Ruch samochodu jako przesłanka odpowiedzialności cywilnej za wypadek

Andrzej Rembieliński

Ruch samochodu jako przesłanka

odpowiedzialności cywilnej za

wypadek

Palestra 7/9(69), 21-28

N r 9 (69) R u c h s a m o c h o d u ja k o p r z e s ł a n k a o d p o w . c y w . ₂₁

0 u ch y len ie u ch w a ły (art. 39 § 1), ja k ró w n ież zw iązkow i, k tó ry za w iesił u ch w alę 1 n a s tę p n ie w y stą p ił o je j uch y len ie (ant. 39 § 3 ) 23 M ożna się spotikać z poglądam i, k tó re o d m a w ia ją p rz y z n a n ia ta k ie g o p ra w a członkow i spółdzielni. 24 P o g lą d y te s ą u z a sa d n ia n e c h a ra k te re m adm inisitracyjm opraw nym w y k o n y w an eg o p rz e z c e n tra ln y zw iązek n ad z o ru w try b ie a rt. 39 i n ie o b ję c ia n im sporów cy w iln o p raw n y ch m iędzy członkiem sp ółdzielni a spółdzielnią, ro zstrz y g an y ch w try b ie a rt. 38.

W yw ód te n nie w y d a je się być p rze k o n y w a jąc y . T a k i lu b imny z a k re s d z ia ła ­ n ia a rt. 39 w y łącza ty lk o p ew n e k ate g o rie u ch w a ł spod k o n tro li zw ią zk u s p r a ­ w o w a n e j w ty m try b ie. D ecyduje w ięc o m ożności u ch y len ia d a n e j u c h w a ły w ty m try b ie, n ie m a za ś żadnego znaczenia d la o ceny praiw w nio sk o d aw có w w tolku toczącego się p o stęp o w an ia. U sta w a , o k reślając, 'kto m o że b y ć w n io sk o ­ daw cą, nie d zieli ich n a ż a d n e ra n ie j lu b w ięc ej u p rz y w ile jo w a n e g ru p y . W św ie­ tle w ięc p rz e p isu u sta w y członek spółd zieln i je s t ta k im sam ym u cz estn ik ie m p o ­ stę p o w a n ia ja k i in n i w y m ie n ie n i w u sta w ie w nioskodaw cy. W ypada z re sz tą p o d ­ k re ślić , że nieprzyznainie członkow i p r a w a o d w o ła n ia w yłączyłoby go w istocie rzeczy z uczestn iczen ia w p o stę p o w a n iu i ty m sam ym n a d a ło jego u p ra w n ie ­ n io m c h a r a k te r pozorny. A p rzecież w łąc ze n ie członka spółdzielni do k rę g u w n io ­ sk o d a w c ó w było n ie ch y b n ie w y ra z e m u z n a n ia jego ro li ja k o w sp ó łg o sp o d arza spół­ d zieln i i za p ew n ie n ia m u w a ru n k ó w d o fak ty c zn e g o je j rea lizo w a n ia.

23 T a k ie sa m o s ta n o w is k o z a jm u je W . J a s t r z ę b s k i w c y to w a n y m ju ż a r t y k u l e (zob. p r z y p . 2 0).

24 P a t r z M . P i e k a r s k i : K o n t r o l a u c h w a ł w a ln y c h z g r o m a d z e ń s p ó łd z ie ln i p rz e z c e n ­ t r a l n y z w ią z e k s p ó łd z ie ln i, „ N o w e P r a w o ” 1962 r ., n r 11.

