"Osigurjawane na grażdanite prawo na zasztita w nakazatielnija proces na NRB", Stefan Pawłów, Sofia 1986 : [recenzja]

Ryszard A. Stefański

"Osigurjawane na grażdanite prawo

na zasztita w nakazatielnija proces

na NRB", Stefan Pawłów, Sofia 1986 :

[recenzja]

Palestra 32/4(364), 77-82

1988

Nr 4 (364)

Recenzje

77

w e s p rz ę ż e n ia z w ro tn e : w ła d z ę p o lity c z n ą ta k ż e m o ż n a p rz e k u p ić np. p o s łu s z e ń ­ s tw e m , lo ja ln o ś c ią , ró ż n y m i u s łu g a m i. W k o n k lu z ji w s z y s c y s k o ru m p o w a n i s p rz e d a ją s w ą p o z y c ję c z y te ż w ła d z ę w y n ik a ­ ją c ą z p o zycji. K o ru p c ja p ro w a d z i d o d e fo rm a c ji s p o łe c z n e g o p o d z ia łu d ó b r. D o ś ć n ie o c z e k iw a n y , a le p rz e k o n y w a ją c y w y p ro w a d z a z te g o H a n k is s w n io s e k : k o ru p c ja m o ż e b y ć p rz e jś ­ c io w o z ja w is k ie m e k o n o m ic z n ie i s p o łe c z n ie k o rz y s tn y m , w s z c z e g ó ln o ś c i w te d y , gdy s k o s tn ia ła b iu ro k ra c ja s ta je s ię z a in te re s o w a n a w o p ó ź n ia n iu b ie g u s p ra w i p o ż ą d a ­ n y c h p rz e m ia n .

S tą d p ły n ie i p e w ie n s c e p ty c y z m A u to ra w sto s u n k u d o „w c ią ż o d n o w a o d ż y w a ją ­ c e j p o k u s y , b y k o ru p c ję w y p a lić o g n ie m i ż e la z e m ” .

H a n k is s nie a k c e p tu je te g o , ale p rz y ta c z a p o g lą d , że „k ru c ja ty a n ty k o ru p c y jn e p o ­ d e jm o w a n e s ą p rz e z a p a ra t w ła d z y z p o w o d u lę ku p rze d p lu ra liz a c ją w ła d z y ” , uw aża , ż e „k o ru p c ja je s t c h o ro b ą , ta k ja k c h o ro b ą s p o łe c z n ą je s t a lk o h o liz m lu b p la g a s a m o ­ b ó js tw i ta k ja k ta m ty c h c h o ró b , nie m o ż n a je j le c z y ć o b ja w o w o ” .

O c e n ia ją c k o ru p c ję ja k o w ie lk ie zło , które, n ie s te ty , p rz e z d łu ż s z y c z a s to w a rz y ­ s z y ć b ę d z ie n a s z y m s p o łe c z e ń s tw o m , o s trz e g a H a n k is s p rz e d „o g n ie m i ż e la z e m ", któ re s p o w o d o w a ły b y d a ls z e is tn ie n ie koru pcji, p rz y b ie ra n ie p rz e z n ią n o w y c h fo rm i ż ło b ie n ie s o b ie n o w y c h ka n a łó w . P o w o łu ją c s ię n a s u g e s ty w n y p rz y k ła d p ro h ib ic ji w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h , s tw ie rd z a , że „k a ż d y z a k a z n ie p o trz e b n ie o g ra n ic z a ją c y dy- n a m iz m y g o s p o d a rc z e i s p o łe c z n e d o s ta rc z a c o ra z to n o w y c h b o d ź c ó w k o ru p c y jn e g o o m ija n ia z a k a z u ” .

G le b ą n ie z b ę d n ą d o s z e rz e n ia s ię ko ru p c ji je s t n ie d o b ó r, je g o w ię c lik w id a c ja b ę ­ d z ie n a js k u te c z n ie js z ą b ro n ią w a lk i z k o ru p cją . D o cza su , g d y trw a ć b ę d z ie n ie d o b ó r, trz e b a d ą ż y ć d o ro z d z ia łu n ie w y s ta rc z a ją c y c h d ó b r c z y u s łu g w m y ś l je d n o z n a c z n y c h i s k u te c z n y c h reg uł, z a p e w n ia ją c o p ty m a ln e w a ru n k i d la a k ty w iz a c ji i re a liza cji re g u ł w y d a jn o ś c i i o tw a rte g o w y ś c ig u e fe k ty w n o ś c i.

C ie k a w y , c h o ć b liż e j n ie u m o ty w o w a n y je s t p rz y ta c z a n y p rz e z H a n k is s a s z a c u n e k , że w r.1 9 7 7 w o b ie g u k o ru p c y jn y m na W ę g rz e c h m ia ło się z n a jd o w a ć 3 ,5 % łą c z n y c h d o c h o d ó w lu d n o ś c i.

