HENRYK KERN
ZASOBNOŚĆ GLEB POWIATU STRZELCE KRAJEŃSKIE
Ze Stacji Chem iczno-Rolniczej Gorzów Wlkp. WSTĘP
Poznanie zasobów pokarmowych użytków rolnych jest zagadnieniem bardzo aktualnym dla nasizego rolnictwa z uwagi na ich wykorzystanie i za stosowanie odpowiedniego' nawożenia.
Praktyka rolnicza często istaje bezradna przed wieloma problemami nawozowymi. Powodem jest (najczęściej brak danych liczbowych o zawar tości przyswajalnego fosforu i potasu w glebach uprawnych. Nie znamy stanu zakwaszenia naszych pól. Dlatego przy rozdziale i stosowaniu nawo zów mineralnych rolnicy w dalszym ciągu kierują się tzw. ,,wyczuciem” i obserwacją. Niestety w większości wypadków „metody” takie zawodzą i nawozy zostają przydzielone na pola, które nie wymagają nawożenia da nym składnikiem albo potrzebują tylko niewielkich ilości. Stosuje się nie odpowiednie formy nawozów. W skali ogólnopaństwowej prowadzi to do wysokich strat. Na przykład bardzo często nawozy fosforowe (superfosfat) trafiają na pola o silnym zakwaszeniu i w takim wypadku stosowanie ich nie daje spodziewanego- efektu. Podobnie 1/3 całej ilości nawozów fosfo rowych, jaką w chwili obecnej otrzymuje rolnictwo, jest istiosowana na glebach wcale mie wymagających tęgo nawożenia, a wskutek tego również nie daje oczekiwanych efektów produkcyjnych. Tak w pierwszym przy padku, jak i w drugim rolnictwo ponosi straty zarówno w postaci niskich plonów, jak też szkód wynikłych z marnotrawstwa nawozów. Fakty takie powodują zniechęcenie, a rolnicy przestają stosować nawozy fosforowe do prowadzają do coraz większego zubożenia pól.
Jednym z powodów, że rolnicy praktycy przywiązują za mało wagi do racjonalnego stosowania nawozów mineralnych, jest brak systematycznych badań zasobności gleb w okresie przedwojennym i powojennym. Nasze piśmiennictwo fachowe do chwili obecnej nie posiada żadnych pozycji o tematyce związanej z badaniami zasobności gleb. Dotychczasowe prace ograniczały się najczęściej do zbadania gleb zakładów doświadczalnych.
122 H. Kern
(o wysokiej kulturze rolnej), a fragmentaryczne publikacje nie przedsta wiały właściwego obrazu stanu zasobności gleb i ich zakwaszenia. Nie uwzględniano korelacji między zasobnością i odczynem a składem mecha nicznym gleb, stanem posiadania, klasami bonitacyjnymi gleb.
Badania zasobności gleb do -roku 1955 prowadziły w kraju istniejące dawniej cztery Stacje Chemiczno-Rolnicze przy IUNG (w Poznaniu, Wroc ławiu, Warszawie i Gorzowie) oraz Zakłady Chemii Rolnej wyższych uczel ni rolniczych.
Z chwilą wejścia w życie uchwały rządu z dnia 16.VI.54 r., powołującej do życia sieć Wojewódzkich Stacji Chemiczno-Rolniczych, rozpoczęto ma
sowe i systematyczne badania zasobności gleb, które w roku 1956 objęły 31 powiatów o łącznej powierzchni około 700 tys. ha, mając na celu określe nie odczynu oraz zasobności fosforu i potasu przyswajalnego dla roślin. Każda stacja w ciągu najbliższych lat ma zbadać cały areał użytków rol nych swego województwa i sporządzić mapy zasobności gleb. Szczegółowe mapy gospodarstw w skali 1 : 5000 winny stanowić podstawę do nawożenia pól. Mapy zbiorowe powiatów w skali 1 : 25 000 i 1 : 100 000 są wykorzy stywane do planowania potrzeb nawozowych powiatów i prawidłowego rozdziału nawozów na gromady.
Uchwała rządu z 1954 r. rozszerzyła kompetencje Stacji Chemiczno- Rolniczych przydzielając do zakresu ich działania opiekę nad całością go spodarki nawozowej województwa.
Niniejsza praca jest próbą rzucenia światła na stan zakwaszenia i za sobności przyswajalnego fosforu i potasu naszych ziem zachodnich na przy kładzie badań pow. Strzelce Krajeńskie (woj. zielonogórskie), przeprowa dzonych przez Stację Chemiczno-Rolniczą w Gorzowie w roku 1955; roz poczyna ona cykl prac o badaniach zasobności gleb woj. zielonogórskiego. Wyniki badań zamieszczone w pracy umożliwiają wyciągnięcie wniosków, będących podstawą do poprawy stanu gospodarki nawozowej na terenie po wiatu Strzelce Krajeńskie.
METODYKA BA D A Ń
Pobieranie próbek glebowych przeprowadzane było jesrienią roku 1955 przez pracowników Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gorzowie. Badania objęły wszystkie gospodarstwa rolne w .posiadaniu PGR, spółdzielni produkcyj nych i gospodarzy indywidualnych. Próbki pobierano przy pomocy lasek Egnera. Przy pobieraniu, do nanoszenia numerów próbek posługiwano się mapami regulacyjnymi i katastralnymi w skalach od 1 : 1000 do 1 : 10 000 (przeważnie w skali 1 : 5000). Numery próbek glebowych nanoszono na mapy, kierując się przyrodniczymi granicami pól, uwzględniając typ gleby, skład mechaniczny i roślinę uprawną. Średnią próbkę pobierano z po
Zasobność gleb powiatu Strzelce Krajeńskie 123
wierzchni 0,5 do 4,0 ha. Na rozdrobnionych polach gospodarstw indywi dualnych pobierano ją z powierzchni 0,5— 1,0 ha, na dużych polach ornych PGR z 2,0—4,0 ha, a na łąkach zalewowych z uwagi na wyrównaną za sobność i brak pielęgnacji — nawet z 10,0 ha.
