BULLETIN ARCHéOLOGIQUE POLONAIS
WIAdOmOśCI
AR CHE OLO GICz NE
Państwowe MuzeuM archeologiczne
w
warszawie
WARSzAWA 2010 vARSOvIE
TOm (vOL.) LXI
2009–2010
W
IA
d
O
m
O
śCI
A
RCHEOLOGIC
z
NE
LXI
Indeks 38205/38108
PL ISSN 0043-5082
WIADOMO?CI
ARCHEOLOGICZNE
Redaguje zespó? / Editorial staff:
mgr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji / managing editor), dr Wojciech Brzezi?ski (redaktor naczelny / editor in chief),
prof. dr hab. Teresa D?browska (zast?pczyni redaktora naczelnego / subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska,
mgr Rados?aw Prochowicz, mgr Barbara Sa?aci?ska, mgr Andrzej Jacek Tomaszewski, mgr Katarzyna Watemborska
Recenzenci tomu / Peer-reviewed by:
dr Anna Bitner- Wróblewska, prof. dr hab. Andrzej Kokowski,
prof. dr hab. Magdalena M?czy?ska, prof. dr hab. Wojciech Nowakowski,
dr hab. Andrzej Pelisiak
T?umaczenia / Translations:
Anna Kinecka
Jacek Andrzej owski
Sk?ad i ?amanie / Layout:
JRJ
Rycina na ok?adce: br?zowa sprz?czka pasa sambijskiego
z Kovrova, obI. Kaliningrad (Rosja). Rys. L. Kobyli?ska
Cover picture: bronze buckle from Samland be?t
from Kovrovo, distr. Kaliningrad (Russia). Drawn by L. Kobyli?ska
© Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne wWarszawie, 2010
©Autorzy, 2010
Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne jest instytucj?
finansowan? ze ?rodków
Samorz?du Województwa Mazowieckiego
(!)t.tz.ow?z.e.
serce Polski
Sprzeda? detaliczna publikacji Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego, w tym egzemplarzy archiwalnych, prowadzona jest
w salach wystawowych muzeum, ul. D?uga 52 (Arsena?), 00-241 Warszawa. P?atno?? gotówk?; wystawiamy rachunki i faktury.
Ponadto nasze ksi??ki iczasopisma mo?na zamawia? w PMA, tel. +48 (22) 5044872 i 5044 873 lub pod adresem internetowym
wydawnictwapma@pma.pl
Cennik wydawnictw, wykaz publikacji ipe?en spis zawarto?ci czasopism PMA: http://www.pma.pl/wydawnictwa
Price list, list ofPMA publications and contens ofPMA periodicals: http://www.pma.pl/wydawnictwa
Adres redakcji / Editorial office:
Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne
ul. D?uga 52 (Arsena?), 00-241 Warszawa
WIADOMO?CI
ARCHEOLOGICZNE
Tom (VoL) LXI
SPIS TRE?CI Contents Od Redakcji Editorial 2 2 ROZPRAWY Agata C h ili ? sk a - D
r ap e11 a, Próba nowego spojrzenia na "pasy sambijskie"
A New Look at Samland Belt Sets
3
MISCELLANEA
Gra?yna Or l i ?
sk a, ?ukasz Kar c z m arek, Niepublikowane nagolenniki typu stanomi?skiego
Unpublished Shin -guards Type Stanom in
81
Gra?yna Or l i ?
sk a, Rados?aw P r o ch o wic z, Pó?nohalsztacki skarb z Ruszkowa, w pow. ciechanowskim
A Late Hallstatt Hoard from Ruszkowo in District Ciechanów
95
Katarzyna C z a r n e ck a, Nietypowe groty w?óczni ze schy?ku staro?ytno?ci z ziem polskich
Eccentric Late Roman/Migration Period Lanceheads from Poland
111
Aneks: Marcin B ibo rski, Janusz St? Pi?
ski, Wyniki bada? ?elaznego grotu z Cierniówki z li?ciem wykonanym
z fragmentu g?owni miecza obosiecznego 133
Marcin B i b o r sk i, Chronologia cmentarzyska kultury przeworskiej z m?odszego ipó?nego okresu rzymskiego
oraz z wczesnej fazy w?drówek ludów w Mokrej na ?l?sku 137
Chronology of aPrzeworsk Culture Cemetery from the Younger and Late Roman Period and from Early Phase of the Migration Period
Joanna ? ó? k O w sk a, Dewocjonalia nowo?ytne ze zbiorów Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie 153
Post-rnedieval Devotional Articles in the Collection ofState Archaeological Museum in Warsaw
MATERIA?Y
Jacek B o rk o w sk i, Neolityczne iwczesnobr?zowe materia?y z okolic miejscowo?ci Kuty na Ukrainie
w zbiorach Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie 165
A Neolithic and Early Bronze Age Materials Prom the Area of Kuty (Ukraine) in the Collection of State Archaeological Museum in Warsaw
Izabela Szt er, Cmentarzysko z okresu wp?ywów rzymskich i z okresu w?drówek ludów w Kamieniu
na Poj ezierzu Mazurskim 200
Roman and Migration Period Cemetery at Kamie?, in Masurian Lake District
Od Redakcji
Redakcja "Wiadomo?ci Archeologicznych" uprzejmie informuje, ?e tom niniejszy obejmuje lata 2009- 2010, co
spowo-dowane zasta?o wprowadzeniem od tego numeru zasady recenzowania wszystkich prac przekazanych do publikacji.
Dr Wojciech Brzezi?ski
Redaktor Naczelny Editorial
Starting from the present volume all contributions will be subject to peer-review. The Editors of "Wiadomo?ci
Ar-cheologiczne" apologise for the delay in releasing the present volume which covers the period 2009-2010.
Wojciech Brzezi?ski PdD
T
A
A
M
E
R
I
?
y
Wiadomo?ci Archeologiczne, t. LXI, 2009-2010
JACEK BORKOWSKI
NEOLITYCZNE I
WCZESNOBR?ZOWE
MATERIA?YZ OKOLIC
MIEJSCOWO?CI
KUTY NA UKRAINIE W ZBIORACHPA?STWOWEGO MUZEUM ARCHEOLOGICZNEGO W WARSZAWIE
A NEOLITHIC AND EARLY BRONZE AGE MATERIALS FROM THE AREA OF KUTY (UKRAINE)
IN THE COLLECTION OF STATE ARCHAEOLOGICAL MUSEUM IN WARSAW
Prezentowane w artykule materia?y pochodz? z 31
uro-czysk, z miejscowo?ci Kuty ijej okolic', Kuty po?o?one s?
na Ukrainie, 50 km na po?udnie od Równego, nad rzek?
Kutiank? b?d?c? dop?ywem Wilii (Ryc. 1,3).
w wyniku w?asnej dzia?alno?ci i bada? od momentu
utworzenia tej instytucji do wybuchu drugiej wojny
?wia-towej (J. G?osik 1962, s. 126).
Liczba zabytków z omawianych w artykule stanowisk,
zachowanych do dnia dzisiejszego (118 okazów), nie jest
imponuj?ca, lecz na uwag? zas?uguje ich charakter. S? to
w wi?kszo?ci krzemienne narz?dzia, bro? oraz rdzenie.
