Stare Miasto w Łęcznej - studium szczegółowego miejscowego planu rewaloryzacji

Tadeusz Michalak

Stare Miasto w Łęcznej - studium

szczegółowego miejscowego planu

rewaloryzacji

Ochrona Zabytków 36/3-4 (142-143), 229-237

1983

user and consumer of culture, is forgotten. It is disqu­ ieting to think that the phrase in ’’Guide-Lines” ensur­ ing that all districts are ”a social space” is only a courtesy, without any meaning in practice. Some reser­ vations arise also with regard to the content of con­ servation programmes for urban historic complexes, and in the first place the problem of the zones of conser­ vation practice. It seems improper to consider zone lines separately from conservation programmes. The

conservation zone should be regarded as a result of conservation programme and not a main element of administrative decision.

The last question to which the author brings attention is the problem of historic and town-planning studies, which should not be an urbanistic instrument but a comprehensive compendium of information on the town history, elaborated according to methods of historic in­ vestigation.

TADEUSZ MICHALAK

STARE MIASTO W ŁĘCZNEJ

— STUDIUM SZCZEGÓŁOWEGO MIEJSCOWEGO PLANU REWALORYZACJI

W chw ili rozpoczęcia budow y L ubelskiego Z agłę­ bia W ęglowego prow adzone b y ły przez W ojew ódz­ ką P raco w n ię U rb anistyczną w L u b lin ie liczne p ra ­ ce projek to w e n ad jego przyszłym kształtem . W 1974 r. z in icjaty w y ówczesnego W ojew ódzkiego K o n serw ato ra Z abytków zlecono P raco w n i P ro je k ­ tow ej lubelskich P K Z -etów w y konanie S tu d iu m M iejscow ego P lanu Szczegółow ego Starego M iasta w Łącznej. Celem było odpow iednio w cześniejsze

przygotow anie m ateria łó w i w y pracow anie poglą­ dów na tem at przyszłości daw nej Łęcznej. S tudium zostało przekazane inw estorow i w I k w a rta le 1976 4

W edług w ytycznych ze szkicowego plan u ogólnego o trzy m an y ch z W ojew ódzkiej P rac o w n i U rb a n is ty ­ cznej wielkość przyszłego m iasta Łęczna w idziano w gran icach 25 lub 70 tysięcy m ieszkańców . O sta­ tecznie ustalono, że ten ośrodek m iejsk i liczyć b ę­ dzie docelowo do 25 tysięcy m ieszkańców , z zazn a­ czeniem , iż jest to uściślenie podyktow ane u p ro ­ szczeniem p rac projektow ych. D rugim w ażnym m a ­ te ria łe m były w ytyczne u rb a n isty cz n o -k o n serw a- to rsk ie o pracow ane przez d ra inż. arch. R om ualda D ylew skiego. Oprócz sp ra w zw iązanych z zag ad ­ n ien iam i k onserw ato rsk im i, w skazano w nich in ­ s p iru ją c y k ieru n e k p ra c n ad now ym p lanem m iasta. A utorzy opracow ania m ieli też do dyspozycji s tu ­ dium h istoryczno -urbanistyczne n ap isan e przez m gra Leszka K ozakiewicza z w arszaw skiego Od­ działu PK Z oraz p racę Łęczna — rozw ój i p rze ­

m ia n y planistyczne m iasta n ap isan ą przez Józefa

T om asza F razika. W ym ienione m a te ria ły au to rzy w zbogacili w łasnym i o pracow aniam i i stu d iam i.2 Dla potrzeb opracow yw anego S tu d iu m zespół p ro ­ je k tu ją c y w ykonał szczegółową in w en tary zac ję u r ­

banistyczną, k tó rą objęto b u d y n k i m ieszkalne, u ­ sługow e i gospodarcze, te re n y — ich sposób u ży tk o ­ w ania, w łasność i p okrycie o ra z drogi i place. B u­ d yn ki m ieszkalne i usługow e re je stro w a n o n a pod ­ k ład ach geodezyjnych i w k a rta c h in w e n ta ry z a c y j­ nych. Dla każdego o b iek tu sporządzono rów nież w stęp n e orzeczenie o stan ie tech niczny m o raz w y ­ rysow ano rz u t poziom y p ierw szej ko n d y g n acji z podaniem zasięgu podpiw niczenia. W te re n ie w yko­ nano odręczne ry su n k i elew acji w szy stk ich b u d y n ­ ków, z zaznaczeniem podstaw ow ych w ym iarów . W yniki in w en tary zac ji przed staw io n e zostały w sposób g raficzn y i opisow y. W części graficzn ej zi­ lustrow ano rodzaj zainw esto w an ia i zasięg w łas­ ności tere n u , sposób u ży tk ow ania b u d y n k ó w oraz ich stan techniczny, w ysokości i ro zw in ięcia pier rzei w szystkich ulic. W części opisow ej u sy ste m a ty ­ zowano w tab ela ch w szystkie dane liczbow e uzy­ skane w czasie in w en tary zac ji. O pracow ano n a ­ stępujące tabele: m ieszkalnictw o, u sługi, ad m in i­ stracja, k o m un ik acja i łączność, przem ysł, składy, budow nictw o.

