Ryszard Brykowski
O skansen dla regionu radomskiego
Ochrona Zabytków 24/3 (94), 207-210
K
R
O
N
I
K
A
O SKANSEN DLA REGIONU RADOMSKIEGO
S taran iem Okręgow ego K onserw atora Z abytków i M iejskiego O ddziału S tow arzysze nia ,,PA X ” w R adom iu oraz Zespołu Chem ii ZZG „INGO” w W arszaw ie, odbyła się w dniach 17 i 18 m arca il97)l r. ogólnopolska k o n feren c ja pośw ięcona ochronie i k o n serw acji zabytkow ych obiektów a rc h itek tu ry i budo w n ictw a drew nianego regionu rad o m sk ieg o 1. W k onferencji wzięło udział ok. 70 osób, rep rezen tu jący ch środow iska naukow e, k onserw atorskie i m uzealne z K atow ic, K ielc, Radom ia, Rzeszowa, Sanoka, S reniaw y, T orunia i W arszawy.
Po pow itaniu przybyłych przez sek retarza M iejskiego O ddziału „Р А Х ” w R adom iu, m g r Jan u sza Batkow skiego, przew odnictw o cibrad o b ją ł p rzed południem se k re ta rz W ojew ódzkiego O ddziału 'Stow arzyszenia „РА Х ” w K ielcach, Jó zef K n ap ik , a po południu w icedyrektor Z arządu Muzeów i O chrony Z abytków , m g r S tan isław B rzos towski. W prezydium konferencji, obok obu przew odniczących o b ra d , zasiedli: M ie czysław L ipko — dy rek to r Zeispołu C hem ii -ZZG „IN CO”, m jr M ichał O siński — przew odniczący K lubu M iłośników R adom ia, m g r S tan isław O śko — w iceprzew od niczący P rezydium -PRN w R adom iu, m g r A ndrzej S z u ra — p rzed staw iciel W ojewódzkiego K o nserw atora Z abytków w Kielcach, m g r M aria W iecińska — k ie row nik W ydziału K u ltu ry MRN w Radom iu.
W pierw szym dniu obrad wygłoszono 8 n astępujących referató w : „Dzieje ru ch u skansenow skiego w P olsce — ak tu aln y sta n i p ersp e k ty w y ” m g r S tan isław B rzostow ski; „Z dośw iadczeń ZZG — Zespół Chem ii w ochronie a rc h ite k tu ry i budow nictw a d rew nianego” d r M ichał C zajnik; „Zagospodarow anie tu rystyczne obiektów za b y tk o w ych budow nictw a drew nianego w Polsce” — doc. d r W ojciech K alinow ski; „G ranice Ziem i R adom skiej w rozw oju historycznym ” — m g r M aria W ilczyńska; „S tan zacho
1 M ianem „regionu rad om sk iego” określa się pn -w sch . część o b ecn eg o w o jew ó d ztw a k ie le c k ieg o , ograniczoną rzek am i W isłą, P ilicą , K am ienną i D rzew iczk ą, a pod w zg lęd em g eo g ra ficzn y m noszącą n azw ę R ów n in y R adom skiej. Obszar ten praw ie w całości p ok ryw ał się z gra n icam i ziem i radom skiej, uform ow an ej co najm n iej w X V I stu leciu . O becnie jest on p od zie lo n y na 8 n astęp u jących pow iatów : Radom , B iałob rzegi, K ozien ice, Z w oleń, Iłża, L ipsko, P rzy sucha, S zyd łow iec, z k tórych 4 p ierw sze tw orzą tzw . R adom ski O kręg K on serw atorsk i.
1. Jasionna, pow. Biało brzegi, kościół d r e w niany (fot, W. Wolny)
b
w a n ia i p o trze b y w zak resie ochrony zabytków b u d o w n ictw a drew n ian eg o ” — m gr Ja d w ig a M a rle w sk a (O kręgow y K o n se rw a to r Z abytków w R adom iu); „Typy zagospo- d aro w ań chłopskich Ziem i R a d o m sk ie j” — m g r S tefan R osiński; „Z abytki d rew n ia nej a rc h ite k tu ry sa k ra ln e j regionu rad o m sk ieg o ” — m g r R yszard B ry k o w sk i; „K oś ciół w Jaisionnej, ak tu a ln y s ta n b a d a ń ” — m gr Ja n u sz B atkow ski.