Zbiór stanowi kolekcj? pozbawion? odpadów
produkcyj-nych i materia?u masowego. By? mo?e taki stan rzeczy
zuba?a mo?liwo?ci poznawcze cyklu produkcyjnego oraz
zafa?szowuje struktur? stanowisk, jednak?e jest to
konse-kwencja selektywnego pozyskiwania zabytków.
W?wietle analizy chronologiczno-kulturowej'
zabyt-ki mo?na ??czy? z neolitem oraz wczesn? epok? br?zu,
cz??? z nich przyporz?dkowano kulturze
lubelsko-wo-?y?skiej (KLW), kulturze pucharów lejkowatych (KPL),
kulturze amfor kulistych (KAK), kulturze ceramiki sznurowej (KCSz), kulturze mierzanowickiej (KM), kulturze strzy?owskiej (KS), pojedynczy egzem-plarz - kulturze
?widerskiej (K?w).
Wzasobach Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego
wWarszawie (PMA) znajduje si? liczna kolekcja zabytków
neolitycznych z terenów zachodniej Ukrainy. Pochodzenie
tych przedmiotów jest zró?nicowane. Cze?? z nich
nale?a-?a do kolekcji Muzeum im. Erazma Majewskiego, innych
przysporzy?a dzia?alno?? Pa?stwowego Grona
Konser-watorów Zabytków Przedhistorycznych (por. ryc. 2),
niewielka liczba uzyskana zosta?a podczas bada? Zak?adu
Archeologii Przedhistorycznej Uniwersytetu
Warszaw-skiego. Najwi?ksze zbiory PMA zapewni?o sobie jednak
Zabytki te trafi?y do PMA (nr inw. PMA/II/3317) w
la-tach 1935-1937. Niestety, jedyne informacje na ten temat
pochodz? z metryczek do??czonych do zabytków oraz z Ksi?gi Inwentarzowej Nabytków PMA. Zbiory zosta?y
zakupione od Romana Turkiewicza, o czym wspomina
równie? Jerzy G?osik (1962, s. 126), w pracy po?wi?conej
skatalogowaniu materia?ów wo?y?sko-podolskich
b?d?-cych w posiadaniu PMA.
Mo?na wnioskowa?, ?e R. Turkiewicz nie by?
zawodo-wym archeologiem, gdy? w literaturze nie ma informacji
o jego dzia?alno?ci powi?zanej z jakimkolwiek muzeum
czy instytucj? naukow?. Istniej? jednak?e zapisy dotycz?ce
jego dzia?alno?ci o charakterze kolekcjonerskim, któr?
prowadzi? wpowiecie krzemienieckim (por. J. G?osik 1962,
passim). ?wiadczy o tym równie? spora liczba zabytków
pochodz?cych z terenów Wo?ynia, zakupionych od niego
przezPMA.
l
Artyku? powsta? na podstawie pracy magisterskiej autora pt.
Stanowi-sko neolityczne wKutach, powiat krzemieniecki na Ukrainie, napisanej
pod kierunkiem prof. dr. hab. Stefana Karola Koz?owskiego w
Uniwer-sytecie Kardyna?a Stefana Wyszy?skiego w Warszawie. 2
Chcia?bym podzi?kowa? mgr mgr Barbarze Sa?aci?skiej,
S?awomiro-wi Sa?aci?skiemu i Markowi Zalewskiemu z Dzia?u Epoki Kamienia
Ryc. 1. Lokalizacja miasta Ku ty na mapie wojskowej z 1910 roku.
Fig. 1. Location of town Kuty. Fragment of a military map from 1910.
Wg/ After: http://lazarus.elte.hu/hun/ digkonyv/topo/3felmeres.htm
wówczas cz??? dokumentacji naukowej i zbiorów
neo-litycznych (M. Krajewska 2005, s. 41). Mo?na to ?atwo
ustali? porównuj?c zaprezentowany ni?ej materia?
archeo-logiczny ze spisem zabytków z okolic Kut, zamieszczonym
w pracy J. G?osika (1962, s. 145-147).
Omawiane zabytki pochodz? z Wo?ynia na Ukrainie,
a ?ci?lej rzecz bior?c z dzisiejszego rejonu szumskiego
w obwodzie tarnopolskim. Wo?y? obejmuje obszar
ogra-niczony od zachodu, po?udnia iwschodu górnym Bugiem
iS?ucza, za? od pó?nocy si?gaj?cy do Prypeci
(Encyklope-dia Powszechna PWN 1976, s. 712). Wokresie, kiedy
po-zyskiwane by?y omawiane materia?y (1. po?owa XX wieku)
obszary te pozostawa?y w granicach pa?stwa polskiego
-w gminie Szumsk, w powiecie krzemienieckim.
Pagórkowaty krajobraz Wo?ynia jest wynikiem jego
budowy geologicznej. Wtrzeciorz?dzie g??bokie doliny
porozcina?y pok?ady kredowe, za? na p?askowy?ach
po-wsta?y ró?nej wielko?ci zapadliny. Wokresie
zlodowace-nia Mindel kredowe powierzchnie zosta?y przykryte
warstwami ?wiru ipiasku, a cofaj?c si? lodowiec
pozosta-wi? na wzniesieniach wo?y?skich moren? czo?ow?. Les-sowa Wy?yna Wo?y?ska dochodzi do wysoko?ci ponad
200 metrów nad poziomem morza. Jej powierzchnia
poprzecinana jest dolinami: Horynia, Wilii, Ikwy, Stub?y,
Uj?cia, Styru i ?uchu oraz licznymi ich dop?ywami
two-rz?cymi w?wozy. Pierwotny krajobraz zosta? z?agodzony
przez grub? warstw? lessu pokrywaj?c? pok?ady kredowe
Ryc. 2. Okr?gi Konserwatorskie Pa?stwowego Grona
Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych w 1922 roku.
Fig. 2. Regions of the State Council for Preservation
of Prehistorie Monuments in 1922.
Za/after: B. Stolpiak 1984
Cz??? zbiorów pozyskanych od R. Turkiewicza
ucier-pia?a wwyniku po?aru wPa?stwowym Muzeum
Ryc. 3. Lokalizacja miasta Ku ty na mapie sztabowej z 1922 roku.
Fig. 3. Location of town Kuty. Fragment of amilitary map from 1922.
Wg/ After: http://www.mapywig.org/m/WIG 100_300DPIIP48_S42_SZUMSK_300dpi.jpg
i wnikaj?c? w w?wozy oraz w?skie szczeliny (A.
Cynka-?owski 1961, s. 6-7).
wanym na terenach, których granice wyznacza?y
natu-ralne elementy ?rodowiska, np. lasy, rzeki czy wzgórza
(tam?e, s. 943-947). W publikacjach polskich autorów
niekiedy stosowana jest jej spolszczona wersja: K?ty (np.
A. Cynka?owski 1961, s. 68). Wniniejszej pracy
stosowa-na jest jednak nazwa "Kuty': z uwagi na jej wyst?powanie
w literaturze, dokumentacji zabytków oraz
funkcjonuj?-c? do dzi? nazw? miasta.
Nazwa "Kuty" wywodzi si? od osad zak?adanych w?ród
lasów w celu ich zu?ytkowania przez wyrabianie pota?u,
szk?a, smo?y, klepek itp.; odpowiadaj?, wi?c budom,
maj-danom, hutom, ku?niom, ?azom (S?ownik geograficzny
Królestwa Polskiego 1882, s. 943). Dawniej by?o to bardzo popularne okre?lenie nadawane sadybom ludzkim
loko-ANALIZA MATERIA?ÓW
Krzemie? gromadzi? si? ww?wozach oraz dolinach
rzecz-nych w wyniku erozji pod?o?a kredowego i lessu.