Historia i miasto dzisiejsze

Łęczna w yróżnia się m alow niczym położeniem , z a j­ m ując w yniosłe nadrzeczne brzegi. K o n fig u racja te ­ re n u pom ocna była w w y tw o rzen iu d w u elem en to- wego zespołu — m iasta i zam k u rozdzielonych w ąs­ ką doliną rzeczki Ś w inki; w całość w iąże go ro z­ legła dolina W ieprza. N adrzeczne sk a rp y p o k ry te są b u jn ą zielenią, o grody o p ie ra ją się o rzekę, a k ra jo b raz m iejski zlew a się n iem al z p rzyrodą. Przypuszczalnie od czasów n ajd aw n ie jszy ch p rz e ­ biegał tędy szlak h and lo w y łączący ziem ie ru sk ie z Lubelszczyzną. P ierw sza osada ta rg o w a p ow stała

1 Studium opracował zespół: mgr inż. arch. Tadeusz Michalak, mgr Leokadia Grygiel, mgr inż. arch. Ja­ dwiga Jamiołkowska, mgr inż. Wiesław Chojnacki, mgr Jadwiga Pilarska; stałym konsultantem naukowo-histo- rycznym opracowania jest mgr Jadwiga Teodorowicz- -Czerepińska.

2 J. T e o d o r o w i c z - C z e r e p i ń s k a , Łęczna —

charakter zabudowy oraz katalog obiektów zaintereso­ wania konserwatorskiego wraz ze wskazaniami konser­

watorskimi, opracowanie PP PKZ, Oddział Lublin; W.

S i e m i ń s k i , Analiza społeczno-przestrzennego modelu

Łęcznej, Inwentaryzacja urbanistyczna wykonana przez

zespół projektowy PKZ Oddział Lublin; Studium walo­

ryzacji zabudowy i pokrycia terenu, wykonane przez ze­

spół projektowy oraz zdjęcia fotograficzne rejestrujące zabudowę całego miasteczka, niestety wśród materiałów zabrakło studium krajobrazu, co było niemożliwe do wykonania w tak krótkim czasie. * ‘

1. Łęczna, układ przestrzenny stanu istniejącego: l — dom i­ nanty architektoniczne, 2 — ze­ społy zabudow y historycznej, 3 — zabudowa bez wyraźnych cech zabytkow ych i zabudowa współ­ czesna, 4 ■— skarpy nadrzeczne,

5 — rzeki, 6 — oś ulicy śred­ niej

1. Łęczna, ispatial arrangement of the existing condition: 1 — architectural dominants, 2 —

complexes of historic building,

3 — buildings without charac­

teristic historic features and mo­ dern buildings, 4 — riverside escarps, 5 <— rivers, € — axis of a m iddle road

tu p rz y p rz ep ra w ie na W ieprzu. Istn ien ie p a ra fii w Ł ęcznej w ym ienione je st w d o k u m en tac h na 117 la t przed lok acją m iasta, k tó ra n a stą p iła 7 stycz­ nia 1467 r. E tap y przestrzen n eg o rozw o ju m ia ste ­ czka znaczone były p o w staw an iem k o lejn y ch ry n ­ ków , z k tó ry c h pierw szy w ytyczony został przy n a ­ d an iu p ra w m iejskich. P rzy p u szczaln ie pow stał on na daw n ym placu targow ym , leżącym n a szlaku biegnący m ze w schodu k u p rz ep ra w ie n a W ieprzu. D alszy szybki rozwój m iasta sp ra w ił, iż w pierw szej połowie X V II w. pow stało now ożytne założenie z skiego, ówczesnego w łaściciela Łęcznej, ustanow io- dru g im ry n k iem . W 1647 r. s ta ra n ie m N osakow - ne zostały trz y ja rm a rk i rocznie. ,,Z ło ty w ie k ” m iasta łączy się z p rzen iesien iem z L u b lin a j a r ­ m ark ó w n a bydło. P o w stały now e, dostosow ane do ja rm a rk ó w , szerokie ulice: K an ało w a, P ań sk a i Z ie ­ lona (Nowa) oraz R ynek III, tzw . Targow ica. Na przełom ie X V III i X IX w. łęczyńskie ja rm a rk i osiąg n ęły rozgłos eu ro p ejsk i, przy jeżd żali n a nie k u p cy z Rosji, U k ra in y , L itw y , N iem iec i P e rsji. D aty 1846, 1870,, 1915 r. łączy się z w ielk im i poża­ ram i. O statn i w ybuchł w sie rp n iu 1939 r. Co p ra w ­ da jeszcze do p oczątku naszego w iek u w Łęcznej o d b y w ały się ja rm a rk i, je d n a k stopniow o tra c iły sw oje znaczenie, pozbaw iając m ieszkańców podstaw o­ wego źródła utrzym ania.

In teresu jący , trzy ry n k o w y u k ład urb an isty czn y m ia­ sta nie zn a jd u je sw ojego p o tw ierd z en ia w trzecim w ym iarze, co czyni jego m ieszkalną stru k tu rę n ie ­ zb y t czytelną. N iespełna d w utysięczne m iasteczko, pozbaw ione n a pierw szy rz u t oka su b stan cji z a ­ b y tk o w ej, p rz etrw a ło do naszych czadów w b ardzo złym stan ie technicznym . Z n isz c z o n e j podczas w o j­ ny, nie posiadało w łaściw ie żadnego m iastotw ó r- czego elem entu. Z achow ana zabudow a m ieszkanio­ w a szybko niszczała, w łaściciele doprow adzali do ­ m y n iem al do sta n u półrudny, a w olne działki w y ­ pełn iać się zaczęły typ o w y m i dam k am i jed n o ro ­ dzinnym i. W dzisiejszej Ł ęcznej z tru d e m doszu­