P ra w d o p o d o b n ie re z u lta te m d o ś ć s w o b o d n e g o d o b o ru p rz e z tłu m a c z a trz e c h o p ra ­ c o w a ń je s t fa k t, ż e w p ra c y H a n k is s a nie z a z n a c z y ło s ię w d o s ta te c z n e j m ie rz e z ja w i­ sko w ie lo s tro n n y c h p o w ią z a ń ró ż n y c h p ro c e s ó w , ro z w ija ją c y c h s ię w s p o łe c z e ń s tw ie . S ta ły m n ie b e z p ie c z e ń s tw e m d la o c e n i d e c y z ji je s t le k c e w a ż e n ie ro z le g ło ś c i tych p o ­ w ią z a ń , a w ię c i z ło ż o n o ś c i s k u tk ó w p o d e jm o w a n y c h d e c y z ji.

B y ło b y rz e c z ą b a rd z o in te re s u ją c ą p o d d a ć p o d o b n e j, z p u n k tu w id z e n ia m e to d o lo ­ g ic z n e g o , a n a liz ie s z e re g d a ls z y c h p ro b le m ó w z z a k re s u p ra w a karn e g o .

Roman Łyczywek 3

S te fa n P a w ł ó w : Osigurjawane na grażdanite prawo na zasztita w nakazatielnija proces na NRB, Izdatełstwo na Bałgarskata akademija na naukite, Sofia 1986, s. 355

W o s ta tn ic h la ta c h w s o c ja lis ty c z n e j n a u c e p ro c e s u k a rn e g o w id o c z n e je s t s z c z e ­ g ó ln e z a in te re s o w a n ie p ro b le m e m p ra w a d o o b ro n y .1 J e s t to zro z u m ia le , g d y ż pra w o do o b ro n y n a le ż y d o n a c z e ln y c h za sa d s o c ja lis ty c z n e g o p ro ce su karn e g o , któ re z o ­ sta ły z a g w a ra n to w a n e w k o n s ty tu c ja c h . Z u z n a n ie m w ię c n a le ży się o d n ie ś ć d o sz e r­ sze g o z a in te re s o w a n ia s ię tym z a g a d n ie n ie m s o c ja lis ty c z n e j d o ktryn y. J e s t to te m a t a tra k c y jn y nie ty lk o te o re ty c z n ie , ale ró w n ie ż n ie z m ie rn ie w a ż n y d la p ra ktyki.

S z c z e g ó ln e m ie js c e w ś ró d o p ra c o w a ń d o ty c z ą c y c h te g o p ro b le m u za jm u je re c e n ­ z o w a n a ksią żka.

J e s t o n a o b s z e rn ą m o n o g ra fią p o ś w ię c o n ą z a p e w n ie n iu o b y w a te lo m p ra w a d o o b ro n y w p ro c e s ie ka rn y m L u d o w e j R e pu bliki B ułg a rii. T e m a t s ta n o w ią c y p rz e d m io t d o c ie k a ń a u to ra z o s ta ł o p ra c o w a n y w s z e c h s tro n n ie i ze z n a w s tw e m p ro b le m a tyki. W y w o d y a u to ra c h a ra k te ry z u ją się g ru n to w n ą i c e ln ą a rg u m e n ta c ją . O p ra c o w a n ie to je s t tra k ta te m te o re ty c z n y m , p o z b a w io n y m n ie m a l z u p e łn ie o d n ie s ie ń d o pra ktyki; w e ry fik a c ja p o g lą d ó w n a s tę p u je w p ła s z c z y ź n ie n o rm a ty w n e j. S ta n o w i o n o in te re s u ­ ją ce stu d iu m , z a w ie ra ją c e o ry g in a ln e p o g lą d y a u tora, p o p a rte g ru n to w n ą a n a liz ą te o ­ re ty c z n ą o ra z c ie k a w ie p rz e p ro w a d z o n ą p o le m ik ą z w y s tę p u ją c y m i w d o k try n ie o p i­ niam i. P ra ca o p ie ra s ię na rz e te ln y m w y k o rz y s ta n iu b o g a te j lite ra tu ry nie ty lk o ro d zi­ m ej, ale i ob cej, g łó w n ie ra d zie ckie j. Ś w ia d c z y to o z n a k o m ite j zn a jo m o ś c i a u to ra p iś ­ m ie n n ic tw a s o c ja lis ty c z n e g o na ten te m a t. Na p o d k re ś le n ie z a s łu g u je u w z g lę d n ie n ie ta k ż e pozycji z p o ls k ie j lite ra tu ry .* 2 Z a tra fn e n a le ży u zn a ć re fe ro w a n ie p rz e p is ó w u s ta w o d a w s tw s o c ja lis ty c z n y c h p rz y o k a z ji o m a w ia n ia z a g a d n ie ń szc z e g ó ło w y c h , p rz e d e w s z y s tk im w o b s z e rn y c h p rz y p is a c h , któ re s ta n o w ią w a ż n e ź ró d ło w ie d zy, a je d n o c z e ś n ie nie z a c ie m n ia ją p ro w a d z o n y c h ro zw a ża ń .