ANDRZEJ REMBIELIŃSKI

Ruch sam ochodu ja ko przesłanka o d p ow ie d zia lno ści

cyw iln e j za w ypadek

K odeks zobow iązań w a rt. 153 § 1 w iąże odpow iedzialność za w y p ad e k z r u ­ chem m echanicznych środków k o m u n ik a cji p o ru szan y ch za pom ocą sił p rzy ro d y . N ajw a żn ie jsz e znaczenie m a tu ru c h sam ochodów . W z rasta ją ca z każdym ro k iem liczba w v n ad k ó w sam ochodow ych św iadczy o konieczności dokładnego o k reślen ia te j pod staw o w ej p rze słan k i odpow iedzialności w łaściciela sam ochodu n a zasadzie ry zy k a, ja k ą je s t ru c h sam ochodu. Z ag ad n ien ie to je s t tym b ard z iej a k tu a ln e , że p rz e sła n k a ta nie u le g ła zm ianie w to k u p rac k o d y fik acy jn y ch . Z aw ie ra ją w szc7eE ncśoi p ro je k t k o d ek su cyw ilnego z ro k u 1962 (art. 896 § 1) — po d o b ­ nie zresztą ja k i p ro je k ty z la t ubiegłych. W ydaje się zatem , że dotychczasow y dorobek o rzecznictw a i lite r a tu r y zachow a w tym zak resie p ełn y sw ój w a lo r, a ro zw ażpnia nin iejsze b ęd ą m ogły być p rz y d a tn e rów nież na g ru n c ie przyszłego ko d ek su cyw ilnego.

R uch sam ochodu n ależy rozum ieć ja k o elem e n t w y p a d k u sam ochodow ego. W praw'łz-V kodeks zobow iązań w a rt. 153 § 1 nie używ a te rm in u „w y p ad ek

22 A n d r z e j R e m b l e l i ń s k i Nr 9 (69)

sam ochodow y”, je d n a k ż e je s t to o k reśle n ie szeroko stosow ane ta k w p rzep isach szczególnych ja k i w n a u c e 2 o ra z w o rze czn ictw ie S ąd u N a jw y ż sz e g o 3. J e s t poza sp o rem , że o odpow iedzialności cyw ilnej w łaściciela sam ochodu n a z a sa­ dzie ry z y k a będzie m ożna m ów ić ty lko w ted y , gdy będzie m ia ł m ie jsc e w y p ad e k sam ochodow y w ścisłym tego słow a znaczeniu. W ypadek ta k i m ożna ok reślić ja k o zd a rzen ie w y w o łan e ru ch e m sam ochodu bez w zględu n a m iejsce jego spow odo­ w a n ia , w w y n ik u czego szkodę ponosi osoba in n a niż w łaściciel sam ochodu (kie­ row ca, p asażer, przechodzień), przy tym w yłączn ie lu b łącznie z w łaścicielem i bez w zględu n a to, czy o dszkodow ania dochodzi sam bezpośrednio bio rący udział w w y p a d k u , czy też in n e osoby. P rz ed m io tem dalszych ro zw ażań będzie ty lko ele m e n t pierw szy , to je s t ru c h sam ochodu jako m echanicznego śro d k a k o m u n i­ k a c ji poruszanego za pom ocą sił przyrody.

I

1. P ra w id ło w e u sta le n ie , co należy rozum ieć przez ru c h sam ochodu, je s t bardzo isto tn e, p o n iew aż od niego zależy p o d staw a p ra w n a odpow iedzialności. Z ależność ta idzie w dw óch k ie ru n k a c h . P o pierw sze, jeżeli w y p ad e k n ie n a s tą p ił w ru ch u , odpow iedzialność m oże o p ierać się ty lk o n a za sa d ach ogólnych (art. 134 k.z.), i to zaró w n o w ted y , k ie d y sam ochód nie był w ogóle w ru c h u , ja k i w ted y , gdy w p ra w d z ie b y ł w ru c h u , ale szkoda nie p o zostaw ała z tym ru ch e m w zw iązku przyczynow ym . P o d ru g ie, jeżeli w czasie zd erzen ia się dw óch sam ochodów j e ­ d e n z n ic h nie z n a jd o w a ł się w ru c h u , o dpow iedzialność o p ie ra się nie n a za sa d ach ogólnych (art. 154 § 1 k.z.), lecz n a zasadzie ry z y k a 4.