kiw ano Się w iększej liczby ob iektów zabytkow ych. D yskusji n ie podlegały w łaściw ie cztery: kościół z la t 1618—1631, m an sjo n aria z 1647 r., zbudow ana rok później synagoga o raz k lasycy sty czny „cek­ h au z”, stan o w iąc y jedy nie dobudów kę ratu sza, zniszczonego w X IX w. M iasteczko zatraciło cha­ ra k te r zw artej zabudow y, now e o b iek ty zlokalizo­ w ane zostały często przypadkow o. Dawna, m ało­ m iasteczkow a zabudow a jed y n ie na R ynku II tw o ­ rzy zw a rte pierzeje, w y pełn io ne kam ieniczkam i i m u ro w an y m i dom am i p arte ro w y m i. T rad y cy jn a za­ budow a d re w n ia n a zachow ała się w k ilk u n ie d u ­ żych zespołach. Na ogół są to pojedyncze dom y m ieszkalne, p rz ep latając e się z now ym i, jed n o ro ­ dzinnym i. W iększe zespoły tw orzą jedynie stodo­ ły otaczające niegdyś m iasteczko. N a jstarszy z ry n ­ ków stra c ił c h a ra k te r placu m iejskiego. Na środ ku założono sk w er, postaw iono typow ą re sta u ra c ję i szalet m iejski. W pierzejach znalazły się dom ki jed­

norodzinne z loggiam i i k o p erto w y m i dacham i. Na szczególną uw agę zasłu gu ją daw ne łęczyńskie dom y zajezdne, będące sw oistym skrzyżow aniem chaty, a może raczej m ałom iasteczkow ego dom u z karczm ą. W yróżniają je w ysokie dachy, co spow odow ane b y ­ ło szerszym niż w zw yczajnych dom ach frontem . C h ara k te ry sty czn e jest też um ieszczenie od ulicy ob szernej sien i zam k niętej w ro tam i, k tó re um ożli­

w iały w jazd do śro d k a zaprzęgu.

Założenia program ow e

W ytyczne u rb a n isty cz n e do om aw ianego S tu d iu m o k re śliły rozw ój Łęcznej w ujęciu p ersp ek ty w icz­ nym , jako m iasta o fu n k c ji usługow ej dla L u b el­ skiego Z agłębia W ęglowego. P ołożenie m iasta u „w jazd u ” n a te re n y re k re a c y jn e P o jezierza Łę- czyńsko-W łodaw skiego uzasadniło p o trzebę w p ro ­ w adzenia usług dla tu ry stó w . P o tw ie rd z a ją to ró w ­ nież w a lo ry n a tu ra ln e i h isto ry czn e te j m iejsco­ wości.

2. Łęczna, zespół d aw n yc h do­ mów za jezdnych

2. Łęczna, complex of former inn-type houses

3. Łęczna, dawny dom zajezdny przy ul. 1 Maja

3. Łęczna, a former inn-type house at 1 May street

chłonność te re n u . P rzy jęto w założeniu, że w części zabytkow ej m iasta n a m ieszkania a d a p tu je Się ty l­ ko b u d y n k i stw arzające odp ow iednie n a ten cel w a ru n k i, zaś na te re n a c h leżących w b ezpośredniej stre fie daw nego m iasta zlokalizuje się jed n o ro d z in ­ ne budow nictw o m ieszkaniow e.

N iezależnie od m iejsca po w stan ia przyszłego cen­

tru m Łęcznej i jego w ielkości, S ta re M iasto d łu ­ go jeszcze p ełnić będzie fu nk cję głównego o środ ka u słu g o w o -adm in istracyjn eg o. S tąd też w m ak sy ­ m aln ym sto p n iu ad ap tow an o dla ty ch p otrzeb o­ biekty, p rzew id u jąc dodatkow e pow ierzchnie dla in sty tu c ji p o k rew n y ch . W p ro gram ie uw zględniono też usługi w iążące się z głów ną fun kcją m iasta, a

4. Łączna, zabudowa Rynku II 4. Łączna, buildings at the mar­ ket place II

5. Łęczna, studium planu szcze­

gółowego rewaloryzacji, schemat wariantu „A”: 1 — drogi głów­ ne, 2 — drogi rozdzielcze, 3 — drogi spacerowe, 4 — parkingi, 5 — zabudowa mieszkaniowa, 6 — usługi, 7 — zieleń, 8 — rze­ ki

5. Łęczna, study of a. detailed renewal plan, variant ”A”; 1 — main roads, 2 — separating roads, 3 — walk paths, 4 — parking lots, 5 — housing esta­ tes, 6 — services, 7 — greenery, 8 — rivers

także z obsługą tury stó w . W ielkości te określo n e zo­ stały poten cjaln y m i m ożliw ościam i um ieszczenia na pow ierzchniach ad ap to w an y ch i p ro jek to w a n y ch odpow iedniego rodzaju usług obiektów użytecznoś­ ci publicznej o raz p rz y ję tą koncepcję u k ła d u prze- •' strzennego opracow anego te re n u , w aru n k o w an ą względam i h istorycznym i i w a ru n k am i n a tu ra ln y m i. W ielkości usług nie m ogły być całkow icie u trz y ­ m ane w re la c ji do no rm urb an isty czn y ch , ponie­ waż ogran iczały je m .in. w ytyczne k o n se rw a to r­ skie, dotyczące zachow ania historycznego układ u przestrzennego, g ab a ry tó w zabudow y itp. N ajw aż­ niejsze spośród nich, k tó re należało uw zględnić na te re n ie S tareg o M iasta — to poza ad m in istracją, handel, gastronom ia i rzem iosło, a n a stęp n ie ob słu ­ ga tu ry stó w w zakresie info rm acji, w yżyw ienia i noclegów. W ażnym zadaniem było ró w nież pow ięk­ szenie liczby i ro dzaju usług k u ltu ra ln y c h .

