym zaobser w ow ano obecność licznych silnie zaczernionych agregatów nie zid en ty fi kow anych su bstancji.
W pierw szych polskich dośw iadczeniach w egetacy jn y ch z bo rem T e r l i k o w s k i i M i ł k o w s k i [107] stw ierdzili, że spośród szeregu b a d a nych ro ślin n ajw rażliw sze na naw ożenie borem okazały się ty to ń i pom i dory. R ośliny m otylkow e p rzy b ra k u b o ru nie w y tw a rz ały nasion, a ilość brodaw ek korzeniow ych u w ielu roślin w y raźn ie w zrastała pod w p ły w em naw ożenia ty m składnikiem .
W dośw iadczeniu w azonow ym B l e i m i J a ź w i e r s k a - S l u s a r - c z у к [9] stw ierdzili, że b ra k b o ru w y raźn ie w p ły n ął na zm niejszenie za w artości k u m a ry n y w n ostrzyku. A u to rzy w p racy sw ej w y su w ają w stę p ną hipotezę roboczą, dotyczącą ro li b o ru w pow staw aniu k u m ary n y .
W o j c i e c h o w s k i i P r z y b y l s k a [114] donoszą, że bo r wpływai na szybszy w zrost korzeni gorczycy prow adzonej na nieco zm odyfikow anej pożywce H ellriegela. Z kolei D o m a ń s k i [27] stw ierdził, że m oczenie sadzonek w ierzb w roztw orze H 3B 0 3 nie w płynęło na pow staw anie k o rzen i.
2 1 0 К. Boratyński i in. T a b e l a 2 Zawartość boru w r o ś li n a c h Boroń c o n te n t i n p la n te R o ś lin y - P la n ts ppm P o z y c ja l i t e r a t u r y Item s o f l i t e r a t u r e 1 2 3 Zbożowe - C e re a ls ż y to - z ia r n o - rye - g r a in 0 , 7 - 3 ,0 19 słoma straw 0 , 3 - 6 ,5 1 9 , 106 p s z e n ic a - z ia rn o - wheat - g r a in 0 , 4 - 5 ,6 19 słoma straw 0 , 1 - 8 ,2 106 jęczm ień - zia rn o - b a r le y - g r a in 0 ,2 106 słoma straw 0 ,3 106 ow ies - z ia rn o - o a t s - g r a in 1, 6- 3 2 ,0 1 0 , 19 słoma straw 3 ,6 - 2 6 ,0 1 0 , 19 gryka - z ia r n o - buckwheat - g r a in 1 7 ,0 - 2 8 ,0 10 słoma straw 2 8 ,0 - 3 5 ,0 10
Okopowe - Root crop s
burak cukrowy - l i ś c i e - sugar b e e t - l e a v e s 8 , 6 - 5 9 ,4 3 0, 80
k o r z en ie r o o ts 3 , 4 - 5 ,0 z iem n ia k i - ł ę t y - p o t a t o e s - s t a l k s 1 3, 0 - 1 5 ,0 58 l i ś c i e l e a v e s 1 8 ,0 - 2 6 ,0 58 m iąższ tu b e r f l e s h 6 , 0 - 7 ,0 58 ob ierzy n y p e e lin g s 1 7, 0 - 2 5 ,0 58 bulwy tu b e r s 1 4 ,0 106 bulwa - k łę b y - p o ta to - tu b e r s 4 ,1 4 105 l i ś c i e le a v e s 2 3 , 0 105 Przemysłowe - I n d u s t r i a l cro p s
rzepak ja r y - z ia rn o + słom a - summer rape - seed + straw 1 1 ,0 - 2 6 ,0 40
s ło n e c z n ik - su n flo w er 1 6 ,0 - 3 3 ,4 100
g o r cz y c a - słom a + z ia r n o - m ustard - straw + seed 1 0 ,0 106
chm iel - hop
pędy boczne - l a t e r a l sh o o ts 2 2 ,3 - 2 5 ,4 65
pędy główne - main sh o o ts 3 0 ,3 - 3 1 ,8 65
j
Motylkowe - Lecumes
p e lu sz k a - z ia rn o - f i e l d p ea - g r a in 2 6 ,0 - 2 8 ,0 10
słom a straw 4 8 ,0 - 8 8 ,0 10
k o n iczy n a łąkowa - red c lo v e r 3 ,3 8 - 1 6 ,9 28
k o n iczy n a b i a ł a - w h ite c lo v e r 2 ,1 - 1 5 ,1 28
bob ik - z ia r n o + słom a - h orse bean - g r a in + straw 7 ,2 - 2 6 ,2 40
bób - broad bean 2 ,0 106
groch - pea 1 ,8 106
łu b in - lu p in e 1 ,4 - 106
lę d ź w ia n - z ie lo n a masa - p ea v in e - g reen m atter 1 7 ,0 - 3 7 ,0 10
Cod. t a b e l i 2
1 2 3
Warzywne - V e g e ta b le s
pomidory - ł ę t y - tom atoes - s t a l k s
owoce - f r u i t s
kap usta - cabbage
1 4 ,0 1 ,0 1 5, 0- 2 1 ,0 106 106 58 Trawy - G rasses kłosów ka w e łn is ta - meadow s o f t g r a s s m i e t l i c a b ia ł a - c re e p in g b e n tg ra ss śm ia łek darniowy - t u f t e d h a ir g r a s s k ostrzew a łąkowa - meadow fe s c u e
r a jg r a s - z ie lo n a masa - r y e g r a s s - green m atter mozga tr z c in o w a ta - r eed canary g r a ss
w yczyn iec łąkowy - meadow f o x t a i l kupkówka p o s p o lit a - c o c k sfo o t tym otka łąkowa - tym othy ko strzew a czerwona - red fe s c u e w ie c h lin a łąkowa - meadow b lu e g r a s s w ie c h lin a zw yczajna - common b lu e g r a s s tomka wonna - sw eet v e r n a lg r a ss więzówka b ło tn a - european meadowsweet traw y różne - o th e r g r a s s e s sia n o - hay 0 ,7 5 - 3 0 ,5 0 ,8 5 3 ,6 0 -1 4 ,7 5 1 ,5 8 - 1 1 ,6 0 3 . 0 - 2 4 ,0 5 , 8 - 7 ,8 4 . 5 - 8 ,5 4 . 5 - 5 ,8 2 . 5 - 5 ,5 5 . 0 - 1 1 ,6 3 . 6 - 7 ,8 3 .6 - 1 0 ,0 3 , 2 - 4 ,4 3 5 ,2 - 4 5 ,7 1 . 0 - 1 4 ,0 2 . 0 - 5 1 ,1 28 28 28 3 , 2 8 , 45 10 45 3 , 45 45 45 45 3 , 45 45 45 45 3 4 , 109 3 , 2 8 , 3 4 , 4 5 , 46 Chwasty - Weeds tu rz y c e - sed g es ja sk r y - c ro w fo o ts
szczaw zwyczajny - common dock babka la n c e to w a ta - spearhead p la n ta in skrzypy - h o r s e t a i l s
o s t y - t h i s t l e s
chw asty różne - o th er weeds
0 , 8 - 1 6 ,5 1 1 ,6 -2 8 ,3 1 8 .3 - 2 7 ,5 1 8 .3 - 2 1 ,2 9 ,8 - 2 6 ,8 2 4 ,0 - 3 8 ,8 1 1, 2 - 3 2 ,6 2 8 , 3 4 , 4 5 , 109 4 5 , 109 45 45 3 4 , 45 34 3 4 , 109 Inne - O ther p la n ts
sadzonki w ierzb - w illo w c u t li n g s 3 , 3 - 5 ,4 27
Oznaczaniem zaw artości b o ru w ro ślin ach polow ych zajm ow ało się w ie lu autorów . T e r l i k o w s k i i N o w i c k i [106] oznaczyli jego zaw ar tość w różny ch roślinach u p raw n y ch , L i w s k i [45] i G a ł c z y ń s k a [28] u w ielu ro ślin bagienn y ch i łąkow ych, B o r a t y ń s k i i R o s z y - k o w a [10] w m otylkow ych, G u t m a ń s k i [30] w b u rak a c h cukrow ych a M i c i ń s k i , C z e k a l s k i i K o c i a ł k o w s k i [65] w chm ielu.