Zabytki krzemienne
Surowiec krzemienny
-wychodnie
Charakterystyka samego surowca izasi?gi z?ó? krzemien
-nych, znajduj?cych si? na terenie Polski s? do?? dobrze
poznane. Niestety, nie mo?na tego powiedzie? o
krze-mieniu wo?y?skim. Jego wychodnie
zosta?yzlokalizowa-ne przez Stefana Krukowskiego na obszarze Wo?ynia
i Podola, a regiony wyst?powania z?ó? nad górnym
Bu-giem, Styrem oraz Ikw? jako pierwszy wskaza? Jan Bryk
(1928, s. 21). Prace badawcze Aleksandra
Cynka?owskie-go (1961, s. 3-4) pozwoli?y na zaobserwowanie pewnych
charakterystycznych cech tego surowca. Stwierdzi? on
wyst?powanie bu? krzemiennych w okolicach rzek Ikwy,
Horynia, Kutianki, Wilii i Zbytenki oraz ich dop?ywów.
Prób? uporz?dkowania zagadnie? zwi?zanych z
cha-rakterem i wyst?powaniem surowca krzemiennego na
terenach zachodniej ipo?udniowej Ukrainy podj?? Bogdan
Balcer (1983, s. 46-48), opieraj?cy si? na w?asnych
spo-strze?eniach oraz na rezultatach bada? archeologów
ukrai?skich. Rozdzieli? on grup? krzemieni
po?udniowo--wschodnich, które pojawiaj? si? winwentarzach
neolity-cznych, na trzy rodzaje, ró?ni?ce si? nie tylko
zabarwie-niem masy krzemiennej, ale tak?e wielko?ci? i kszta?tem
konkrecji oraz
-co za tym idzie - walorami
technicznymi:
1. Krzemie? wo?y?ski (zwany równie? nadbu?a?skim)
-kredowy, wieku turo?skiego. Posiada najwy?sze walory
a
b
c
5cm
d - -
-Ryc. 4. Kuty, raj. Szumsk, Ukraina. Rdzenie.
Fig. 4. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Cores.
a
-uroczysko/site Korczunek, b
-uroczysko/site Pod Iserna, c - Bez
lokalizacji/site unknown, d
-uroczysko/site Bukowniszczyzna.
czarn?, niekiedy wjego strukturze widoczna jest
pasias-to?? (w przypadku pojedynczych wytworów jest czasami
mylony z krzemieniem pasiastym z okolic Krzemionek
Opatowskich). Kora cienka, niekiedy ?ladowa, barwy
bia?ej lub w kolorze krzemienia. Wyst?puje w
mi?dzy-rzeczu Styru i Horynia;
z uroczyska Korczunek (okaz dwupi?towy; ryc. 4a) oraz
z uroczyska Piszczanka (2 szt.; ryc. 5c.d).
Rdze? z uroczyska Korczunek stanowi bardzo
charak-terystyczn? form?, typow? dla cyklu mazowsza?skiego,
wyst?puj?c? przede wszystkim w K?w. Takson ten
obej-mowa? swoim wyst?powaniem obszary Polski, Litwy,
Bia-?orusi oraz Ukrainy. Rdzenie takie poprzedzone s? prawie zawsze faz? obróbki od?upniowej i maj? najcz??ciej pe?n?
zapraw?. Ponadto pi?ty cz?sto stykaj ? si? w tylnej partii
tworz?c z od?upni? ostry dwu?cienny k?t zewn?trzny
(B. Ginter, J. K. Koz?owski 1990, s. 58).
2. Krzemie? roztocki (zwany tak?e podolskim) - tak?e
kredowy, prawdopodobnie wieku turo?skiego. W
chara-kterystyce tej odmiany nale?y wspomnie?, ?e jest
ja?niej-szy od wo?y?skiego, a zamiast pasiasto?ci wyst?puj?
na-krapiania oraz plamisto??, przewa?aj?ce kolory to ?ó?tawy
br?z i odcienie szaro?ci, kor? ma nierówn? i szorstk?
barwy bia?ej i kremowej. Spotykany g?ównie na terenach
wschodniego Roztocza;
Wszystkie rdzenie wykonane s? z surowca
wo?y?skie-go oraz maj? dookoln? od?upni?. Z egzemplarzy
wi?k-szych otrzymywano charakterystyczne dla KLW d?ugie
wióry, dochodz?ce swoimi rozmiarami do kilkunastu
(a w niektórych przypadkach kilkudziesi?ciu)
centyme-trów. Z kolei z mniejszych form uzyskiwano
proporcjo-nalnie mniejsze wióry. Krzemieniarstwo KLW nastawione
by?o wg?ównej mierze na produkcj? pó?surowca
wiórowe-go, czego potwierdzenie mo?e stanowi? znikoma liczba
znalezisk rdzeni od?upkowych w porównaniu z formami wiórowymi (A. Zako?cielna 1996, s. 90-91).
3. Krzemie? naddniestrza?ski
-prawdopodobnie
kredo-wy. Wyst?puje w postaci p?ytowych konkrecji,
zabarwie-nie ma do?? ciemne, szare, z wyst?puj?cymi bia?awymi
plamami i kropkami. Wychodnie znajduj? si? w rejonie
?rodkowego Dniestru.
Charakterystyka
technologiczno--kulturowa zabytków krzemiennych
W?ród materia?ów z Wo?ynia A. Zako?cielna wyró?-ni?a (za V. M. Konopla) trzy podstawowe formy rdzeni:
cylindryczn?, pryzmatyczn? oraz sto?kowat? (A.
Zako?-cielna 1996, s. 33). Podzia? ten znajduje swoje odzwier-ciedlenie w prezentowanym materiale: na uroczyskach
Bukowniszczyzna (Ryc. 4d, 5e) i Korczunek (Ryc. 4a) oraz
na uroczysku Pod Isern? (Ryc. Sb) mamy do czynienia
z formami cylindrycznymi, pozosta?e okazy maj? form?
sto?kowat?,
W?ród zabytków krzemiennych w zbiorze z Kut
wyró?-niono: rdzenie, wióry, od?upki oraz narz?dzia: no?e
sierpowate, p?oszcza, siekiery, d?uta, wiórowce, drapacze,
zgrzeb?o, rylce, t?uki-rozcieracze.
Przy okre?laniu surowca, z którego wykonane s?
po-szczególne zabytki krzemienne, zastosowano opisany
wy?ej podzia? B. Balcera na trzy odmiany kredowego surowca krzemiennego wyst?puj?cego na interesuj?cym nas obszarze Ukrainy: wo?y?ski, roztocki, naddniestrza?
-ski. Dwie pierwsze wyst?puj? wz?o?ach znajduj?cych si?
w okolicach Kut (B. Balcer 1983, s. 46-48).