Próby w ilości 13 329 szt. pobrano z użytków rolnych o łącznej powierz chni 34 903 ha. Średnio przypada 1 próba na 2,6 ha. Na każdą próbę pobraną z warstwy ornej składało się 16—25 „ukłuć” świdra; próbka była więc próbką mieszaną. Próby glebowe analizowane były w laboratorium sukce sywnie, w miarę ich nadsyłania z terenu. Okres przechowywania nie prze kraczał nigdy 2— 3 miesięcy.
Próbki glebowe w terenie pobierano do pudełeczek tekturowych, po przewiezieniu przesypywano' je na tacki tekturowe w celu przesuszenia gleby do stanu powietrzno-suchego. Po- przesuszeniu gleb (w temperatu rze otoczenia) i przesianiu przez sita o średnicy 2 mm oznaczano w nich przyswajalny fosfor i potas powszechnie przyjętą przez Stacje Chemiczno- -Rolnicze metodą mleczanową Egnera w modyfikacji Riehma. Po przesą czeniu mieczanowego wyciągu z prób glebowych fosfor oznaczano' przy po mocy kolorymetru Lange-Riehma, potas przy pomocy fotometru płomie niowego systemu Zeissa. Odczyn gleby oznaczano w wyciągu ln KC1 — elektrometrycznie posługując się elektrodą szklaną.
Wyniki analiz na P2O5 i K2O sklasyfikowano (uwzględniając odczyn i skład mechaniczny próbek glebowych) w oparciu o liczby graniczne za warte w tabeli Riehma, przydzielając je do poszczególnych grup zasobności. Wyniki te naniesiono przy pomocy pieczątek na mapy w skali 1 : 5000. Fosfor i potas oznaczono na mapach według przyjętej skali trójbarwnej: kolor czerwony — gleba uboga, żółty — średnio zasobna, niebieski — za sobna; odczyn (dla większej przejrzystości) w skali pięciobarwnej.
Mapy w skali 1 : 25 000 i 1 : 100 000 zostały wykonane przez pomniejsze nie map w iskali 1 : 5000 przy pomocy pantografu. Dane w procentach uzy skano wyliczając ilości próbek w poszczególnych grupach zasobności w sto sunku do ogólnej liczby pobranych prób (z danego gospodarstwa lub wsi).
POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE
Powiat Strzelce Krajeńskie zajmuje teren woj. zielonogórskiego najbar dziej wysunięty na północny wschód. Wschodnia granica opiera się o rzekę Drawę (dopływ Noteci), oddzielając omawiany powiat od powiatów Piła i Czarnków woj. poznańskiego. W południowej części powiatu występują duże obszary lasów. Przez nie przebiega południowa granica pow. Strzelce z powiatami Międzychód i Skwierzyna. Od strony zachodniej pow. Strzelce
124 H. Kern
graniczy z pow. Gorzów i Myślibórz, a na północy z pow. Choszczno (woj. szczecińskie). Zarówno zachodnia, jak i północna granica przebiega prze ważnie przez obszary leśne.
DANE KLIMATYCZNE
Północno-wschodnie położenie pow. Strzelce Krajeńskie wiąże się w y raźnie z występowaniem zimniejszego klimatu (w porównaniu do sąsiednich pow. południowych i zachodnich). Średnia roczna temperatura wynosi 7,9 °C. Amplituda roczna 18 °C. Średnia roczna ilość opadów około 560 mm.
Ilość opadów, z uwagi na występowanie przewagi gleb lekkich, prze puszczalnych, jest niewystarczająca. Nasilenie opadów występuje w cza sie nieodpowiednim dla wegetacji roślin (lipiec — miesiąc żniw i paździer nik — miesiąc wykopków).
DANE FIZJOGRAFICZNE
Badany teren pow. Strzelce Krajeńskie należy do najmłodszych utwo rów geologicznych Ziemi Lubuskiej powstałych pod wpływem lodowca i wchodzi jeszcze w zasięg zlodowacenia pomorskiego, które obejmuje cały teren północny aż do doliny Warty i Noteci. Długi postój lodowca w okre sie Zlodowacenia pomorskiego był powodem nagromadzenia tak olbrzymich ilości materiału lodowcowego1. Z materiałów tych po spłynięciu lodowca powstał bardzo urozmaicony krajobraz, na który składają się pasy wzgórz moreny czołowej (w północnej części powiatu), zandry i płaskowzgórza (w środkowej części powiatu) oraz wysoczyzny (w południowej części po wiatu), przechodzące w szerokie pasy dyluwialnych osadów piaskowych.
UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI
Ukształtowanie powierzchni pow. Strzelce Krajeńskie jest wynikiem jego fluwioglacjalnego pochodzenia. Dowodem tego jest urzeźbiony kraj obraz, bogaty w jeziora, doliny, wzgórza i pagórki. Część północna powiatu jest bardziej wyżynna, wzniesienia na północ od siedziby powiatowego miasta Strzelce Krajeńskie, w okolicy Bobrówka i Lubicza, dochodzą do wysokości 104 m n.p.m., a na południe od Dobiegniewa (dawny obóz oficer ski) w okolicy Ługi, Ostrowca i Mierzęcina, na przekraczają 100 m. Wznie sienia te idąc na południe (w kierunku rzeki Noteć) obniżają się i przecho dzą w nizinny obszar Pradoliny Toruńsko Eberswaldzkiej. Dalej na połud nie po wyjściu z obszaru nizinnego (doliny Noteci wchodzącej w Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką) teren podwyższa się i przechodzi w płaskowzgórze sięgające południowej granicy powiatu. Wysokość terenu nie przekracza 60 m n.p.m. Jest to obszar wydm pokrytych lasami mieszanymi. Zarówno wzniesienia, jak i doliny mają kierunek równoleżnikowy.