L i w s k i bad ał [46] zaw artość b o ru w poszczególnych ro ślin ach łąk o w ych. Stw ierdził, że ro śliny jedn oliścienn e zaw ierały m niej b o ru od d w u liściennych, a o zaw artości w nich tego skład nika decydow ały nie ty lko w łaściw ości roślin i gleb, ale rów nież w a ru n k i k lim atyczne i okres sprzętu.
M o r a c z e w s k i [69] w dośw iadczeniach poletkow ych na torfow isku stw ierdził, że naw ożenie b orem w pływ a na zw iększenie jego zaw artości 14*
2 1 2 К. Boratyński i in.
w sianie i w torfie, nie w p ły w a n ato m iast w sposób isto tn y na w y k o rzy stan ie m akroskładników .
M a k s i m ó w i L i w s k i [59] oraz K r a u z e [38, 39] w dośw iad czeniach w azonow ych z rajg rasem , koniczyną czerw oną, ty m o tk ą i in ny m i roślin am i na podłożu torfo w y m stw ierdzili k o rzy stn y w pływ naw ożenia borem (szczególnie w połączeniu z naw ożeniem m iedzią). To k o rzy stn e działanie przejaw iało się w zwyżce p lonu ra jg ra su i plonu ziarn a rzepaku. Pod w pływ em naw ożenia w zrosła zaw artość b o ru w roślinach.
B rak je s t zgodności poglądów co do działania bo ru na lucernę. M i e - с z y ń s к a [67] stw ierd ziła bardzo k o rzy stn y w pływ bo ru na plony lu c e r ny (o 20% wyższe) i ziarn a (2 raz y wyższe). D ośw iadczenia M o d z e l e w s k i e j - J e l i n o w s k i e j [68] w żadnym p rzy p ad k u nie potw ierdziły ty ch obserw acji.
N aw ożenie borem (łącznie z w apniem ) łu b in u żółtego w dośw iadcze niach w azonow ych, przeprow adzonych przez N o w o t n ó w n ę [88], spo w odow ało ogólną zw yżkę plonu, a w bardzo w y d a tn y sposób p lonu ziarna. Na k om binacjach z bo rem stw ierdzono w zrost zaw artości N i К oraz a lk a loidów w ziarnie. D okarm ian ie pozakorzeniow e borem przeprow adzone w dośw iadczeniach polow ych przez B u r c z y k a i S u l i n o w s k i e g o [16] na trzech g atu n k a c h łubinu: białego, w ąskolistnego i żółtego, w y k aza ły b rak istotnego w pływ u tego zabiegu na plony, z w y ją tk ie m łu b in u b ia łego. W cyklu dw u letn ich dośw iadczeń, w jed n y m ro k u bor spow odow ał w zrost plonów ziarna o 15%, w ro k u zaś n astęp n y m nie w y w a rł żadnego w pływ u.
W dośw iadczeniach polow ych T u c h o ł k i , S z u k a l s k i e g o
i K u k u r e n d y [112] bor zastosow any n a glebach w apnow any ch w y w ierał k o rzy stn y w pływ na w zrost i rozwój rzep ak u i bobiku. N a glebach kw aśn ych i ubogich w te n składn ik jego stosow anie nie daw ało dodatniego efektu.
Z apraw ienie borem nasion w y k i ja re j w dośw iadczeniach K o r o h o - d y i M i l c z a r k a [35] nie dało pozyty w n ych rezultatów . W edług B a r s z c z a k a i F ą f a r y [6] m oczenie nasion w roztw orze b o raksu m oże zabezpieczyć w różnym procencie zapotrzebow anie ro ślin na te n składnik; i ta k p otrzeby koniczyny w 2,2%, lu ce rn y w 9,8%, peluszki w 40,9%, jęczm ienia w 165,5%. Z aw artość b o ru w nasionach m ożna pod wyższyć, zdaniem S z u k a l s k i e g o [102], przez naw ożenie ro ślin ty m składn ik iem (lucerna, bobik, owies, jęczm ień). W yższa zaw artość b o ru w pływ a k o rzy stn ie na siłę kiełkow ania nasion ro ślin m otylkow ych i owsa.
G ó r s k i [29] nie stw ierd ził w dośw iadczeniach w azonow ych k o rzy st nego działania b oru na plony jęczm ienia. Bobik n a kom binacjach z borem był jed n ak w m niejszym stop n iu atak o w an y przez m szyce, m iał w ięcej brodaw ek, w y dał w yższe plony.
M a ł y s o w a [63] oraz L i t y ń s k i i K a c z k o w s k a [44] nie stw ierd zili dodatniego działania b o ru na plon i skład chem iczny soi. W yż sze daw ki w ręcz ham ow ały rozw ój, co w k onsekw encji pow odow ało obniż kę plonu.
W dośw iadczeniach w azonow ych badano w pływ b oru na rozw ój i plo
ny tyto n iu. Z agadnienie to opracow yw ali: M a t u s i e w i c z [64],
U z i a k , M a r z e c i S t r z e l e c [113] oraz L i s [43]. W edług jed n y ch auto rów b ra k b o ru pow odow ał obniżkę plonu i n ik o ty n y w roślinach, co je st p rzeciw staw n e w ynikom inn ej p rac y [64]. O ile roślin y ty to n iu były bardzo w rażliw e na w ysokie stężenie b o ru stosow anego dolistnie, o ty le w y kazyw ały znaczną to le ran c ję p rzy stosow aniu go do gleby.
Stosunkow o dużo dośw iadczeń przeprow adzono w Polsce z roślinam i okopowym i. I ta k naw ożenie b orem zw iększało plon ziem niaków i polep szało ich jakość (w zrost zaw artości skrobi o 1-2% ), donosi o ty m w sw ych p u b lik acjach N o w o t n ó w n a [89]. P rz y niskim poziom ie naw ożenia i niskiej w ilgotności na glebach m ało żyznych naw ożenie borem w ilości 18 kg bo rak su na ha m oże działać w ręcz szkodliw ie. N i k l e w s k i i T w a r ó g [82] nie stw ierd zili w sw ych dośw iadczeniach polow ych, aby naw ożenie bo rem w płynęło na zw yżkę plonu ziem niaków , owsa, żyta i pszenicy. Rów nież T r z e c k i i S t r a s b u r g e r [Ю8] stosując bo r do listn ie stw ierdzili, że d aw ka w w ysokości stosow anej do gleby działała to ksycznie na ziem niaki, daw ka niższa n ato m iast (zbliżona do potrzeb p o k a r m ow ych roślin) nie działała tru jąco , ale też nie spow odow ała różnic w plo nie i skrobiow ości ziem niaków .
T a b i n [105] przeprow adził dośw iadczenia w azonow e z bulw ą, naw o żąc ją różnym i daw kam i boru. Stw ierdził, że m ałe daw ki w p ły w ały ko rzy stn ie na p lon bulw y. D aw ki tego m ik ro elem en tu do pew nej granicy w p ły w ały na zw iększenie zaw artości w itam in y С i k a ro te n u w zielonych liściach bulw y, ja k rów nież na zm niejszenie w spółczynnika tra n sp ira cji.