U kład przestrzenny

W Łęcznej n ie w y starczy ochrona zabytkow ego u k ładu poszczególnych obiektów czy n a w e t ich ze­ społów. K onieczna jest ochrona całego środow iska kulturow ego, na k tó re sk ład ają się k ra jo b raz przy­ rodniczy i m iejski, m iejscow a tra d y c ja , k lim a t i k am eraln y n astró j m iasteczka. S ta re M iasto po­ w inno być teren em , gdzie w szystko m a ludzką sk a ­ lę i sw oje tra d y c je m iejscow e. Po p ierw szym o k re ­ sie budow y now ej Ł ęcznej, odznaczającym się d u ­ żą szybkością przem ian, i po ok rzep n ięciu n a p ły ­ wowej ludności m iasto p ra g n ie się czymś w yróż­ nić, chce zdobyć sw oją indyw idualność. W szystkie elem enty zachow anych trad y c ji, w ty m głów nie zabytki, są tu znakom itą pomocą i one zdecydują w dużym stopniu o przyszłym indyw idualnym obli­ czu m iasta. Nie w y starczy jed n ak zachow anie k il­ ku obiektów „dużej a rc h ite k tu ry ”, w w y p ad k u Ł ę­ cznej są to o biek ty sak raln e. P rz e trw a ć pow in ny rów nież b u d y n k i decydujące o skali m iasteczka, n a ­ dające m u c h a ra k te r, niezależnie od ich w artości

m ierzonej sk alą utw orzoną dla bogatszych w za­ b y tk i zespołów. T akie podejście je st n iezw yk le ważne, k ry te ria oceny w in ny być w e ry fik o w an e rów nocześnie z postępem u rb a n iz acji. W p rz eciw ­ nym w y p adk u z dzisiejszej Łęcznej pozostanie k il­ ka przypadkow o zlokalizow anych, brzy d k ich o b ie k ­ tów.

R ozw iązanie p rzestrzen n e dla h isto ry czn ej części m iasta, k tó re dla całego now ego o rg anizm u będzie S tary m M iastem , pow inno p o d k reślać jego o dm ien­ ność s tru k tu ra ln ą na tle po w stającego organizm u. N adając m u cechy trad y cy jn eg o m ałego m iastecz­ ka, osiąg niem y ten cel. N a tu ra ln ie m usi to łączyć się z p rzeo brażen iam i treściow ym i. Ze w zględu na sp latan ie się n a tym obszarze różny ch za in te reso ­ w ań i potrzeb tru d n o jest jednoznacznie u stalić fu nk cje S tarego M iasta, jed n ak n ie an alizując w ie­ lu zależności ogólnie m ożna ją o k re ślić jako: — ośrodek w yselekcjono w an ych u sług ogólno- m iejskich dla m ieszkańców ;

— obsługa tu ry stó w p rzy jeżd żających i za trzy m u ­ jących się w m ieście;

— te re n y spacerow o-w ypoczynkow e dla m ieszk ań­ ców now ych dzielnic i w reszcie jak o u zu pełnien ie badziej p rz estrzen n e niż fu n k c jo n a ln e, m ieszkal­ nictw o jednorodzinne.

A naliza rozw oju przestrzen neg o h isto ry czn ej Łęcz­ nej w skazuje, iż rozw ój m iasta p rzeb ieg ał w sposób organiczny. P o trzeb y gospodarcze d y k to w ały p ow ­ staw an ie k o lejny ch ryn kó w i ulic targow ych. W y­ d aje się, że w yznaczenie n ow ych tere n ó w usług ogólnom iejskich pow inno pójść d alej w łaśnie tą drogą. Rozw iązanie także pozw ala n a pew ną in te ­ g rację s tru k tu ra ln ą i k o m u n ik acy jn ą (ruch pieszy) nowego zespołu z daw nym .

W arian ty koncepcji projektow ej

O m aw iane opracow anie m iało c h a ra k te r studialny. W czasie, k ied y pow staw ało, nie b y ła jeszcze s k ry ­ stalizow ana koncepcja zag o spo darow ania p rz e ­

strzenn ego całego L ubelskiego Z agłębia W ęglowego. Т уш sam ym m ało było jeszcze w iadom o o sam ej Ł ęcznej. Nic więc dziw nego, iż S tu d iu m było w m iarę szczegółowym rozw iązyw aniem frag m en tu nie­ znanej w iększej całości. D latego też p rzy niezm ien ­ nych założeniach pro g ram o w o -p rzestrzen n y ch roz­ ważono k ilk a w a ria n tó w k ształto w a n ia S tarego M iasta i przy leg ły ch teren ó w . W a rian t pierw szy („A”), zw any podstaw ow ym , o p iera się na o trz y ­ m an y ch w ytyczn ych u rb a n isty cz n y ch i na zalece­ n iach ra d y technicznej.

W a r i a n t „ A ” ( p o d s t a w o w y )

S ta re M iasto w ym aga u zu p e łn ie n ia zniszczonej tk a n k i m iejsk iej. R ynek I p rzejm ie fu nkcje adm i­ n istra c y jn e , a w ybiegające z niego ulice pom iesz­ czą rzem iosło, h an d e l i gastronom ię. A daptacja R ynku II — to w prow adzenie now ych usług, k tó ­ re pow in n y odznaczać się w ysokim stan d ard em i m ieć c h a ra k te r usług w yselekcjonow anych. Założo­ no, iż S ta re M iasto w inno być tere n em , gdzie b ę ­ dą w y stęp o w ały urozm aicone funkcje, za sp o k ajają­ ce zróżnicow ane potrzeby.