Po referata ch , jeszcze w pierw szym dniu o brad, rozpoczęto dyskusję, pow ołując ró w nocześnie K om isję W n io sk o w ą2. O b ra d y w ty m dniu zakończono w spólną k olacją. W drugim d niu k o n fe re n c ji częściow o zrealizow ano przew id zian y p ro g ra m em objazd te re n u , zw iedzając kościół w Jasionmej X V II i X V III w. (il. 1, k tó ry był p rzedm io tem osobnego re fe ra tu , zniszczony dw ór w (Branicy — pocz. X IX w. (il. 2-a, b), o raz zagrody w K aszo w ie — w e w si p ro jek to w a n ej n a re z e rw a t — X IX —X X w. N astęp nie kontyn u o w an o dyskusję. W ty m d n iu obradom przew odniczył m g r inż. arch. W oj ciech Ja n k o w sk i z Z arzą d u M uzeów i O chrany Z abytków . Ł ącznie w dyskusji w zięło udział 15 osób, poruszając zagadnienia dotyczące zarów no ogólnej p ro b lem aty k i skansenow skiej w k ra ju , ja k rów nież zw iązane bezpośrednio z regionem i p ro je k to w an y m tu skansenem .
2. Branica, pow . B iało brzegi, dw ór drew niany, a — stan w r. 1960 (fot.
W. W olny), b — stan je -
sienią r. 1970 (fot. R. B ryk o w sk i)
2 W sk ład K om isji W nioskow ej w eszli: m gr Jan B a tk o w sk i, m gr R yszard B r y k o w sk i, dr M i ch ał C zajnik, J ó z e f K napik, m gr Jad w iga M arlew ska, m gr A n drzej M ich ałow ski. O soby te w raz z m gr S tefa n em R osiń sk im (a bez m gr A. M ich ałow sk iego), tw o r z y ły K om itet O rgan izacyjn y k o n fe r e n c ji.
P oniew aż cały m a te ria ł z konferencji, tzn. wygłoszone re fe ra ty i głosy w dyskusji, zostaną w najbliższym czasie o p u b lik o w a n e 3 zw alnia to z obow iązku ich szczegóło w ego o m aw iania na tym miejiscu. Należy jedynie zasygnalizow ać n ajisto tn iejsze te m aty poruszone w czasie dyskusji. I ta k w śród zagadnień o ch a rak te rz e ogólnokra jow ym poruszano wciąż ak tu a ln ą i niezw ykle p iln ą spraw ę uregulow ania od strony p raw n ej zasad organizacji i budow y m uzeów pod otw arty m niebem oraz zakupu obiektów arc h ite k tu ry przeznaczonych n astępnie n a eksponaty m uzealne (m gr inż. arch. J a n T ajchm an). S ch arak tery zo w an o trudności zw iązane z ochroną d rew n ia nego budow nictw a „in s it u ” oraz potrzebę znalezienia now ej fu n k c ji użytkow ej dla w ytypow anych do ochrony zabytków (m gr A ndrzej M ichałowski). Zw rócono też uw agę na konieczność podjęcia akcji szkolenia now ych k a d r w yspecjalizow anych cieśli, póki żyją jeszcze starzy cieśle, m ogący p rzekazać trad y c ję b u d o w lan ą poszcze
gólnych regionów k ra ju (mgr Rom uald Jałow iecki). W czasie dyskusji w iced y rek to r m gr S tan isław Brzostow ski obszernie p rze d staw ił rozwój polskiego m uzealnictw a skansenow skiego w o statn ich latach oraz potrzeby i ak tu a ln e m ożliwości dalszego jego rozw oju n a tle ogólnego p lan u resortu.