2. R uch sam ochodu stan o w i p rze słan k ę , k tó ra w zasadzie w każdym sy stem ie p ra w n y m je s t kon ieczn a do stosow ania su ro w ej odpow iedzialności za szkodę w y ­ n ik łą z w y p ad k u . W y stęp u je ona n a tle § 7 ust. 1 u sta w y n iem ieckiej z 19.XII. 1952 r. (S trasen v e rk e h rsg e setz) o bow iązującej w N R F, a rt. 37 u sta w y sz w a jc a rsk ie j z 15.111.1932 r., ja k rów n ież w a rt. 2054 k.c. w łoskiego; p rz y ję ta je s t ta k że przez orzecznictw o fra n c u sk ie do a rt. 1384 ust. 1 k.c. N. O ile je d n a k w u sta w ie n ie ­ m ieck iej ru c h te n je s t p rz e sła n k ą sam odzielną, o ty le orzecznictw o fra n c u sk ie w ięk szą u w ag ę p rz y p isu je „a k ty w n e j, przyczynow ej roli sam ochodu w spow o­ d o w a n iu sa k o d y ” (cause génératrice), o k re śle n ie zaś ,to je s t szersze od p o ję cia r u c h u sam ochodu. W p raw dzie ro la sam ochodu będzie a k ty w n a i przyczynow a n ajcz ęśc iej w ted y , gdy będzie się on z n a jd o w ał w ru c h u , niem n iej je d n a k b ra k ru c h u nie oznacza jego pasyw ności. Sam ochód, k tó ry nie z n a jd u je się w ru c h u , m oże być a k ty w n ą i tw ó rcz ą p rzy czy n ą ipow stania szikady i pociągać za sobą odpow iedzialność z a rt. 1384 ust. 1 k.c.N. np. w tedy, gdy został nie p ra w id ło w o u sy tu o w a n y n a drodze p u b lic z n e j5. N ato m iast ujęcie ru c h u sam ochodu w n a u c e

1 N a p r z y k ła d § 20 I n s t r u k c j i d la k ie ro w c ó w p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h — zob. z a łą c z n ik d o z a r z ą d z e n ia M in is tr a K o m u n ik a c ji z 2.IX.1948 r . (D z. T a r. i Z a rz . K o m . z 17.IX.1948 r. N r 29, p o z . 209).

2 P o r . G a r l i c k i : O d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln a z a n ie s z c z ę ś liw e w y p a d k i, W a r s z a ­ w a 1959, S. 130.

■j P o r . p r z y k ła d o w o o rz e c z . S. N . z 22.VIII.1958 r. 1 CR 29/58 — O S P iK A 11/1959, poz. 290.

« P o r . R e m b i e l i ń s k i : Z d e rz e n ie s ię m e c h a n ic z n y c h śro d k ó w k o m u n ik a c ji a o d p o ­ w ie d z ia ln o ś ć n a z a s a d z ie r y z y k a , N P 12/1960/1384.

5 P o r . M a z e a u d , T u n e : T r a ité th é o r i q u e e t p r a t i q u e d e la r e s p o n s a b ili­ t é c iv ile d e lic tu e lle e t c o n tr a c tu e lle , P a r i s 1958, t. II, s. 194—212.

N r 9 (69) R u c h s a m o c h o d u j a k o p r z e s ł a n k a o d p o w . c y to. ₂₃

i o rzecznictw ie niem ieckim je s t b ard z iej zbliżone do u ję c ia p rzy ję teg o n a g ru n ­ cie naszego ko d ek su zobow iązań, gdzie ru c h sam ochodu je s t rów n ież sam odzielną p rz e sła n k ą zaostrzonej odpow iedzialności.

3. R uch sam ochodu n ależ y ro zu m ieć p rze d e w szy stk im w zn a cz en iu fizycznym , tzn . ja k o jego jazd ę. A le pojęcie ja zd y je s t szerokie, gdyż o b e jm u je ja zd ę ja k o n a s tę p stw o p ra c y siln ik a i ja z d ę z w yłączonym siln ik iem siłą bezw ładności, np. n a sp a d zistej drodze. W obu w y p a d k a c h do czy n ie n ia z ru c h e m sam ochodu, po n iew aż p o ru sz a się o n sam odzielnie. N ależy stąd w nioskow ać, że ja z d a n ie sa ­ m o d zieln a n ie m oże być u zn a n a za ru c h w ro zu m ien iu a rt. 153 § 1 k.z. N ie będzie w ięc w r u c h u sam ochód nie tylk o h o lo w an y p rz e z zaprzęg k o n n y czy p o ­ p y c h a n y przez ludzi, ale rów nież h o lo w an y p rz e z in n y isaimochód 6 czy przew ożony w w ag o n ie k o le jo w y m 7. K onieczne je s t tu je d n a k , by w sam ochodzie nie p r a ­

cow ał siln ik . Z d ru g ie j stro n y sam ochód, k tó r y stoi w m iejscu , m oże „p ozostaw ać” w ru c h u , a za te m sam f a k t n ie p o ru sz a n ia się w zn aczen iu fizycznym n ie oznacza jeszcze — ja k to p rz y jm u je się w n a u c e p olskiej — że nie je s t o n w ru ch u .