P o zycja ta z a s łu g u je n a w y s o k ą o c e n ę nie ty lk o ze w z g lę d u n a s w ą z n a c z n ą w a r­ to ś ć n a u k o w ą i w s z e c h s tro n n o ś ć o p ra c o w a n ia , a le ró w n ie ż ze w z g lę d u na sw e w y ją t­ ko w e w a lo ry p ra k ty c z n e . D la p o ls k ie g o c z y te ln ik a je s t o n a in te re s u ją c a p rz e d e w s z y ­ stkim w sw ej w a rs tw ie fa k to g ra fic z n e j, c h o c ia ż p o b u d z a ta k ż e d o re fle ksji i stan ow i b o d z ie c d o d a ls z y c h d o c ie k a ń na uko w ych .

Z a k re s p ra cy je s t b a rd z o s z e ro k i i o b e jm u je w z a s a d z ie w s z y s tk ie w a ż n ie js z e z a ­ g a d n ie n ia z w ią z a n e z te m a te m . T ę o b s z e rn ą p ro b le m a ty k ę a u to r u ją ł w sze ś c iu ro z ­ d ziała ch.

R o z d z ia ł I p o ś w ię c o n y je s t isto cie p ra w a d o o b ro n y , a w szc z e g ó ln o ś c i ta k im p ro ­ ble m o m , jak: z a p e w n ie n ie o b y w a te lo m p ra w a d o o b ro n y ja k o n a c z e ln a z a s a d a p ro c e ­ su k a rn e g o ; z a p e w n ie n ie o b ro n y a pra w o d o o b ro n y ; z a d a n ia p ro ce su k a rn e g o a p ra ­ w o d o o b ro n y ; p ra w o d o o b ro n y a p rz e d m io t o b ro n y ; p ra w o do o b ro n y a g w a ra n c je p ro c e s o w e ; p o d m io ty p ra w a d o o b ro n y ; p ra w o d o o b ro n y a fu n k c je o b ro n y ; p ra w o d o o b ro n y ja k o p ra w o d o o b ro n y w ła s n y c h p ra w i u s ta w o w y c h in te re s ó w ; pra w o d o o b ro ­ ny ja k o p ro c e s o w a m o ż liw o ś ć , a nie o b o w ią z e k ud zia łu w p ro c e s ie ; pra w o d o o b ro n y ja k o e le m e n t s to s u n k u k a rn o p ro c e s o w e g o ; z a k re s p ra w a d o o b ro n y ; p ra w o d o o b ro ­ n y ja ko p ra w o o s o b is te ; p o w s ta n ie i u s ta n ie p ra w a d o o b ro n y ; tre ś ć i cel p ra w a do o b ro n y ; o d m o w a p ra w a d o o b ro n y ; n a d u ż y c ie p ra w a d o o b ro n y ; n ie o g ra n ic z o n o ś ć p ra w a d o o b ro n y ; p ra w o d o o b ro n y a n a c z e ln e z a s a d y p ro ce su karn eg o.

' J.l. S t i e c o w s k i j : Ugołowno-processualnaja diejatiełnost zaszczitnika, Moskwa 1982; M S. S t r o g o w i c z : Prawo obwiniajemogo na zaszczitiu i priezumpcija niewinownosti, Moskwa 1984,

2M . L i p c z y ń s k a : Stanowisko oskarżonego w procesie karnym Polski Ludowej, W arszawa 1956; S. K a l i n o ­ w s k i: Polski proces karny, W arszaw a 1971; M. C i e ś l a k : Polska procedura karna, W arszawa 1971/

Nr 4 (364)

Recenzje

79

W ro z d z ia le II, d o ty c z ą c y m p ra w a do o s o b is te j o b ro n y , o m ó w io n o : p ra w o d o z a p o z ­ n a n ia się z m a te ria ła m i s p ra w y ; p ra w o p rz e d s ta w ie n ia d o w o d ó w ; p ra w o d o u d z ia łu w p o s tę p o w a n iu ka rn y m w o g ó ln o ś c i; p ra w o d o u d z ia łu w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w ­ cz y m ; pra w o d o ud zia łu w s ta d iu m o d d a n ia pod sąd; o g ó ln e p ro b le m y p ra w a ud zia łu w p o s tę p o w a n iu s ą d o w ym w p ie rw s z e j in s ta n c ji; p ra w o d o ud zia łu w s ta d iu m p rz y g o ­ to w a n ia ro z p ra w y w p ie rw s z e j in s ta n c ji; p ra w o d o ud zia łu w p rz e w o d z ie s ą d o w y m ; p ra w o d o ud zia łu w s ta d iu m p rz e m ó w ie ń są d o w y c h ; pra w o d o u d z ia łu p rze d s ąd em d ru g ie j in sta n cji i in n ych s ta d ia c h p ro c e s u karn e g o ; p ra w o d o s k ła d a n ia w n io skó w , s p o rz ą d z a n ia n o ta te k i s k ła d a n ia s p rz e c iw ó w ; p ra w o d o s k ła d a n ia z a ż a le ń ; p ra w a p ro c e s o w e s p e c y fic z n e d la o b ro n y p o k rz y w d z o n e g o , w y s tę p u ją c e g o w p ro c e s ie k a r­ nym w c h a ra k te rz e o s k a rż y c ie la p ry w a tn e g o lu b p o w o d a cyw ilne go .