Ilościowo n ajw ięcej dośw iadczeń przeprow adzono z b u rak a m i cuk ro w ym i. W b adaniach N o w i c k i e g o [83, 84, 85, 86] bor pow odow ał isto t ne zw yżki plonów korzeni i zaw artości cukru, szczególnie na glebach o od czynie słabo zasadow ym w lata ch o m niejszej wilgotności. P o tw ierd za to w sw ych dośw iadczeniach polow ych L a c h o w s k i [47, 48, 50]. Jego zda niem , naw ożenie bo rem b u rak ów cu krow ych w w ysokości 20 kg bo rak su na ha pow odow ało zw yżkę plonu o 6,8%, a liści o 7,8%. N aw ożenie bo rem nie w pływ ało w sposób isto tn y na plo n y roślin następczych. D zięki n a w ożeniu borem w w ysokości 30 kg b o rak su na ha M y s z k a [77, 80] uzyskała rów nież zw yżki plonu korzeni w granicach 4-4 2% oraz liści 7 - -6 2 % . N a naw ożenie borem reag o w ały głów nie gleby o odczynie w yższym od pH 6,8, jeżeli w w a rstw ie ornej zaw ierały poniżej 0,6 ppm B, a w pod glebiu poniżej 0,35 ppm B. N aw ożenie bo rem powodow ało cofanie się
zgo-214 К. Boratyński i in.
rżeli liści sercow ych (w n iek tó ry ch dośw iadczeniach nie u w szystkich ro ś lin). Podobne obserw acje poczyniła N o w o t n ó w n a [87] w dośw iad czeniach w azonow ych, a w dośw iadczeniach polow ych M i c z y ń s k i [66]
oraz K w i a t o ń [41,42].
N aw ożenie borem b u rak ów ćw ikłow ych w dośw iadczeniach w azono w ych przeprow adzonych przez M a j e w s k i e g o i J a n i s z e w s k ą [53] nie w płynęło na zw yżkę plonu. Podobnie reagow ała w ty ch dośw iad czeniach gorczyca. O bjaw y niedoboru В w ystępow ały u buraków w ów czas, gdy jego całkow ita zaw artość w suchej m asie plonu w ynosiła poniżej 15 ppm . Z daniem M a k s i m o w a [57], w b u rak a c h ćw ikłow ych bor gro m adzi się głów nie w liściach, w k orzeniach n ato m iast zaw artość jego je s t stała i stosunkow o niska.
J a k rela cjo n u je L a c h o w s k i [49], naw ożenie bo rem cykorii w do św iadczeniach polow ych w płynęło k o rzystn ie na plony korzeni i z a w a r tość suchej m asy.
W szeregu dośw iadczeń przew ażnie w azonow ych badano w pływ boru n a pom idory. M a j e w s k i i M a j e w s k a [54, 55] oraz ci sam i au to rzy w raz z J a n i s z e w s k ą [56] stw ierdzili, że p rzy niedo stateczny m zaopa trz e n iu w bor nie następow ało n o rm alne zaw iązyw anie i w yk ształcanie owoców. U m iarkow ana d aw ka pow odow ała w yższą zaw artość suchej m asy i cukrów bezpośrednio redu k u jący ch . W yższy plon pom idorów pod w p ły w em naw ożenia borem uzyskano na glebie bielicow ej zw apnow anej oraz na glebie m urszow ej bez i z dodatkiem w apna.
R u s z k o w s k a i Z i n k i e w i c z [94, 95] donoszą o w zroście z aw ar tości w itam in y С w owocach pom idorów pod w pływ em naw ożenia borem , co potw ierd za w sw ej p racy W r ó b l e w s k a [115]. Oprócz tego W ró blew ska tw ierdzi, że na kom binacjach naw ożonych В nie uzyskano co p raw d a zw yżki plonów, ale w zrósł p ro cen t owoców zdrow ych, niepopęka- nych.
N o w o t n y - M i e c z y ń s k a i W r ó b l e w s k a [90] uw ażają, że rośliny pom idorów są szczególnie w ym agające w sto su n k u do boru. S t a r e k [96] stw ierdził bardzo silny w p ły w b o ru na roślin y w czasie kw itnien ia. O bjaw y b ra k u b o ru w y stę p u ją p rzy różnych jego z aw arto ś ciach w roślinach. W większości p rzypadków jed n a k zaw artość 2 m g bo ru w 100 g suchej m asy w yw ołu je zew nętrzn e objaw y jego b rak u . P rz y gło dzie borow ym zaobserw ow ano zm niejszoną zaw artość w ody w roślinach. M y s z k a [75, 76] w przeprow adzonych dośw iadczeniach z kap u stą, sałatą i fasolą stw ierdziła rów nież, że naw ożenie В podw yższa w nich za w artość w itam in y C. Z w yżki w kapuście i fasoli b y ły istotne, n ato m iast w sałacie, aczkolw iek sięgające 26%, leżały w granicach błędu.
W dośw iadczeniach w azonow ych i polow ych na glebach torfow ych w pływ b o ru na szereg roślin w arzy w n y ch b a d a li M a k s i m ó w i C h r o
-b o c z e k [58]. A uto rzy stw ierdzili, że -bor nie w pły w ał na kap ustę, na plony ziem niaków i plony b u rak ó w ćw ikłow ych (praw dopodobnie w sk u tek
przesuszenia w a rstw y w ierzchniej).
N aw ożenie ty m m ik ro elem en tem w pływ ało korzystnie na jakość róż kalafiorów . W dośw iadczeniach w azonow ych nie stw ierdzono dodatniego w p ływ u bo ru na b u ra k i ćwikłow e, m arch ew oraz cebulę.
P u d e l s k i [92] badał w dośw iadczeniach szklarniow ych na podłożu z to rfu w ysokiego reak cję na naw ożenie borem rozsady sałaty, kalafiorów , ogórków i pom idorów . D odatnie w y n ik i dało jed yn ie naw ożenie rozsady sałaty.
O dnotow ać jeszcze należy p u blikację N a t a n s o n a [81], w k tó rej a u to r om aw ia objaw y b ra k u boru u roślin i podaje stosow ane daw ki. N a- tan so n dzieli rośliny na 3 grupy: znoszące duże daw ki boru, w rażliw e i b a r dzo w rażliw e na nad m iar tego składnika. B o r y s w sw ych p racach [11, 12, 13, 14] om aw ia zagadnienie odporności ro ślin na choroby i pasożyty, opierając się w głów nej m ierze na p racach autorów obcych. W badaniach w łasnych w ykazał k o rzy stn y w pływ bo ru na ciężar pędów brzoskw iń.
Z aw artość i zachow anie się boru w glebach było przed m io tem z a in te resow ań w ielu autorów (tab. 3).
Prow adzone p race badaw cze dotyczyły zarów no zaw artości b oru całko w itego w glebach (oznaczonego w stopach), jak jego form rozpuszczalnych w różnych kw asach i w gorącej wodzie. B adania te zapoczątkow ane zo sta ły na szerszą skalę przez M usierowicza.
Z aw artość całkow ita bądź zaw artość form rozpuszczalnych w silnych kw asach była przedm iotem bad ań M u s i e r o w i c z a [70] w raz z R u - t e m [73] i Ś w i ę c i c k i m [74], S w i ę с i с к i e g o [104] G a ł с z y ń - s к i e j [28] i P i o t r o w s k i e j [91] w glebach m ineralny ch. W glebach torfow ych bad ania tak ie prow adzili M a k s i m ó w , O k r u s z k o i L i w s k i [60, 61, 62] oraz B a s z y ń s k i i w sp ółautorzy [7].
A u to rzy stw ierdzili, że w a rstw y w ierzchnie są często uboższe w bor od w a rstw głębiej położonych, istotn ej zależności jed n a k nie stw ierdzono. W badan iach stra ty g ra fic zn y c h gleb torfow y ch nie stw ierdzono rów nież zależności w ystępow ania bo ru od głębokości i stopnia rozk ładu torfu.
Bor rozpuszczalny w w odzie oznaczało w ielu autorów , w różnych ty pach gleb. M u s i e r o w i c z i w spółautorzy [71, 72, 74] p rzebad ali gleby w ojew ództw łódzkiego i w arszaw skiego. N ajuboższe w bor rozpuszczalny w wodzie okazały się n iek tó re ręd ziny i gleby bielicow e, n ajb ardziej zasob ne nato m iast — czarne ziem ie i gleby torfow e. Ta form a b oru stanow i od 0,6 do 3,5% zaw artości całkow itej. A utorzy su gerują, że ilość bo ru roz puszczalnego w w odzie zależna jest, m iędzy innym i, od odczynu gleby, zaw artości w apnia i próchnicy, jak rów nież od w ilgotności.