Dla u sp ra w n ien ia obsługi k o m u n ik acy jn ej starego cen tru m n iezbędn a jest seg reg acja i og raniczenie ruchu. W m ia rę m ożliwości stara n o się oddzielić ruch kołow y od pieszego. D roga p rzejm u jąca re la ­ cje z k ie ru n k u N—S przeprow adzona została z o­ m inięciem R y n k u I, poza jego w schodnim i b lo k a­ m i — dzisiejszą ul. L u belską i jej przed łużeniem do ul. K rasn y sta w sk iej. W te n sposób p ra w ie ca­ ły obszar histo ry czn y w yłączony został z ruchu, z dopuszczeniem lokalnego. G łów na tra s a rozdziel­ cza przebiegnie ulicam i 1 M aja i now o p ro jek to ­ w aną rów noległą do ul. O byw atelskiej i R ynku I. P rzy n iej zlok alizo w any został głów ny zespół p a r­ kingów . P e n e tra c ja do „ścisłego” stare g o centru m odbyw ać się będzie ulicam i: 1 M aja (jej północ­ nym odcinkiem), placem K anałow ym o raz K ró t­ ką i P a rty z a n c k ą do L ubelskiej. G łów na droga p ie­ sza łączy s ta re ry n k i z now ym ce n tru m usługo­ wym. W ażne je st też połączenie R ynku II (oś w ido­ kowa) z placem przed kościołem , i dolej, z now ym osiedlem .

M niej w ażne ciągi piesze połączą: południow ą część nowego ce n tru m z

domem

6. Łęczna, studium planu szcze­ gółowego rewaloryzacji — widok historycznego centrum z lotu ptaka

6. Łęczna, study of a detailed renewal plan, bird’s view of the historic centre

7. Łęczna, studium planu szczegółowego rewaloryzacji — zespół dawnych domów zajezdnych po restauracji 7. Łęczna, study o f a detailed renewal plan, complex of former inn-type houses after restoration

8. Łęczna, studium planu rewaloryzacji — zabudowa Rynku II po restauracji 8. Łęczna, study of a renewal plan •— buildings at market place II after restoration

* ■‘Œ S B B 'A 'ÿ s

j . ■ m ęu stM U K

srrmcî* ь ■

9. Łęczna, studium planu rewaloryzacji — przykład adaptacji istniejącej zabudowy jednego z bloków przyrynko­ wych,

n a sk arp ie p rz y m oście, te re n y położone n a lew ym brzegu W ieprza, poprzez kład k ę w m iejscu d aw ­ nego m ostu, z doliną Ś w inki oraz te re n daw nego zam ku z m iastem . K a m e ra ln a skala k ra jo b ra z u w o­ kół Łęcznej w yklucza tu ry sty k ę m asow ą. S p recy ­ zow ania w ym aga c h a ra k te r i skala tu ry s ty k i, do­ stosow anej do m ożliw ości m iasta. S taw iam y n a k a ­ m eralność S ta re j Łęcznej. N ależy liczyć się z ro z­

w ojem tu ry s ty k i k rajoznaw czej.

P ołudniow a część S tarego M iasta przew idziana zo­ stała na zabudow ę m ieszkaniow ą o n isk iej in te n ­ sywności. W plan ie podano w a ria n ty zabudow y te ­ go te re n u dom kam i jednorodzinny m i i m ałym i do­ m am i m ieszkalnym i.

W ażnym p ro blem em jest w łaściw e u k ształto w an ie sy lw ety m iasta. Z abudow a S ta re j Łęcznej p iętrzy się, w y k o rzy stu jąc sk arp y , p rz ep lata się z zielenią. P ro je k to w a n a now a zabudow a podkreśla k o n fig u ­ ra cję te re n u i w ydobyw a historyczne dom inanty. W ażne m iejsce w sylw ecie m iasta zajm u je zespół zabudow y d re w n ia n e j przy ul. 1 M aja . o ra z dom y dre w n ian e p rzy ulicach Bóżniczej i Jag iełk i. W a r i a n t „B ”

W k ształto w a n iu S tarego M iasta w ażna rola p rz y ­ padła drodze N—S, p rzebiegającej jego w schodnim sk rajem . P ro p o n u je się odsunięcie tej drogi od r y n ­ ków, aby pom iędzy nią a ul. K ra sn y sta w sk ą m oż­ na było zlokalizow ać now e cen tru m ogólnom iej-

skie. P rze d sta w io n e rozw iązanie w ykonane jest w e­ dług zasad y „od szczegółu do ogółu”, to znaczy ro z­ w iązanie p lan u szczegółowego sugeruje decyzje do­ tyczące s tr u k tu r y now ego, dużego m iasta. W ydaje się, iż zap ropono w ane rozw iązan ie m a dosyć u n i­ w e rsaln y c h a ra k te r i daje:

— in teg ra cję k o m u n ik acy jn ą i p rz estrzen n ą s ta re ­ go i now ego m iasta;

— m ożliwość obsłużenia proponow anym ce n tru m m iasta 25—35 tys. m ieszkańców ;

— u zy skanie dynam icznego m odelu m iasta, w któ ­ ry m w w y padk u osiągnięcia w iększej liczby m ie­ szkańców proponow ane ce n tru m może p rzy jąć w y ­ bran e usługi specjalne oraz dzielnicowe, a nowe ulokow ać w dogodniejszym m iejscu, ce n traln y m do całego m iasta;

— zachow anie nie zdeform ow anej sieci sta ro m ie j­ skich ulic.