• Wióry
W inwentarzu zabytków ze stanowisk w okolicach Kut
Sk?ad procentowy ca?ego analizowanego zbioru
na-rz?dzi krzemiennych przedstawia si? nast?puj?co:
suro-wiec wo?y?ski stanowi 60% za? roztocki 40% ca?o?ci
materia?u. Nie stwierdzono natomiast ?adnych zabytków
z innych krzemieni, wtym surowca naddniestrza?skiego.
znajduj? si? 23 wióry. Niespe?na jedna trzecia zachowa?a
si? we fragmentach, co sugerowa? mo?e ?wiadome
dzia-?anie (?amanie, dzielenie na mniejsze cz??ci), w celu
wy-korzystania wyselekcjonowanych cz??ci wiórów do
pro-dukcji narz?dzi (A. Zako?cielna 1996, s. 37).
Na szczególn? uwag? zas?uguj? okazy z uroczyska
Or-?owszczyzna, o d?ugo?ci 17,8 cm i 16,9 cm. S? to wióry
uzyskane z pod?u?nych rdzeni jednopi?towych.
Pozosta-?y materia? reprezentowany jest przez formy o d?ugo?ciach
wahaj?cych si? od 4,8 cm do 11,1 cm dla ca?ych okazów
oraz 4,1 cm do 9 cm dla fragmentów.
Pó?surowiec i pozosta?o?ci
poprodukcyjne
• Rdzenie
Ze stanowiska Kuty posiadamy dziewi?? rdzeni (Ryc. 4,
5), z czego prawie wszystkie zaliczaj? si? pod wzgl?dem
obróbki do form jednopi?towych wiórowych. Istnieje
jeden wyj?tek, a mianowicie okaz z uroczyska Korczunek
(Ryc. 4a), który mo?emy okre?li? jako rdze? dwupi?towy.
Po?ród rdzeni mo?na wyznaczy? dwie grupy: formy du?e,
o d?ugo?ci wahaj?cej si? od 11,6 cm do 20,4 cm, z
uroczy-ska Bukowniszczyzna (2 szt.; ryc. 4d, 5e), z uroczyska Pod
Isern? (2 szt.; ryc. 4b, Sb) oraz Bez lokalizacji I (2 szt.;
ryc. 4c, Sa); formy ma?e, o d?ugo?ci od 5,1 cm do 8,3 cm,
Zabytek z uroczyska Pod Iserna, wykonany jest z
krze-mienia wo?y?skiego i stanowi przyk?ad wióra
technicz-nego
-zat?pca. Powsta? on w wyniku procesu
przygoto-wuj?cego rdze? do produkcji pó?surowca wiórowego. Niestety, forma zabytku uniemo?liwia okre?lenie dok?ad
-nej przynale?no?ci kulturowej, jednak proces
przygoto-wania rdzenia, którego pozosta?o?ci widoczne s? na tym
okazie, pozwala wi?za? go z KLW (A. Zako?cielna 1996,
\
b aD
-I I c d - - eRyc. 5. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Rdzenie.
Fig. 5. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Cores.
a - Bez
lokalizacji/ site unknown, b
-uroczysko/ site Pod Iserna, c.d
-uroczysko/ site Piszczanka. e
Spo?eczno?ci KLW wykazywa?y zapotrzebowanie na
ró?noraki pó?surowiec, poczynaj?c od bardzo d?ugich
form sko?czywszy na niewielkich okazach (A.
Zako?-cielna 1996, s. 43).
Wgórnej partii narz?dzi obie kraw?dzie ??cz? si?, tworz?c
zbie?ny lub ?ukowo profilowany wierzcho?ek (J. Libera
2001, s. 45).
Wpolskiej literaturze problematyk? no?y sierpowatych
na du?? skal? zajmowa? si? Leon Koz?owski (1924, tab.
IX). Przeanalizowa? on zbiory i opracowa? ich
systema-tyk?. Materia?y z Wo?ynia opracowa? Jerzy G?osik (1962),
który podzieli? materia? na: groty, sztylety i sierpy. Innej
klasyfikacji no?y bifacjalnych dokona? Jan Machnik (1978,
s. 77), wydzielaj?c formy o wygi?tym ostrzu i szerokiej,
owalnej lub prostok?tnej podstawie oraz okazy o kszta?cie
pó?ksi??yca lub bumerangu. Wobszernym opracowaniu
po?wi?conym zmienno?ci "sierpa" jako narz?dzia
?niw-nego rozmaite typy wk?adek krzemiennych od neolitu do
wczesnej epoki br?zu na terenach ?rodkowej iwschodniej
Europy zaprezentowa? Sergij N. Bibikov (1962). Sierpami
zajmowa? si? te?, przy okazji analizy materia?ów
zMierza-nowic, Józef Kostrzewski (1939-1948, s. 202), który
po-równa? tamtejsze okazy do znalezisk z Wo?ynia, nadaj?c
im status formy typowej dla kultury mierzanowickiej.
Podobnego podzia?u i przyporz?dkowania dokonywali
pó?niej Romuald Schild, Halina Królik i Jadwiga
Mo?ci-brodzka (1977, s. 92-93), Jerzy Tomasz B?bel (1987, s.
126-129) i Janusz Budziszewski (1987, tab. 82, 83, mapa
14, 15). Liczne katalogi oraz zestawienia no?y
sierpowa-tych, znajdowanych mi?dzy Wis?? i Bugiem oraz
dorze-czem Sanu, prezentowali Stefan Nosek (1957), Bogdan
Balcer (1991, tab. 1) oraz Anna Zako?cielna i Jerzy
Libe-ra (1991, mapa 2, 3), za? dla Polski
po?udniowo-wschod-niej i zachodniej Ukrainy Aleksander Cynka?owski (1961,
s. 57-88), TadeuszSulimirski (1968, s. 21-22) oraz
S?awo-mir Kadrow (1995, ryc. 29). Rozk?ad surowca prezentowanej grupy obejmuje
56,5% krzemieni wo?y?skich i 43,5% krzemieni
roztoc-kich. Niewielka liczba zabytków oraz w miar? wyrównany
udzia? obu surowców nie pozwala na wnikliwsz? analiz?.
Mo?na jednak?e zauwa?y?, ?e wióry z krzemienia
wo-?y?skiego maj? nieco wi?ksze rozmiary w porównaniu
do okazów z surowca roztockiego. Wynika to
najprawdo-podobniej z charakteru samego krzemienia wo?y?skiego,
który wykazuje si? lepsz? ?upliwo?ci?.
Poza omówionymi okazami z uroczyska
Or?owszczy-zna przydzielenie pozosta?ych wiórów do konkretnych
kultur archeologicznych nie jest mo?liwe. Na podstawie
techniki wykonania oraz cech morfologicznych zaliczy?
je mo?emy do neolitu.
•
Od?upki
W omawianym inwentarzu znajduje si? 17 od?upków,
z czego osiem wykonanych jest z krzemienia
wo?y?skie-go, a dziewi?? z roztockiego; dwa od?upki z uroczyska
Korczunek maj? widoczne ?lady kory. Niestety, podobnie
jak w przypadku wiórów, nie mo?na okre?li?
przynale?-no?ci kulturowej analizowanej grupy, wi?kszo?? z nich
nale?y jednak ??czy? z neolitem.
Narz?dzia
• No?e sierpowate
No?e sierpowate stanowi? w omawianym inwentarzu
za-bytków do?? istotn? grup?. Zbiór ten reprezentowany jest
przez siedem okazów (Ryc. 6, 7, 8a)
-cztery z krzemienia
wo?y?skiego, trzy z krzemienia roztockiego; jedynie dwa
zachowane s? w ca?o?ci.