Z pow yższego w y n ik a , że k ry te riu m fizyczne je s t za w ąsk ie i n ie w y s ta rc z a ­ jące, stooro a n i ja z d a sam ochodu, an i jego poistój n ie p rz e są d z a ją jeszcze o tym , czy sam ochód jes.t, czy też nie je s t w ru c h u . Je śli chodzii o sam ochód stojący, k o nieczne je s t je d n a k ro zró żn ien ie, czy p ra c u je w n im , czy n ie p ra c u je silnik, gdyż r u c h siln ik a zaw sze p rze sąd z a o tym , że sam ochód z n a jd u je się w r u c h u — bez w zględu n a to, czy te n sam ochód jedzie, czy stoi; p ra c a siln ik a je s t jednoznaczna z ru c h e m sam ochodu. J a k tr a fn ie p o d k re śla M üller B, o ru c h u m ożna m ów ić w tedy, gd y a lb o sam ochód, albo ty lk o m o to r je s t w ru c h u , ta k że w y sta rc z a tu jed en z tych elem entów . Z ty c h w zględów odpow iedzialność z ant. 153 § 1 k.z., ja k o n a ­ stę p stw o r u c h u sam ochodu, będzie m ia ła m iejsce w tych w y p ad k a ch , w k tó ry ch szkoda w y n ik ła z d z ia ła n ia siln ik a w sto jąc y m sam ochodzie, a w ięc w razie jego w y buchu, i to bez w zględu n a m iejsce, w k tó ry m sam ochód w d a n y m m o­ m encie się znajd o w ał.

N ato m ia st do przyjęcia, że w ru c h u z n a jd u je się rów nież sam ochód stojący z w yłączonym silnikiem , kon ieczn e je s t u sta le n ie dodaitkow ych okoliczności zw ią­ zan y ch z c h a ra k te re m p ostoju. W zasad zie postój n a tra sie ja z d y należy do ru c h u ä, poniew aż ru c h e m je s t z reg u ły k a ż d e w y k o rz y sta n ie ulicy bądź d ro g i publicznej. Do ru ch u zatem należeć będzie zarów no sam m o m en t za trz y m a n ia się sam ocho­ du, ja k i jego p o stó j n a tra s ie jazdy, a n a w e t za p ark o w an ie . C hodzi je d n a k o to, żeby postój nie m ia ł c h a r a k te ru trw a łe g o , d efin ity w n eg o , lecz żeby był on ty lk o p rzejściow y, k r ó tk o trw a ły . C hw ilow a p r z e rw a w jeździe n ie o znacza bow iem , że sa - • ■mochód nie je s t w r u c h u ,0. B ędą to z a te m ta k ie w y p ad k i, ja k za)t,rzyman:e się n a w e t ze zgaszonym siln ik ie m p rze d czerw onym sygnałem na skrzyżow aniu