W drugiej g ru p ie zagadnień zw iązanych z p ro b lem aty k ą regionu radom skiego na czoło w ysuw a się w ypow iedź w iceprzew odniczącego P rezydium P R N w Radom iu, m gr. S tan isław a Ośki, k tó ry za d ek laro w a ł poparcie dla p ro jektow anego sk a n sen u regionu radom skiego, proponując rów nocześnie 10-he!ktarową działkę, położoną w po b liżu przyszłych te re n ó w w ypoczynkow ych, W grom adzie M n is z e k 4. C enną pomoc w p en e trac ji te re n u w ram ach stud en ck ich p ra k ty k w ak acy jn y ch zad ek laro w ał dr M arian Рок горек z Z akładu E tnografii UW. M gr inż. larch. Zbigniew L om barski p rze d staw ił na k o nkretnych p rzy k ład ach zainicjow aną w ostatnim czasie w spółpracę pom iędzy W ydziałem B udow nictw a PRN w B iałobrzegach a O kręgow ym K o n serw a torem Z abytków w R adom iu i zaapelow ał o ta k ą sam ą w sp ó łp rac ę z w ydziałam i budow nictw a pozostałych pow iatów tego regionu.
Z arów no w referata ch dotyczących bezpośrednio regionu radom skiego, ja k rów nież podczas dyskusji przedstaw iony został w sposób niezw ykle dobitny a k tu a ln y stan zachow ania oraz szybko postępujący proces z a n ik a n ia n a tym te re n ie zabytków b u dow nictw a i a rc h ite k tu ry drew nianej. P ra k ty cz n ie nie istn ie ją ju ż drew n ian e dwory, plebanie, dw orskie budow nictw o gospodarcze (oficyny, spichlerze, wozownie;, itp.), karczm y, a i liczba zachow anych zabytków a rc h ite k tu ry sakralnej (kościoły, dzw on nice, kaplice) oraz budo w n ictw a przem ysłow ego (m łyny, w ia tra k i, domy i w arsztaty rzem ieślnicze) je s t ju ż niew ielka. Toteż obecna chw ila je st zasadniczo ostatnim m om entem dla podjęcia prac n a d organizacją i b u d o w ą skansenu dla tego regionu. M ając powyższe na uw adze uczestnicy kon feren cji pow ołali K om itet O rganizacyjny S k an sen u Regionu Radom skiego oraz w ysunęli zarów no po d jego adresem , ja k i pod ad resem w ładz ad m in istracy jn y ch i k o n serw ato rsk ich szereg k o n k retn y c h w niosków. S k ład osobowy K om itetu daje gw arancję, że p o d ję ta in ic ja ty w a będzie k ontynuow ana i zostanie zre a liz o w a n a 5. W przyszłości K om itet przek ształciłb y się w R adę N aukow ą
3 w czasie k o n fe r e n c ji pow ołano K om isję R ed ak cyjn ą; m gr Jan B a tk o w sk i, mgr A n iela B o- rów czyna, mgr R yszard B rykow sk i, doc. dr W ojciech K alin ow sk i, J ó zef K napik i m gr Jad w iga M arlew ska.
i Istnieją rów n ież realn e m ożliw ości zlo k a lizo w a n ia sk a n sen u tuż pod R adom iem w m ie j
sc o w o ści W ośniki, w oparciu o m iejsco w ą szkołę rolniczą. Na p o d k reślen ie zasługu je te ż fa k t, że w u b ieg ły m roku z d otacji M iejskiej R ady N arod ow ej w R adom iu zak u p iono dla przyszłego sk a n sen u 3 ob iek ty (chałupa, w ia tra k i sp ich lerzyk chłopski).
