Zdzisław Bieniecki
Międzynarodowe Sympozjum "Praha
1860-1960"
Ochrona Zabytków 25/1 (96), 47-53
1972
K
R
O
N
I
K
A
M I Ę D Z Y N A R O D O W E S Y M P O Z J U M „PR А Н A 1860— 1960”
W d n ia ch 5—8 p aźd ziern ik a 1971 ro k u odbyło się w P ra d ze M iędzynarodow e S ym p o zju m pośw ięcone o chronie zabytków a rc h ite k tu ry i sztuki X IX i X X w iek u „ P ra h a 1860—1960”. S ym pozjum zostało zorganizow ane przez P ra zsk é stfed isk o s tâ tn i p am âtk o v e peće a o ch ran y p riro d y (P rask i ośrodek pań stw o w ej opieki nad za b y tk a m i i ochrony przyrody) w spólnie z C zechosłow acką k om isją dla w spółpracy z UNESCO pod p ro te k to ra te m m in istra k u ltu ry CSR d ra M iloslava B rûzka i p ri- m a to ra (przew odniczącego P re zy d iu m R ady N arodow ej) stołecznego m iasta P ra g i d ra Z d eń k a Zusky. W sk ła d 29-osobowego honorow ego p rez y d iu m S ym pozjum w eszli p rze d staw ic ie le m in iste rstw a k u ltu ry ĆSR, w ład z m iejsk ich P ra g i, k iero w n ictw a b iu r u rb an isty cz n y ch i arc h itek to n icz n y ch , w ład z k o n se rw ato rsk ich , kierow nicy p ra sk ic h m uzeów arty sty czn y ch , przew odniczący stow arzyszeń tw órczych i zrzeszeń arty sty cz n y ch , p ro fe so ro w ie sp ra w u ją c y k ie ro w n ic tw o k a te d r h isto rii a rc h ite k tu ry i sz tu k i na w yższych uczelniach P ra g i i B rna, przew odniczący Czechosłow ackiego K o m ite tu N arodow ego ICOMOS prof. dr arch. E m anuel H ru śk a, ja k rów nież n e storzy arc h ite k tó w czeskich, a zarazem o sta tn i żyjący jeszcze przed staw iciele k ie r u n k ó w i tw ó rcy dzieł będących m.in. przed m io tem ob rad : prof. arch. B ohuslav F u ch s z B rna, obdarzony ty tu łe m narodow ego a rty s ty ĆSR oraz w yróżniony tym że ty tu łe m prof. dr h. c. J iri K ro h a i prof, dr h. c. O ldrich S tary , posiadacze n a j w yższego czeskiego odznaczenia państw ow ego — O rd e ru R epubliki. S tro n ą o rg a n i za cy jn ą zajm ow ał się 19-osobowy k o m itet przygotow aw czy, złożony głów nie z p r a co w ników p raskiego S tätn ih o u sta v u pro re k o o stru k c i p am âtk o v ÿ c h m ë st a o b je k tû (P aństw ow ego I n s ty tu tu d la re k o n stru k c ji zabytkow ych m ia st i obiektów ) z jego g łów nym a rc h ite k te m dr inż. arch. V ilém em L orencem i P rażsk eh o stre d isk a stâ tn i p a m â tk o v é péce a ochrany p riro d y z udziałem przed staw icieli m in iste rstw a k u l tu ry ĆSR, w ład z m iejsk ich P ra g i oraz in n y ch in sty tu c ji, a ta k ż e K ate d ry T eorii i R ozw oju A rc h ite k tu ry W ydziału B udow lanego W yższej Szkoły T echnicznej w P r a dze w osobach k ie ro w n ik a tejże K a te d ry prof. inż. arch. Jirego S tu rsy i doc. dr M arii B eneśovej. K om itetow i przygotow aw czem u przew odniczył Z dislav B urival, k ie ro w n ik P ra żsk e h o stred isk a s tâ tn i p am âtk o v é péce a ochrany p riro d y — in sty tu c ji m a ją c e j najw iększy udział w zorganizow aniu S ym pozjum .
M iejscem o b rad był, położony przy pl. R epubliki w sąsiedztw ie gotyckiej B ram y P ro c h o w e j, Obecni D ûm (il. 1) — odpow iednik C entraln eg o Domu K u ltu ry , a w ła ś ciw ie ro d zaj k o m b in atu k u ltu ra ln o -g a stro n o m ic zn e g o , m ieszczącego obszerną salę w idow isk o w o -k o n certo w ą, w ielk ą i m niejsze sale zebrań, sale w ystaw ow e, liczne sa lo n y rec ep cy jn e i k o n feren c y jn e, a tak że dw ie re sta u ra c je i k aw ia rn ie w raz z zapleczem gospodarczym i pom ieszczeniam i pom ocniczym i. G m ach, w zniesiony w la ta c h 1906— 1911 wg p ro je k tu a rc h ite k tó w A. B a lśa n k a i O. P olivki, a łączący w sposób eklektyczny elem e n ty n eobaroku z m odernizm em i secesją, zachow any zaś w n ie zm ienionym sta n ie w ra z z ca łkow itym w y stro jem w ew n ętrzn y m i w y p o sażen iem ruchom ym , stanow iąc ja k o całość sw oisty ek sp o n at a rc h ite k tu ry , sztuk p la sty c zn y ch oraz rzem iosła artystycznego z czasów swego p o w sta n ia i jako ta k i p o d le g ają cy p ełnej ochronie, stw a rz ał je d y n e w sw oim rodzaju tło i o p raw ę dla o d b y w an ia w nim o brad, znakom icie dostrojone do ich atm osfery i p ro b lem a tyki.
