Małgorzata Rozbicka
"Monumentum", r. 27, nr 2 (1984) :
[recenzja]
Ochrona Zabytków 41/3 (162), 200-201
m etalurgia i chem ia we wczesnym bardzo okresie rozwoju. Można czasem polemizować z autorem w zakresie term ino logii chem icznej, lecz na pewno należy sprostować odnośnik 476 na str. 167: „W recepcie 92 PS nie chodzi więc o ka
mień w inny lecz o sole kwasu winowego czyli potaż (w ęglan potasow y) Sole kwasu winowego sq solami kwa su winowego, a potaż jest węglanem potasowym.
W dalszym ciągu autor zastanawia się, ja kie znaczenie p ra ktyczne ma znajomość Papirusów Tebańskich. Na pewno odgryw ają one bardzo dużą rolę ogólnopoznawczą. Nie na leży ich je d n a k przeceniać z konserwatorskiego punktu w i dzenia — nie stanowią one gotowych przepisów na wyko nanie ta kie g o czy innego zabiegu. Jednak konserwator musi sobie zdawać sprawę z tego, że na przykład skład otrzym a nych w okresie pisania papirusów metali nie jest przypadko wy, w ynikający np. z trudnych do usunięcia zanieczyszczeń. Stan ten w ynikał z ówczesnej wiedzy o technologii. Papirusy miały duży wpływ na późniejsze prace - traktaty średnio wieczne. W niektórych z nich recepty są prawie dokładnie powtórzone.
W artość pracy podnosi niezmiernie bogaty zestaw literatury, polskie tłum aczenie tekstów, indeks osób, indeks rzeczowy i fotokopie tekstu greckiego.
Autorowi należą się słowa uznania za to, że sięgnął po tak trudny i m ało znany temat, szczegółowo go opracował i od da ł do rąk czytelnika.
oprać. Jerzy Kehl
PR ZE G LĄ D Z A G R A N IC Z N Y C H C Z A S O P IS M K O N S E R W A T O R S K IC H
M O N U M E N T U M, Wyd. Butterworth Scientific Limited, Kwartalnik M iędzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS, Tom 27, nr 2, czerwiec 1984, stron 76, ilustracje
THE W ORLD OF CONSERVATION (Świat konserwatorski)
An interview w ith Jacques D a lib a rd (W ywiad z Jacques Da-
lib ard em ); ss. 83-98, il. 13, streszcz. w jęz. francuskim i hisz pańskim. Jacques D a libard, urodzony we Francji, kanadyjski architekt-konserw ator, studiow ał we Francji, A ng lii i USA. Początkowo zam ierzał poświęcić się pracy w dyplom acji, ostatecznie je dna k zdecydował się podjąć studia a rch ite ktoniczne, które uzupełnił konserwatorskimi studiam i pody plomowymi. Jest współtwórcą koncepcji planow ania konser watorskiego. O d trzech lat jego pasją jest realizowany w ramach, kierow anej przez niego, Fundacji Dziedzictwa Ka nady (H e ritage Canada Foundation) program ochrony głów nych ulic miejskich. W spom niany program , który zdaniem Da- libarda um ożliwi ocalenie kanadyjskiej tożsamości kulturowej, opiera się na twierdzeniu północno-am erykańskich konserwa torów, iż najważniejszym zadaniem jest ochrona i zachowa nie tradycyjnego modelu życia miejskiego, nie zaś ochrona poszczególnych zabytków architektury miejskiej. Będąc od 1972 r. członkiem ICOMOS-u działa, w ramach tej o rg a n i zacji, na rzecz opracowania nowej, dostosowanej do współ czesnych realiów, wersji Karty W eneckiej. W iele pracy po święca również propagow aniu konserwatorskich dokonań państw pozaeuropejskich, szczególnie zaś krajów rozw ija ją cych się. Publikowany wywiad dostarcza czytelnikowi wielu cennych in fo rm acji na tem at zabytków Kanady oraz prac konserwatorskich prowadzonych przez to państwo z myślą o ocaleniu je g o dziedzictwa kulturalnego.