Wniniejszej pracy zastosowano podzia? proponowany
przez Jerzego Liber? (2001, s. 50), z uwagi na skal?
prze-prowadzonych przez niego bada? i porówna?. Podstaw?
wydzielania typów no?y sierpowatych jest tu odniesienie
ich kszta?tów do prostych figur geometrycznych.
Opiera-j?c si? na tej typologii, w?ród zabytków z Kut wyró?niono:
1. Nó? sierpowaty o boku wewn?trznym prostym
-
frag-Narz?dzia tego typu wykonywano technik? rdzeniow?
z p?askich konkrecji, okruchów eolicznych czy te?
ma-sywnych wióro-od?upków. Powierzchnie formowano
p?askim, daleko zachodz?cym, regularnym retuszem
powierzchniowym, wyrównywanym niekiedy przy
kra-w?dziach przez zastosowanie retuszu z?batego,
lameral-nego sko?nego czy prostego. Wprzekroju s? one
soczew-kowate, a czasem bywaj? asymetryczne (J. Libera 2001,
s.45).
ment no?a z surowca roztockiego; uroczysko Góra
Kucharskiego (Ryc. 7b);
2. Nó? pó?ksi??ycowaty o boku wewn?trznym prostym
-fragment no?a z krzemienia roztockiego (cz???
kor-pusu z wierzcho?kiem); uroczysko Ko rczunek (Ryc. 7c);
3.Nó? sierpowaty pó?ksi??ycowaty o podstawie zbli?onej
do wierzcho?ka iboku wewn?trznym lekko wci?tym
-okaz z krzemienia wo?y?skiego; uroczysko Korczunek
(Ryc.6a);
Wbudowie no?y bifacjalnych mo?emy wyró?ni? trzy zasadnicze cz??ci: podstaw?, korpus oraz wierzcho?ek.
Podstaw? stanowi dolna cz??? narz?dzia zako?czona kraw?dzi? o przebiegu liniowym prostym, z?amanym lub
?ukowatym. Kraw?d? podstawy przechodzi w dwie
kra-w?dzie boczne: wewn?trzn?, pe?ni?c? rol? ostrza, oraz
zewn?trzn?, zwan? tylcem. Profile obu kraw?dzi s?
za-zwyczaj lekko wypuk?e, proste, a tak?e ?ukowato wci?te.
4. Nó? sierpowaty o cechach ostrza pó?ksi??ycowatego
zwyodr?bnion? podstaw?, o boku wewn?trznym
pros-tym
-zabytek z krzemienia roztockiego, zachowany
fragmentarycznie (podstawa i cz??? korpusu);
\ \ \ \ \ \ \ \ 1 \ b I I I / I J I I I I I / / I / / / 3cm c
Ryc. 6. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. No?e sierpowate.
Fig. 6. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Sickle knives.
a
-uroczysko/ site Korczunek, b
-uroczysko/ site Soraszczyzna, c - Bez
/ / / I I I f , I \ \ I a I \ \ l I I ? I I b ,-I I I / _ J ----\ 3cm c ,
Ryc. 7. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. No?e sierpowate.
Fig. 7. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Sickle knives.
a
-uroczysko/ site Pod Iserna, b
-uroczysko/ site Góra Kucharskiego, c
I I I I , J I 3cm b c
Ryc. 8. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Nó? sierpowaty (a), p?oszeza (b, c).
Fig. 8. Kuty, raj. Szumsk, Ukraine. Sickle knife (a), bifacialleaf-points (b, c).
a
-uroczysko/ site Korczunek; b
-uroczysko/ site Marynki, c
5. Nó? pó?ksi??ycowaty oboku wewn?trznym lekko
wci?-tym
-zachowany fragment zabytku ma wierzcho?ek
i korpus, jednak brak podstawy uniemo?liwia
okre?le-nie jej kszta?tu, a co za tym idzie dok?adniejsz?
klasy-fikacj?; uroczysko Pod Isern? (Ryc. 7a);
czewkowate. Nasady mog? mie? form? o podstawie
pro-stej, ?ukowatej lub z wykszta?conym trzonkiem (J. Libera
2001, s. 11).
W niniejszej pracy przyj?to podzia? typologiczny
p?oszczy zaproponowany przez J. Liber? (2001, s. 22-25).
Oparcie klasyfikacji typologicznej o kryteria wielko?ci
trzonków oraz nasad a tak?e o ich obrysy p?aszczyznowe
pozwala, przy zastosowaniu odpowiednich wzorów, na
dok?adne przydzielenia ka?dego p?oszeza do konkretnej
grupy.
6. Nó? podtrójk?tny, ?ukowowierzcho?kowy o boku
wew-n?trznym prostym - zachowa?
si? jedynie wierzcho?ek narz?dzia; uroczysko Soraszczyzna (Ryc. 6b);
7. Nó? pó?ksi??ycowaty z wydzielon? podstaw? o boku
wewn?trznym lekko wci?tym - okaz
z uroczyska Bez
lokalizacji II (Ryc. 6c). Przyjmuj?c te kryteria, p?oszcze z uroczyska
Ma-rynki (Ryc. 8b) mo?emy zakwalifikowa? jako podtyp
A (p?oszcze bez wyodr?bnionego trzonka), odmian?
AB (o nasadzie z wydzielon? podstaw?), pododmian? I
(pi?cioboczne), wariant 2 (o nasadzie d?ugiej). P?oszcze
z uroczyska Pod Isern? (Ryc. 8c), z uwagi na
fragmen-taryczne zachowanie jedynie wierzcho?kowej cz??ci
narz?dzia, nie mo?e by? sklasyfikowane dok?adniej ni?
do okazów o kszta?cie li?ciowatym.
Analiza zespo?ów zawieraj?cych no?e sierpowate
po-zwala niekiedy przyporz?dkowa? je konkretnym
kultu-rom archeologicznym. Badania ostrzy da?y podstaw? do
wyró?nienia na terenach Polski i zachodniej Ukrainy
kilku horyzontów chronologicznych wyst?powania no?y
sierpowatych (J. Libera 2001, s. 128). Pierwszy horyzont,
zwi?zany z obszarem Wo?ynia, charakteryzuje si?
wyst?-powaniem podtrójk?tnych sierpowatych no?y
ostro-wierzcho?kowych, ?rodkowych, które identyfikowane s?
z wczesn? faz? klasyczn? KM. W ?rodkowym okresie
trwania tej kultury poj awiaj ? si? ostrza ostrowierzcho?
-kowe boczne (zwane no?ami typu Raciborowice), które
by?y wykorzystywane przez spo?eczno?ci KS (J. Libera
2001, s. 129). Drugi horyzont odnosi si? do pó?nej fazy
KM, kiedy typowymi okazami by?y no?e podtrójk?tne
szerokowierzcho?kowe (J. Libera 2001, s. 130). Horyzont
trzeci wyznaczany jest przez wyst?powanie no?y typu
pó?ksi??ycowatego, identyfikowanych z II - V okresem
epoki br?zu i wczesn? epok? ?elaza. Okazy
charaktery-styczne dla trzeciego horyzontu pojawiaj? si? w
inwen-tarzach zabytków kultury ?u?yckiej i trzcinieckiej (J.
Li-bera 2001, s. 130).