W S ym pozjum w zięło udział ok. 200 uczestników m iejscow ych i 22 delegatów za g ran ic zn y c h z 11 k ra jó w (A ustria, B u łg aria, H iszpania, Jugosław ia, N iem iecka
Re-Praha
1. Praha. Obecni D ûm przy pl. R ep u b liki (A. Balśanek i O. Polivka, 1906—11), w id o k ogólny
Dublika D em okratyczna, N iem iecka R e p u b lik a F ed era ln a, P olska, S zw ajcaria, W ę gry, W łochy, ZSRR). P o lsk ę rep re z e n to w a li na Sym pozjum : prof, dr P io tr B iegań ski — d y rek to r In s ty tu tu P o d staw R ozw oju A rc h ite k tu ry P olitech n ik i W arszaw skiej, dr Z dzisław B ieniecki — p rac o w n ik nau k o w y tegoż In sty tu tu , k o n se rw ato rz y m ie j scy Łodzi — d r A ntoni S zram , P o zn an ia — m gr H en ry k K ondziela i K ra k o w a — m gr Je rz y K ossow ski oraz naczelny a r c h ite k t Łodzi — m gr inż. arch. Jan u sz
M ackiew icz. •
Podczas czterodniow ych obrad, o d b y w an y ch w godzinach przedobiednich, w ygłoszono ogółem 27 re fe ra tó w i w o sta tn im dniu liczne w ypow iedzi w dyskusji.
P ierw szego dnia, po o tw arc iu o b rad i o ficjaln y ch w y stąp ien iach przed staw icieli m in istra k u ltu ry CSR i pnim ato ra stołecznego m ia sta P rag i, przem ów ienie w stęp n e w ygłosił k ie ro w n ik P rażskóho stre d isk a s tâ tn i p am âtk o v é ребе a o ch ra n y p riro d y Z dislav B u r i v a l w im ie n iu o rg an iz ato ró w w ita ją c ze b ran y ch i w p ro w ad zając ich w p ro b le m a ty k ę S ym pozjum z położeniem n ac isk u n a n a jb ard zie j palące zagadnienia. K o lejn e re f e r a ty w ygłosili: dyr. V âclav P i ę t k a (Okręgow y ośrodek opieki n a d zab y tk a m i i ochrony przy ro d y okręgu Czech środkow ych, P ra h a , CSR) — Tło histo
ry czne lat 1860—1960, doc. d r M arie B e n e s o v â (K a te d ra T eorii i R ozw oju A rc h i
te k tu ry W ydziału B udow lanego W yższej Szkoły T echnicznej w P radze, P ra h a , CSR) —
A r c h ite k tu r a czeska 1860—1960, k an d . n au k Je le n a A n d re je v n a B o r i s o v a (In sty tu t
H istorii S ztu k i M in isterstw a K u ltu ry ZSRR, M oskw a, ZSRR) — Zagadnienia ochrony,
ko n s erw a cji i zachow ania z a b y t k ó w a r c h ite k tu r y rosy jsk ie j z końca X I X i początku X X w iek u , prof. dr arch. E m an u el H r u ś к a (W yższa Szkoła N auk T echnicznych
S łow acji, B ratisla v a, CSR) — Od opieki nad z a b y t k a m i do ochrony i tw orzenia śro
d ow iska bytowego, prof. S alv a d o r T a r r a g o C i d (Tow arzystw o P rz y jac ió ł G au
diego, B arcelona, H iszpania) — Gaudi i zagadnie nia dotyczące konserw acji jego dzieł
a rc h ite ktonic zny ch w Barcelonie.
W drugim d niu o b rad re fe ra ty w ygłosili: doc. dr arch. M ihâly K u b i n s z k y (Uni w e rsy te t w Sopron, W ęgry) — Droga do a r c h ite k tu r y nowoczesnej na Węgrzech, dr E m anuel P o c h e (Dział A rc h ite k tu ry i S ztuki Stosow anej In sty tu tu T eorii i H i sto rii S ztuki C zechosłow ackiej A kadem ii N auk, P ra h a , CSR) — Wartość arc h ite k tu ry
i s z t u k p lastyc znyc h w Czechach okresu 1860— 1960 w kontekście rozw oju ś w ia to w e go, prof, dr R enate W a g n e r - R i e g e r (In sty tu t H istorii S ztuki U n iw ersy te tu
W iedeńskiego, W iedeń, A ustria) — P ro b le m y dotyczące badań i konserw acji za b y tk ó w
T eorii i R ozw oju A rc h ite k tu ry W ydziału B udow lanego Wyższej Szkoły T echnicznej w P radze, P ra h a , CSR) — Poszczególne dzielnice Pragi i zagadnienia dotyczące za
chowania warto ści za b u d o w y m ies zka n io w ej i m odernizacji aktualn ej, dipl. arch. H e r
m an n v o n F i s c h e r (In sty tu t O chrony Z abytków k an to n u berneńskiego, B erno, Szw ajcaria) — Z a m k i berneńskie pochodzące z okresu h isto ryzm u i secesji w rejonie
jeziora T hun, M iroslav V o l e к (P raski ośrodek pań stw o w ej opieki n ad zabytkam i
i ochrony p rzy ro d y , P ra h a , CSR) — Parki i ogrody pochodzące z okresu 1860—1960
oraz ich ochrona, dr D obroslav L i b a 1 (P aństw ow y in s ty tu t dla re k o n stru k c ji za
bytk o w y ch m ia st i obiektów , P ra h a , CSR.) — Ciągłość rozw oju a rc h ite k tu ry n o w o
cz esnej w Pradze, prof. dr h. c. arch. J iri К r o h a (Brno, CSR) — K o m e n ta rze do społecznego znaczenia ochrony a rc h ite ktu ry w Czechosłowacji.