Zasobność gleb powiatu Strzelce Krajeńskie 125
KOMPLEKSY GLEBOWO-ROLNICZE
Z uwagi na występowanie zbliżonych typów gleb i podobne warunki upraw wyodrębniłem w pow. Strzelce Krajeńskie trzy kompleksy.
1. Kompleks lepszych gleb mineralnych o wyższej produkcyjności (I). 2. Kompleks gorszych gleb mineralnych o niższej produkcyjności (II). 3. Kompleks gleb organicznych o różnej produkcyjności (III).
1. K o m p l e k s l e p s z y c h g l e b m i n e r a l n y c h o w y ż s z e j p r o d u k c y j n o ś c i (I) zajmuje całą północno-zachodnią część powiatu aż po linię kolejową Gorzów-Krzyż na południu. W kompleksie tym występują gleby typu bielicowego wytworzone przeważnie na piaskach
Porów nanie żyzności gleb trzech kom pleksów glebow o-rolniczych pow. Strzelce K rajeńskie w zależności od typu gospodarstw a (indywidualni, PGR, spółdzielnie)
Rys. 1. I kom pleks — lepsze gleby Rys. 2. II kom pleks — gorsze gleby
m ineralne m ineralne v
Rys. 3. III kom pleks — gleby orga niczne (torfy i mursze)
Rys. 4. Ocena żyzności trzech kom plek sów glebow o-rolniczych pow. Strzelce (na podstaw ie odczynu i zasobności gleb w przyswajalny fosfor i potas)
126 H. Kern
gliniastych o podłożu gliniastym. Tylko nieznaczna część tych gleb w y kształciła się na ciężkiej glinie zwałowej. Poziom próchniczny nie przekra cza 28 cm. Gleby te stanowią łącznie około 40% powierzchni powiatu. Więk szość gleb należy do III i IV klasy bonitacyjnej. Rolniczo są to gleby pszen- no-buraczane. Plony podstawowych zbóż w okresie ostatnich lat wahały się około 13 q z ha, ziemniaków około 120— 140 q/ha. W kompleksie tym są i gleby słabsze położone w okolicy Dankowa, Wełmina i Przyłęgu.
2. K o m p l e k s g o r s z y c h g l e b m i n e r a l n y c h o n i ż s z e j p r o d u k c y j n o ś c i (II) znajduje się w południowej i wschodniej części powiatu. Reprezentują go gleby bielicowe kształtujące się na piaskach słabo gliniastych (o małej zawartości próchnicy). Grubość warstwy próch- nicznej około 20 cm. Ze względu na przydatność rolniczą nazwiemy je gle bami żytniczo-ziemniaczanymi. Zajmują one około 45% powierzchni upraw nej. Większość gleb tego kompleksu należy do V i VI klasy bonita cyjnej. Plony zbóż uprawnych wynoszą przeciętnie około 10q/ha, ziemnia ków około 100 q/ha. Najsłabsze gleby z tego kompleksu znajdują się na po łudnie od Noteci w GRN Rąpin: są to bielice wytworzone na piaskach luź nych i wydmowych. Należą one do VI klasy bonitacyjnej. Grubość warstwy próchnicznej wynoisi w nich około 10— 15 cm.
3. K o m p l e k s g l e b o r g a n i c z n y c h (III) występuje w doli nie Noteci. Położony jest on między dwoma liniami kolejowymi: Gorzów— —Krzyż, Krzyż—Skwierzyna. W kompleksie tym przeważają gleby orga niczne, głównie torfy i w mniejszej ilości mursze. Stanowią one 15% użyt ków rolnych powiatu. Uprawy polowe znajdują się na murszach, torfy są użytkowane jako łąki i pastwiska. Wydajność tych gleb zależy głównie od uregulowania stosunków wodnych. W latach korzystnych uzyskuje się prze ciętnie 18—20q/ha ziarna podstawowych zbóż i około 180 q ziemniaków. Gleby te należą przeważnie do IV i V klasy bonitacyjnej.
Ogólną cechą gleb pow. Strzelce Krajeńskie jest ich duża zmienność wy nikła z różnorodnego składu mechanicznego skał macierzystych. Stan posia dania użytków rolnych w procencie areału użytków rolnych przedstawia
tablica 1. T a b l i c a 1 W posiadaniu (1955) Ogólnie powiat Kompleks I Kompleks II Kompleks III P aństw ow e Gospo darstw a Rolne 40,0 62,0 _ — Spółdzielnie produk cyjne 22,0 27,0 35,0 24,0 Gospodarstwa indy w idualne 38,0 11,0 65,0 76,0