« I n a c z e j W a r k a ł ł o : L a r e s p o n s a b ilité c iv ile d e s a c c id e n ts d 'a u to m o b ile en d r o it p o lo n a is , W a rsz a w a —P o z n a ń 1961, s. 4. N a le ż y t u j e d n a k p r z y ją ć , że w ru c h u se n s u s tr ic to z n a j d u j e się t y lk o sa m o c h ó d h o lu ją c y 1 z a w y p a d e k b ę d z ie o d p o w ia d a ć z a r t . 153 § 1 k.z. t y l k o w ła ś c ic ie l s a m o c h o d u h o lu ją c e g o . ? T a k G a r l i c k i , o p. c it., s. 130, a w n a u c e n ie m ie c k ie j M ü l l e r : S tr a s s e n v e r k e h r s -• r e c h t , B e rlin 1959, s. 135, 217, 228. 8 M u l l e r , o p . c it., s. 135 i n a s t. 9 P o r . § 4 u s t. 1 ro z p o rz ą d z e n ia R a d y M in is tró w z 1.XII.1961 r. w s p r a w ie o b o w ią z k o w y c h u b e z p ie c z e ń n a s tę p s tw n ie s z c z ę ś liw y c h w y p a d k ó w i o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j z ru c h u p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h (Dz. U . z 1961 r . N r 55, p o z . 311). 10 P o r. o rz e c z . S. N . z 4.X I I.1938 r . 1 CR 154/56 — O S P iK A 10/1959/539 i z a m ie s z c z o n ą ta m ż e g lo s ę S z p u n a r a ,

24 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k i _{Nr 9 (69)}

u lic (zator), z a trz y m a n ie siię w ce lu z a ła tw ie n ia za k u p ó w w sklepie i t p . 1! To, czy sto ją c y sam ochód z n a jd u je się w r u c h u , zależy z a te m o d c h a r a k te r u p o sto ju .

W iąże się z ty m k w estia, co n a le ż y ro zu m ieć p rzez zakończenie ru c h u , a w szcze­ gólności — k ie d y p o stó j sam ochodu będzie w sk a z y w a ł n a to, iż n ie m am y ju ż d o cz ynienia z jego ru ch em . M ożliw e są tu n a s tę p u ją c e roizw iązania. W edług S zp u n a- r a 12 i C z a c h ó rs k ie g o 13 sam ochód n ie je s t ju ż w ru c h u , jeżeli z a trz y m a ł się pc osiąg n ięciu m ie jsc a p rze zn ac ze n ia i celu ja z d y . N ato m iast W a r k a łło 11 uw aża, że W ystarcza t u z a trz y m a n ie sam ochodu i m o to ru . K ry te r ia te w y d a ją się je d n a k n ie w y starcz ające . S am ochód m oże ju ż n ie być w ru c h u , m im o że cel ja zd y n ie zo stał jeszcze osiągnięty. In te n c ją k ie ro w c y m oże b y ć bow iem je d y n ie chw ilow e z a trz y m a n ie sa m o ch o d u n a tra s ie ja zd y n a w e t p o zgaszeniu m o to ru i o d d a le n ie się od p o ja zd u z z a m ia re m n a ty ch m iasto w e g o p o w ro tu w celu k o n ty n u o w a n ia ja z d y . Je że li w s k u te k n ie p rz e w id z ia n y c h p rzeszkód (np. zasłab n ięcia) p o stó j się p rz e d łu ­ żył, to sam ochód n ie będzie ju ż w ru c h u , m im o że cel ja z d y n ie z o sta ł jeszcze osiągnięty. P o d o b n ie — z a trz y m a n ie sam o ch o d u w s k u te k d e fe k tu siln ik a lu b b ra k u ben zy n y oznacza, że nie je s t o n ju ż w ru c h u , m im o że n ie o sią g n ął jeszcze sw ego m ie jsc a p rzezn aczen ia. Z ty c h w zględów o c h a ra k te rz e p o sto ju decydow ać m oże je d y n ie obielkttywny s ta n fa k ty c z n y w y n ik a ją c y z d a n y c h okoliczności. N ato ­ m ia st k r y te r iu m p rz y ję te p rzez W a rk a łłę je s t zbyt w ąsk ie, b o — ja k zaznaczono w yżej — sa m o z a trz y m a n ie sam ochodu i m o to ru nie p rz e są d z a jeszcze o tym , że s a ­ m ochód n ie je s t w ru c h u . Bez w ą tp ie n ia z a trz y m a n ie sa m o ch o d u i m o to ru o ra z o siągnięcie celu ja z d y b ę d ą ozn aczały zak o ń czen ie ru c h u , je d n a k ż e są to ty lk o p e w n e w y p a d k i tego za k o ń czen ia, a n ie k r y te r ia ogólne, p rze są d z a ją c e w k aż d ej s y tu a c ji o ty m , że sam ochód nde p o zo staje ju ż w ru c h u . J a k o ta k ie k r y te r iu m n ależ y p rz y ją ć okoliczność, czy z a trz y m a n ie , e w e n tu a ln ie p o stó j sam ochodu m a c h a r a k te r d e fin ity w n y . Do za k o ń cz en ia r u c h u koniecznie je s t zatem , żeby sam ochód został u n ie ru c h o m io n y n a sta łe , żeby w sze lk ie okoliczności ta k o b ie k ty w n e, ja k i su b ie k ty w n e po s tro n ie kiero w cy św ia d cz y ły o tym , iż d a lsz a ja z d a n ie z o s ta n ie w k ró tk im czasie przed sięw zięta. W ty m ro z u m ie n iu n ie zaw sze je s t konieczne do zak o ń czen ia r u c h u osiągnięcie ja zd y i m ie jsc a p rzezn aczen ia, n a to m ia st zaw sze m u si m ieć m ie jsc e z a trz y m a n ie sam ochodu i m otoru.