Inne u sta le n ia p o k ry w a ją się z om ów ionym wyżej w a rian tem podstaw ow ym .

W a r i a n t „C”

W rozw iązan iu ty m na pierw szy plan w ysuw a się now a fu n k c ja ul. śre d n ie j, k tó ra zam ieniona zosta­ ła na ciąg handlow y. T ra d y cja han d lo w a Łęcznej, żyw a do dzisiaj, podpow iada stw o rzen ie w spółcze­ snych ram p rz estrze n n y ch dla k o n ty n u o w an ia lub p ow rotu do daw n ej fu n k c ji m iasta. N a tu ra ln ie nie w y starczy zapew nić jedynie m iejsca dla przyszłej działalności han d lo w ej. P o trz e b a jeszcze d ziałań w ykraczający ch poza ra m y p ro jek tu . S ta re M iasto może być te re n e m ta rg ó w k w iato w y ch czy w a ­ rzyw niczych, m ogą być o rganizow ane niedzielne kierm asze. O czywiście w ym agać to będzie k ilk u le t­ niego w y ra b ia n ia p rzyzw yczajeń u odbiorców . W y­ ty po w an ie do p ełn ien ia tej fu n k c ji ul. Ś red n iej b y ­ ło w ynikiem an alizy p lan u i roizwoju m iasta.

Ulica ta ma zresztą w y jątk ow e znaczenie, gd yż tw o ­

rz y oś sy m e trii m iasta i łączy d)wa n a jsta rsz e ry n ­ ki. W n a tu ra ln y sposób w skazuje k ie ru n e k ro z­ w oju m iasta w zdłuż doliny W ieprza. N astęp n ą ce­ chą teg o w a ria n tu było przyjęcie nie p rzek ształco ­ n ego u k ła d u p odstaw ow ych ulic, co nie prow adziło do p rz esad n e j seg regacji ru c h u kołow ego i p ie ­ szego.

W zw iązku z w ytycznym i i ówczesnym i pog ląd a­ m i zan iech ano k o n ty n u a c ji pom ysłów z a w a rty c h w ty m w arian cie, u znając go za zbyt teo re ty czn y . Z pew n ą saty sfa k cją należy jed n ak odnotow ać, iż dzisiejsze p ra ce p ro jek to w e prow adzone n a d S ta ­ ry m M iastem w Łęcznej p rzez lu belsk ie B iuro P la ­ now ania P rzestrzen neg o podejm ują rozw iązania su ­ gerow ane w om aw iany m w arian cie. Ł ączy się to z w y k ry sta lizo w an iem się po glądu na całe miasto^ o raz ze zm ian ą w ielu w cześniejszych u staleń . O biekty zabytkow e w stud iu m plan u szczegółowego Z po staw io n y ch tez au to rsk ich w y p ły w ają p r a k ­ tyczne w nioski dotyczące m ożliwości ad a p ta c ji o­ biek tó w zabytkow ych. W szystkie daw ne dom y z a ­ jezdne n ależy i m ożna adaptow ać dla p o trzeb w spółczesnych. W edług plan u re w alo ry z acji pełnić one p ow in n y fu n k c je tu ry sty czn e i k u ltu ra ln e . U znano, że dom y te w ym agają bezw zględnego z a ­ chow ania, n a w e t za cenę daleko idących uzupełnień. W sąsied ztw ie zielonego p ierścienia otaczającego Łęczną, w m iejscach a tra k c y jn y c h pod w zględem k ra jo b razo w y m zachow ały się nieliczne o b iek ty s ta re j zab u d o w y d re w n ian ej. W ich sąsied ztw ie za­ łożono w zniesien ie now ych, podobnych w c h a ra k ­ terze bu d y n k ó w , co zapew ne u łatw i ad a p ta cję s ta ­ ry c h dom ów. Dopuszcza się też m iejscow e tra n slo - k ac je poszczególnych d re w n ian y ch budynków . W o p ra co w an y m p lan ie re w alo ry z acji w y k onano szkice koncepcyjne dla najw artościow szych frag m en ­

tó w m iasta, w śród k tó ry ch znalazły się zespoły z a ­ bu do w y d re w n ia n e j. P oniżej podano jako p rz y k ła ­ dy zag o spod aro w ania p ro je k ty ad a p ta cji zespołów przy ul. 1 M aja i ul. K anałow ej.

U l i c a 1 M a j a . O pracow aniem objęto p o łu d n io ­ w y jej k ra n ie c , w m iejscu gdzie zachow ał się ze­ spół d aw n y ch d re w n ian y ch dom ów zajezdnych. B u ­ dy nk i po zachodniej stro n ie adaptow ano n a zespół p en sjon atow y. U zyskano 19 m iejsc noclegow ych o łącznej p o w ierzch n i użytkow ej ok. 400 m 2. Po s tro ­ nie w sch od niej w pierw szym daw nym dom u za­ jezdnym zlokalizow ano karczm ę, w n astęp n y m po­ dobnym obiekcie klu b-kaw iarn ię, zaś w now ym b u ­ d y n k u m ały dom w ycieczkow y dla 40 osób. A d ap ­ ta c ja b u d y n k ó w części w schodniej w ym agać b ę ­ dzie k o n serw acji dwóch dom ów zajezdnych. W są ­ siedztw ie p ro je k t przew id u je w zniesienie now ego b u d y n k u hotelow ego, k tó ry z dw om a sąsiednim i stw o rzy sam odzielnie fu n k c jo n u ją cy zespół tu ry s ty ­ czny, połączony dodatkow o d rew n ian ą g alerią. P ięć dom ów po zachodniej stro n ie ulicy w ym agać b ę ­ dzie re m o n tu k ap italn eg o , połączonego z u s u n ię ­ ciem p óźniejszych przebudow ań.