T rzeci dzień o b ra d w ypełniły re fe ra ty : prof, dr P io tr B i e g a ń s k i (In sty tu t P o d staw Rozw oju A rc h ite k tu ry P olitech n ik i W arszaw skiej, W arszaw a, P olska) — S p e c y
fik a k r y te r ió w ochrony obie któw arc h ite ktu ry okresu 1860—1960, prom . hist. Milos
P i s t o r i u s (P rask i ośrodek pań stw o w ej opieki n ad zab y tk am i i ochrony przyrody, P ra h a , CSR) — Znaczenie ochrony za b y tk ó w czasów najn o w szyc h i wiążące się z t y m
zagadnienia, J ir i P e l i k a n i L udvik L o s o s (P raski ośrodek p ań stw o w ej opieki
n ad zab y tk am i i ochrony przyrody, P ra h a , CSR) — Technologiczne zagadnienia za
b y t k ó w czasów na jn o w szyc h , prof, dr inż. L udw ig D e i t e r s (In sty tu t O chrony Z a
bytków , B erlin, NRD) — Kilka p rzy k ła d ó w wartościowania i ochrony b u d y n k ó w
z X X w i e k u w N i e m ie c k ie j Republice D em okratyc znej, m gr inż. arch. J a rm ila L i -
b a ł o v a (P rask i o śro d ek p aństw ow ej opieki nad zabytkam i i ochrony przyrody, P ra h a , CSR) — Działalność praskiego ośrodka p a ń stw o w e j opieki nad za b y tk a m i
i ochrony p rzy ro d y dotycząca ochrony a r c h ite k tu r y i dzieł sztu k i oraz je j w y n ik i,
' dr arch. Z dzisław B i e n i e c k i (In sty tu t P o d staw Rozw oju A rc h ite k tu ry P o lite ch niki W arszaw skiej, W arszaw a, Polska) — Poczynania w zakresie ochrony obiektów
a r c h ite k tu r y okr esu 1860—1960 w Polskiej Rzeczypospolite j L udow ej, Jo se f P e c h a r
(Wyższa Szkoła T echniczna w P radze, P ra h a , CSR) — A rc h ite k tu ra X X w i e k u i z a
gadnienia odnoszące się do je j ochrony, L ibor C e r n i к (Okręgow y ośrodek opieki
n ad zab y tk am i i ochrony przy ro d y okręgu Czech w schodnich, P ard u b ice, CSR) —
K o m e n ta rze do w y b o r u i ochrony z a b y tk ó w z X I X i X X w i e k u 1.
W czw arty m i o sta tn im dniu o brad zebranym p rzedstaw iono n astęp u jące re fe ra ty : dr H ans M ü l l e r (In sty tu t O chrony Z abytków , B erlin, NRD) — U trzy m a n ie o b ie k
tó w b u d o w n ic tw a ko m u n ik a c y jn e g o i opieka nad n im i w N iem ie ckiej Republice De m o kra tyc zn ej, m g r A n n a M a s a r y k o v â (P raha, CSR) — Znaczenie a tm o sfe ry
k u ltu ra ln e j p e w n e j epok i i zachowanie jej śladów, prom . hist. J a n a H o r m e k o v â
(P rask i ośrodek p ań stw o w e j opieki n ad zab y tk am i i ochrony przyrody, P ra h a , CSR) —
Zagadnienia dotyczące ochrony w n ę trz pochodzących z okresu 1860—1960, A ntonin
H 1 o u ś e к (S ekcja A rc h ite k tu ry N arodow ego M uzeum T echniki w P rad ze, P ra h a , CSR) — Zagadnienia dotyczące d o ku m e n ta cji z a b y tk ó w z X I X i X X w iek u , dr A ntoni S z r a m (M iejski K o n serw ato r Z abytków m. Łodzi, Łódź, Polska) — S ta n z a b y tk ó w
a r c h ite k tu r y i b u d o w n ic tw a przem ysłow ego w Łodzi i zagadnienia odnoszące się do ich re k o n s tr u k c ji dla celów nowego u ż y tk o w n ic t w a społecznego, m gr inż. arch. Alois
D о 1 e ż a 1 (C en tra ln e B iuro A rchitektoniczne, P ra h a , CSR) — Badania nad s ty le m
mia sta i budowli praskich pochodzących z X X w i e k u jako stanowiących źródło n o w y c h trw a łyc h wartości.
N astęp n ie o dbyła się dyskusja, w k tó rej ze stro n y polskiej w ygłosił w ypow iedź m gr H en ry k K o n d z i e ł a (M iejski K o n serw ato r Z abytków m. P oznania, P oznań, P olska) — P ro b le m y ochrony arc h ite k tu ry n a jnow szej w Poznaniu (1850—1939) 2. W szystkie r e fe ra ty i w ypow iedzi w dyskusji, w ygłaszane w językach narodow ych lu b po fra n c u sk u bądź po niem iecku, były sym ultanicznie p rze k ład a n e na pozostałe z czterech języków , k tó ry m i były: czeski, fra n cu sk i, niem iecki i rosyjski.