T a b l i c a 2 K o m p l e k s I Lp. M iejsce pobrania prób Ilość ha Ogólna ilość p o branych prób
Odczyn Fosfor Potas
< 5,5 5 ,6 -6 ,5 6 ,6 -7 ,2 pow. 7,2 zła średnia
\
dobra zła średnia dobra P aństw ow e Gospodarstwa Rolne
1 Brzoza 852 258 74,0 16,3 9,3 0,4 22,9 46,1 31,0 53,4 38,2 8,6 2 W ielisław ice 806 180 16,5 72,3 10,0 1,2 51,7 25,0 23,3 47,3 47,7 5,0 3 Bronowice 891 212 54,7 32,5 10,3 2,5 16,8 49,5 33,7 51,7 40,0 8,2 4 Piastowo 307 98 20,4 54,1 20,4 5,1 26,1 42,5 31,4 59,3 31,6 9,1 5 Strzelce KI. 343 84 28,7 42,8 28,5 — 17,8 40,6 41,6 58,4 41,6 — 6 Drzymałowo 363 59 18,0 22,0 59,3 16,9 27,2 59,3 13,5 38,9 61,1 — 7 Czyżewo 362 94 24,4 60,6 13,8 1,2 39,3 53,1 7,6 52,2 47,8 — 8 Licheń 841 206 38,3 48,5 12,1 1Д 21,5 47,5 31,0 59,7 36,4 3,9 9 Sidłów 630 143 14,8 48,2 34,9 2,1 34,9 48,2 16,9 40,5 51,2 8,3 10 Marianowo 267 70 — 23,6 75,7 0,7 41,6 34,2 24,2 41,5 31,4 27,1 11 Sławno 570 115 27,8 12,9 45,5 13,8 42,7 39,1 18,2 46,2 52,1 1,7 12 D ługie 308 73 — 78,4 21,6 — 57,6 39,7 2,7 64,5 28,7 6,8 13 Tuczno 1030 265 15,9 58,8 24,2 1Д 8,0 52,8 39,2 29,8 60,0 10,2 14 Gilów 681 152 42,2 41,6 16,2 — 36,4 42,1 21,5 27,0 49,3 23,7 15 Ogardy 740 172 44,0 26,7 29,3 — 21,6 60,4 - 18,0 26,7 65,1 8,2 16 Lubicz 640 154 54,0 31,5 13,8 0,7 64,3 29,2 6,5 38,4 50,6 11,0 17 Żabicko 614 145 44,2 41,4 14,4 - 31,7 51,0 17,3 57,2 38,0 4,8 18 Machary 676 177 — .13,1 72,8 14,1 23,1 62,7 14,2 37,7 58,7 3,6 19 Bobrówko 863 174 — 72,5 24,7 2,8 25,4 45,9 28,7 36,4 61,4 2,2 20 Dobiegniew 480 129 16,3 31,8 47,4 4,5 26,6 41,0 32,4 41,0 42,6 16,4 21 Osiek 740 185 4,0 18,3 69,7 8,0 37,3 35,6 27,1 70,2 20,5 9,3 22 Ługi 202 52 13,4 46,1 33,3 7,2 44,2 44,2 11,6 77,0 21,2 1,8 23 R olew ice 373 92 14,1 14,1 65,2 6,6 4,4 39,1 56,5 18,5 65,2 16,3 Za sobność gle b p o w ia tu Strzelce K r aj e ńs k ie 127
T a b l i c a 2 с. d. K o m p l e k s I c. d.
Lp. M iejsce pobrania Ilość
Ogólna ilość po
Odczyn Fosfor Potas
prób ha branych
prób < 5,5
1
5 ,6 -6 ,5 |6,6—7,2 pow. 7,2 zła
i
średnia dobra zła średnia dobra24 Podlesiec 361 78 25,6 30,8 41,0 2,6 34,6 42,3 23,1 61,9 38,1 _ 25 M ierzęcin 300 193 35,4 30,0 34,6 — 17,3 50,4 32,3 19,5 51,9 28,6 26 Wołogoszcz 495 129 25,5 32,5 40,3 1,7 19,2 41,7 39,1 60,4 37,2 2,4 Suma 14735 3629 Średnia 4,0 100% 25,1 38,2 33,0 3,7 21,8 44,7 33,5 46,7 44,9 8,6 S półdzielnie produkcyjne 1 Bobrówko 208 54 7,4 46,3 40,7 5,6 50,0 42,6 7,4 5,6 75,9 18,5 2 Buszów 513 178 39,3 23,1 36,5 1,0 33,7 41,6 24,7 32,1 53,3 14,6 3 Żabice 85 33 6,2 57,5 36,1 — 18,3 57,5 24,2 30,3 60,6 9,1 4 Sokolsko 473 122 26,2 57,3 15,5 1,0 71,0 21,6 7,4 62,2 35,2 2,6 5 Danków 74 100 81,0 15,0 4,0 — 2,0 17,0 81.0 34,0 57,0 9,0 6 Ogardy 548 163 81,5 10,4 8,1 — 34,4 50,3 15,3 33,8 60,1 6,1 7 Chomentowo 445 111 22,6 37,8 39,6 — 39,7 38,7 21,6 9,9 61,3 28,8 8 Osiek 197 65 52,4 13,8 33,8 — 38,5 41,5 20,0 77,0 16,9 6,1 9 Ługi 408 145 15,1 30,2 53,8 0,9 9,0 37,2 52,8 29,6 60,0 10,4 10 Lubiewko 274 82 30,4 42,6 27,0 — 53,6 34,1 12,3 40,3 51,2 8,5 11 B ielice 204 58 51,7 27,6 20,7 — 24,2 43,1 32,7 69,0 27,6 3,4 12 Gilów 91 42 52,3 12,0 35,7 — 12,0 42,8 45,2 47,6 47,6 5,8 13 L ipie Góry 777 186 67,8 30,0 2Д — 68,8 27,9 3,3 57.5 37.2 5,3 14 Lubicz 202 61 70,4 24,5 5,1 — 54,2 42,6 3,2 46,0 50,8 3,2 15 Licheń 198 92 15,2 34,7 46,7 3,4 46,7 44,3 8,7 49,0 44,5 6,5 16 Kurowo N ow e 46 111 30,7 15,3 35,1 18,9 38,7 45,9 15,4 73,0 25,2 1,8 17 Gardzko 262 256 25,0 15,2 31,6 28,2 27,7 47,3 25,0 35,1 52,7 12,2 18 Sarbiewo 103 139 — 56,2 43,8 - 59,0 21,5 19,5 77,0 20,8 2,2 H . K e r n