U l i c a K a n a ł o w a . O pracow aniem ob jęto b lok ograniczony od północy placem K anałow ym a od po łudn ia ul. K an ało w ą. C ały blok przeznaczono n a usługi (uliczka m onofunkcyjna). W istn iejący m b u ­ d y n k u m ający m swój fro n t od uliczki łączącej

Ry-A j B С I

10. Łęczna, studium planu rew aloryzacji — propozycje zabudowy jednorodzinnej dla obszaru Starego Miasta (А, В, C)

10. Łęczna, study of a renewal plan, proposals of build­ ing detached houses in the Old Town (А, В, C)

n ek I z R ynkiem II zap ro jek to w an o w a rsz ta t rz e ­ m ieślniczy. Na m iejscu w alącego się dom u w n o­ w ym obiekcie pow stać m a ognisko plastyczne dw óch daw nych dom ów zajezdnych, jed en a d a p to ­ w ano n a K lub S eniora, zaś d ru g i z n ich oraz n o ­ w y b u d y n ek przeznaczono n a siedzibę T ow arzystw a M iłośników Łęcznej. K o lejn y d aw n y dom zajezdny, n a jle p ie j zachow any w całej Ł ęcznej, przeznaczo­ no n a p u n k t etnograficzny, zaś zbudow any o s ta t­ nio dom m ieszkalny zachow ać m a sw oją d o ty ch ­ czasową funkcję.

Duże tru d n o ści w iążą się z pro b lem am i a d a p ta c ji budynków drew nianych, p rzede w szystkim z uw agi n a w łaściw e ich dostosow anie do w spółczesnych p o ­ trze b m iasta, ale zachow anie tego ty p u zabudow y decydow ać będzie o c h a ra k te rz e całego zespołu m iejskiego.

Szczegółową in w e n ta ry z a c ją u rb a n isty cz n ą o bjęto rów nież b u d y n k i m u ro w a n e. U w zględnienie ich w a ­ lo ró w i w artości u żytkow ych pozw oliło sprecyzo­ w ać p ro g ram u żytk ow y dla zabudow y poszczegól­ n y ch rynków . Założono a d a p ta cję p a rte ró w , a n ie ­ k ied y całych b udynków , dla p o trzeb g astronom ii, h a n d lu i rzem iosła. W p la n ie dopuszczono, u z a sad ­ n io n y stan em tech niczn ym , daleko idący zakres a ­ d ap tacji, jed n ak że z bezw zględnym zachow aniem g ab a ry tó w i c h a ra k te ru istn ie ją cy ch obiektów .

Dość długi okres, ja k i u p ły n ął od zakończenia o­ m aw ianego S tu d iu m , n a ogół w y k azał słuszność p rz y ję ty ch założeń i p rzew idy w ań . N a w schód od S tarego M iasta ro z ra sta się now e osiedle, k tó re m a zaspokoić wciąż rosnące potrzeby m ieszkaniow e Ł ę­ cznej. H istoryczna część m iasteczk a pozornie nic się nie zm ieniła, m ałe dom ki n ad a l drzem ią w o­ grodach, n a d a l istn ie ją d rob ne sklepik i w p rz y ­ rynkow ych dom ach. Tylko, że n ik t n a to, co stare, nie zw raca ju ż uw agi, w szyscy zap atrze n i są w no­ wą Łęczną. Z ab y tk i i h isto ria m usi na razie pocze­ kać n a sw oją kolej. Może się doczeka. D latego tak bardzo w ażną sp ra w ą by ła faza sporządzenia do­ k u m en tac ji sta n u istn iejącego , k tó ra już te ra z m a w artość św iad ectw a czasów m inionych. N ajw ięk szą' w artością om aw ianego S tu d iu m było o trzym anie odpow iedzi n a p y tan ie: co robić z Łęczną? Odpo­ wiedź je st jednoznaczna — n ależ y ją chronić, n a ­ leży dbać, aby przetrw ało jak najw ięcej daw nej zabudow y, n ależ y czuwać n a d ufo rm o w an iem p r a ­ w idłow ej sy lw ety m iasta, trz e b a zabiegać o in ­ w estorów , odnaw iać, rem ontow ać, a przede w szyst­ kim n ależy pam iętać, że w spółczesne działanie w in ­ no być ty lk o k o lejn y m rozdziałem w dziejach m ia­ sta.

m gr inż. arch. Tadeusz M ichalak PP P K Z — Oddział w Lublinie

T H E OLD TO W N A T ŁĘCZNA — A STUDY OF D ETA ILED LO CA L (PLAN O F REN EW A L

East off Lublin a new coal basin is being formed, on the territory of which there is an agricultural town of Łączna with rich history and nearly two thousand inhabitants. Outpacing the decisions on bulding the ba­ sin, design works had been undertaken there with the aim, i.a., to prepare materials and to establish views on the past of old Łączna. The work has been commi­ ssioned to a team of the Ateliers of Design of a Lublin Division of the Ateliers for Conservation of Cultural Property. A study of the Local Detailed Plan for the Renewal of Łączna, worked out in 1974—1976, was based on the following initial materials:

— town-planning guide-lines specifying the size of fu­ ture Łączna for 25 or 70 thousand inhabitants, — a historical and town-planning study and a cata­

logue of structures of interest to conservators, — town-planning and historic guide-lines,

— a sociological study, — a town-planning recording, — a study of renewal.