W ro z d z ia le III z o s ta ła p o d ję ta p ro b le m a ty k a o b ro ń c y i je g o roli w sp ra w ie . P rz e d ­ sta w io n o w nim : d o b ro w o ln ą o b ro n ę w e d łu g w yb o ru ; m om e n t, od k tó re g o o b ro ń c a m oże b ra ć u d z ia ł w p ro c e s ie k a rn y m ; p ro b le m y o b ro n y n ie z b ę d n e j; z a s a d ę s o lid a rn o ­ ści z o s k a rż o n y m ; p ro c e s o w e s ta n o w is k o o b ro ń c y ; rolę o b ro ń c y w p o s tę p o w a n iu p rz y g o to w a w c z y m ; rolę o b ro ń c y w s ta d iu m o d d a n ia pod sąd ; rolę o b ro ń c y w s ta d iu m p rz y g o to w a n ia d o ro z p ra w y ; rolę o b ro ń c y w p rz e w o d z ie s ą d o w y m ; u d z ia ł o b ro ń c y w p rz e m ó w ie n ia c h są d o w y c h ; z a s k a rż a n ie w y ro k u p rze z o b ro ń c ę ; rolę o b ro ń c y w p o ­ stę p o w a n iu są d o w y m d ru g ie j in sta ncji.

R o z d z ia ł IV tra k tu je o isto cie p ro c e s o w y c h g w a ra n c ji z a b e z p ie c z a ją c y c h rz e c z y w i­ stą m o ż liw o ś ć k o rz y s ta n ia z p ra w a d o ob ro n y, a g łó w n ie o: p o ję c iu g w a ra n c ji p ro c e ­ sow ych, któ re z a b e z p ie c z a ją rz e c z y w is tą m o ż liw o ś ć k o rz y s ta n ia z p ra w a d o o b ro n y ; p rz e d m io cie , z a d a n ia c h i je d n o ś c i g w a ra n c ji p ro c e s o w y c h ; p o d m io ta c h re a liz u ją c y c h g w a ra n c je p ro c e s o w e w to k u p o s tę p o w a n ia k a rn e g o ; k la s yfika cji g w a ra n c ji p ro c e s o ­ wych.

R o z d z ia ł V p o ru s z a p o d s ta w o w e g w a ra n c je p ro c e s o w e z a b e z p ie c z a ją c e rz e c z y w i­ stą m o ż liw o ś ć k o rz y s ta n ia z p ra w a d o ob ro n y, w tym : d o m n ie m a n ie n ie w in n o ś c i ja k o p ro c e s o w ą g w a ra n c ję n ie ro z e rw a ln ie z w ią z a n ą z c h a ra k te re m i s tru k tu rą s o c ja lis ty c z ­ n e g o p ro ce su k a rn e g o ; p ró b y o d rz u c e n ia d o m n ie m a n ia n ie w in n o ś c i z p o w o d u je j n ie ­ z g o d n o ś c i z in n ym i z a s a d a m i s o c ja lis ty c z n e g o p ro ce su karn e g o ; p ró b y o d rz u c e n ia d o m n ie m a n ia n ie w in n o ś c i ze w z g lę d u na je j istotę ; d o m n ie m a n ie n ie w in n o ś c i a p ra w ­ d a o b ie k ty w n a ; d o m n ie m a n ie n ie w in n o ś c i a p s y c h ic z n e n a s ta w ie n ie ; d o m n ie m a n ie n ie w in n o ś c i a s ta d ia p ro c e s o w e ; d o m n ie m a n ie n ie w in n o ś c i d o w e jś c ia w ż y c ie k o d e k ­ su p o s tę p o w a n ia k a rn e g o LR B z 19 74 r.; d o m n ie m a n ie n ie w in n o ś c i w o b o w ią z u ją ­ cym ko d e k s ie p o s tę p o w a n ia k a rn e g o LR B; z a b e z p ie c z e n ie n ie ty k a ln o ś c i o so b is te j o b y w a te li u c z e s tn ic z ą c y c h w p ro c e s ie karn ym . R o z d z ia ł V I z a w ie ra ro z w a ż a n ia na te m a t p ro c e s o w y c h g w a ra n cji z a b e z p ie c z e n ia rz e c zyw istych m o ż liw o ści k o rz y s ta n ia z p ra w a d o o b ro n y w p o s z c z e g ó ln y c h sta d ia ch pro cesu , a w s z c z e g ó ln o ś c i: w s ta d iu m p o s ta w ie n ia w stan o s k a rż e n ia ; w s ta d iu m p o ­ d e jrze n ia ; p rz y z a b e z p ie c z e n iu o b e c n o ś c i p o d m io tó w p ra w a d o o b ro n y w ra zie p o d e j­ m o w a n ia o k re ś lo n y c h d z ia ła ń k a rn o p ro c e s o w y c h ; p rz y z a w ia d a m ia n iu w e w ła ś c iw y m c z a s ie p o d m io tó w p ra w a d o o b ro n y o sytu a cji p o zo s ta ły c h p o d m io tó w i o po d ję tych p o s ta n o w ie n ia c h ; p rz y o b o w ią z y w a n iu z a k a z u reformationis in peius\ w s ta d iu m p ro ­ c e s o w e g o n a d z o ru nad z a b e z p ie c z e n ie m o b y w a te lo m p ra w a d o o b ro n y .