SITES ET INQUIÉTUDES (M iejsca szczególnej troski)
G e r m a i n B a z i n , Le M ont S aint-M ichel (M ont Saint -M ichel) ; ss. 99— 107, il. 3, streszcz. w jęz. angielskim i hisz pańskim.
M ont S aint-M ichel, klasztor ufortyfikow any na skrawku g ra nitowej skały będącej zależnie od pory dnia wyspą lub czę ścią stałego lądu, jest niew ątpliw ie jedynym w swoim rodza ju dziełem człowieka i przyrody. Artykuł omawia historię, fazy rozwoju przestrzennego oraz sposoby funkcjonalnego wykorzystania tego obiektu, Od 1863 r., gdy Napoleon III
usunął z murów klasztoru istniejące tu niemal przez trzy wieki więzienie, prowadzi się systematyczne prace zmierza jące do przywrócenia zabudowie M ont Saint-M ichel pierwot nej świetności. Jednak do dziś nie udało się podjąć na szer szą skalę praktycznych działań, których celem byłoby zna lezienie sposobu zapobiegania postępującemu zamuleniu otaczającego klasztor terenu. Dokonane w latach 1974-1978 przez Centralne Laboratorium Hydrologiczne pom iary i ba dania oraz nieliczne prace terenowe wstrzymano z uwagi na trudności finansowe. A utor wyraża obawę, iż jeśli w ciągu najbliższych dziesięciu lat nie uda się przeprowadzić prac terenowych, ten unikatowy w skali światowej zabytek arch i tektury i pomnik przyrody straci wiele ze swej piękności i jeszcze raz twarde prawa ekonom ii staną się przyczyną zniszczenia świetnego zabytku.
AREAS OF CONCERN (M iejsca godne zainteresowania) C h a r a l a m b o s B o u r a s , Athens: The Parthenon (Ateny: Partenon); ss. 109— 120, il. 8, streszcz. w jęz. francuskim i hiszpańskim. We wrześniu 1983 r. Komitet Akropolu zapro sił ekspertów z różnych krajów, by przedyskutowali oni za sady konserwatorskie opracowane dla planowanych w Par- tenonie prac konserwatorskich. Ze względu na wielką wagę przedstawionych na tym spotkaniu m ateriałów oraz ja ko wy raz aprobaty i uznania dla ich autora Charalam bosa Boura- sa i Komitetu Akropolu, redakcja Monumetum publikuje je w całości.
Współczesna konserwacja nie jest już dogmatyczna w swych działaniach. Karta W enecka uwzględnia relatywność w sto sowaniu zawartych w niej zasad. Dlatego też prezentowane pryncypia konserwatorskie obok takich, które w dosłownym swym brzmieniu zostały zaczerpnięte z Karty W eneckiej, za wierają takie, które choć pośrednio uw zględniają myśl za wartą w Karcie, zostały sformułowane na podstawie w ielo letnich dobrych i złych doświadczeń zdobytych w trakcie pro wadzenia licznych prac restauratorskich zabytków klasycznej architektury greckiej. Dotyczą one maksymalnego ogranicze nia ingerencji konserwatorskiej w nienaruszoną substancję zabytkową, kładą nacisk na zachowanie odrębności auten tycznych elem entów architektonicznych i konstrukcyjnych oraz unikanie jakichkolw iek zmian w wyglądzie obiektu, postulują zabezpieczenie zabytku przed destrukcyjnym wpływem zanie czyszczonego środowiska. Wszystkie z opublikowanych zasad
opatrzone są stosownym komentarzem.