216 К. Boratyński i in. T a b e l a 3 Zawartość boru w g le b a c h Boron c o n te n t i n s o i l s Gleby - S o i l s Głębo kość Depth cm ppm P o z y c ja l i t e r a t u r y Item s o f l i t e r a t u r e 1 2 3 4
C a łk o w ita , bez p od an ia metody - T o t a l, d is r e g a r d in g method
B ie lic o w e - P o d z o lic s o i l s 0 -2 0 8 ,0 0 -5 3 ,8 0 2 8 , 91 < 2 0 4 ,2 5 - 7 6 ,0 0 2 8 , 91 Brunatne - Brown s o i l s 0 -2 0 3 ,6 5 - 7 3 ,0 0 2 8 , 91 , 104 < 2 0 6 ,1 0 -1 5 3 ,5 0 2 8 , 9 1 , 104 Czarnoziemy - Chernozems 0 -2 0 3 5 ,0 0 -4 4 ,0 0 91 < 2 0 2 8 ,0 0 -4 7 ,5 0 91
Czarne ziem ie - B lack e a r t h s 0 -2 0 2 ,6 6 -3 1 ,7 0 28
< 2 0 1 ,5 5 - 1 9 3 ,5 0 28 Torfowe - P e a t s o i l s 0 -2 0 3 ,0 0 - 3 7 ,0 0 7 , 2 8 , 62 < 2 0 0 ,7 5 - 4 0 ,0 7 , 2 8 , 62 Torfowe - P e a t s o i l s 15 -4 0 7 ,0 - 1 1 ,5 60 < 4 0 7 ,0 - 2 5 ,0 60 Torfowe - P ea t s o i l s 1 0 - 5 0 2 ,0 - 1 4 ,0 61 < 50 8 ,0 - 4 4 ,0 61
O kreślona za pomocą stopów - D eterm ined by m e ltin g
B ie lic o w e - P o d z o lic s o i l s 0 -2 0 6, 0 - 3 2 ,0 7 4 , 104
< 2 0 1 , 0 - 3 7 ,0 7 4 , 104
Czarne ziem ie - B lack e a r t h s 0 -2 0 7 ,0 - 3 2 ,0 7 4 ,
104-< 2 0 6 ,5 - 4 7 ,0 7 4 , 104 R ędziny - R endzina s o i l s 0 -2 0 1 7 ,0 - 4 8 ,0 7 4 , 104 < 2 0 1 6 ,5 - 5 6 ,0 7 4 , 104 Mady - A l l u v i a l s o i l s 0 -2 0 8 ,0 - 3 8 ,0 7 4 , 104 < 2 0 5 ,0 - 3 0 ,0 7 4 , 104 M ułowo-glejowe - S o d d y -g le y s o i l s 0 -2 0 5 ,0 - 2 4 ,0 104 < 2 0 3 ,0 - 2 1 ,0 104
W w yciągu stężonym HNO^ + H2 S04 -■ I n e x t r a c t o f hno5 + h2so4
B ie lic o w e - P o d z o lic s o i l s 0 -2 0 2 ,5 8 - 7 ,2 0 2 4 , 25
< 2 0 1 ,8 0 - 6 ,0 0 2 4 , 25
W w yciągu stężonym I^SO ^ - I n e x t r a c t o f c o n c eb tr a te d H2S0^
B ie lic o w e - P o d z o lic s o i l s 0 -2 0 1 , 3 - 5 ,3 73
R ędziny - Rendzina s o i l s 0 -2 0 3 ,4 - 1 3 ,0 73
T orf - P e a t 0 -2 0 5 ,5 - 3 3 ,1 73
L ess - L oess 0 -2 0 4 , 5 - 5 ,3 73
Gleby ś r e d n io z w ię z łe - Medium heavy s o i l s 0 -2 0 2 ,9 7 - 8 ,9 5 103 W w yciągu 20-procentowym HC1 I n e x t r a c t o f 20^ HC1
B ie lic o w e - P o d z o lic s o i l s 0 -2 0 0 ,4 - 1 6 ,0 7 4 , 104
< 2 0 0 ,4 - 2 4 ,0 7 4 , 104
Brunatne - Brown s o i l s 0 -2 0 5 , 0 - 2 0 ,0 104
< 2 0 5 ,0 - 2 2 ,4 104
Czarne ziem ie - B lack e a r t h s 0 -2 0 4 ,8 - 1 6 ,0 104
c .d . tabeli 3 1 2 3 * R ędziny - Rendzina s o i l s 0 -2 0 5 , 5 - 2 4 ,0 7 4 , 104 < 2 0 6 ,2 - 2 6 ,0 7 4 ,1 0 4 Mady - A l l u v i a l s o i l s U—20 4 , 0 - 6 ,0 7 4 , 104 < 2 0 4 ,0 - 1 0 ,0 7 4 , 104 M ułowo-glejowe - S o d d y -g le y s o i l s 0 -2 0 3 , 6 - 5 ,0 104 < 2 0 1 , 2 - 1 7 ,2 104
W w yciągu 10-procentowym HC1 - I n e x tr a c t o f lÖfo HCl Łąkowe na d n o teck ie - Meadow s o i l s i n th e
Noteć v a l l e y 0 -2 0 1 ,0 - 1 1 ,9 34
< 2 0 1 , 0 - 1 1 ,0 34
W w yciągu roztworem Barona I n e x t r a c t o f Baron s o lu t io n
B ie lic o w e - P o d z o lic s o i l s 0 -2 0 0 , 6 - 3 ,5 19
< 2 0 0 , 2 - 3 ,0 19
Brunatne - Brown s o i l s 0 -2 0 3 , 0 - 4 ,0 19
< 2 0 2 , 0 - 2 ,8 19
Czarne z iem ie - B lack e a r th s 0 -2 0 3 , 0 - 6 ,0 19
< 2 0 3 , 0 - 4 ,2 19
Gleby g ó r sk ie - Mountain s o i l s 0 -2 0 0 ,0 5 - 3 ,7 0 2
Gleby śre d n io z w ię z łe - Medium heavy s o i l s /
0 -2 0 0 ,0 1 - 0 ,7 1 103
W w yciągu gorącą wodą - met. B ergera i Truoga - I n h o t w ater e x tr a c t - B erger and Truog method B ie lic o w e - P o d z o lic s o i l s 0 -2 0 0 ,0 4 - 5 ,3 0 2 1 , 2 4 , 2 5 , 2 8 , 7 1 , 7 2 , 7 4 , 7 8 , 9 1 , 9 9 , 10 4 , 116 < 2 0 0 ,0 1 - 3 ,2 8 2 1 , 2 4 , 2 5 , 2 8 , 7 1 , 7 2 , 7 4 , 7 8 , 9 1 , 9 9 , 10 4 , 116 Brunatne - Brown s o i l s 0 -2 0 0 ,0 2 - 1 ,1 0 2 1 , 2 8 , 3 3 , 7 2 , 7 4 , 9 1 , 9 3 , 9 9 , 116 < 2 0 0 ,0 1 - 0 ,7 7 2 1 , 2 8 , 3 3 , 7 2 , 7 4 , 91 , 9 3 , 9 9 , 116
Czarne ziem ie - B lack e a r th 0 -2 0 0 ,0 4 - 2 ,2 0 2 1 , 2 8 , 3 3 , 7 1 , 7 2 , 7 4 ,
7 9 , 104, 116 < 2 0 0 ,0 4 - 2 ,1 1 2 1 , 2 8 , 3 3 , 7 1 , 7 2 , 7 4 , 7 9 , 104, 116 Czarnoziemy - Chernozems 0 -2 0 0 ,4 5 - 1 ,7 9 7 9 , 91 < 2 0 0 ,1 5 - 0 ,9 3 7 9 , 91 R ędziny - R endzina s o i l s 0 -2 0 0 ,1 4 - 1 ,0 9 7 1 , 7 4 , 7 8 , 7 9 , 104 < 2 0 0 ,0 6 —0 ,8 9 7 1 , 7 4 , 7 8 , 7 9 , 104 Mady - A l l u v i a l s o i l s 0 -2 0 0 ,0 6 - 1 ,7 3 2 1 , 7 2 , 7 4 , V 8 , 7 9 , 104, 116 < 20 0 ,0 1 - 1 ,4 0 2 1 , 7 2 , 7 4 , 7 8 , 7 9 , 104, 116
Mady i p ia s k i - A l l u v i a l s o i l s and sands 0 -2 0 0 ,0 6 - 0 ,3 2 71
Torfowe - P eat s o i l s 0 -2 0 0 ,1 7 - 1 ,0 2 74
T orfy - P e a ts 0 -2 0 0 ,1 0 - 5 ,1 4 2 8 , 116
< 2 0 0 ,1 1 -1 2 ,0 0 2 8 , 116
Bagienne - Boggy s o i l s 0 -2 0 0 ,2 9 - 2 ,8 5 71
M ułowo-bagienne - A l l u v i a l bog s o i l s 0 -2 0 0 ,2 1 - 0 ,7 9 72
M ułow o-błotne - A l l u v i a l muck s o i l s 0 -2 0 0 ,1 8 - 0 ,2 9 73
M ulowo-glejowe - S o d d y -g le y s o i l s 0 -2 0 0 ,0 6 - 0 ,4 0 104
< 2 0 0 ,2 0 - 0 ,4 0 104
L essy - L o esses 0 -2 0 0 ,2 3 - 1 ,9 3 7 8 , 79
< 20 0 , 0 9 - 0 ,6 8 7 8 , 79
218 К. Boratyński i in.