K sią żkę z a m y k a k ró tkie s tre s z c z e n ie w ję z y k u ro s y js k im i fra n c u s k im .

roz-w a ża ń . R a m y re c e n z ji nie p o z roz-w a la ją na s z c z e g ó ło roz-w e z re fe ro roz-w a n ie roz-w s z y s tk ic h p o ru ­ s z o n y c h tu p ro b le m ó w , to te ż z k o n ie c z n o ś c i z a s y g n a liz o w a n o je p rz y o m a w ia n iu tre ­ ści p o s z c z e g ó ln y c h ro z d z ia łó w . N a p o d k re ś le n ie z a s łu g u je fa kt, że s p o ś ró d g w a ra n c ji p ro c e s o w y c h w ie le u w a g i i m ie js c a p o ś w ię c o n o z a s a d z ie d o m n ie m a n ia n ie w in n o ś c i. T a k ie u s to s u n k o w a n ie się d o te g o z a g a d n ie n ia je s t s łu s z n e , g d y ż d o m n ie m a n ie n ie ­ w in n o ś c i m a is to tn e z n a c z e n ie d la re a liz a c ji p ra w a o s k a rż o n e g o d o o b ro n y . D o m n ie ­ m a n ie n ie w in n o ś c i, w y ra ż a ją c a u te n ty c z n y d e m o k ra ty z m s o c ja lis ty c z n y , je s t ś c iś le z w ią z a n e z z a p e w n ie n ie m o s k a rż o n e m u p ra w a d o o b ro n y .3

Z ro z u m ie n ie z a w a rty c h w p ra c y ro z w a ż a ń u ła tw ia fakt, ż e ju ż w p ie rw s z y c h p a r­ tia c h k s ią ż k i o m ó w io n e z o s ta ły p o d s ta w o w e p o ję c ia s ta n o w ią c e p rz e d m io t a n a liz y . N a jis to tn ie js z e je s t tu (ze w z g lę d u n a te m a t m o n o g ra fii) w y ja ś n ie n ie , c o ro z u m ie s ię p rze z z a b e z p ie c z e n ie o b y w a te lo m p ra w a d o o b ro n y . A u to r z w ra c a uw a g ę , że w lite ­ ra tu rz e n ie s łu s z n ie z a w ę ż a s ię to p o ję c ie d o p ra w a d o o b ro n y . Z a s a d a z a p e w n ie n ia o b y w a te lo m p ra w a d o o b ro n y — s tw ie rd z a a u to r — n ie o d n o s i s ię w y łą c z n ie d o in s ty ­ tu c ji o b ro n y , g d y ż o z n a c z a c a ły sy s te m no rm p ro c e s o w y c h , k tó re u s ta la ją i fo rm u łu ją p ra w o d o o b ro n y w o g ó ln o ś c i w ra z z je g o ro z lic z n y m i p rz e ja w a m i, ja k ie się w ią ż ą z ró żn ym i p o d m io ta m i i s ta d ia m i p ro c e s u (s .1 1). N a le ż y p rz y ty m z w ró c ić u w a g ę n a to, że u z n a ją c p ra w o d o o b ro n y z a p ra w o p ro c e s o w e , a u to r tra fn ie z a k re ś la g ra n ic e m ię ­ d z y p ra w e m d o o b ro n y a p ra w a m i s ta n o w ią c y m i p rz e d m io t o b ro n y , ja k ró w n ie ż ro z ­ p a tru je s to s u n k i z a c h o d z ą c e m ię d z y tym p ra w e m a g w a ra n c ja m i p ro c e s o w y m i.

P rz e c h o d z ą c d o p re z e n ta c ji n ie k tó ry c h s z c z e g ó ło w y c h p ro b le m ó w p o ru s z o n y c h w pra cy, w y d a je się , ż e d la c z y te ln ik a „P a le s try " n a jb a rd z ie j in te re s u ją c e m o g ą b y ć ro z ­ w a ż a n ia o d n o s z ą c e s ię d o z n a c z e n ia d z ia ła ln o ś c i o b ro ń c y w u rz e c z y w is tn ia n iu p ra ­ w a d o ob ro n y.