Pomimo niewielkiej liczby znalezisk p?oszczy
pocho-dz?cych z pracowni wo?y?skich wydzieli? tu mo?na kilka
horyzontów chronologicznych wyst?powania tych
zabyt-ków (J. Libera 2001, s. 124, 127). Pierwsze ostrza
bifacjal-ne nale?y wi?za? z pojawieniem si? w dorzeczu górnego
Bugu grobów bezceramicznych ze skurczonymi
pochów-kami, które s? typowe dla KM (p?oszcza o nasadzie ze
s?abo lub dobrze wyodr?bnionym trzonkiem, ostrzem
trójk?tnym lub li?ciowatym oraz formy beztrzonkowe
o nasadzie z wyodr?bnion? podstaw?). Kolejny horyzont
??czy si? z osadnictwem ludno?ci KS (ostrza podowalne
bez wydzielonego trzonka, pi?cioboczne, tak?e o
wydzie-lonej nasadzie, symetryczne p?oszeza li?ciowate).
Hory-zont trzeci stanowi pó?n? faz? KM (p?oszcza ??cz?ce cechy
ostrzy trójk?tnych ili?ciowatych o nasadach
wyodr?bnio-nych, p?oszeza podtrójk?tne).
No?e sierpowate z Kut nale?y wi?za? z wczesn? faz?
epoki br?zu (KS, KT) oraz z kultur? ?u?yck?. Egzemplarz
z uroczyska Soraszczyzna typologicznie zbli?ony jest do
datowanych na pó?n? faz? KM, ale stanowi przyk?ad
importu idei w ramach KS.
Dwa opisane tu p?oszeza z okolic Kut przypisa? nale?y
do KS. Wskazuj? na to kszta?ty narz?dzi, typowe dla tej
jednostki taksonomicznej. Na uwag? zas?uguje równie?
okaz z uroczyska Lipina (Ryc. 9c), b?d?cy fragmentem
pó?wytworu p?oszeza wykonanego z masywnego
od?up-ka, retuszowanego na ca?ej powierzchni, p?kni?tego
w najwi?kszej szeroko?ci. • P?oszcza
Dwa p?oszcza, z uroczyska Marynki (Ryc. 8b) i
zachowa-ne we fragmencie z uroczyska Pod Isern? (Ryc. 8c),
wy-konane zosta?y z krzemienia wo?y?skiego. S? to ostrza
bifacjalne, przy produkcji których pos?ugiwano si?
tech-nik? rdzeniow?, wykorzystuj?c p?askie lub
pokawa?ko-wane naturalne konkrecje krzemienne (surowiaki) o
po-wierzchniach zeolizowanych, od?upki lub wióro-od?upki
oraz wióry (J. Libera 2001, s. 11). P?aszczyzny p?oszczy
obrabiane by?y daleko zachodz?cym, p?askim, dwustron
-nym retuszem powierzchniowym.
• Siekiery
Zabytki zaliczane to tej kategorii stanowi? jeden z
najlicz-niejszych zbiorów w omawianym inwentarzu (17 sztuk).
W?ród nich wyst?puje kilka typów, zró?nicowanych
pod wzgl?dem techniki wykonania oraz kszta?tów (Ryc.
10-14, 15a). Przy wykonywaniu siekier pos?ugiwano si? dwoma odmianami surowca krzemiennego: wo?y?skim
(10 sztuk) iroztockim (7 sztuk). Niestety, prawie po?owa
ze wspomnianych powy?ej zabytków zachowa?a si? we
fragmentach, co utrudnia dok?adniejsz? identyfikacj?
typologiczn?,
W formach tych mo?emy wyró?ni? dwie zasadnicze cz??ci: wierzcho?ek oraz nasad?. Wierzcho?ki w obrysie
p?aszczyznowym przybieraj ? kszta?ty zgeometryzowane
p?askoso-a
b
3cm
c
Ryc. 9. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Wiórowiec (a), wiórowiec (sztylet) (b), pó?wytwór p?oszeza (c).
Fig. 9. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Retouched blade (a), retouched blade (dagger) (b), semi-product ofbifacialleaf-point (c).
a
-uroczysko/ site D?browa, b
-uroczysko/ site Moszkowe Hucisko, c
Pod wzgl?dem morfologicznym mo?na wyró?ni?
formy dwu- i czworo?cienne. Do pierwszej grupy
nale-?? zabytki z uroczysk: Bukowniszczyzna (Ryc. 13c, 14c,
15a), D?browa (Ryc. 12b), Korczunek (Ryc. 10a), Krasne
(Ryc. 13b), Lebedyniec (Ryc. 11a, 13a), Or?owszczyzna
(Ryc. 10c), Pod Moszkow? Hut? (Ryc. 12a) oraz Za
Staj-?em (Ryc. 12c), do grupy drugiej okazy z uroczysk:
Bu-rzowniszczyzna (Ryc. 13d), Lipina (Ryc. lOb), Pod
Isern? (Ryc. 14a), Pod Lo?nin?/So?nin? (Ryc. 14b), Za
B?otem (Ryc. 11b) oraz Bez lokalizacji II (Ryc. lIc).
Siekiery z uroczysk: Korczunek (Ryc. 10a), Lebedyniec
(Ryc. 13a), Lipina (Ryc. lOb), Or?owszczyzna (Ryc. 10c),
Pod Moszkow? Hut? (Ryc. 12a), Za B?otem (Ryc. 11 b),
Za Staj?em (Ryc. 12c) i Bez lokalizacji II (Ryc. 11 c) to
okazy g?adzone w partii ostrza.
Burzowniszczyzna oraz Bez lokalizacji II do typu I B
-siekier wyra?nie i zarazem równomiernie zw??aj?cych
si? ku obuchowi, natomiast siekier? z uroczyska Za
B?o-tem, pomimo uszkodzenia w partii ostrza, na podstawie
kszta?tu obucha mo?na przyporz?dkowa? do typu I C
-podobnego do form I B.
Kolejn? grup? siekier tworz? cztery okazy, zapewne
zwi?zane z horyzontem wczesnobr?zowym. S? to formy
dwu?cienne, zw??aj?ce si? w kierunku zaokr?glonego
obucha, o d?ugo?ci od 7,2 do 19 cm. Pochodz? one z
uro-czysk: Bukowniszczyzna (okaz uszkodzony; ryc. 13c),
D?-browa (Ryc. 12b), Korczunek (Ryc. 10a) i Or?owszczyzna
(Ryc. 1Oc). Opisywane siekiery poza okazem z uroczyska
Bukowniszczyzna (Ryc. 13c) mo?na ??czy? z KS,
pos?u-guj?c si? typologi? J. G?osika (1968, s. 53). Wyró?ni? on
dwa typy siekier: pierwszy (A) to formy soczewkowate
o zró?nicowanym ukszta?towaniu profili iwielko?ciach (tu
mo?na zaliczy? okaz z uroczyska Karczunek), drugi typ
(B) to formy dwu?cienne p?askie o lekko zaokr?glonym
ostrzu z bokami zw??aj?cymi si? w kierunku obucha, do
tego typu nale?? zabytki z uroczysk D?browa i
Or?ow-szczyzna. W?ród opisywanego inwentarza najwi?ksz? grup?
siekier stanowi? zabytki identyfikowane z KCSz (10
sztuk) z uroczysk: Bukowniszczyzna (Ryc. 14c),
Burzow-niszczyzna (Ryc. 13d), Krasne (Ryc. 13b), Lebedyniec
(Ryc. 11a, 13a), Lipina (Ryc. lOb), Pod Moszkow? Hut?