Zależności te potw ierdzili w sw ych pracach S z u k a l s k i i w spółau to rzy [103] w glebach pochodzących z ZD M ałyszyn i W ierzbno oraz M y s z k a [78, 79], badając typow e gleby W yżyny L ubelskiej. Szczególnie po d k reślają oni zależność zaw artości b o ru od składu m echanicznego gleby i zaw artości próchnicy. M yszka prow adząc obserw acje na kilkudziesięciu p lan ta cja c h b urakó w cukrow ych dochodzi do w niosku, że zaw artość poni żej 15 ppm w pow. s. m. ro ślin należy uznać za sta n deficytow y.
Rów nież pozostali autorzy: G a ł c z y ń s k a [28], Z e m b a c z y ń s k i i Ż m i g r o d z k a [116], C z u b a , S t r a h l i K a m i ń s k a [21] oraz C z u b a i Z a n i u k [22] zgodni są w sw oich spostrzeżeniach co do tego, że bor je st silnie skorelow any z zaw artością С organicznego, w m niejszym stopniu ze składem m echanicznym , a nie w y k azu je zależności od pH gleby. Nie stw ierdzono rów nież pow iązania m iędzy В całkow itym i В rozpusz czalnym w wodzie. Z aw artość tej o statniej form y boru zw iązana je st z ty pem gleb.
Z daniem P i o t r o w s k i e j [91], spośród gleb w ytw orzonych na les sach najbogatsze w rozpuszczalny w wodzie bor są czarne ziem ie i gleby b ru n atn e . R e i m a n n i K o c i a ł k o w s k i [93] bad ając w yługow ane gleby b ru n a tn e północnej części R ów niny K ościańskiej, K o c i a ł o w s k i i C i e ś l a [33] gleby różnych typów w ytw orzonych z glin zw ałow ych na W ysoczyźnie K ujaw skiej oraz K o c i a ł k o w s k i , C z e k a l s k i i B a l u к [34] gleby łąkow e doliny średniego biegu N oteci stw ierdzili niedo sta te k boru (w edług różnych norm p rzy ję ty c h przez poszczególnych a u to rów). C z e k a l s k i i K o c i a ł k o w s k i [19] w glebach pól u p raw n y c h w ojew ództw a poznańskiego stw ierd zili częściowo dodatnią zależność za w artości b o ru w glebie od części spław ialnych. N ajzasobniejsze w bor oka zały się m ady i czarne ziem ie, najuboższe gleby bielicow e.
G leby górskie w edług A n d r z e j e w s k i e g o , C z e k a l s k i e g o i K o c i a ł k o w s k i e g o [2] w niższych p a rtiac h zaw ierają m niejsze ilości boru rozpuszczalnego w bufo rze zalecanym przez B arona.
B adając zdolności ługujące różnych roztw orów na kolum nach glebo w ych K a b a t a - P e n d i a s [32] stw ierdziła, że w rędzinach roztw ory kw asu octowego i T am m a pow odow ały najw iększe u ru ch am ian ie m ik ro składników . Podobnym działaniem odznaczały się w odne w yciągi z m a te ria łu roślinnego, zaw ierające polifenole.
S t a r e k [100] p rzeprow adził dośw iadczenia w azonow e ze słoneczni kiem , w k tó ry c h na podstaw ie b o ru pobranego przez roślinę w ykazał, że w glebach m in eraln y ch e k strak cja w odą na gorąco usuw a praw ie cały do stęp n y dla roślin bor. Z gleb o dużej zaw artości С organicznego w oda eks tra h u je m niej boru.
Prow adzono rów nież b ad an ia nad w pływ em naw ożenia na zaw artość różnych form boru w glebie. I ta k D o b r z a ń s k i [23, 24, 25] p rzep ro
w adził b ad an ia na glebach lekkich, naw ożonych przez 40 la t obornikiem bądź naw ozam i m in eraln y m i. A u to r stw ierdził, że na poletk ach naw ożo nych obornikiem zaw artość В całkow itego, ja k i В rozpuszczalnego w w o dzie w y raźn ie w zrosła (z 0,08-0,13 ppm do 0,20-0,23 ppm ), czego nie stw ierdzono na p o letk ach naw ożonych naw ozam i m in e raln y m i (0,12- -0,15 ppm ).
T u c h o ł k a , C z e k a l s k i i W o j t o w s k a [110, 111] stw ierdzili, że po w prow adzeniu obornika do gleby m alała zaw artość В rozpuszczal nego, jed n a k po 30 dniach osiągała znów sta n w yjściow y. P ob ieran ie boru trw a jeszcze 4 lata od chw ili zastosow ania obornika. A u torzy zw racają je d nocześnie uw agę, że jed n o stro n n e naw ożenie N P K m oże doprow adzić do obniżenia zaw artości boru rozpuszczalnego w wodzie. P rzytoczone o bser w acje i poglądy Tuchołki i w spółpracow ników podziela w sw ej pracy B a r s z c z a k [5]. Jego zdaniem zaw artość В w roślinach zależna je st od ilości form d ostępnych w glebie, a zabieg w apnow ania zwiększa zaw artość boru rozpuszczalnego w wodzie w w a rstw ie ornej.
S t a r e k [99] w y raża odm ienny pogląd tw ierdząc, że w apnow anie zm niejsza ilości w olnego b o ru w glebie częstokroć w iążąc naw et bor roz puszczalny w wodzie. Je d y n ie rów noczesne zastosow anie w apnow ania i n a w ożenia borem prow adzi do w zro stu plonów. W w ielu przy p ad k ach w ap no w anie zm niejszyło zaw artość b o ru w roślinach. A u to r badał rów nież sorp- cję i desorpcję bo ru przez A120 3 Al(OH)3. Stw ierdził, że w odoro tlenek sor- bow ał w iększe ilości В niż tlenek. O u jem n y m w pływ ie w apnow ania na zaw artość w glebie boru rozpuszczalnego w buforze B arona donoszą rów nież A n d r z e j e w s k i , C z e k a l s k i i K o c i a ł k o w s k i [i],
O k orzy stn y m w pływ ie b o ru na procesy n itry fik a c y jn e w to rfa ch su row ych i am oniakow anych donosi w swej p rac y M а с i а к [51].
S t r z e m s k i [101] om ówił rolę bo rak su i nawozów boraksow ych na glebach lekkich.
Badano rów nież zaw artość b o ru w różnego ro d zaju w odach. C z e k a l s k i [18] szukając współzależności m iędzy zaw artością bo ru w glebach i w odach d renow ych stw ierdził, że stężenie bo ru w w odach ulega zm ianie w ciągu roku. N ajbogatsze b y ły w ody analizow ane w sierpniu, a n ajub oż sze w k w ietn iu. W ięcej boru zaw ierały w ody drenow e w y p ły w ające z gleb m in eraln y ch niż z gleb o dużej zaw artości su b stan cji organicznej. O kres trzech lat, w czasie k tó ry ch prow adzono badania, nie w p ły n ął na zm ianę zaw artości poszczególnych form b o ru w b ad any ch glebach.