O m a w ia ją c p ro c e s o w ą p o z y c ję o b ro ń c y w p ro c e s ie k a rn y m , a u to r z w ra c a u w a g ę , że w lite ra tu rz e z a ró w n o b u łg a rs k ie j ja k i o b c e j nie m a je d n o lite g o s ta n o w is k a w k w e ­ stii fu n k c ji i p o z y c ji p ro c e s o w e j o b ro ń c y . N ie w d a ją c s ię w s p ó r, ja k i s ię to c z y w lite ra ­ tu rz e n a te m a t w s p ó łu d z ia łu o b ro ń c y w w y k ry w a n iu p ra w d y o b ie k ty w n e j, a u to r z a s a d ­ n ie tw ie rd z i, ż e o b o w ią z k ie m o b ro ń c y je s t w s k a z y w a n ie o k o lic z n o ś c i fa k ty c z n y c h I p ra w n y c h , któ re p rz e m a w ia ją n a k o rz y ś ć o s k a rż o n e g o . Z w ra c a o n te ż u w a g ę n a to, że o b ro ń c a o b o w ią z a n y je s t u d z ie la ć p o m o c y p ra w n e j o s k a rż o n e m u i w ty m c e lu m a p o d e jm o w a ć c z y n n o ś c i z m ie rz a ją c e d o w y ja ś n ie n ia w s z y s tk ic h o k o lic z n o ś c i fa k ty c z ­ nych i p ra w n y c h , k tó re w p ły w a ją n a k o rz y ś ć o s k a rż o n e g o . C h o d z i tu o k w e s tie któ re o d c ią ż a ją o s k a rż o n e g o w c a ło ś c i lu b w p e w n y m sto p n iu . O b ro ń c a nie m a p ra w a w y ja ­ ś n ia ć fa k tó w , k tó re o b c ią ż a ją o s k a rż o n e g o , lu b ta k ic h fa k tó w , k tó re w p ra w d z ie w e ­ dług je g o s u b ie k ty w n e j o c e n y d z ia ła ją n a k o rz y ś ć o s k a rż o n e g o , a le p o tw ie rd z a ją w c a ło ś c i lu b w c z ę ś c i o s k a rż e n ie . D z ia ła ln o ś ć o b ro ń c y z m ie rz a ć m a d o o c h ro n y u s ta w o w y c h in te re s ó w o s k a rż o n e g o . Is to tn e g o z n a c z e n ia n a b ie ra w ię c o k re ś le n ie z a sa d , ja k im i m a s ię k ie ro w a ć o b ro ń c a p rz y o c e n ie , c z y d a n a o k o lic z n o ś ć d z ia ła na k o rz y ś ć o s k a rż o n e g o . S. P a w łó w w s k a ­ zuje, że w kwestii tej d o ktryn a w ypraco w ała dw ie po dstaw ow e zasa dy: zasadę s o lid a r­ no ści o b ro ń c y ze s ta n o w is k ie m o s k a rż o n e g o i z a s a d ę w e w n ę trz n e g o p rz e k o n a n ia o b ro ń c y , o p a rte g o n a o k o lic z n o ś c ia c h s p ra w y i usta w ie . P rz e p ro w a d z a ją c d o g łę b n ą a n a liz ę a rg u m e n tó w p rz y ta c z a n y c h w lite ra tu rz e na p o p a rc ie o b u ty c h s ta n o w is k , a u ­

Nr 4 (364)

Recenzje

81

to r w y k a z u je z a le ty i w a d y o b u tych k o n c e p c ji. K ry ty c z n a ic h a n a liz a d o p ro w a d z a g o d o w n io sku , ż e n a jw ła ś c iw s z a je s t re g u ła w e w n ę trz n e g o p rz e k o n a n ia o b ro ń c y , ale z w ra c a je d n o c z e ś n ie uw a g ę , że nie m o ż e o n a być ro z u m ia n a ja k o c a łk o w ita n ie z a le ­ ż n o ś ć o d o s k a rż o n e g o , g d yż: a) s ta n o w is k o o b ro ń c y nie m o ż e z a s a d n ic z o ró ż n ić się od p o z y c ji z a ję te j p rz e z o s k a rż o n e g o , b) o s k a rż o n y z a w s z e m o ż e z re z y g n o w a ć z p o ­ m o c y o b ro ń c y , c) o b ro ń c a p o w in ie n u z g o d n ić z o s k a rż o n y m z a s a d n ic z ą lin ię ob ro n y, d) o b ro ń c a nie m o ż e o d m ó w ić o b ro n y . S łu s z n ie za te m k o n k lu d u je , że o b o w ią z k ie m o b ro ń c y je s t p o d k re ś la n ie ty c h o k o lic z n o ś c i fa k ty c z n y c h i p ra w n y c h , któ re d z ia ła ją na k o rz y ś ć o s k a rż o n e g o i w y n ik a ją z je g o w e w n ę trz n e g o p rz e k o n a n ia o p a rte g o n a o k o li­ c z n o ś c ia c h s p ra w y i m a ją c e g o u z a s a d n ie n ie p ra w n e o ra z k tó re z g a d z a ją s ię z istotą o b ro n y w s o c ja lis ty c z n y m p ro c e s ie ka rn ym i z a p e w n ia ją p ra w id ło w e ro z w ią z a n ie w s z y s tk ic h p ro b le m ó w , ja k ie p o w s ta ją w c z a s ie o b ro n y (s. 185). W p ra w d z ie o b ro ń c a o b o w ią z a n y je s t o c e n ia ć w s z y s tk ie o k o lic z n o ś c i z p o z y c ji o s k a rż o n e g o , g d y ż je s t m u p o d p o rz ą d k o w a n y ja k o z le c e n io d a w c y , je d n a k ż e b ra k p rz e k o n a n ia o b ro ń c y d o linii o b ro n y i p rz e d s ta w io n y c h fa k tó w o b n iż a , z d a n ie m au tora, p o z io m i a u to ry ta ty w n o ś ć ob ro n y. A n a liz u ją c tzw . „p o z y c ję s o lid a rn o ś c io w ą ", w y k lu c z a ją c ą w e w n ę trz n e p rz e k o n a n ie ja k o d y re k ty w ę o b ro n y , a u to r z w ra c a u w a g ę n a w a ż n e z a g a d n ie n ie p ra k ty c z n e , a m ia n o w ic ie na p ro b le m w y k o n y w a n ia o b o w ią z k ó w o b ro ń c y w ra z ie p rz y z n a n ia s ię o s ­ k a rż o n e g o w c a ło ś c i d o w iny. S łu s z n ie a u to r p o d k re ś la , ż e trz y m a n ie się k u rc z o w o z a s a d y s o lid a rn o ś c i d o p ro w a d z iło b y d o p rz e k s z ta łc e n ia o b ro ń c y w o s k a rż y c ie la , a to p o z o s ta w a ło b y w s p rz e c z n o ś c i z fu n k c ją ob ro n y. W te j s y tu a c ji p ro p o n u je o d rz u c e n ie tej za s a d y , ja k o s p rz e c z n e j z is to tą ob ron y.