10 R oc zn ik i G le b o z n a w c z e T a b l i c a 2 c. d. K o m p l e k s I ic. d. Lp. M iejsce pobrania prób Ilość ha Ogólna ilość po branych prób
Odczyn Fosfor Potas
< 5 , 5 5 ,6 -6 ,5 6 ,6 -7 ,2 pow. 7,2 zła średnia dobra zła średnia dobra
19 Przy łęg 150 49 22,6 44,8 12,2 20,4 2,0 42,8 55,2 65,3 30,6 4,1 20 Bronowice 142 102 55,9 30,4 11,8 1,9 51,0 27,4 21,6 69,6 29,4 1,0 21 Brzoza 231 144 75,0 19,4 5,6 — 83,4 16,6 — 83,4 16,0 0,6 22 W ielisław ice 115 98 42,8 34,7 18,4 4Д 42,4 36,1 21,5 54,0 38,7 7,3 25 K ępa 75 34 32,3 20,5 41,1 6,1 47,0 50,0 3,0 90,9 9,1 — 24 Chrapów 104 82 9,8 39,0 51,2 — 58,5 22,0 19,5 40,3 41,4 18,3 Suma 6010 2507 Średnia 2,4 100% 38,1 30,7 27,3 3,8 40,3 37,2 22,5 50,5 41,8 7,7 Gospodarstwa indywidualne 1 Sławno 80 24 20,9 79,1 _ — — 62,5 37,5 54,2 45,8 — 2 W ełm in 120 45 68,8 22,4 2,2 6,6 6,6 22,3 71,1 95,5 4,5 — 3 Przesieka 108 56 28,5 53,5 12,5 5,5 19,7 67,8 12,5 44,7 48,2 7,1 4 Sarbiewo 143 70 — 80,0 20,0 — 21,4 46,0 32,6 60,0 35,7 4,3 5 W ielisław ice 115 98 42,8 34,7 18,4 4,1 42,2 35,1 22,5 54,0 38,7 7,3 6 Strzelce Kraj. 309 152 9,8 34,3 55,9 — 23,1 27,6 49,3 23,1 61,2 15,7 7 Lubicz 200 82 47,5 45,2 7,3 — 58,5 36,6 4,9 25,6 61,0 13,4 8 Dobiegniew 407 398 3,3 34,4 56,6 5,7 5,4 26,1 68,5 13,5 49,4 37,1 9 M ierzęcin 60 45 26,7 20,0 53,3 — 2,3 46,6 51,1 73,3 20;0 6,7 Suma 1542 970 * Średnia 1,5 100% 27,6 44,9 25,1 2,4 19,9 41,2 38,9 49,3 40,5 10,2 Za sobność gle b p o w ia tu Strze lce K r a je ń sk ie
T a b l i c a 2 с. d. K o m p l e k s II
Lp. M iejsce pobrania Ilość
Ogólna ilość po
Odczyn Fosfor Potas
prób ha branych
prób < 5,5 5 ,6 -6 ,5 6 ,6 -7 ,2 pow. 7,2 zła średnia dobra zła średnia dobra Spółdzielnie produkcyjne 1 Sław ice 98 41 34,1 46,3 19,6 — 53,4 34,1 12,5 46,3 34,1 19,6 2 Dębogóra 60 32 75,0 25,0 — — 34,3 62,5 3,2 84,3 15,7 — 3 Zagórze 95 25 92,0 8,0 — — 4,0 68,0 28,0 100,0 — — 4 O strowiec 215 95 46,0 36,7 16,2 U 72,6 21,0 6,4 84,2 14,8 1,0 5 Sarbinowo 80 29 68,9 24,4 6,7 — 48,3 27,5 24,2 96,4 3,6 — 6 Stare B ielice 227 170 71,2 26,5 2,3 — 65,3 30,6 4,1 97,0 3,0 — 7 Słonów 836 273 46,9 27,1 26,0 - 69,2 24,5 6,3 71,7 22,0 6,3 Suma 1611 665 Średnia 2,4 100 % 62,0 27,7 10,2 0,1 49,5 38,4 12,1 82,8 13,4 3,8 Gospodarstwa indywidualne 1 Drezdenko 682 430 44,2 30,6 23,4 1,8 • 67,4 22,3 10,3 86,5 12,8 0,5 2 N iegosław 330 109 8,6 7,3 44,7 39,4 65,1 31,2 3,7 96,3 2,8 0,9 3 Radowo 141 73 27,4 28,9 38,3 5,4 38,3 42,4 19,3 86,3 13,7 — 4 Górzyska 100 64 29,7 25,0 23,4 21,9 53,1 40,6 6,3 79,6 18,7 1,7 5 Modropole 105 72 77,8 6,9 11Д 4,2 29,2 61,1 9,7 98,0 2,0 — 6 Kleśno 144 56 14,4 28,5 57,1 — 39,2 50,0 10,8 96,4 3,6 — 7 Kos in 266 93 58,0 39,9 2,1 — 59,1 33,3 7,6 97,9 2,1 — 8 Rąpin 150 170 30,6 30,0 36,4 3,0 51,1 35,8 13,1 97,0 2,3 0,7 9 Czartowo 100 39 10,2 20,3 38,7 30,8 77,4 10,2 12,4 79,7 20,3 — 10 Karwin 160 53 18,9 13,2 54,7 13,2 67,9 30,2 1,9 67,9 20,7 11,4 11 Marzenin 170 79 2,5 14,0 56,9 26,6 68,4 26,6 5,0 87,3 11,4 1,3 12 Lipno 280 82 2,4 14,7 60,9 22,0 63,4 31,8 4,8 97,6 1,2 1,2 H . K e r n
T a b l i c a 2 c. d. Lp. M iejsce pobrania prób Ilość ha Ogólna ilość po branych prób
Odczyn Fosfor Potas
< 5,5 5,6—6,5 6,6—7,2 pow. 7,2 zła średnia dobra zła średnia dobra