CONSERVATION EN COURS (D ziałania konserwatorskie) T. S a v a r e n s k a i a , Problèmes et méthodes d’etude du
patrim oine historico-urbaniste (Problemy i metody studiów
nad dziedzictwem historyczno-urbanistycznym) ; ss. 121— 135, il. 7, streszcz. w jęz. angielskim i hiszpańskim. Większość ro syjskich miast wzniesiono lub znacznie rozbudowano w dru giej połowie XVIII i na początku XIX w. Ówcześni budow ni czowie zazwyczaj włączali istniejącą wartościową zabudowę w nowo tworzoną tkankę miejską. Artykuł omawia istniejące w środowisku historyków urbanistyki rozbieżności w sposobie określania wartości zabytkowej takich niejednorodnych cen trów miejskich. Brak stosownej m etodologii uniem ożliwia w wielu wypadkach dokonanie obiektywnej oceny konserwator skiej zachowanych zabytkowych zespołów miejskich. Autorka zwraca uwagę na pracę profesora Bunina oraz ostatnio op u blikow ane studium miasta Gorki (d. N iżnij Nowgorod), gdzie przedstawiono podstawy metodologiczne polegające na d o konaniu analizy stylistycznej, symbolicznej oraz wizualnej wszystkich faz rozbudowy historycznego organizmu miejskiego, włącznie z graficzną rekonstrukcją nie istniejących już waż nych obiektów architektonicznych. Artykuł prezentuje również możliwości zastosowania metod badawczych wykorzystywa nych w naukach ścisłych oraz analizy porównawczej. Tekst uzupełnia om ówienie dokonanych w ZSRR rekonstrukcji urb a nistycznych historycznych zespołów miejskich, takich ja k Le ningrad, W ilno, Ryga i Tbilisi.
CONSERVATION IN ACTION (Działania konserwatorskie) L u i z G o n z a g a T e i x e i r a , O uro Preto, monument town (O uro Preto, miasto zabytkowe); ss. 137— 153, il. 11, streszcz. w jęz. francuskim i hiszpańskim. Brazylijskie miasto Ouro Preto, znane w XVIII w. jako Vila Rica, powstało w końcu XVII w. w wyniku masowego ruchu osiedleńczego wywołane go odkryciem w tym rejonie złota. M ałe górnicze wioski usy
tuowane wzdłuż wąskiego wąwozu w górach Serra de O uro Preto stały się zaczątkiem szybko rozw ijającego się miasta. Do dzisiaj czytelna jest w planie miasta tymczasowość pow stałego na początku XVIII stulecia układu urbanistycznego, pozbawionego ukształtowanego centralnego ośrodka życia m iejskiego z żywiołowo ukształtowanym systemem kom uni kacyjnym. Artykuł przedstawia historię rozwoju gospodarcze go i urbanistycznego O uro Preto na tle dziejów p o rtu g a l skiej kolonii, podkreśla oryginalność dorobku kulturalnego miasta, które w okresie prosperity w połowie XVIII w. było jednym z najprężniejszych zespołów urbanistycznych obu Ameryk. Od 1712 r., kiedy zostały na tym obszarze rozw ią zane wszelkie wspólnoty zakonne, ton miastu nadaw ała za można społeczność świecka, stając się fundatorem i o p ie kunem licznie powstających w mieście, zachowanych do dziś, w spaniałych budowli sakralnych. Koniec XVIII stulecia to .zmierzch świetności miasta. Od 1897 r., kiedy to stolice re
gionu przeniesiono do Belo Horizonte, wszelki ruch bu d o w lany niem al ustał. Dzięki temu zachowany XVIII-wieczny zespół urbanistyczny O uro Preto przedstawia tak wielką w a r tość historyczną. Jego unikatowe walory dostrzeżono już w latach trzydziestych XX w., podnosząc miasto do rangi p o mnika narodowego i zakazując w prowadzania jakichkolw iek zmian w jego strukturze urbanistycznej. Kolejnym krokiem Rządu Federalnego Brazylii było uznanie go wraz z jego najbliższymi okolicam i za chronioną prawem własność og ó ln o narodową. Podjęte już w latach trzydziestych kompleksowe prace konserwatorskie trw aja do dziś. W 1980 r. O uro Preto zostało wpisane przez UNESCO na listę zabytków Św iato wego Dziedzictwa Kulturalnego.