4. P rz y ta k im u ję c iu r u c h u sa m o ch o d u sto jąc eg o z zap alo n y m bąd ź w y łączo ­ n y m siln ik iem n a le ż y uznać z a w y p a d k i w r u c h u te w szy stk ie zd arzen ia, k tó ry c h źródłem (obok w y b u c h u siln ik a) je s t sam p o ja z d lu b jego część albo jego z a w a r­ tość. S koro ra z się p rzy jm ie, że sam ochód p o zo staje w ru c h u , to w szelkie w y p a d k i są rów n ież w y p a d k a m i w r u c h u i choćby ic h źródłem nie było szczególne nie­ b ezpieczeństw o zw iązane z ru c h e m w znaczeniu fizycznym , o dpow iedzialność p o ­ w in n a o p ie ra ć się n a zasadzie ry zy k a , a n ie w iny. T ak w ięc w r u c h u p o w sta je szkoda, k tó r a n a s tą p iła p rz y w s ia d a n iu lu b w y sia d a n iu z sam ochodu 3, o tw ie ra n iu d r z w i 16 lu b w y ła d o w y w a n iu s a m o c h o d u 17, a ta k ż e w ru c h u p o w sta je szkoda

u P o r . § 30 u s t. 1 r o z p o rz ą d z e n ia M in is tró w K o m u n ik a c ji i S p ra w W e w n ę tr z n y c h z l.X . 1962 r . w s p r a w ie r u c h u n a d r o g a c h p u b lic z n y c h (Dz. U . z 1962 r . N r 61, p o z. 395), w e d łu g k tó r e g o z a z a tr z y m a n ie u w a ż a się c h w ilo w e u n ie r u c h o m ie n ie p o ja z d u b ez o p u s z c z e n ia g o p rz e z k ie r u ją c e g o ; w s z y s tk ie in n e z a tr z y m a n ia u w a ż a się z a p o s tó j. 12 s z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln a za w y p a d k i s a m o c h o d o w e , N P 12/1955/12. 13 C z a c h ó r s k i : Z a r y s p r a w a z o b o w ią z a ń , W a rs z a w a — Ł d ź 1955, s. 13°.

14 W a r k a ł ł o : L a r e s p o n s a b ilité ... (op. o it.), s. 5

15 P o r . w ty m p r z e d m io c ie u w a g i k r y t y c z n e S z p u n a r a (op. c it., “ i G a r l i c ­ k i e g o (o p . c it., s. 130) n a t l e o rz e c z . S. N . z 31.V.1949 r . C 608/49 — P \t> ’<«9/130.

Nt 9 (69) R u c h s a m o c h o d u j a k o p r z e s ł a n k a o d p o w . c y w . ₂₅

b ęd ą ca w y n ik ie m sp a d n ięc ia b ag a ż u z d a c h u a u to b u su lu b w y n ik ie m złego sta n u podłogi.