13 Przyborowo 50 20 65,0 35,0 — — 40,0 45,0 15,0 100,0 — — 14 D rawiny 134 82 41,4 31,7 26,9 — 82,9 17,1 — 91,4 8,6 — 15 Lubiewo 55 38 94,7 5,3 — — 55,3 44,7 — 100,0 — — 16 Lubiatów 120 60 58,3 20,3 21,4 — 91,6 8,4 — 98,3 1,7 ' — Suma 2987 1520 i iI Średnia 1,9 100% 36,6 21,9 31,0 10,5 59,3 33,2 7,5 91,3 7,6 1Д К o"m р Т е к s III ---- y g ę ,R r*\ ^ Spółdzielnie produkcyjne ш m 1 Górki Noteckie 354 25 56,0 44,0 — — 20,0 64,0 16,0 76,0 24,0 — 2 Przynotecko 207 231 9,6 37,2 42,4 10,8 26,4 43,8 29,8 80,1 7,8 12,1 3 Łąki 138 142 — 27,4 69,7 2,9 61,2 36,6 2,2 92,7 5,8 1,5 4 P ław in 170 71 — 2,9 97,1 — 3,6 9,8 86,6 29,6 46,4 24,0 5 Zwierzyń 411 400 19,7 27,7 46,6 6,0 7,8 73,5 18,7 69,2 28,2 2,6 6 Goszczanowiec 286 277 50,2 29,9 17,3 2,6 46,9 30,4 22,7 82,3 1,9 15,8 7 Goszczanowo 69 103 32,0 30,1 26,2 11,7 32,2 43,6 24,2 65,1 3,8 31,1 8 Osów 88 150 22,0 23,3 32,0 22,7 64,0 33,3 2,7 96,6 2,0 1,4 9 Zielątkowo 80 42 28,5 38,6 28,5 4,4 33,8 40,0 26,2 80,9 16,6 2,5 Suma 1903 1441 Średnia 1,3 100% 24,2 29,0 40,0 6,8 32,8 41,6 25,6 74,8 15,1 10,1 Gospodarstwa indywidualne 1 Górki N oteckie 614 174 25,3 25,9 31,6 17,2 13,9 17,4 28,7 77,0 20,7 2,3 9 Górczyna 50 20 — 30,0 70,0 — 60,0 25,0 15,0 80,0 10,0 10,0 Z a so b n o ść ,g le b p o w ia tu Strzelce K r a je ń sk ie
Tablica 2 с. d. Lp. M iejsce pobrania prób Ilość ha Ogólna ilość po branych prób
Odczyn Fosfor Potas
> 5,5 5,6—6,5 6,6—7,2 |pow. 7,2 zła średnia dobra zła średnia dobra
3 Brzezinka 116 62 48,4 33,8 16,1 1,7- 42,0 54,8 3,2 95,1 4,9 _ 4 Zagaje 150 66 7,4 12,1 60,6 19,9 45,7 13,4 40,9 56,0 17,2 26,8 5 Rzęcin 75 38 63,1 2,7 34,2 — 5,3 26,3 68,4 68,4 21,1 10,5 6 Łącznica 163 60 16,6 16,6 36,8 30,0 75,0 25,0 — 71,4 16,3 12,3 '7 Trzebicki M łyn 160 53 20,7 15,0 58,4 5,9 73,4 20,7 5,9 100,0 — — 8 Żółwin 216 251 6,0 21,4 65,2 7,4 24,1 32,0 43,9 46,5 31,0 22,5 9 Błotnica 263 62 25,6 22,0 42,7 9,7 91,4 8,6 — 93,0 6,1 — 10 Łęgowo 484 296 25,0 18,3 30,7 26,0 38,5 46,3 15,2 75,3 21,9 2,8 11 Głęboczek 180 57 — 19,3 80,7 — 77,2 — 22,8 78,9 8,8 12,3 12 Bagniewo 160 45 15,6 28,9 35,5 20,0 46,6 24,4 29,0 91,0 6,7 2,3 13 K ijewo 112 74 12,2 32,4 50,0 5,4 75,7 21,6 2,7 54,0 40,6 5,4 14 Górecko 520 268 1Д 40,3 52,2 6,4 33,0 43,4 23,6 77,2 4,6 18,2 15 Stare Kurowo 500 169 10,8 17,7 40,8 30,7 43,8 38,5 17,7 50,9 40,8 8,3 16 Gościm 350 102 59,8 21,5 16,6 2,1 34,4 47,0 18,6 91,2 6,7 2,1 17 Trzebicz 900 374 26,5 29,6 40,9 3,0 71,9 17,9 10,2 99,1 0,6 0,3 18 Goszczanówek 250 127 27,6 28,3 28,3 15,8 26,8 38,3 35,4 93,7 6,3 — 18 Gościm iec 665 217 12,0 64,0 19,8 4,2 14,8 41,9 43,3 65,5 28,1 6,4 20 Błotno 187 62 — 32,3 67,7 — 39,4 60,6 — 59,7 29,0 11,3 Suma 61,15 2597 Średnia 2,3 100% 20,6 25,3 43,9 10,2 46,7 32,1 21,2 76,6 14,5 7,9 13 2 H . K e r n
T a b l i c a 3 Ogólne zestaw ienie stanu zasobności trzech kompleksów rolniczych
(w p rocen tach su m y pobranych prób)
Lp. Posiadanie Ilość Ilość Odczyn Fosfor Potas
ha prób < 5 ,5 1 5,6—6,5| 6,6—7,2|pow. 7,2 zła 1średnia dobra zła
średnia ! dobra 1 Kom pleks I-PGR 14 735 2 629 25,1 38,2 33,0 3,7 33,5 44,7 21,8 46,7 44,9 8,4 2 Kom pleks I-Sp. pr. 6 010 2 507 38,1 30,7 27,3 3,9 40,3 37,2 22,5 50,5 41,8 7,7 3 K om pleks I-indyw . 1 542 970 27,6 44,9 25,1 2,4 19,9 41,2 38,9 49,3 40,5 10,2 4 Kom pleks II-Sp .pr. 1611 665 62,0 27,7 . 10,2 0,1 49,5 38,4 12,1 82,8 13,4 3,8 5 Kompleks II-indyw . 2 987 1 520 36,6 21,9 31,0 10,5 59,3 33,2 7,5 91,3 7,6 1Д 6 Kompleks III-Sp. pr. 1903 1 441 24,2 29,0 40,0 6,8 32,8 41,6 25,6 74,8 15,1 10,1 7 Kompleks III-in dy w. 6115 2 597 20,6 25,3 43,9 10,2 46,7 32,1 21,2 76,6 14,5 7,9 Suma 34 903 13 329 Średnia powiatu 2,6 100% 33,4 31,1 30,0 5,5 40,3 38,4 21,3 67,4 25,5 7Д Zaso bn ość gle b p o w ia tu Str zelce K r a je ń sk ie
134 H. Kern
Załączone tabele i wykresy przedstawiają stan odczynu i zasobności trzech kompleksów glebowo-rolniczycih z rozbiciem na poszczególne wsie pow. Strzelce Krajeńskie. Liczby wyrażone są w procentach sumy pobra nych prób.