(Ryc. 12a), Za Staj?em (Ryc. 12c), Za B?otem (Ryc. 11b)
oraz Bez lokalizacji II (Ryc. lIc). Okazy z uroczysk:
Kras-ne (Ryc. 13b) i Lebedyniec (Ryc. 11a) wykonane s? z
od-?upków. D?ugo?? siekier waha si? od 7,7 cm do 11,7 cm
(formy zachowane w ca?o?ci) oraz od 3,9 cm do 8,1 cm
(fragmenty).
Siekiery z uroczysk Pod Isern? (Ryc. 14a) oraz
Bukow-niszczyzna (Ryc. 15a) s? pó?wytworami, uszkodzonymi
najprawdopodobniej podczas procesu formowania
na-rz?dzia. Pod wzgl?dem chronologiczno-kulturowym
najbli?sze s? siekierom neolitycznym, jednak z uwagi na
stadium formowania siekier oraz uszkodzenia narz?dzi,
dok?adniejsza identyfikacja jest utrudniona.
Przynale?no?? kulturowa okre?lona zosta?a na
podsta-wie typologii przedstawionej przez Piotra W?odarczaka
(2006, s. 27-28). Opieraj?c si? na tej klasyfikacji wszystkie
wspomniane powy?ej siekiery (poza czworo?ciennymi)
zakwalifikowa? mo?na do typu III, do którego nale??
for-my dwu?cienne. Wjego ramach wydzielone zosta?y dwa
podtypy: A
-formy nawi?zuj?ce wielko?ci? do okazów
czworo?ciennych z KCSz, oraz B
-formy reprezentuj?ce
okazy mniejsze i bardziej wysmuk?e.
• Wiórowce
Grupa ta reprezentowana jest przez 13 okazów,
zró?nico-wanych pod wzgl?dem retuszu oraz surowca, z którego
zosta?y wykonane (Ryc. 9a.b, 15b-g, 16). Rozk?ad
surow-ca jest niemal?e równomierny pomi?dzy krzemieniem
wo?y?skim i roztockim.
Do typu III A zaliczy? mo?na siekiery pochodz?ce
z uroczysk: Bukowniszczyzna (Ryc. 13c, 14c, 15a) oraz
Lebedyniec (Ryc. 11 a, 13a), pozosta?e okazy nale?y
przy-porz?dkowa? typowi III B.
Przy klasyfikacji omawianego zbioru przyj?to
uprosz-czon? wersj? podzia?u wiórowców A. Zako?cielnej (1996,
s. 64). W analizowanej kolekcji stwierdzono:
Kolejn? grup? tworz? siekiery czworo?cienne (5
eg-zemplarzy): trzy nieg?adzone z uroczysk Lipina (Ryc.
lOb), Bez lokalizacji II (Ryc. lIc), Burzowniszczyzna
(Ryc. 13d), oraz dwie ze ?ladami g?adzenia z uroczyska
Za B?otem (Ryc. 11 b) i Pod Lo?nin?/So?nin? (Ryc. 14b). G?adzenie wyst?puj?ce jedynie w partii ostrza jest cech?
charakterystyczn? dla KCSz (P. W?odarczak 2006, s. 22).
1. Wiórowce jednoboczne (3 okazy
-23%):
a) z retuszem ca?kowitym (2 okazy
-ryc. 15f, 16a;
d?ug. 5,8 i 15,3 cm);
b) z retuszem cz??ciowym (1 okaz
-ryc. 16b; d?ug.
11,6 cm);
2. Wiórowce obuboczne (10 okazów
-77%):
a) z retuszem ca?kowitym (6 okazów
-ryc. 9a, 15c.d.g,
16c.d; d?ug. 3,1-10,3 cm);
Wszystkie okazy czworo?cienne nale??ce do KCSz
zaliczy? mo?na do typu I w typologii P. W?odarczaka
(2006, s. 27-28) - siekier
o p?askich i równoleg?ych do siebie powierzchniach. W jego obr?bie wyró?nionych
zosta?o 5 podtypów. Siekier? pochodz?c? z uroczyska
Lipina zaklasyfikowa? nale?y do typu I A - form o
po-wierzchniach czo?owych s?abo zw??aj?cych si? ku obu-chowi lub prawie równoleg?ych, egzemplarze z uroczysk
b) z retuszem cz??ciowym (4 okazy
-ryc. 9b, 15b.e,
16e; d?ug. 6,4-9,5 cm).
Zestawienie to pokazuje wyra?nie przewag?
wiórow-ców z retuszem obubocznym nad maj?cymi obróbk?
jednoboczn?. Warto tu zwróci? uwag? na okaz z
uroczy-ska Moszkowe Hucisko (Ryc. 9b). Zabytek jest
b
3cm
a
c
Ryc. 10. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Siekiery.
Fig. 10. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Axes.
a
-uroczysko/ site Korczunek, b
-uroczysko/ site Lipina, c
b
a
3cm
----?====?---- c
Ryc. 11. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Siekiery.
Fig. 11. Kuty, raj. Szumsk, Ukraine. Axes.
a
-uroczysko/site Lebedyniec, b
-uroczysko/site Za B?otem, c - Bez
a
b
3cm
----?====?----c
Ryc. 12. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Siekiery.
Fig. 12. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Axes.
a
-uroczysko/site Pod Moszkow? Hut?, b
-uroczysko/site D?browa, c
I
a b 3cm ----?====?---- d cRyc. 13. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Siekiery.
Fig. 13. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Axes.
a
-uroczysko/site Lebedyniec, b
-uroczysko/site Krasne, c
-uroczysko/site Bukowniszczyzna, d
a
3cm
b
c
Ryc. 14. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Siekiery.
Fig. 14. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Axes.
a
-uroczysko/ site Pod Isern?, b
-uroczysko/ site Pod Lo?nina/So?nin?, c
b
a
c
3cm
d e g
Ryc. 15. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Siekiera (a), wiórowce (b-f).
Fig. 15. Kuty, raj. Szumsk, Ukraine. Axe (a), retouched blades (b-f).
a.d.g
-uroczysko/site Bukowniszczyzna, b
-uroczysko/site Pod Isern?, c
-uroczysko/site Góra Kucharskiego, e
-uroczysko/site Piszczanka.
f
wierzcho?kowej, wykonanym z krzemienia roztockiego.
Pod wzgl?dem kulturowym zaliczy? go mo?na do KLW,
w której wyst?puj? podobne formy ostrzy
wykonywa-nych z wiórów o kraw?dziach retuszowanych ostro,
zbie?nych, wypuk?ych. Dodatkowo za przynale?no?ci?
do tej kultury przemawia retusz rynienkowaty,
powsze-chnie wyst?puj?cy w inwentarzach KLW (A. Zako?ciel-na 1996, s. 64-66).
pomi?dzy 5,6 cm a 8 cm, natomiast forma wiórowa
mie-rzy 8,6 cm. Wysoko?? drapisk tych narz?dzi oscyluje
pomi?dzy 1,1 a 1,8 cm. Drapiska formowano retuszem
jedno-lub dwustopniowym, z których pierwszy nadawa?
zasadniczy kszta?t, wysoko?? oraz k?t nachylenia, a
ko-lejny wyrównywa? powsta?? kraw?d? (A. Zako?cielna
1996, s. 55).