W ątpliw ości W a rk a łły {La resp o n sa b ilite..., s. 4—5), czy w ta k ic h w y p a d k a c h szkoda p o w sta je w ru c h u sam ochodu, n ależ y uznać za n ie u za sad n io n e , p o n iew aż ich źrodiem je s t n ie w łaśc iw a in te r p re ta c ja p o ję cia ru c h u sam o ch o d u (.u t. 153 k.z.i i r u c h u p rze d się b io rstw a (art. 152 kjz.). Z aró w n o bow iem w a r t. 152 k.z., ja k i w j.rfc. 153 k.z. chodzi n ie o zw iązek m iędzy szkodą a d ziała n ie m sił o rz y ro d y lu b n ieb ezp ieczeń stw em w y n ik a ją c y m z p ro w a d z e n ia d a n e g o ro d z a ju d iia ła ln o śc i, lecz o zw iązek m ięd zy szk o d ą a ru c h e m p rz e d się b io rstw a lu b sam ochodu, choćbv te n r u c h n ie b y ł n a s tę p stw e m d z ia ła n ia sił p rzy ro d y lu b niebezpieczeństw a. R uch sam ochodow y w p rze d staw io n y m w yżej u ję ciu n ie m oże być bow iem tr a k ­ to w an y , ja k to s u g e ru je W a rk ałło , ta k ja k ru c h w yłączn ie w znaiczeiłiu fizycznym , lu b m e c h a n ic z n y m ls, bo b y łb y on o g ran ic zo n y ty lk o d o ta k ic h sy tu a c ji, kiedy sam ochód jedzie.

P o n a d to w y k ła d n ia p ro p o n o w a n a przetz W a rk a łłę d o p ro w a d z iła b y d o ró ż n e j in te r p re ta c ji p o ję cia „ r u c h ” n a g ru n cie ty lk o a rt. 152 § 1 K.z., k tó ry je s t p o d s ta ­ w a o d p ow iedzialności ta k ic h p rz e d się b io rstw k o m u n ik a c y jn y c h ja k np. P K S . O dpo­ w ied zialn o ść p rze d m io to w a d o tyczyłaby tu bow iem ty lk o w y p a d k ó w zw iązanych z ru c h e m p o ja z d u w w ą sk im fizycznym znaczeniu, a za p o zo stałe szkody P rz e d ­ sięb io rstw o o d p o w iad a ło b y ty ’ko n a zasadzie w iny. W yaajp się je d n a k , że o ty m , czy w łaściciel sam ochodu będzie o d p o w iad a ł n a zasad zie ry z y k a czy w in y , d ec y d o ­ w a ć m oże to, czy w y p a d e k n a s tą p ił w ru c h u w jego szero k im u ję ciu , a nie to, czy d a n y sam ochód je s t w ła sn o śc ią p rze d się b io rstw a k o m u n ik a cy jn eg o , czy też, je s t in d y w id u a ln y m śro d k iem k o m u n ik a c ji.

5. N iezm iennie w a ż n ą rzeczą je s t o k re śle n ie tego, w ja k im m o m e n cie ru c h s a ­ m ochodu się rozpoczyna, z tą ch w ilą bo-wiem rozpoczyna się ró w n ież zaostrzona odpow iedzialność. O k re śle n ie p rz e z S z p u n a ra (NP 12/1955/13) ow ego (m om entu ja k o te j chw ili, w k tó re j sam ochód je s t gotow y do drogi, w y d a je się z b y t ogólne. S a­ m ochód m oże być ju ż gotow y do d rogi po d o k o n an iu czynności przygotow aw czych (ta k ic h ja k n p . p o p y ch a n ie go, n a le w a n ie benzyny, re g u lo w a n ie h am u lcó w itp ., k tó re n ie w chodzą w z a k re s r u c h u 9), zanim je d n a k n ie zostanie u ru ch o m io n y silnik, n ie m ożna p rzy ją ć, że sam ochód je s t w ru c h u . D ecyduje za te m chw ila u ru c h o ­ m ie n ia siln ik a , i to bez w zględu na to, czy po ty m u ru c h o m ie n iu sam ochód w d alszy m ciągu stoi, o ra z bez w zg-ędu n a cel tego u ru ch o m ien ia . Sam ochód b ęd z ie w ru c h u n a w e t Wtedy, gdy siln ik p ra c u je jed y n ie w c e la c h p ró b n y c h lu b rem ontow ych.