WNIOSKI
1. Porównanie stanu zasobności przyswajalnych składników oraz od czynu na terenie pow. Strzelce Krajeńskie wykazuje wyraźne powiązanie z typami gleb, ich produkcyjnością rolniczą i klasami bonitacyjnymi.
2. Wyodrębnione kompleksy glebowo-rolnicze silniejsze, o> wyższej pro dukcyjności posiadają gleby zasobniejsze i mniej zakwaszone. Wyraźny wpływ na zasobność wywarł również stan posiadania i sposób użytkowa nia gleb.
Kompleks I położony na glebach mineralnych mocniejszych (przewaga piasków gliniastych) posiada przeciętnie około 30°/o gleb zakwaszonych i około 30°/o gleb o odczynie obojętnym, gleb zasobnych w P2O5 mamy
około 2 2°/o, gleb ubogich około- 31%. Nieco lepiej przedstawia -się stan za
sobności potasu; gleb zasobnych mamy tyle co w kompleksie II (tj. około 7 %>), gleb ubogich znacznie mniej, około 48%.
Kompleks II znajdujący się na glebach mineralnych najsłabszych (prze waga piasków słabo gliniastych) posiada przeciętnie około 50% gleb o od czynie kwaśnym i około 20% gleb o odczynie obojętnym. Gleb ubogich w P2O5 — ponad 50%, gleb zasobnych — 1 0%. Stan zasobności potasu
przedstawia się najgorzej. Średnio 8 6% — to gleby ubogie. Gleb zasobnych
mamy tylko około 2%.
Kompleks III posiadający przewagę gleb organicznych ma najmniej gleb o odczynie kwaśnym (2 0,6%), a najwięcej gleb o odczynie obojętnym
(około 50%). Stan zasobności fosforu w glebach tego kompleksu nie od biega od przeciętnej zasobności pozostałych kompleksów położonych na glebach mineralnych. Gleb zasobnych mamy 21%, gleb ubogich 46%. Znacz nie gorzej przedstawia się stan zasobności potasu. Gleb zasobnych mamy około 8%, gleb ubogich — 75%.
3. Analizując stan zakwaszenia gleb trzech kompleksów rolniczych pow. Strzelce Krajeńskie widzimy, że przeciętnie około 35% gleb wymaga na tychmiastowego wapnowania. Najlepiej pod względem odczynu przedsta wia się kompleks III, co jest związane z jego położeniem (w dolinie Noteci) oraz przewagą gleb organicznych (torfy dolinowe), gdzie regulatorem odczy nu są wody zalewowe na wiosnę (i czasami w jesieni), przynoszące wiele na- mułów. Oprócz przyrodniczych własności utrzymywania obojętnego odczy nu gleby te są też częściej zasilane wapnem (z uwagi na bliską odległość od linii kolejowej). Kompleks I zajmuje miejsce pośrednie. Kompleks II po
Zasobność gleb powiatu Strzelce Krajeńskie 135
siada najwięcej, tj. około 50%, gleb kawśnych (pH < 5,5), co jest związane z występowaniem gleb lekkich (piasków luźnych i słabo gliniastych) o słabo rozwiniętym kompleksie sorpcyjnym. Gleby te z uwagi na dalszą odległość od linii kolejowej są rzadziej nawożone wapnem.
4. Porównując wykresy zasobności P2O5 najlepszą zasobność stwier
dzamy w kompleksie I, ma on około 27% gleb zasobnych. W dużej mierze tłumaczy nam to występowanie gleb zwięźlej szych, strukturalnych, posia dających większe ilości składników pokarmowych oraz intensywniejsze na wożenie mineralne w gospodarstwach PGR, położonych wyłącznie na te renie tego kompleksu. Kompleks II posiada tylko około 10% gleb zasobnych i około 54% gleb ubogich. Powodem niskiej zawartości przyswajalnego fos foru jest kwaśny odczyn gleb i słabo rozwinięty kompleks sorpcyjny. Pe wien wpływ mogły wywrzeć także błędy w propagandzie prowadzonej w swoim czasie przez czynniki popularyzujące wiedzę rolniczą. Uważano, że ziemie zachodnie nie wymagają nawożenia fosforowego. Było to powodem, że rolnicy praktycy nie zawsze przywiązywali wagę do tego rodzaju nawo żenia.
5. Porównując wykresy zasobności K2O widzimy ogólnie niską zawar
tość potasu. Pozostaje to w ścisłym związku z niedocenianiem nawożenia potasowego przez praktykę rolniczą oraz faktem powstawania gleb na żwi rach i piaskach polodowcowych, które z natury swej zawierają mało potasu. Pogłębia to jeszcze silne zakwaszenie i stosunkowo słabo rozwinięty kom pleks sorpcyjny, z czym się wiąże łatwość wypłukiwania potasu z gleby. Pewien wpływ na zasobność gleb wywarł stan posiadania gleb w ciągu ostatnich lat.