Drapacze od?upkowe s? charakterystyczne dla KLW
Argumentem za tak? przynale?no?ci? jest równie? fakt,
?e brak w?ród nich form zdwojonych lub narz?dzi
kom-binowanych. Dodatkowo za chronologi? neolityczn?
przemawia we wszystkich przypadkach obecno??
nie-zwykle charakterystycznego pazurowatego podgi?cia,
wzmacniaj?cego kraw?d? pracuj?c? narz?dzi (A. Zako?-cielna 1996, s. 55-56).
Cechy morfologiczne i charakter obróbki pozosta?ych
wiórowców pozwala ??czy? je z neolitem.
• D?uta
W omawianym inwentarzu znajduj? si? cztery zabytki
nale??ce do tej grupy (Ryc. 17a-d), wtym okaz narz?dzia
rdzeniowego dwu?ciennego w typie d?uta (Ryc. 17a).
Wjednym przypadku narz?dzie wykonane zosta?o z
krze-mienia roztockiego (Ryc. 17 d), pozosta?e z surowca
wo-?y?skiego.
•
Zgrzeb?a
Grup? t? reprezentuje jeden okaz z uroczyska Korczunek
(Ryc. 17e). Zabytek wykonany jest z krzemienia
roztoc-kiego, jego d?ugo?? wynosi 6,5 cm, szeroko?? 6,9 cm,
a grubo?? 1,1 cm. Pod wzgl?dem typologicznym jest to
okaz zgrzeb?a poprzecznego, czyli o kraw?dzi pracuj?cej
ustawionej prostopadle do osi odbicia od?upka, na
któ-rym zosta?o wykonane narz?dzie. Pod wzgl?dem
chro-nologiczno- kulturowym nale?y go ??czy? z neolitem.
D?uta z uroczysk D?browa (Ryc. 17b) oraz Piszczanka
(Ryc. 17a) to zachowane w ca?o?ci formy dwu?cienne,
o przekroju soczewkowatym, o d?ugo?ci odpowiednio
9,4 cm i 13,5 cm. Okazy z uroczysk Pod Isern? (Ryc.
17 d) i Krasne (Ryc. 17 c) s? okazami czworobocznymi,
g?adzonymi na ka?dym boku. Oba d?uta s? uszkodzone:
okaz z uroczyska Pod Isern? ma od?amany fragment
wierzcho?ka, natomiast egzemplarz z Krasnego zachowa?
si? tyko w ?rodkowej cz??ci. •
Rylce
Pod wzgl?dem chronologiczno-kulturowym zabytki
o przekroju soczewkowatym lub owalnym (uroczyska
D?-browa iPiszczanka) zaliczy? mo?na do typowych narz?dzi
wytwarzanych przez populacje KPL, cho? z nieukrywan?
doz? niepewno?ci. Okazy reprezentuj?ce ten typ narz?dzi
oprócz charakterystycznego przekroju maj? nieg?adzone
powierzchnie inajcz??ciej s? do?? smuk?e (J. Kostrzewski,
W Chmielewski, K. Ja?d?ewski 1965, s. 84).
Womawianym zbiorze znajduj? si? trzy rylce.
Wszyst-kie wykonane z pó?surowca wiórowego z krzemienia
wo?y?skiego. Ich d?ugo?ci wahaj? si? od 4,6 do 10,3 cm
(Ryc. 18a-c).
Wklasyfikacji Boles?awa Gintera oraz Janusza
Krzysz-tofa Koz?owskiego (1990, s. 94-96, tab. XXVIII)
repre-zentuj? one nast?puj?ce typy:
1. Rylec klinowy ?rodkowy z uroczyska Korczunek, z
wi-docznym na powierzchni pozytywowej odbiciem
zno-sz?cym s?czek w celu pocienienia narz?dzia (Ryc. 18a);
D?uta o przekroju czworobocznym, na podstawie cech
morfologicznych oraz technologii, mo?na
przyporz?dko-wa? do KAK. Przedstawiaj? one dwie formy odmienne
typologicznie. Zgodnie z klasyfikacj? W Borkowskiego
iWMigala (1996, s. 160-161) ze studium nad siekierami
czworo?ciennymi okaz z uroczyska Pod Isern? nale?y do
typu d?ut o bokach wypuk?ych, równoleg?ych, za? okaz
z uroczyska Krasne to typ o bokach prostych,
równole-g?ych.
2. Rylec jedynak z uroczyska Piszczanka (Ryc. 18b);
3. Rylec w?g?owy boczny z uroczyska Bez lokalizacji II
(Ryc. 18c).
Opisane egzemplarze s? typowe dla KLW (A. Zako?-cielna 1996, s. 57-58) i mo?na ??czy? je z t? kultur?. • T?uki-rozcieracze
Prezentowany materia? zawiera osiem okazów t?uków--rozcieraczy (Ryc. 19-21) wykonanych z krzemienia
wo?y?skiego (5 sztuk) oraz krzemienia roztockiego (3
sztuki). Wszystkie przedmioty z tego zbioru maj?
kszta?-ty kuliste b?d? zbli?one do kulistego. Wymiary ich waha-j? si? od 4,4x4,4x4,2 cm do 8,lx8,3x6,6 cm.
• Drapacze
Ta grupa zabytków reprezentowana jest jedynie przez
trzy egzemplarze (Ryc. 18 d-f). Dwa z nich, z uroczysk
Zab?ocie (Ryc. 18d) i Mi?kowszczyzna (Ryc. 18e),
wy-konane s? z surowca roztockiego, natomiast okaz
pocho-dz?cy z uroczyska Piszczanka (Ryc. 18f)
-z krzemienia
wo?y?skiego. Drapacz z uroczyska Zab?ocie zrobiono
z wióra, a okazy z uroczysk Mi?kowszczyzna i
Piszczan-ka z od?upków. D?ugo?? drapaczy od?upkowych waha si?
T?uki mog?y by? efektem ostatniego stadium procesu
wykorzystywania rdzeni krzemiennych
-gdy niemo?liwe
by?o ju? otrzymanie po??danego pó?surowca wiórowego, rdzenie jednopi?towe wiórowe przekszta?cano w rdzenie
b
3cm
a
d
c e
Ryc. 16. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Wiórowce.
Fig. 16. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Retouched blades.
a
-uroczysko/site Pod Iserna, b
-uroczysko/site Pod Dryganami, c
-uroczysko/site Morgi, d
-uroczysko/site Piszczanka. e
-uroczysko/site Bukowniszczyzna
o
b c
3cm
d
e
Ryc. 17. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. D?uta (a-d), zgrzeb?o (e).
Fig. 17. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Chisels (a-d), side-scraper (e).
a
-uroczysko/site Piszczanka. b
-uroczysko/site D?browa, c
-uroczysko/site Krasne, d
-uroczysko/site Pod Iserna,
e
c d e 3cm ----?====?----b
Ryc. 18. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraina. Rylce (a-c), drapacze (d-f).
Fig. 18. Ku ty, raj. Szumsk, Ukraine. Burins (a-c), end-serapers (d-f).
a
-uroczysko/site Korczunek, b.f
-uroczysko/site Piszczanka, c - Bez
lokalizacji/site unknown II, d
-uroczysko/site Zab?ocie, e
-uroczysko/