J a k w y n ik a z p rze g ląd u w ygłoszonych w ypow iedzi, p ro b lem aty k a ich obejm ow ała
1 P rzew id zia n y w p rogram ie trzecieg o dnia obrad referat: dyr. V iktor В а 1 d i n (M uzeum A r ch itek tu ry im . N. A. S zczu sjev a w M oskw ie, M oskw a, ZSRR) — N o w o c z e s n a a r c h i t e k t u r a ra
d z i e c k a i j e j o c h ro n a n ie został w y g ło sz o n y z pow odu n ie p rzyb ycia prelegen ta.
2 T ekst, p rzew id zia n ej do w y g ło sz en ia w d y sk u sji, w yp o w ied zi: mgr Jerzy K o s s o w s k i (M iejski K o n ser w a to r Z a b y tk ó w m. K rakow a, K raków , P olsk a) — M o n u m e n ta ln a a r c h i t e k t u r a
e k l e k t y c z n a w i e k u X i x - g o w K r a k o w i e został n a d esła n y w przek ład zie czesk im w term in ie
bardzo szeroki zakres, sięgający od zagadnień teo rety czn y ch i estetycznych, poprzez historyczne (rep rezen to w an e zw łaszcza w w y stą p ien iach w iększości delegatów zag ra nicznych) aż do p rak ty c zn y c h , zarów no w dziedzinie u sta w o d aw stw a i poczynań organizacyjnych, ad a p ta c ji i m odernizacji, ja k też technologii i te ch n ik k o n se rw a torskich. O garnęła też w szerokim zasięgu rozm aite dziedziny tw órczości od u rb a nistyki i sztuki ogrodniczej, p oprzez a rc h ite k tu rę m o n u m en taln ą, budow nictw o użyteczności publicznej, m ieszkaniow e, k o m u n ik a cy jn e i przem ysłow e do w n ę trz i stanow iących ich w yposażenie obiektów tzw. sz tu k i stosow anej i rzem iosła a rty s tycznego. Zgodnie z czasow ym i g ra n ic a m i te m a ty k i S ym pozjum m ieściła ona rów nież w sobie obszerny z a k res k ie ru n k ó w arty sty cz n y ch od h istoryzm u i ek lektyzm u d ru giej połow y X IX w ieku, poprzez secesję i m odernizm przełom u stu leci oraz fu n k cjo - nalistyczne i k o n stru k ty w isty cz n e n u rty o k resu m iędzyw ojennego aż do w spółczesnej tw órczości pow ojennej. T e m aty k a re fe ra tó w dała też okazję do w zajem nego zaznajo m ien ia się z w ciąż nie dość znaną drogą rozw ojow ą a rc h ite k tu ry ok resu 1860—1960 w k ra ja c h śro d k o w o -eu ro p ejsk ich (Czechosłow acja, R osja, W ęgry) z u w y d atn ien ie m p rze jaw ó w p o szukiw ania tzw . stylów narodow ych, n aw iązu jący ch do rodzim ych m o tyw ów historycznych i fo lk lorystycznych, oraz odm ian lokalnych, ja k w y stęp u jący w arc h ite k tu rz e czeskiej la t b ezpośrednio sprzed i po pierw szej w ojnie św iatow ej k ie ru n e k „kubistyczny” w ko lejn y ch fazach jego ew olucji. W ielostronne naśw ietlen ie głów nego pro b lem u — prak ty czn eg o u rzeczy w istn ien ia opieki n a d za b y tk am i z okresu stanow iącego te m a ty k ę S ym pozjum — um ożliw iło ponad to in te re su ją c ą k o n fro n ta cję tru d n o ści stojących na przeszkodzie sk utecznej ochronie w k ra ja c h o różnych u stro ja ch gospodarczo-społecznych. U jaw n iło to z całą w yrazisto ścią, że w k ra ja c h socja listycznych n ajw ięk szą przeszkodę sta n o w i n ie d o sta tek m a teria łó w i mocy p rzero b o w ej p rzy spow odow anym gąszczem b iu ro k ra ty c zn y c h przepisów bezw ładzie organów zarządzania. K ra je k a p italisty c zn e n ato m ia st b o ry k a ją się głów nie z tru d n o ściam i w y n ik ający m i z te n d e n c ji do ro zb ió rek ze w zględu n a możliwość zyskow niejszego w y k o rz y sta n ia g ru n tó w przy bezsilności w ład z w w a ru n k a c h nieograniczonej w łas ności p ry w a tn e j i w ysokich kosztów w yw łaszczenia oraz wobec ograniczonej do o ddziaływ ania n a opinię publiczn ą działalności po d ejm o w an ej przez społeczne stow a rzyszenia m iłośników zabytków i o rg an iz ac je k u ltu ra ln e o zasięgu lokalnym . W y m ow ną ilu stra c ję w ym ienionych tru d n o śc i stanow iły, przedstaw ione w referac ie hiszpańskim , p rzy k ła d y zniszczeń w y n ik ły c h z b ra k u k o n serw acji jednego z czoło w ych dzieł G audiego — p a rk u G iiel w B arcelonie, a tak że sp raw ia jąc e silne w rażenie sw ym p rzejm u jący m au ten ty z m e m zd jęcia z p rzebiegu niedaw nego burzenia sły n nych h al pary sk ich B a lta rd a . A nalogię n iepożądanych następstw , w ynikłych n ieza leżnie od ich przy czy n ustro jo w y ch , u ja w n iły d em o n stro w an e w re fe ra ta c h a u s tria c kim i niem ieckim , a spotykane n az b y t często i w Polsce, p rzy k ła d y niew łaściw ej m odernizacji fasa d p rze z upraszczan ie ich drogą pozbaw iania autentycznego w y stro ju przy w y k o n y w an iu rem o n tó w bez zrozum ienia dla w artości zabytkow ej od n aw ian y ch obiektów . Na czoło obszern ej p ro b lem aty k i o b ra d w ysunęły się zagadnie nia: w artościow ania i se lek c ji o ra z p ra k ty c z n e j rea liz a c ji ochrony biernej i czynnej przy uw zględnieniu a d a p ta c ji do u ży tk o w a n ia w zm ienionych w a ru n k a c h społecznych. P rzebieg o b rad u ja w n ił także u g ru n to w u ją c ą się pow szechnie św iadom ość niesk u tecz ności ochrony je dnostkow ych obiektów w zw a rtej zabudow ie m iejsk iej i w y n ik ając ej stą d konieczności otoczenia opieką znaczniejszych zespołów lu b dzielnic, uznanych za stre fy zabytkow e.