6. Analizując <stan zasobności gleb w kompleksie I widzimy, że gospodar stwa PGR posiadają najmniej gleb kwaśnych (25,1%), co świadczy o stoso waniu przez PGR wapna nawozowego. Spółdzielnie produkcyjne należące do tego kompleksu posiadają wyższy procent pól zakwaszonych (38,1%), chociaż glebowo -mają pola czasami silniejsze od PGR. Swiadlczy to o niesto sowaniu wapna przez ispółdzielnie produkcyjne. Porównanie stanu zasob ności fosforu wypadło korzystniej dla gospodarstw indywidualnych. Posia dają one około 39% gleb zasobnych, a tylko 19,9% gleb ubogich, gdy np. spółdzielnie produkcyjne posiadają 22,5% gleb zasobnych i 40,3% gleb ubo gich. Stan zasobności potasu korzystniej wypadł również na korzyść gos podarstw indywidualnych. Fakt ten tłumaczymy stosowaniem w gospo darstwach indywidualnych większej ilości obornika o- wyższej jakości na wozowej (co się wiąże z ilością inwentarza i przechowywaniem obornika
w oborach głębokich). W kompleksie II i III gospodarstwa PGR nie w ystę pują (są to kompleksy o większym rozdrobnieniu pól). Spółdzielnie produk cyjne w tych kompleksach posiadają wyższy procent powierzchni pól za kwaszonych w porównaniu do- gospodarstw indywidualnych. Zawartość
136 H. Kern
przyswajalnego fosforu i potasu wypadła na korzyść spółdzielni. Tłumaczyć to możemy większymi przydziałami nawozów mineralnych w minionym okresie dla spółdzielni produkcyjnych w porównaniu do gospodarstw indy widualnych oraz częściowo faktem niedoceniania nawożenia fosforowo-po- tasowego przez gospodarstwa indywidualne.
7. Próba nawiązania stanu zasobności gleb i odczynu (szczególnie na gle bach mineralnych) do aktualnych klas bonitacyjnych w większości wypad ków wypadła pozytywnie.
Kompleks I, najlepszy pod względem zasobności składników, posiada przewagę klasy III i IV.
Kompleks II, najsłabszy pod względem odczynu i zasobności składni ków, posiada przewagę gleb w klasie V i VI.
Kompleks III, średni pod względem zasobności składników, posiada przewagę gleb w klasie IV i V.
г. KEPH О СОДЕРЖАНИИ ПИТАТЕЛЬНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ В ПОЧВАХ УЕЗДА СТШЕЛЬЦЕ КРАЕНЬСКЕ Гожовская агрохимическая станция Р е з юм е В работах агрохимической станции в Гожове (западная Польша) в 1955 году проведены были июследоиваеия почв уезда Стшельце Краень- ске Зелёногурского воеводства по содержанию питательных элементов и по почвенной реакции. Содержание фосфора и калия опроделялось по методу Эгнера. Обменная кислотность была определена в нормальном растворе хлористого калия. В настоящей работе сделана попытка установить явязь между содер жанием питательных элементов в почвах (с учетом почвенной реакции) и механическим составом почв, их бонитиворочной классификацией и хозяйственным использованием. Р1мея в виду наличие сходных по свойствам почв и сходного уровня их хозяйственного пользования выделено на территории уезда Стшель це Краеньске три почвенно-хозяйственные группы: I. почв минеральных более богатых (более производительных), II. почв минеральных худших (мало производительных) и III. почв органических (с различной производительностью). В результате исследований автором сделаны следующие выводы:
Zasobność gleb powiatu Strzelce Krajeńskie 137 а) Установлена четкая зависимость между почвенной реакцией, со держанием усвояемого фосфора и калия и механическим составом ис- следованых почв. б) Установлены следующие различия в почвенной реакции между указанными группами. Наименьшее количество почв с кислой реакцией находится в составе третьей группы подверженной действию заливных вод, наибольшее же количество во второй группе, ввиду того, что земле дельцы и особенно коллективные хозяйства избегают известкования почв. Положение ухудшается, кроме того, наличностью в этой (II) группе подзолистых почв, образовавшихся на рыхлых песках и на супесях, склонных от природы к закислению, в) Подобным образом, первая группа заключающая большинство более плодородных суглинистых почв, отличается благоприятным со держанием в них усвояемого фосфора и калия. Вторая группа состав лена наименее плодородными почвами, содержащими незначительные количества усвояемого калия и фосфора. г) В большинстве случаев установлено соответствие между содер жанием питательных элементов в почвах и классами их бонитировки. H. KERN
PROPERTIES OF SOILS OF THE STRZELCE KRAJEŃSKIE DISTRICT
Research Station for Agricultural Chemistry, Gorzów W ielkopolski
S u m m a r y
The Research Station for Agricultural Chemistry at Gorzów Wielko polski conducted in 1955 investigations into soil properties and reaction in the Strzelce Krajeńskie district (voivodeship Zielonogóra). Phosphorus and potassium contents were dotermined by the Egner method, exchange acidity in ln KC1 solution.
The objective of this work was an attempt to correlate soil content and reaction with the mechanical composition, productivity class and utilization of soils.
In view of the great similarity of soils and production levels in this region, the soils were grouped into three agricultural soil complexes:
I. Higher-grade mineral soils (higher fertility). II. Lower-grade mineral soils (lower fertility). III. Organic soils (various fertility).
138 H. Kern
From his research findings author draws the following conclusions: 1. There is a distinct interrelation between the soil reaction and availa ble phosphorus and potassium lewels, and the mechanical composition of the soil.
2. Comparison of soil reaction in the three abovementioned agricultural soil groups shows that group III contains the lowest proportian of acid soils, as the soils of this group are lying within rearch of flood water action. The highest percentage of acid soils is to be found in group II, which is due to the fact that no lime dressing is applied to these soils, neither in peasant nor (specially) in cooperative farming; this favours formation of podzolic soils from loose and slightly loamy sands, with their natural tendency to acidify the soil.
3. Available phosphorus and potassium contents were highest in group I which comprises the majority of the more fertile soils (loamy sands), whereas the poor soils of group II showed lowest content of available phosphorus and potassium.
4. In the majority of cases conformity of the research findings with the official land classification (productivity rating) was obtained.