W k w e s tii o k re ś le n ia s ta n o w is k a p ro c e s o w e g o o b ro ń c y S. P a w łó w o p o w ia d a s ię za k o n c e p c ją u z n a ją c ą o b ro ń c ę za p rz e d s ta w ic ie la o s k a rż o n e g o w p o s tę p o w a n iu k a r­ nym . N ie o z n a c z a to, że o b ro ń c a je s t w pe łn i z a le ż n y o d s ta n o w is k a i w o li klienta . O b ro ń c a je s t p rz e d s ta w ic ie le m o s k a rż o n e g o w tym z n a c z e n iu , że w y s tę p u je w p ro c e ­ s ie z w o li o s k a rż o n e g o lu b p rz y n a jm n ie j za je g o zgo dą , re p re z e n tu je je g o in te re s y i o b o w ią z a n y je s t p o d n o s ić w s z y s tk ie k w e stie , k tó re d z ia ła ją n a k o rz y ś ć o s k a rż o n e g o . A k c e n tu ją c s a m o d z ie ln ą ro lę ob ro ń cy, a u to r z w ra c a u w a g ę , ż e p ro c e s o w e p ra w a o b ro ń c y są n ie z a le ż n e od p ra w p ro c e s o w y c h o s k a rż o n e g o . O s k a rż o n e m u p rz y z n a n e je s t p ra w o d o o b ro n y n ie z a le ż n ie o d in n ych je g o p ra w p ro c e s o w y c h i u d z ia ł o b ro ń c y n ie w y łą c z a m o ż liw o ś c i w y k o rz y s ty w a n ia p rz e z o s k a rż o n e g o s w o ic h pra w p o ro c e s o - w ych . N ie z m ie rn ie in te re s u ją c e są w y w o d y a u to ra n a te m a t p rz e m ó w ie ń o b ro ń c z y c h . M o w ę o b ro ń c z ą a u to r tra k tu je ja k o w a ż n y s a m o is tn y ś ro d e k o b ro n y . S iła o d d z ia ły w a ­ nia m o w y o b ro ń c z e j o p ie ra się, je g o zd a n ie m , na je j a rg u m e n ta c ji, lo g ic z n o ś c i, z g o d ­ ności z w ym a ga nia m i ustawy, ja sno ści i precyzyjności, a nie w yłącznie na jej z e w n ę trz ­ nej e fe k ty w n o ś c i, u k ie ru n k o w a n e j n a s a m o ty lk o o d d z ia ły w a n ie e m o c jo n a ln e . Nie z n a c z y to, b y a u to r nie u w z g lę d n ia ł je j fo rm y . P od kreśla, ż e o d p o w ie d n ia fo rm a ję z y ­ ko w a i lite ra c k a , s tru k tu ra i d y k c ja w z n a c z n y m sto p n iu w z m a c n ia ją siłę o d d z ia ły w a ­ nia m o w y o b ro ń c z e j, z w ra c a ją c u w a g ę s łu c h a c z y i w p e łn i o rie n tu ją c w s ta n o w is k u o b ro ń c y (s. 211).