BOOK REVIEWS (Przegląd książek)
P. A. F a u l k n e r , C. Hewett, Church Carpentry. Phillim ore & Co, Chichester 1982, Ł 9,95 (s. 155)
Prezentowana książka jest studium elementów ciesielskich i stolarskich średniowiecznych budowli sakralnych hrabstwa Essex. A uto r uzupełnił je wykazem 360 kościołów z tego re gionu wraz z krótkim i ich opisami oraz ilustracjam i, dosko nałym indeksem, glosariuszem i obszerną bib lio g ra fią . P. H. G o o d c h i I d, Land Use Consultants. A Study of G a r
dens and Desianed Landscaoes in Scotland. Countryside
Commission, 1983, v 172 pp ISBN 0 902226 69X.XX (s. 156) Publikacia przynosi rzetelnie opracowane podstawowe m ate riały wyiściowe dla konserwatorskich prac proiektowych d o tyczących restauracji i zagospodarowania zabytkowych zespo łów ogrodowych i parkowych Szkocji. Zaprezentowane studia dotyczą 32 wybranych obiektów, w tym takich jak Abbotsford, Kinross, Crathes i Inverary.
G a e l d e G u i c h e n , M ichael Brawne, The Museum Interior-Tem oorary an d perm anent Display Techniques. Tha
mes and Hudson, London 1982 s. 160 Ł 18 (s. 157-158). Książka M. Brawne'a ukazuje wkład włoskich architektów w rozwói nowoczesnej architektury muzeów oraz kształtowania metod wystawienniczych. W śród prezentowanych zaqadnien zabrakło iednak wyczerpujących inform acji na tem at tech nicznej, niewidocznej dla publiczności, strony funkcjonow ania nowoczesnych placówek muzealnych. Takie potraktow anie te matu stwarza mylne wrażenie, iż budynek muzeum może być tworem niczym nie skrępowanej wyobraźni architekta. D e n y s e W a i l l a n c o u r t . Andre Charbonneau, Yvon Desloaes i M arc Lnfrance, Q uebec wille fortifiée du XVIIe au XIXe siecle. Pelican/Parcs, Canada 1982
To świetne studium fortyfikacji Q uebec’u autorzy zrealizowali według określonego planu tematycznego, który obejm uje za ga dnienia Dolityczne i m ilitarne, sytuacje, układ urbanistycz ny oraz ałówne budowle miasta. Nie pom inęli również spraw związanych ze ścieraniem sie na tym terenie dwóch potęż nych reżimów: francuskieąo i anaielskiego. Publikacia iest ODatrzona doskonała dokum entacją fotograficzną oraz bi- b lioą rafia. Szkoda tylko, iż w pracy nie zamieszczono planu miasta ukazującego wszystkie etapy Jego rozwoju.
oprać. M ałgorzata Rozbicka
PAMÄTKY A PRlRODA. Wyd. Stótni ustaw pam âtkové péce
a ochrany parody w Pradze w wydawnictwie ,.Panoram a” na zlecenie Ministerstwa Kultury CSR. Ukazuje się dziesięć razy w roku.
Rocznik 11(1986)
Zeszyt 1, ss. 64, ilustracje
P. V o d n a n s k y , M odernizace kulturn\ch pam ótek s byto-
vÿm vyuzitim (M odernizacja zabytków dla celów mieszkal
nych), ss. 1— 3. Problemy a d a p ta cji zabytkowych dom ów m ie szkalnych w centrach historycznych. Aktualnie* w CSRS 1/3 mieszkań pochodzi z okresu przedwojennego (sprzed 1939 r.). Znaczna część domów w centrach historycznych to obiekty od XIV do XIX w. i w związku z powyższym kwestie a d a p ta cji dla potrzeb mieszkalnych przy jednoczesnym zachowaniu substancji zabytkowych są niezwykle skom plikowane. Pierw szy etap prac przewidziany jest do 1995 r.