B o r y s i S t r y j e w s k i [15] na p od staw ie dan ych lite ra tu ry omó w ili k ry te ria oceny wód stosow anych do naw odnień. Podobnie ja k inni, p rzy jm u ją, że zaw artość b o ru w tego ty p u w odach nie pow inna p rz e k ra czać 0,25 m g/l.
220 К. Boratyński i in.
Przeprow adzono rów nież oznaczenia zaw artości bo ru w w odach opado w ych. C h o j n a c k i [17] p rzy jm u je , że w raz z opadam i w 1967 r. do staw ało się do gleby 27,3 g b o ru w przeliczeniu na 1 ha.
W oparciu o analizę k ilk u se t pró b ek glebow ych z te re n u w oj. w roc ław skiego, w y k o nany ch przez S tację Chem iczno-R olniczą w e W rocław iu w la ta c h 1963-66, C z u b a [20] podaje, że w edług p rz y ję ty c h n orm w przybliżen iu jednak ow ą liczbę prób ek m ożna było zaliczyć do gleb o do b rej bądź średn iej lub złej zaw artości boru.
P ra c typow o m etodycznych pośw ięconych zagadnieniu oznaczania bo ru opublikow ano niew iele. B a r d z i c k a i K r a u z e [4] prow adziły ba dan ia nad ko lo ry m etry czn y m oznaczaniem boru w m a te ria le roślinny m za pom ocą ch inalizaryny.
K u k u r e n d a [40] b ad ał przydatność 4 roztw orów e k strak cy jn y ch do oznaczania boru dostępnego dla roślin upraw nych, porów nując ich w y niki z w y n ik am i b a d a ń w eg etacy jn y ch . W ty m celu założył 4 -letn ie do św iadczenia polow e i w azonow e z rzep ak iem ja ry m i bobikiem . W b a d a niach stw ierdził k o relację m iędzy zaw artością w glebach В rozpuszczal nego w w odzie a k o n c e n trac ją bo ru w roślinach dośw iadczalnych. K o re lacji tak iej nie w y k azał bor rozpuszczalny w silnych kw asach m in e ra l nych.
P rzeg ląd ko lo ry m etry czn y ch m etod oznaczenia b o ru opracow ała K a b a t a [31].
D o b r z a ń s k i i w spó łauto rzy [26] opracow ali spektro graficzną m e todę oznaczenia w glebach b o ru całkow itego p rzy zastosow aniu p rzesyp u w łu k u p rze ry w a n y m p rą d u zm iennego.
LITERATURA
[1] A n d r z e j e w s k i М., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Nauk roi. i leś., Prace Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk Leś., t. 18, 1964, z. 2, s. 45.
[2] A n d r z e j e w s k i М., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Nauk roi. i leś. Prace Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leśn., t. 18, 1964, z. 2, s. 51.
[3] B a l u k A., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Nauk roi. i leś. Prace Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., t. 19, 1965, z. 1, s. 15.
[4] B a r d z i c k a B., K r a u z e A.: Chem. anal., t. 5, 1960, z. 5, s. 791. [5] B a r s z с z а к T.: Rocz. glebozn., t. 15, 1965, z. 1, s. 137.
[6] B a r s z с z а к T., Fąfara F.: Rocz. Nauk roi., 87-A, 2, 1963, s. 409.
[7] B a s z y ń s k i T., S ł a w i ń s k i W., Z a w a d z k a I., Z a w a d z k i K.: Acta Soc. Bot. Pol., t. 25, 1956, nr 3, s. 421.
[9] В 1 a i m K., J a ź w i e r s k a - S l u s a r c z y k M.: Rocz. Nauk roi., 89-A -l, 1964, s. 131.
[11] B o r y s M. W., C h i l d e r s N. F.: Proceeding of Cumberland Shevandoah Fruit Workers C onferences 37th Annual M eeting H agerstow n Maryland, 1961, Nov. 16, p. 90.
[12] B o r y s M. W.: Post Nauk rol., 1963, nr 6, s. 35. [13] B o r y s M. W.: Post. Nauk rol., 1965, nr 4, s. 53. [14] B o r y s M. W.: Biul. IOR, z. 31, 1965, s. 261.
[15] B o r y s M. W., S t r y j e w s k i F.: Post. Nauk rol., 1967, nr 2, s. 75.
[16] B u r c z y k H., S u l i n o w s k i S.: Rocz. Nauk rol., 79-A-2, 1958, s. 573. [17] C h o j n a c k i A.: Pam. puł. z. 35, 1968, s. 163.
[18] C z e k a l s k i A.: Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Nauk rol., i leś., Prace Kom. Nauk rol. i Kom. Nauk leś., t. 23, 1967, z. 2, s. 329.
[19] C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Nauk rol. i leś., Prace Kom. Nauk rol. i Kom. Nauk leś., t. 19, 1965, z. 2, s. 251. [20] C z u b a R.: Nowe Rol., 1968, nr 4, s. 13.
[21] C z u b a R., S t r a h l A., K a m i ń s k a W.: Rocz. glebozn., t. 19, 1968, z. 1, s. 151.
[22] C z u b a R., Z a n i u k A.: Rocz. glebozn., t. 19, 1968, z. 2, s. 249. [23] D o b r z a ń s k i B.: Rocz. glebozn., t. 9, 1960, dod. s. 129. [24] D o b r z a ń s k i B.: Ann. UMCS Sect. E, vol. 17, 1962, s. 1.
[25] D o b r z a ń s k i B.: Zesz. Probl. Post. Nauk rol., z. 40a, 1963, s. 117.
[26] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J., M a g i e r s k i J., M a l i c k i M.: Agro- chim., vol. 10, 1966, nr 3, s. 259.
[27] D o m a ń s k i R.: Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Nauk rol. i leś., Prace Kom. Nauk rol. i Kom. Nauk leś., t. 23, 1967, z. 1, s. 37.
[28] G a ł c z y ń s k a B.: Pam. puł., z. 30, 1967, s. 114. [29] G ó r s k i M.: Rocz. Nauk rol., t. 28, 1932, z. 1-2, s. 27. [30] G u t m a ń s k i I.: Biul. IHAR, 1966, nr 3-4, s. 205. [31] K a b a t a A.: Pam. puł., 1961, z. 3, s. 81.
[32] K a b a t a - P e n d i a s A.: Pol. J. of Soil Sc., vol. 1, 1968, nr 2, s. 103. [33] K o c i a ł k o w s k i Z., C i e ś l a W.: Rocz. glebozn., t. 19, 1968, z. 2, 281.
[34] K o c i a ł k o w s k i Z., C z e k a l s k i A., B a l u k A.: Rocz. Nauk rol., 93-A -l, 1967, s. 155.
[35] K o r o h o d a J., M i l c z a k M.: Rocz. Nauk rol., 9 1-A -l, 1966, s. 155. [36] К о t e r М.: Rocz. Nauk rol., t. 51, 1949, s. 250.
[37] K o t e r М.: Rocz. glebozn., t. 13, 1963, z. 1, s. 185.
[38] K r a u z e A.: Zesz. nauk. WSR Olszt., t. 12, 1962, z. 2, s. 282. [39] K r a u z e A.: praca doktorska, 1962, WSR Olszt.
[40] K u k u r e n d a H.: Rocz. glebozn., t. 19, 1968, dod. s. 93. [41] K w i a t o ń Z.: Gaz. cukr., 1960, nr 10, s. 321.
[42] K w i a t o ń Z.: Gaz. cukr., 1961, nr 2, s. 60. [43] L i s K.: Wiad. tytoń., 1961, nr 4, s. 58.
[44] L i t y ń s k i A., K a c z k o w s k a M.: Hod. Rośl. Aklim., t. 4, 1960, z. 3, s. 309. [45] L i w s k i S.: Zesz. probl. Post. Nauk rol., z. 25, 1960, s. 197.
[46] L i w s k i S.: Zesz. probl. Post. Nauk rol., z. 27a, 1961, s. 237. [47] L a c h o w s k i J.: N ow e Rol., R. 9, 1960, z. 8, s. 11.