5 D o K om itetu O rganizacyjnego S kansenu R egionu R ad om sk iego w eszli: m gr A nna A pano- w icz, k iero w n ik M uzeum R egion aln ego w Radom iu, m gr Jan B a tk o w sk i — sek retarz m iejsk ieg o oddziału PA X , m gr R yszard B ry k o w sk i — In stytu t Sztuki P A N , m gr S ta n isła w B rzostow sk i — w iced y rek to r Zarządu M uzeów i O chrony Z ab ytk ów , dr M ichał C zajnik — ZZG INCO, inż. M arian K u b iakow sk i — W ojew ódzki K onserw ator Z ab ytk ów w K ielcach , doc. dr W ojciech K a lin o w sk i — In sty tu t H istorii K u ltu ry M aterialnej P A N , mgr H alina K isieló w n a — k ie row n ik A rchiw um P a ń stw o w eg o w R adom iu, czło n ek Zarządu R ad om sk iego T o w arzystw a N a u k ow ego, J ó zef K napik — sek retarz w o jew ó d zk ieg o oddziału PA X , m rg Jad w ig a M arlew ska — O k ręgow y K on serw ator Z abytków , m gr A ndrzej M ich ałow ski — P ra co w n ie K on serw acji Za b y tk ó w W arszaw a, m gr S ta n isła w Ośko — w icep rzew o d n iczą cy PPR N w R adom iu, m jr M ichał O siński — p rzew od n iczący T ow arzystw a M iłośników R adom ia, mgr H anna O rzechow ska — W o jew ó d zk i U rząd K on serw atorsk i W arszaw a, dr M arian P okropek — Z akład E tn ografii UW, mgr S te fa n R osiń sk i — M uzeum R eg io n a ln e w R adom iu, mgr Jan T ajch m an — U n iw e r sy te t T o ruński, W acław T elus — przew od n iczący PMRN w R adom iu, prof, dr Ig n a cy T łoczek — Szkoła G łów na G ospodarstw a W iejsk iego W arszawa, m gr Maria W ieciń sk a — k iero w n ik W ydziału K ul tu r y MRN w R adom iu.
S'kanseniu oraz objąłby społeczny p a tro n a t nad skansenem . M yśl p o w o łan ia społecz nego p a tro n a tu dila budow y skansenu, p a tro n a tu , k tó ry sk u p iałb y p rzedstaw icieli m iejscow ych w ładz teren o w y ch , a p a ra tu adm in istracy jn eg o , organizacji społecznych, zakładów p rac y , in sty tu c ji i działaczy k u ltu ra ln y c h , je s t n iew ątp liw ie n ow atorska i in te re su ją c a , nie m a jąc a w dotychczasow ych poczynaniach n a te re n ie k ra ju odpo w iednika.
W n aw ią za n iu do w niosków i postulatów , ja k ie zostały zgłoszone, w sp raw ie sk a n senu dla regionu .radom skiego na tej k o n feren c ji, odbyło się w dniu 28 k w ie tn ia br. z in ic ja ty w y P rezydiów FRN i MRN w R adom iu oraz dzionków K o m ite tu O rganiza cyjnego k o n feren c ji p ierw sze posiedzenie Społecznego K o m ite tu ©udowy S kansenu Regionu R adom skiego. W posiedzeniu udział w zięli rów nież k ierow nicy i p rac o w nicy poszczególnych w ydziałów oibu ra d narodow ych (np. k u ltu ry , a rc h ite k tu ry i u r b a nistyki, geodezji). P rzew odniczył m g r S tan isław Ośko, w iceprzew odniczący P re zy dium P R N w R adom iu.
N a posiedzeniu p rzed y sk u to w an o p lan kon cep cy jn y p ro jek to w a n eg o skansenu, p rz e d staw iony przez m g r S te fa n a Rosińskiego. N astęp n ie dokonano w izji lokalnej trzech te re n ó w prop o n o w an y ch pod przyszły sk an sen (rejon K osow a i W ośnik pod R ado m iem oraz te re n pod Skaryszew em ). Po ożywionej dyskusji w y b ra n o n ajb ard zie j a tra k c y jn y te re n w K osowie (odległy od R adom ia Ok. 6 km , dostępny -miejską k o m u n ik a c ją sam ochodow ą), k tó ry n ie w ą tp liw ie należy do niajcdekawiszych terenów , ja k ie przeznaczono dotąd w k r a ju dla p ark ó w etnograficznych. R ów nocześnie je d n a k ta duża a tra k cy jn o ść je st w p ew n y m stopniu jego m a n k a m e n te m , gdyż urozm aico n a rzeźba te re n u mie je st a d e k w a tn a dla ró w n in n y ch obszarów,, ja k ie są c h a ra k te ry s tyczne dla reg io n u radom skiego.