Łęczna was established on a trade route linking Russ­ ian lands with Lublin district. It acquired the status of the town in 1467. A land development of the town was marked by a formation of a line of market places, the first of which is linked with the location, the second was created in the 17th cent., while the third one was laid out at the beginning of the 19th century. This period was also the time of the town’s flourish­ ing owing to fairs held at Łęczna.

A three-market architectural arrangement does not find its reflection in building, which destroyed by fires sur­

vived to present days in a very poor condition. A special attention deserve wooden entrance houses that represent a specific combination of a small town house with an inn. When drawing the programme it has been assumed that the Old Town w ill continue for a long time yet to play a role of the main administrative and servicing centre. It has also paid attention to an addi­ tional function, i.e. attending to tourists going via Łącz­ na to nearby Łęczyńsko-Włodawskie Lake District. De­ sign works put the main emphasis on the need to pro­ tect the entire cultural environment covering a natural and cultural landscape as well as local tradition, cli­ mate and atmosphere of the town. Due to a stormy development associated with the creation of great in­ dustry and thus with the town, a preservation of all elements of tradition is the work important for this urban complex.

The main function of the Old Town is to play a role of the centre of selected general urban services, i.e. to attend to tourists and to offer walk paths for inhabitants of new districts. When proposing to give the old part of the town features of a traditional small town at­ tempts have been made to point out its structural and functional dissimilarity.

Because of a research nature of the work, several va­ riants have been prepared, a common feature of which is to treat the entire process of a town’s formation as the process occurring in an organic way, which should be reflected in the integration of a new and old centre.

ANDRZEJ MAJDOWSKI

ZASTOSOWANIE METOD INIEKCYJNYCH W PRAKTYCE

BUDOWLANO-KONSERWATORSKIEJ

R ozw arstw ienia ścian lub inn ych elem entów k o n ­ stru k c y jn y c h są jedn ym z podstaw ow ych objaw ów d estru k c ji zabytk ów a rc h ite k tu ry . N ajczęściej w y­ stępującym i tego rodzaju uszkodzeniam i są rysy, odspojenia płaszczyzn licow ych, zm niejszenie spoi­ stości w a rstw m uru. Z asadniczą przyczyną pow ­ sta w a n ia ro z w arstw ień jest n aru szen ie u stro ju s ta ­ tycznego budowli, w większości w ypadków powo­ dow ane przez odkształcenia lub zm iany stru k tu ra ln e węzłów k o n stru k cy jn y ch , co może być w ynikiem np. pogorszenia się w a ru n k ó w posadow ienia, b ra k u dostatecznych u sztyw nień przestrzen nych, lok aln y ch przeciążeń przy ściskaniu itp.1

R ozw arstw ien ia k o n stru k c ji m u ro w y ch stan o w ią jeden z pow ażniejszych problem ów w p ra k ty c e ro ­ bót bud ow lano -k o n serw ato rsk ich . Po u su n ięciu przyczyn pow odujących zniszczenie (podbicie fu n ­ dam entów , stężenie przestrzen n e, zm niejszenie ob­ ciążeń) ko nty n u o w an ie p rac b u dow lanych w ob ie­

1 A. M i t z e l , W. S t a c h u r s k i , J. S u w a l s k i , A w a­

rie konstrukcji betonowych i murowych, Warszawa

1973, ss. 31, 37. • ■ • •

kcie czy jego części, w k tó re j w y stęp u ją ro z w a r­ stw ien ia, uzależnion e je s t od p rzy w rócen ia m onoli- tyczności elem en tom k o n stru k cy jn y m .

P ra k ty c z n ie jed y n y m sposobem stosow anym p rzy n a p ra w ie pęk nięć w ścian ach je st w ykucie cegieł na całej długości ry s y albo w co trzeciej w a rstw ie i p rz em u ro w a n ie n o w ą cegłą, najczęściej na z a p ra ­ wie cem en to w ej. Z abiegiem d om in ującym p rzy „ re p e ra c ji” odsp ojon ych po w ierzch n i licow ych jest skucie uszkodzonej płaszczyzny n a głębokość 1/2 ce­ gły i w staw ien ie no w y ch cegieł z n aw iązaniem do w ą tk u istniejącego m u ru .

W yłączne stoso w an ie ty c h m etod — n iezależnie od k lasy o b ie k tu i z a k resu uszkodzeń — n ieje d n o k ro t­ nie w sposób isto tn y przyczy n ia się do znacznego uszczuplenia o ry g in a ln e j su b stan cji zab ytk u. S a ­ m a id ea tak ieg o w zm acn ian ia k o n stru k c ji może być bez zastrzeżeń u zn a n a za o d po w ied nią w b u do w ­ n ictw ie rem o ntow y m , n a to m ia st należy tra k to w a ć ją raczej m a rg in a ln ie i z dużą re zerw ą przy k o n ­ se rw a c ji a rc h ite k tu ry zab y tk o w ej. D odatkow ym a s ­ p ek tem p rz em aw iają cy m za o d stąp ien iem od p ra k ­ ty k o w an y ch m eto d jest u żyw anie p rz y n a p ra w ie ro z w arstw ień z a p ra w y cem entow ej oraz w spółczes­