[48] L a c h o w s k i J.: Rocz. Nauk rol., 84-A -l, 1961, s. 63. [49] L a c h o w s k i J.: Rocz. Nauk rol., 84-A -l, 1961, s. 88. [50] L a c h o w s k i J.: Hod. Rośl. Aklim., t. 7, 1963, z. 3, s. 285. [51] M а с i а к F.: Rocz. Nauk rol., 71-A-3, 1955, s. 443. [52] M a j e w s k i F.: Post. Nauk rol., 1956, z. 2, s. 47.
222 К. Boratyński i in.
[53] M a j e w s k i F., J a n i s z e w s k a Z.: Rocz. Nauk roi., 90-A-4, 1966, s. 533. [54] M a j e w s k i F., M a j e w s k a W.: Biul. CIR, 1952, nr 2, s. 95.
[55] M a j e w s k i F., M a j e w s k a W.: Rocz. Nauk roi., 68-A -l, 1953, s. 65.
[56] M a j e w s k i F., M a j e w s k a W., J a n i s z e w s k a Z.: Rocz. Nauk roi., 9 5-A -l, 1963, s. 41.
[57] M a k s i m ó w A.: Rocz. Nauk roi., t. 59, 1952, s. 139.
[58] M a k s i m ó w A., C h r o b o c z e k E.: Rocz. Nauk roi., 68-A-3, 1954, s. 433. [59] M a k s i m ó w A., L i w s k i S.: Rocz. glebozn., t. 2, 1952, z. 1, s. 187.
[60] M a k s i m ó w A., O k r u s z k o H., L i w s k i S.: Rocz. Nauk roi., 68-A -l, 1953, s. 1.
[61] M a k s i m ó w A., O k r u s z k o H., L i w s k i S.: Rocz. Nauk roi., 71-A-3, 1955, s. 351.
[62] M a k s i m ó w A., O k r u s z k o H., L i w s k i S.: Rocz. Nauk roi., 72-A-4, 1956, s. 549.
[63] M a ł y s o w a E.: Zesz. nauk. WSR Wrocł., 1956, nr 1, s. 135. [64] M a t u s i e w i c z E.: Rocz. Nauk roi., 86-A-2, 1962, s. 194.
[65] M i c i ń s k i A., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. Nauk roi., 91-A-3, 1966, s. 617.
[66] M i c z y ń s k i J.: Nowe Roi., 1953, z. 6, s. 31. [67] M i e c z y ń s k a A.: Biul. CIR, 1952, nr 4, s. 75.
[68] M o d z e l e w s k a - J e l i n o w s k a A.: Rocz. Nauk roi., 80-A-2, 1959, s. 281. [69] M o r a c z e w s k i R.: Rocz. glebozn., t. 16, 1966, z. 2, s. 431.
[70] M u s i e r o w i c z A.: Problem e A ctuale de Biologie si Stiinte Agricole, R. 75, 1960, s. 511.
[71] M u s i e r o w i c z A., O l s z e w s k i Z., B r o g o w s k i Z., C h l i p a l s k a E . , K ę p k a M., S k o r u p s k a T., Ś w i ę c i c k i C., T u s z y ń s k i M.: Rocz. Nauk roi., 86-D, 1960, s. 389.
[72] M u s i e r o w i c z A., O l s z e w s k i Z., K u ź n i c k i F., Ś w i ę c i c k i C., K o n e c k a - B e t l e y K., L e s z c z y ń s k a E.: Rocz. Nauk. roi., 75-D, 1956, s. 5.
[73] M u s i e r o w i c z A., R u t W.: Rocz. Nauk roi., t. 50, 1948, s. 71.
[74] M u s i e r o w i c z A., Ś w i ę c i c k i C.: Rocz. Nauk roi., 87-A-2, 1963, s. 153. [75] M y s z k a A.: m ateriały ze Zjazdu PTG, 1956, s. 103.
[76] M y s z k a A.: Ann. UMCS Sect E, vol. 11, 1956, s. 97. [77] M y s z k a A.: N ow e Roi., 1959, nr 11, s. 424.
[78] M y s z k a A.: Rocz. glebozn., t. 9, 1960, dod. s. 131. [79] M y s z k a A.: Ann. UMCS Sect. E, vol. 15, 1960, s. 131. [80] M y s z k a A.: Ann. UMCS Sect. E, vol. 17, 1962, s. 209. [81] N a t a n s o n H.: Prz. Ogr., 1953, nr 9, s. 12.
[82] N i k l e w s k i M., T w a r ó g J.: Zesz. nauk. WSR Szczec., 1966, nr 25, s. 200. [83] N o w i c k i A.: Rocz. Nauk roi., 85-A-4, 1962, s. 683.
[84] N o w i c k i A.: Rocz. Nauk roi., 86-A-4, 1962, s. 663. [85] N o w i c k i A.: Rocz. Nauk roi., 87-A-4, 1963, s. 609. [86] N o w i c k i A.: Rocz. Nauk roi., 88-A-2, 1965, s. 305.
[87] N o w o t n ó w n a A.: Pam. Państw . Inst. Gosp. Wiej. w Puławach, t. 15, 1934, z. 1, s. 19.
[88] N o w o t n ó w n a A.: Pam. Państw . Inst. Gosp. Wiej., t. 16, 1936, z. 1, s. 49. [89] N o w o t n ó w n a A.: Prz. Dośw. roi., t. 2, 1939, nr 3, s. 113.
[90] N o w o t n y - M i e c z y ń s k a A., W r ó b l e w s k a Z.: Rocz. Nauk roi., t. 54, 1950, s. 257.
[91] P i o t r o w s k a A.: Pam. puł., 1967, z. 30, s. 99. [92] P u d e l s k i T.: Biul. Warz., t. 8, 1965, s. 177.
[93] R e i m a n n B., K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. glebozn., t. 19, 1968, z. 2, s. 293. [94] R u s z k o w s k a M., Z i n k i e w i c z J.: Biul. CIR, 1952, nr 4/6, s. 75.
[95] R u s z k o w s k a M., Z i n k i e w i c z J.: Rocz. Nauk roi., 66-A-2, 1953, s. 29. [96] S t a r e k J. R.: Acta Soc. Bot. Pol., t. 24, 1955, nr 3, s. 675.
[97] S t a r e k J. R.: Acta Soc. Bot. Pol., t. 31, 1962, nr 2, s. 357. [98] S t a r e k J. R.: Acta Soc. Bot. Pol., t. 32, 1963, nr 3, s. 619.
[99] S t a r e k J. R.: Badania nad dynamiką boru i jego dostępnością dla roślin w różnych typach glebowych. Wyd. SGGW, 1964.
[100] S t a r e k J. R., T r o u g E., A 1 1 o e O. J.: Rocz. glebozn., t. 13, 1963, z. 2, s. 431.
[101] S t r z e m s k i M.: Zesz. probl. Post. Nauk roi., Zagosp. gleb lekkich, 1956, s. 329.
[102] S z u k a l s k i H.:Rocz. Nauk roi., 94-A-4, 1968, s. 545.
[103] S z u k a l s k i H., M a ć k o w i a k W., J a k u b o w s k i S., S i k o r a H.: Pam. puł., z. 32, 1968, s. 181.
[104] Ś w i ę c i c k i C.: Rocz. Nauk roi., 82-A-3, 1961, s. 843. [105] T a b i n S.: Rocz. Nauk roi., 91-A-4, 1966, s. 721.
[106] T e r l i k o w s k i F., N o w i c k i B.: Rocz. Nauk roi. i leś., t. 28, 1932, s. 1. [107] T e r l i k o w s k i F., M i ł k o w s k i K.: Rocz. Nauk roi. i leś., t. 31, 1934, s. 167. [108] T r z e c k i S., S t r a s s b u r g e r M.: Rocz. Nauk roi., 84-A-2, 1961, s. 295. [109] T u c h o ł k a Z., B a l u k A., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Pozn.
Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Nauk roi. i leś., Prace Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., t. 18, 1964, z. 2, s. 149.