P rzekonaniom sw ym uczestnicy S ym pozjum dali w y ra z w opracow anej uprzednio przez kom isję w nioskow ą w składzie m iędzynarodow ym i jednom yślnie p rzy ję tej na zakończenie ostatniego dnia o b rad „R ezolucji w sp raw ie ochrony zabytków k u l tu ry z X IX i X X w ie k u ”, stw ie rd z a ją c e j zagrożenie i potrzeb ę ochrony spuścizny a rc h itek to n icz n ej i arty sty cz n ej ubiegłego stulecia o raz zalecającej K om itetow i W y konaw czem u ICOM OS w y stą p ien ie do UNESCO o w łączenie p ro b lem aty k i zabytków z X IX i X X w ieku do p ro g ra m u ochrony dóbr k u ltu ra ln y c h i o pow ołanie w ram ach sw ych agend M iędzynarodow ej K om isji Roboczej dla ochrony k u ltu ra ln eg o dorobku tegoż ok resu przy C zechosłow ackim K om itecie ICOMOS z siedzibą w P rad ze 3. O brady zam knął k ie ro w n ik P razsk éh o stre d isk a sta tn i p am âtk o v é péce a o chrany p riro d y Z dislav B urival, w przem ó w ien iu pożegnalnym dziękując w im ieniu gospo darzy zebranym za uczestnictw o w Sym pozjum , podsum ow ując jego w yniki oraz życząc pow odzenia w osiągnięciu w spólnie n ak re ślo n y ch celów.
3 P e łn y tek st „ R ezo lu cji” w p rzek ład zie p o lsk im zam ieszczon o w n in iejszy m zeszy cie „O chrony Z a b y tk ó w ” , s. 53—54.
Z p ro b le m a ty k ą o b rad przedobiednich w iązał się p ro g ra m organizow anego w godzi n ach popołudniow ych zw iedzania P ragi. N aw iązyw aniu bezpośrednich k o n ta k tó w m iędzy delegatam i z rozm aity ch k ra jó w sprzyjały, odbyw ane przy okazji zw iedzania m iasta, oficjaln e p rzy ję cia i sp o tk a n ia u czestników S ym pozjum z przedstaw icielam i w ład z m iejscow ych. P ierw szego dnia delegaci zag raniczni w ra z z k o m itetem o rg an i zacyjnym S ym pozjum zostali p rzy ję ci przez zastępcę p rim a to ra stołecznego m iasta P ra g i, akad. m al. Jo se fa K ilian a w pom ieszczeniach re p rez en ta cy jn y c h p rim a to ra , zn a jd u ją cy c h się w pochodzącym z la t 1928—29 gm achu L udow ej B iblioteki M iejskiej przy pl. p rim a to ra d ra V. V acka. S p o tk an ie było połączone ze zw iedzaniem tychże pom ieszczeń, zachow anych w nie zm ienionym sta n ie w ra z z pełn y m w y stro jem i w y posażeniem ruchom ym , toteż jako au ten ty c zn y p rzy k ła d ów czesnego k ie ru n k u w a rc h ite k tu rz e i sztuce czeskiej uzn an y ch w całości za pod leg ające o chronie k o n se rw ato rsk iej. N astęp n ie udano się n a zw iedzanie w y staw y okolicznościow ej „P rah a 1860—1960. A rc h ite k tu ra , v y tv a rn é p a m â tk y a je jic h o c h ra n a ”, urządzonej z okazji S ym pozjum w dniach od 9 w rześn ia do 10 p aź d ziern ik a 1971 ro k u w położonym nad W ełtaw ą p aw ilo n ie w y staw ow ym M ânes. W ystaw a, k tó re j a u to ra m i scen ariu sza byli Ja n a H ornekovâ i M ilos P isto riu s, a p ro je k tu p lastycznego a rc h ite k t B ohuslav R ych- lin k i m a la rz Z denëk Z iegler przy d o k u m e n ta rn e j w sp ó łp racy M ilady M areëkovej, była pośw ięcona zabytkom a rc h ite k tu ry i sztuki p ra sk ie j z o statn ieg o stulecia oraz ich ochronie, u k az an y m w licznych w ielk o fo rm ato w y ch fotogram ach, uzupełnionych oryg in aln y m i fra g m e n ta m i d ekoracyjnym i, detalam i i p ro je k ta m i obiektów p rz e d sta w ionych na zdjęciach, a ta k że m eblam i i sp rzętam i z k olejnych faz tego okresu, co znakom icie ożyw iało ekspozycję, n ad a ją c jej zab arw ien ie au ten ty zm u . W ystaw a, zor ganizow ana w u k ład zie tem atycznym , sk ła d ała się z trze ch głów nych działów: a rc h ite k tu ry m ieszkaniow ej, a rc h ite k tu ry b udynków użyteczności publicznej oraz ochrony zab y tk ó w a rc h ite k tu ry i sztu k i z d ru g iej połow y X IX i z X X w ieku. P ierw szy dział obejm ow ał: domy czynszowe, w ille i dom ki jednorodzinne oraz zbiorow e bu d o w n ictw o m ieszkaniow e. W zak res działu drugiego w chodziły: ośrodki k u ltu ry i społeczne, b u d y n k i ad m in istra cy jn e , banki, szkoły, b u d y n k i służące p o trz e bom zdrow ia i h igieny o raz socjalnym , budow nictw o k ultow e, h otele i re sta u ra c je , b u d y n k i o m ieszanym przeznaczeniu, dom y tow arow e i hale targow e, budow nictw o m agazynow e i techniczne, dw orce kolejow e, m osty, m ała a rc h ite k tu ra i elem enty w n ę trz u rb an isty cz n y ch , budow nictw o w ystaw ow e, zespoły urban isty czn e, reg u la cja W ełtaw y, zieleń m iejsk a, dzieła p la sty k i m o n u m e n ta ln ej oraz p la sty k i n agrobnej i cm entarze. W dziale trzecim pokazano p rzy k ła d y w ażniejszych przedsięw zięć k o n se rw ato rsk ich , pod ejm o w an y ch p rzy obiektach z okresu 1860—1960, a ta k ż e r e s ta u r a cję Z am ku P rask ieg o . T rw a łą p a m ią tk ą w y sta w y je st jej ilu stro w a n y katalog, o p ra cow any przez a u to ró w scenariusza, a op atrzo n y przedm ow ą E liśki Veseléj i w stępem Z dislava B u rivala.