Na zakończenie p rz y ję to n a s tę p u ją c y ram ow y p la n dalszej działalności w bieżącym ro k u : spow odow anie zatw ierdzenia. Społecznego K o m ite tu © udow y S k an se n u R egio nu R adom skiego przez u ch w a ły P rezydiów R ad N arodow ych oraz p o w ołania s k a n sen u , jako O dd ziału M uzeum w R adom iu; utw o rzen ie w ra m a c h Społecznego K o m ite tu dw óch K om isji — o rg an izacy jn ej i p ro g ra m o w ej; w y k u p ien ie te re n ó w pod przyszły sk a n se n i przep ro w ad zen ie całej s tro n y p ra w n e j p rzedsięw zięcia; w y k o n a nie p o m ia ru geodezyjnego, a w m iarę m ożności tak że in w e n ta ry z a c ji zieleni; w yko n an ie szczegółow ych p o m iaró w a rc h i tek tonicznych zakupionych ju ż obiektów ; o p ra cow anie w stę p n y ch założeń p ro g ra m o w o -p ro je k to w y ch i k o n ty n u o w an ie b ad ań w terenie.
R yszard B ry k o w sk i
ZAGADNIENIA BAD AW CZE
I PROJEKTOWE ZESPOŁU ULICY KANONICZEJ W KRAKOWIE
S ym pozjum k o n se rw a to rsk ie zorganizow ane po d tyim ty tu łe m przez k ra k o w sk i O d dział P ra c o w n i'K o n s e rw a c ji Z ab y tk ó w odfbyło ;sdę w K ra k o w ie w dniach 20—21 m a ja 1971 r. W śród ponad istu uczestn ik ó w tego .spotkania znaleźli isdę w ojew ódzcy k o n se r w ato rzy zabytków , p rze d staw ic ie le B iu r D o k u m en tacji Z abytków , w yższych uczelni, in sty tu tó w n au k o w y ch , W szystkich O ddziałów i Z ak ład ó w P K Z . O tw arcia sym pozjum dokonał m g r inż. W ładysław W ojnarow ski — d y rek to r O ddziału w K rakow ie. O brady odbyły się w trzech se sjac h , w tra k c ie k tó ry ch w ygłoszono n a s tę p u ją c e re feraty : prof, dr J a n Z achw atow icz — Zagadnienia rew aloryzacji ośrodków staro m iejskich , m g r Je rz y K ossow ski — R ew aloryzacja o b ie któ w za b y tk o w y c h p rzy u lic y K anoniczej
w w y n ik u k o m p le k so w y c h badań histo ryczn ych , m g r K azim ierz R adw ański — U wagi na te m a t w czesno śred n io w ieczn ych w a ts tw k u ltu r o w y c h i p oziom ów n a tu ra ln ych re jo n u u licy K anoniczej, d r A ndrzej F isching e r — H istoria za b u d o w y u lic y K a n o n i czej, m g r A lek san d ra B ogdanow ska — M etoda i w y n ik i badań w y stro ju b u d y n k ó w p r z y u licy K anoniczej, inż. A ndrzej S w aryczew ski — Badania a rc h ite kto n ic zn e o b ie k
tó w p rzy u lic y K anoniczej, m g r inż. arch. Leszek S tachow ski — Z agadnienia p ro je k to w e zespołu u lic y K anoniczej. Z naczną część o b rad pośw ięcono szczegółow em u
zapoznaniu się z w y n ik am i b a d a ń bezpośrednio ma obiektach (oprow adzali .autorzy referató w ) oraz na w ystaw ie, k tó rą zorganizow ała k ra k o w sk a P ra co w n ia P ro je k to w a