W k o n k lu z ji p ra g n ę p o d k re ś lić , ż e re c e n z o w a n a m o n o g ra fia z a jm u je w y ją tk o w e m ie js c e w s o c ja lis ty c z n e j n a u c e p ro c e s u k a rn e g o . S ta n o w i w a ż n y w k ła d d o je j d o ro b ­ ku. W y ją tk o w e je j z n a c z e n ie w y n ik a z je j w a rto ś c i in fo rm a c y jn e j, o p a rte j n a b o g a te i

b a z ie ź ró d ło w e j, rz e te ln o ś c i b a d a w c z e j i o b ie k ty w n e g o c h a ra k te ru w n io s k ó w . Z a s łu ­ g ą a u to ra je s t ś m ia łe i k o m p le k s o w e u ję c ie te m a tu , k tó ry ro z w in ą ł z d u ż ą e ru d y c ją p ra w n ic z ą .

dr Ryszard A. Stefański

Z PRAC OŚRODKA BADA WCZEGO ADWOKATURY 1

II III

1

V Ogólnopolski Konkurs Krasomówczy Aplikantów Adwokackich

W d n iu 4 g ru d n ia 19 8 7 r. w W a rs z a w ie o d b y ł się z o rg a n iz o w a n y p rze z O ś ro d e k B a ­ d a w c z y A d w o k a tu ry V O g ó ln o p o ls k i K o n k u rs K ra s o m ó w c z y A p lik a n tó w A d w o k a c ­ kich.

W K o n k u rs ie b ra ło u d z ia ł d z ie s ię c iu fin a lis tó w w y ło n io n y c h w e lim in a c ja c h p rz e p ro ­ w a d z o n y c h p rz e z O k rę g o w e R a d y A d w o k a c k ie w W a rs z a w ie , W ro c ła w iu , P ozn an iu, K ra k o w ie i G d a ń s k u .

J u ry w s k ła d z ie : p rz e w o d n ic z ą c y — P re z e s N R A a d w .d r K a z im ie rz Ł o je w s k i, c z ło n ­ k o w ie — K ry s ty n a M a z u r P W S T, d o c .d r hab. T a d e u s z E re ciń ski — W y d z ia ł P ra w a i A d m in is tra c ji U n iw e rs y te tu W a rs z a w s k ie g o , adw. W ito ld B a y e r — p rz e w o d n ic z ą c y R a d y N a u k o w e j O B A , ad w . H e n ry k P ie liń s k i i adw . d r W ie s ła w Ł u k a w s k i u s ta liło n a ­ s tę p u ją c ą k o le jn o ś ć z w y c ię z c ó w K o n k u rs u :

I m ie js c e — a p l.a d w .Z b ig n ie w T e tk o w s k i z Izb y w a rs z a w s k ie j II m ie js c e — a p l.a d w .M iro s ła w K u b ic k i z Izb y c z ę s to c h o w s k ie j III m ie js c e — a p l.a d w .M a c ie j L o g a z Iz b y p o z n a ń s k ie j.

Z d o b y w c y trz e c h p ie rw s z y c h m ie js c o trz y m a li n a g ro d y p ie n ię ż n e , p rz y c zym apl. adw . Z b ig n ie w T e tk o w s k i o trz y m a ł p o n a d to n a g ro d ę p ie n ię ż n ą im .a d w .W ito ld a B aye - ra o ra z n a g ro d ę w p o s ta c i m a s z y n y d o p is a n ia . W s z y s c y u c z e s tn ic y K on ku rsu o trz y ­ m ali d y p lo m y i k o m p le t S ło w n ik a B io g ra fic z n e g o A d w o k a tó w P o lskich . K on kurs, któ ry s ię o d b y ł z u d z ia łe m o k o ło stu s łu c h a c z y , g łó w n ie w y w o d z ą c y c h s ię ze ś ro d o w is k a a p lik a n tó w a d w o k a c k ic h Izb y w a rs z a w s k ie j, w z b u d z ił ż y w e z a in te re s o w a n ie .

2

Konferencja historyczna w Klubie Adwokata w Krakowie

K o m is ja W s p ó łp ra c y z O ś ro d k ie m B a d a w c z y m A d w o k a tu ry N R A p rzy O k rę g o w e j R a d z ie A d w o k a c k ie j w K ra k o w ie z o rg a n iz o w a ła 12 g ru d n ia 1 9 8 7 r. w K lu bie A d w o k a ­ ta k o n fe re n c ję h is to ry c z n ą z d w o m a re fe re ta m i: ad w . d ra S te fa n a K o s i ń s k i e g o pt. „U k s z ta łto w a n ie s ię k ie ro w n ic tw a p o ls k ie g o p o d z ie m ia p o lity c z n e g o i w o js k o w e g o w o k re s ie o k u p a c ji” o ra z ad w . d ra E d w a rd a B r o ż k a pt. „W k ła d a d w o k a tó w w o je w ó d z ­ tw a ta rn o w s k ie g o w d z ie ło P olski w a lc z ą c e j w la ta c h 1 9 3 9 -1 9 4 5 ” .

K o n fe re n c ję z a g a ił ad w . d r K a z im ie rz O s tro w s k i, p rz e w o d n ic z ą c y K om isji. P rz y p o ­ m n ia ł, ż e k o n fe re n c ja o b e c n a je s t k o n ty n u a c ją in ic ja ty w y O B A , z m ie rz a ją c e j d o