P o p o łu d n ie drugiego dnia w yp ełn ił o bjazd m iasta, połączony ze zw iedzaniem n ow szych dzielnic o p rze w a d ze zabudow y z okresu objętego p ro b lem aty k ą S ym pozjum , stanow iących d aw n ie j o d ręb n e organizm y m iejskie, z czasem w łączone w obręb P ra g i, jak: V inohrady, Nové M ësto, V y seh rad i Sm ichov. O bjaśnień udzielał prof. inż. arch. J ir i S tu rsa , k ie ro w n ik K ate d ry T eorii i Rozw oju A rc h ite k tu ry W ydziału B udow lanego W yższej Szkoły T echnicznej w P radze. N astępnie udano się na zw ie dzanie, położonego n a znacznej w yniosłości na p e ry fe ria c h P rag i, osiedla dom ków jed n o ro d zin n y ch — B aba, p ro jek to w an eg o w e w czesnych la ta c h trzy d ziesty ch przez n ajw y b itn ie jszy c h ów czesnych a rc h ite k tó w czeskich i stanow iącego doskonałą ilu stra c ję te n d e n c ji w a rc h ite k tu rz e czeskiej ow ego okresu. W ieczorem tegoż dnia delegaci zag raniczni m ieli możność w y słu c h an ia k o n c e rtu P ra sk ie j O rk iestry Sym fo nicznej, k tó ry odbył się w sali koncerto w ej gm achu O becni Dûm , będącego zarazem m iejscem o b ra d S ym pozjum .
Trzeciego dnia godziny popołudniow e pośw ięcono n a zw iedzanie w n ę trz w aż n iej szych obiektów p ra sk ic h , pochodzących z ok resu w chodzącego w za k res te m a ty k i obrad. Szczególne za in te re so w an ie w zbudziły w n ę trz a te a tr u N arodni D ivadlo (Josef Z ite k i Jo sef Schulz, 1868—81) ze znakom icie zachow anym i a p a rta m e n ta m i r e p r e ze ntacyjnym i, p rzy le g ają cy m i do daw nej loży cesarskiej. O bjaśnień u dzielała Ja rm ila Brozovâ, prac. n au k . H istorycznego M uzeum S ztuki w P radze. N astępnie zwiedzono zbiór m odeli a rc h itek to n icz n y ch , w chodzący w sk ła d N arodow ego M uzeum T echniki, a m ieszczący się w k ru żg a n k ach p rzy ziem ia daw nego Dom u In w alid ó w w dzielnicy K arlin , co dało zw iedzającym możność zapoznania się z ty m im ponującym , aczkolw iek nie w pełn i zrealizo w an y m założeniem barokow ego zespołu budow li (K ilian Ignaz D ientzenhofer, 1731—37). Z kolei obejrzano, znakom icie u sytuow ane na górującym
n ad m iastem w zgórzu V itkov, m o n u m e n ta ln e M auzoleum N arodow e (Jan Z âzvorka, 1929—32) ze w znoszącym się p rzed nim k o n n y m pom nikiem J a n a Żiżki (Bohumil K afka, 1950). N a zakończenie tegoż dn ia odbyło się w godzinach w ieczornych sp o tk a nie z m in istrem k u ltu ry CSR, d rem M iloslavcm B rńżkem , połączone z przyjęciem w y d an y m w e w zorow o o d resta u ro w a n y c h pom ieszczeniach X II-w iecznego dw oru p an ó w z P o d ëb rad i K u n śta tu p rzy ul. R etëzovej n a S tary m M ieście — w znacznej części zachow anego rom ańskiego b u d y n k u m ieszkalnego, w któ ry m zn a jd u je się rów nież sta ła w y sta w a w yko p alisk i przed m io tó w znalezionych przy p rac ach kon- serw atorsikich o raz ich d o k u m e n tac ji n aukow ej.