J. A n t o s o v â , Poznatky z regenerace a p ro b ih a jic i mo
dernizace v mëstské pam âtkové rezervaci Litom èrice (Uwagi
na tem at regeneracji i m odernizacji miejskiego rezerwatu w Litomierzycach), ss. 4 -7 , 6 iiustr. Problemy m odernizacji za bytkowego miasta przedstawione zostały na przykładach wy branych obiektów. W skazanie błędów i trudności. Problem koncentracji mocy produkcyjnych, związki z infrastrukturą. J. В u k o v s k y , M ëninskâ brana v Brnë slouzi po obnovë no-
vému ucelu (Brama Menińska w Brnie — nowe cele po o d
nowie), ss. 8-12, 6 iiustr. O dbudowa obiektu zabytkowego po przejęciu go w 1972 r. przez władze miasta. Ekspozycja historyczna — opis a d a p ta cji obiektu dla celów muzealnych bogato ilustrowany. Pozytywna ocena nowej fun kcji.
L. M I ć ó k, Transfery baroknich nâstënnych m aleb z Trhavic
do O lom ouce (Transfery barokowych m alow ideł ściennych
z Trhawic do O łom uńca), ss. 13— 15, 4 iiustr. Losy barokow e go m alowidła Ignaca O derlickieąo z cm entarnej kaplicy ko ścioła Narodzin M arii Panny w Trhavicach w w oj. północno- morawskim. Awaryjny stan obiektu stwarzał zagrożenie dla m alowidła. W ybór optymalnych warunków dla nowego usy tuowania zabytku. Ostatecznie zdecydowano się na kościół M arii Panny w Ołomuńcu. Prezentacja najważniejszych kwestii
konserwatorskich związanych z transferem m alow idła. M. M ż y к o v a , D ila ceskych m aliró 19. a 20. sto le ti v zó-
meckÿch sbirkóch — M e-N (Dzieła malarzy czeskich XIX i XX w. w zbiorach zamkowych), ss. 16— 22, 8 iiustr. Ewiden cja zabytków ruchomych — dzieł malarzy czeskich XIX i XX w. w kolekciach zamkowych. M a te ria ł odnotowany w układzie alfabetycznym wraz z ilustracjam i : B. Menćik, A. Menschl, G. Meretta. O. Merveldtovâ, L. Michałek, F. M ikule, E. M i- l«n. S. T. M ilian, J. M inarik, R. Mosler, J. Mróz. J. Mrńók, B. M udroch. A. Mucha, J. Mucha, F. M uller, J. Multrus, G. M urad-M ichalkovskâ, J. Myslbek ml.. F. N a do rp, F. X- Naske, J. M. Navrâtil, V. Nechleba. O. Neiedlv, A. Nerneic, J. Nentvich, V. Ninger, K. Nord. Nostic, W. Nowak, J. No- wopacky, A. Nowotny, V. Nowotny.
L. D v o r a k o v a , Dvacet let soutëze Poznej a chran (D w a dzieścia la t konkursu „Poznaj i chroń” ), ss. 23— 24, I iiustr. Historia konkursu, który powstał w 1965 r. „Poznaj i chroń zabytki Pragi" przeznaczonego dla młodzieży. W alo ry ośw ia towe konkursu.
- jpu — , Cerné remeslo v prùbëhu staled (Czarne rzemiosło na przestrzeni wieków), ss. 25— 26, 2 iiustr. W ystawa „Czarne rzemiosło” w Muzeum Techniki w Pradze (ąrudzień 1984 — styczeń 1985) poświęcona kowalstwu artystycznemu. Ciekawy
katalog.
— dav — . 100 let Umëleckoorumvslového muzea (Sto la t M u zeum Sztuki Użytkowei). ss. 28-29, 3 iiustr. H istoria Muzeum i jego rola w życiu kulturalnym Pragi.
Recenzje, s. 30
Streszczenia w jęz. rosyjskim, francuskim i niem ieckim .
Zeszyt 2, ss. 64, ilustracje
J. V a r h a n i k , J. Z a v r e I, К m orfologii a p e tro g ra fii rane
gotické vystavby hradu Zvikova (W kwestii m orfologii i