[110] T u c h o ł k a Z., C z e k a l s k i A., W o j t o w s k a R.: M ateriały z konf. nauk. „Nawozy organiczne” w Szczecinie, 1959.
[111] T u c h o ł k a Z., C z e k a l s k i A., W o j t o w s k a R.: Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Nauk roi. i leś., Prace Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., t. 14, 1963, z. 5, s. 385.
[112] T u c h o ł k a Z., S z u k a l s k i H., K u k u r e n d a H.: Pam. puł., 1964, z. 14, s. 227.
[113] U z i a k Z., M a r z e c B., S t r z e l e c A.: Ann. UMCS Sect. E, vol. 16, 1961, s. 85.
[114] W o j c i e c h o w s k i J., P r z y b y l s k a J.: Rocz. Nauk roi., 79-A-2, 1958, s. 541.
[115] W r ó b l e w s k a Z.: Rocz. Nauk roi., 70-A-2, 1954, s. 315.
[116] Z e m b a c z y ń s k i A., Ż m i g r o d z k a T.: Rocz. glebozn., t. 18, 1968, z. 2, s. 487.
M I E D Ź
Biologiczna rola m iedzi w roślinach i w organizm ach zw ierzęcych była p rzedm iotem k ilk u p u b lik acji o p arty ch na w y nikach b ad ań auto ró w ob cych: B o r y s [12], D o m a ń s к i [32], R y ś [120], W o j t с z а к [132]. Z autorów polskich B o r a t y ń s k i [8] badał w k u ltu ra c h w odnych po bieran ie m iedzi przez pszenicę. S tw ierdził, że rośnie ono w raz ze w zros tem pH w obszarze 3,5-7,0 oraz że Cu grom adzi się przede w szystkim w m eristem aty czn y ch kom órkach stożków w zro stu korzeni.
D u c z m a l i G w i z d e k [33] w dośw iadczeniach w azonow ych z k a- tra n e m abisyńskim stw ierdzili, że n atężen ie fo tosyntezy zależało od w ie l kości stosow anej daw ki m iedzi i okresu rozw ojow ego rośliny. D aw ki m ie dzi w p ły n ęły rów nież k orzy stn ie na zw iększenie ogólnej ilości przede w szystkim chlorofilów ,,a” w liściach.
К o t e r i w spółpracow nicy [78] su g e ru ją w sw ych badaniach, że oprócz in d y w id u aln y ch w łaściw ości ro ślin o zaw artości w nich m iedzi decy du je pH i skład m echaniczny gleb; w yciągając w niosek, że na glebach zasado w ych lub zakw aszonych o niskiej zaw artości części sp ław ialnych w skazane je st dodatkow e naw ożenie m iedzią. N ajw ięcej spośród opublikow anych prac dotyczy zaw artości m iedzi w p róbkach siana, pochodzącego z szeregu kom pleksów łąkow ych u sy tu o w an y ch głów nie na tere n ac h torfow ych. Ich au to rzy w ocenie zaw artości m iedzi kierow ali się różnym i w artościam i k ry ty c z n y m i podanym i w lite ra tu rz e zagranicznej (od 3 do 6 ppm ).
R ezu ltatem ty ch badań było w ykazanie niedoboru m iedzi w p róbkach siana pochodzących z doliny N oteci i O bry: K a b a t a [57], K o c i a ł k o - w s k i , C z e k a l s k i i B a l u k [76]. O niedoborze m iedzi na innych te re n a c h świadczą w y niki b ad ań prow adzonych przez D o b r z a ń s k i e g o i G l i ń s k i e g o w rejo n ie k an a łu W ieprz-K rzna [29], na te re n ie po jezierza w arm iń sk o-m azu rsk ieg o przez C h o d a n i a [16], S a p k a i H e i n s c h z w ojew ództw a koszalińskiego [122] oraz L i w s k i e g o z okolic Ż uław ek i Sobiekurska, gdzie zaobserw ow ano n aw et niedoborow e choroby u zw ierząt [84, 85].
N iedobór m iedzi u byd ła na podstaw ie analizy k rw i zw ierząt i z a w a r tości Cu w paszy b adali na te re n ie doliny nadnoteckiej G r a b o w s k i , R y d e l , S z e w c z y k i Z a l e w s k a [48], a w pow iecie ostrołęckim R y ś , G r o b l e w s k i i S t y c z y ń s k i [121].
T ak więc, analizy m a te ria łu roślinnego z łąk i p astw isk w ykon an e na p rzestrzen i ubiegłych la t (tab. 4) pozw oliły stw ierdzić szereg obszarów
T a b e l a 4 Zawartość m ied zi w r o ś li n a c h Copper c o n te n t i n p la n t s R o ś lin y - P l a n t s ppm P o z y c ja l i t e r a t u r y Item s o f l i t e r a t u r e 1 2 3 Zbożowe - C e r e a ls
ży to ozime - z ia r n o - w in te r rye - g r a in 3 , 7 - 1 1 , 2 78, 86
słom a straw 1 , 4 - 1 0 , 5 78, 8 6
p s z e n ic a ozima - z ia rn o - w in ter wheat - g r a in 5 , 8 - 1 2 , 3 78
słom a straw 1 , 4 - 5 , 8 78
jęczm ień - zia rn o - b a r le y - g r a in 4 , 0 - 1 7 , 5 78
słom a straw 1 , 3 - 5 , 6 7 8
ow ies - zia rn o - o a ts - g r a in 4 , 4 - 1 6 , 5 9 , 78
słoma straw 1, 3 - 1 2 , 0 9 , 78
gryka - słoma - buckwheat - straw 7 , 0 - 1 4 , 0 9
Okopowe - Root cro p s
ziem n ia k i - k łę b y - p o t a t o e s - tu b e r s 4 , 6 - 1 2 , 5 78
bu rak i cukrow e-k orzen ie - sugar b e e t s - r o o ts 2 , 3 - 7 , 4 4 9 , 7 8
l i ś c i e le a v e s 5 , 8 - 1 3 , 3 4 9 , 78
bu rak i p a ste w n e -k o r z en ie - fo d d er b e e t s - r o o ts 4 , 6 - 6 ,9 86
l i ś c i e l e a v e s 5, 0 - 8 , 1 86
Przemysłowe - I n d u s tr ie ll cro p s
rzepak o zim y -zia rn o - w in te r харе - seed 4 , 5 - 1 8 , 2 78
słom a straw 3 , 3 - 2 1 , 1 78
g o r cz y c a w o k r e s ie z a w .n a s ie n ia - mustard a t seed
form ing sta g e 3 , 7 - 5 8 , 0 77
g o r cz y c a - słom a - mustard - straw 11, 0 - 1 2 , 0 9
kon opie - słoma - hemp - straw 3 , 1 - 9 , 3 86
l i ś c i e le a v e s 7 , 5 - 1 4 , 3 86
ty t o ń - l i ś c i e - to b a cco - le a v e s 5 , 1 - 6 ,2 78
chm iel - l i ś c i e - hop - le a v e s 4 ,4 - 9 6 4 ,0 9 9
s z y s z k i con es 3 , 7 - 8 , 5 9 9
Motylkowe - Legumes
p e lu s z k a - słom a - f i e l d pea - straw 1 2 , 0 - 1 6 , 0 9
z ia rn o g r a in 9 , 0 - 1 4 , 0 9
k o n iczy n a czerwona - red c lo v e r 7 , 5 - 1 2 , 5 78
k o n iczy n a b i a ł a - w h ite c lo v e r 4 , 2 - 2 0 , 9 6 4
lu c e r n a - a l f a l f a 2 , 4 - 1 3 , 4 7 6 , 78
s e r a d e la - S e r r a d e lla 2, 6 - 8 , 1 78
łu b in - lu p in e 6 , 3 - 1 1 , 8 4
lęd źw ia n - p ea v in é 6, 0 - 1 2 , 0 9
m ieszanka strąćzkow a - legume m ixture 7 , 0 - 9 , 1 78
Warzywa - V e g e ta b le s
s e l e r y - k o r z en ie - c e l e r y - r o o t s 6 , 8 - 8 , 8 86
l i ś c i e l e a v e s 6 , 8 - 9 ,3 86