U zupełnieniem S ym pozjum był o b ja zd nau k o w y po w schodnich C zechach i połu d n io w ych M oraw ach, zorganizow any w d n ia ch 9— 12 p aź d z ie rn ik a 1971 roku z m yślą o za poznaniu delegatów zag ranicznych z b ard z iej in te resu ją cy m i p rzy k ła d am i tw órczości czeskiej z okresu stanow iącego p rze d m io t obrad. K ierow nictw o naukow e objazdu sp raw o w ali prof. inż. arch. J ir i S tu r sa i doc. dr M arie Benesovâ, k tó ra też udzielała w yczerpujących objaśnień o zw iedzanych obiektach.
P ierw szego d n ia tr a s a objazdu w iodła z P ra g i do M ladâ Boleslav, gdzie obejrzano se cesyjno-m odernistyczny g m ach te a tr u (J. K ra lik , 1910—11), rep rez e n tu ją c e k ie ru nek zw any neoplastycyzm em , w czesne dzieła Jireg o K ro h y z początku la t dw udzies ty c h oraz w spółczesne budow le p o w o jen n e (J. D öbert). N astępnie u d an o się do m ie j scowości N ym burk, gdzie zw iedzono należące do k ie ru n k u „purystycznego” k r e m a to riu m (B. F e u e rste in i B. Slâm a) z koń ca la t dw udziestych. P ro g ram pierw szego dn ia zakończyło zw iedzanie m ia sta H rad ec K râ lo v é ze szczególnym uw zględnieniem zabudow y z o k resu m iędzyw ojennego (J. K o të ra i J. Gocar).
Drugiego dnia z H rad ec K râlo v é skierow ano się na Nové M ësto n ad M etuji, gdzie zw iedzono renesansow y zam ek o w n ętrz ach w znacznej części przekształconych przez ów czesnych w łaścicieli n a początk u bieżącego stu lec ia w sty lu secesyjnym z elem en ta m i o p arty m i na ludow ych m o ty w ach n arodow ych (D. Jurkovië), a zachow anych w nieskażonym sta n ie w ra z z całk o w ity m w yposażeniem ruchom ym . N astępnie udano się do m iejscow ości B lansko, gdzie zw iedzono m ieszczące się w m iejscow ym zam ku m uzeum żeliw a arty sty czn eg o z licznym i w yrobam i i arch itek to n iczn y m i d etalam i żeliw nym i, d atu jąc y m i się od początku X IX w ieku. Z kolei przez Slavkov (A usterlitz) i P race, gdzie o b ejrzan o secesyjny pom n ik -m au zo leu m (J. F an ta , 1905— 11), w zniesiony w stu lecie stoczonej n a tym m iejscu w 1805 roku, historycznej bitw y trzech cesarzy, uczestnicy objazdu przy b y li do G ottvaldova.
P rzed p o łu d n ie trzeciego dn ia w y pełniło zw iedzanie G o ttvaldova ze zw róceniem u w a gi głów nie na po w stałe w la ta c h m iędzyw ojennych z in icjaty w y znanego p rze m y słow ca B aty budynki p ro d u k cy jn e i biurow e, szkół i in te rn a tó w oraz kolonie bliźn ia czych dom ków robotniczych. Z G o ttv a ld o v a tr a s a w iodła na L uh aëo v ice'— m iejsco w ość k u ra c y jn ą o in te re su ją c e j a rc h ite k tu rz e , łączącej rodzim e m otyw y ludow e z w pływ am i angielskim i, a cech u jącej się b arw n o ścią drew n ian y ch elem entów k o n stru k c ji szkieletow ej i ozdób ceram icznych oraz w czesnym zastosow aniem p u stak ó w szklanych (D. Ju rk o v ië, 1904—10). N astęp n ie p rze z H olesov, gdzie zw iedzono m iesz czące się w barokow ym zam ku z 1659 roku m uzeum w yrobów z giętego d rew n a od pochodzących z pierw szej połow y X IX w ieku m ebli o form ach biederm eierow skich, poprzez secesyjne aż do w spółczesnych, u dano się do B rna. Dzień te n zakończyło przyjęcie w y d an e dla uczestników o bjazdu w now oczesnym hotelu „C o n tin e n tal” (Zdenëk R ihâk, 1964).
G odziny przedpołudniow e ostatniego, czw artego dnia o bjazdu zajęło zw iedzanie B rna. Rozpoczęto je od o b ejrz en ia te re n ó w targ o w y ch z ich licznym i paw ilonam i od n a j w cześniejszych (Em il K ralik , 1928) do niedaw no w zniesionej c e n traln e j hali kopuło w ej o rozpiętości 85 m (F e rd in a n d L ed erer, 1958). N astępnie uczestnicy objazdu m ieli możność zapoznać się z pochodzącym i z la t m iędzyw ojennych dziełam i w y b it nego a rc h ite k ta b rneńskiego — B ohum ila F uchsa, ja k zespół zabudow ań żeńskiej szkoły z in te rn a te m „V esna” (1929—31) o w czesnym zastosow aniu u kładów poprzecz nych, doskonale rozw iązany w tru d n y c h w a ru n k a c h u sy tu o w a n ia w ąskiej sta ro m ie j skiej działki ho tel „A vion” (1927) i gm ach d. B an k u M oraw skiego (1930—31), w yróż n ia jąc y się p io n ie rsk im u k sz tałto w an ie m fasad y zapow iadającym ściany k u rty n o w e. Szczególne zain tereso w an ie zw iedzających w zbudziła Villa T u g en d h at — w czesne i jed y n e z istn iejący c h w środkow ej E uropie dzieło Mies van der Rohe z la t 1928—30.
B udynek, u sy tu o w a n y n ad strom o o p ad ającą sk a rp ą , na k tó rej rozciąga się obszerny ogród, a w zniesiony p rze z jednego z najzam ożniejszych ów czesnych przem ysłow ców czeskich z użyciem niezw ykle luksusow ych m ateriałó w , m im o ad a p ta c ji na szpital dziecięcy i p o zbaw ienia pierw otnego w yposażenia ruchom ego, zachow ał się w nie zm ienionym sta n ie , to też rozw ażane je st obecnie o d resta u ro w a n ie tego cennego obiek tu i przeznaczenie go n a m uzeum a rc h ite k tu ry w spółczesnej. Po ob ejrzen iu now ych osiedli m ieszkaniow ych i jed n o litej w eklektycznym ch a ra k te rz e zabudow y m iejsco w ych p la n t, p o w sta ły ch w la ta c h 1860—70, udano się w godzinach popołudniow ych przez Z d âr n ad S âzavou do m iejscow ości Z elenâ H ora, gdzie uczestnicy o bjazdu za poznali się z g w iaździstym założeniem odpustow ego kościoła św. Ja n a N epom ucena (G iovanni S an tin i-E ic h el, 1719—21) o św iadom ie w prow adzonych m otyw ach neogo tyckich, jako z w czesnym p rzy k ład em h istoryzm u w a rc h ite k tu rz e czeskiej. K olejnym celem na tra sie objazdu była K u tn a H ora z jej zabytkow ym i budow lam i z ok resu g o tyku i b aro k u , sk ąd w godzinach w ieczornych pow rócono do P ragi.
Na szczególne u zn a n ie zasługuje niezw ykle sp raw n a organ izacja S ym pozjum i objazdu naukow ego oraz serdeczna gościnność i opieka okazyw ana delegatom zagranicznym . Z am ierzone je st o p u blikow anie p ełnych m a teria łó w S ym pozjum , obejm ujących te k sty w szystkich re fe ra tó w i w ypow iedzi w dyskusji oraz rezolucji końcow ej. S ym pozjum p ra sk ie ,.sta n o w ią c e p ierw sze w skali m iędzynarodow ej spotk an ie pośw ięcone ochro nie dzieł u rb a n isty k i, a rc h ite k tu ry i sztuki stosow anej z okresu o statn ich stu lat, stało się nie ty lk o o kazją do pożytecznej w ym iany dośw iadczeń i poglądów oraz do w ielostronnego n a św ie tle n ia złożonej p ro b lem aty k i ta k iej ochrony, ale przez oparcie jej na zasadach w spółpracy m iędzynarodow ej w ram a ch organizacji o zasięgu św ia tow ym pozw ala ró w n ież oczekiw ać rea ln y ch sukcesów na w ciąż n ie łatw e j drodze do osiągnięcia celu p rzyśw iecającego uczestnikom te j w ażnej narady.
Zdzisław Bie niecki
R EZ O L U C J A W S P R A W I E O C H R O N Y Z A B Y T K Ó W K U L T U R Y
Z X I X I X X W I E K U
U czestnicy S ym pozjum pośw ięconego ochronie zabytków sztuki z X IX i X X w ieku „P ra h a 1860—1960”, zorganizow anego przez P ra sk i ośrodek pań stw o w ej opieki nad za b y tk am i i o chrony przy ro d y od 5 do 8 p aźd ziern ik a 1971 w składzie m iędzynarodo w ym w P radze, C zechosłow acja, w e w spółpracy z UNESCO, pod egidą m in istra k u l tu ry Czeskiej R ep u b lik i S ocjalistycznej i p rim a to ra stołecznego m ia sta P ragi, — w ita ją in ic ja ty w ę o rg an iz ato ra — O środka opieki — zw ołania tego w ażnego sp o t kan ia, k tó re stało się w ta k im rozum ieniu p ierw szą okazją do w ym iany dośw iadczeń i poglądów odnośnie ochrony w spółczesnych zabytków sztuki i k u ltu ry , ja k rów nież innych zabytków i k tó re przyczyniło się do w y jaśn ien ia p u n k tó w w idzenia i potrzeb; — oceniają z w dzięcznością i u znaniem sta ra n ia , ja k ie C zechosłow acka R epublika So cjalistyczna i jej stolica — P ra g a pośw ięcają ochronie zabytków nie tylko epok d a w nych, ale rów nież z X IX i XX w ieku.
U czestnicy S ym pozjum , m iędzy nim i liczni przed staw iciele K om itetów narodow ych ICOMOS i sp ecjaliści z 11 k rajó w europejskich, uw ażając po g en e raln e j linii ochronę zabytków k u ltu ry z X IX i X X w ieku za piln ą, p rzy ję li jednom yślnie n astęp u jące w nioski w celu u d zielen ia po p arcia realizacji ochrony:
1. U w ażają za p iln e zadanie w zm ożenie ochrony zabytków a rc h ite k tu ry , sztuki, te c h niki lub o in n y m znaczeniu k u ltu ra ln y m z X IX i X X w ieku, poniew aż ochrona ta k a je st zagadnieniem ak tu a ln y m na skalę św iatow ą;
2. Istn ie ją c e dośw iadczenia w ykazują, że zabytki k u ltu ry z tego o k resu z n a jd u ją się w sta n ie pow ażnego zagrożenia, zwłaszcza z przyczyny często sp otykanych stanow isk u ty litary sty c zn y c h , k tó re pozostają w sprzeczności ze znaczeniem dla k u ltu ry . W szel kie dalsze o d k ła d an ie ochrony przed staw iało b y sobą m ożliwość ich zniszczenia, a przez to n ie p o w e to w an e s tra ty w ażnych dokum entów ew olucji w jej ciągłości i zni