I I

1. T a k o k reślo n y ru c h sa m o ch o d u n a > ż y odróżnić od ru c h u p rze d sięb io rstw a w p ra w ia n e g o w ru c h za pom ocą sił przygody (art. 152 k.z.). P rzez ru c h tego o s ta t­ n iego n a le ż y bow iem rozum ieć „ogół tych w szystkich środków , k tó ry c h zasto so w a­ n ie p o trze b n e je s t do osiągnięcia celu, ja k ie m u p rze d sięb io rstw o lu b z a k ła d słu ­

ii W ty m w z g lę d z ie p o d z ie la m p o g lą d G a r l i c k i e g o (j.w ., s. 130).

18 W a r k a ł ł o (op. c it., s. 4—5) u w a ż a za p o z o s ta ją c y w r u c h u t y lk o t a k i s a m o c h ó d s to ją c y , w k tó r y m p r a c u j e s iln ik . U w a ż a i n i.on .d to , że p o ję c ie „ r u c h ” n a le ż y o c e n ić in a ­ c z e j z p u n k t u w id z e n ia a r t . 152 i 153 k .z .

26 A n d r z e j R e m b i s l i ii s k _{Nr 9 (69)}

ży ” 20. C hodzi tu w ięc o d ziała ln o ść zw iązan ą z ru c h e m nie ty lk o poszczególnego śro d k a k o m u n ik a c ji, iktóry j e s t je d y n ie elem en tem te j d ziałalności, a le za w sze l­ kim i czynnościam i, n a w e t ta k im i, k tó re z ru c h e m p o ja zd u w ogóle się nie w iążą. D otyczy to w szczególności p rze d sięb io rstw k o m u n ik a c y jn y c h , ta k ic h ja k ko leje, tr a m w a je czy p rz e d się b io rstw a k o m u n ik a c ji a u to b u s o w e j21. N ato m iast n a g ru n cie a rt. 153 § .1 k.z. n a le ż y rów nież stosow ać w y k ształc o n ą w o rzecznictw ie i p rz y ję tą w n au ce na tle a rt. 152 k.z. za sa d ę, że szkoda n ie m usi być n a stę p stw e m d zia­ ła n ia s ił p rzy ro d y , lecz w y sta rc zy zw iązek przyczynow y m iędzy szkodą a ru c h e m p rze d się b io rstw a , choćby te n ru c h iniie b y ł w y n ik ie m d ziała n ia sił p r z y r o d y 22.

P rz y jęc ie te j za sa d y do ru c h u sam ochodu tłu m aczy w d ostateczny sposób od p o ­ w iedzialność z a rt. 153 § 1 k.z. za szkody, k tó r e pow stały , gdy sam ochód sta ł z w y ­ łączonym m o to re m (np. p rz y w s ia d a n iu i w y sia d an iu ), gdzie w y p a d e k n ie m iał zw iązku an i z d ziała n ie m sił p rzy ro d y , aini ze szczególnym niebezpieczeństw em , j a ­ k ie z re g u ły stw a rz a ru c h sam ochodu. J e s t to jednocześnie w y ra ze m te n d e n c ji do obciążen ia w łaściciela sam o ch o d u zao strzo n ą o d pow iedzialnością za w szelkie szkody w y n ik a ją c e z f ą k tu p o słu g iw a n ia się sam ochodem ja k o m ech an iczn y m śro d k iem k o m u n ik a c ji23.

2. M iędzy ru c h e m sam ochodu a szkodą pow in ien i s t n e ć zw iązek przyczynow y a d e k w a tn y w ro z u m ie n iu a rt. 157 § 2 k .z .24. W b ra k u tego zw ią zk u c d p o w ie d zial- . ność m oże o p ie ra ć się ty lk o n a a rt. 134 k.z.

Do p o w sta n ia tego zw iązk u nie je s t kon ieczn a b ezp o śred n ia styczność fizyczna poszkodow anego z sam ochodem albo p rzez to, że jedzie o n w e w n ą trz pojazd u , a lb o też p rze z to, że zostanie p o trą c a n y p rze z p o ja zd n a ulicy 2\ W y starcza tu ta j (p om ijając w y p a d e k styczności z częścią sam ochodu, np. z u rw a n y m k o łe m ) 26 w p ły w psychiczny, ja k i w y w ie ra n a poszkodow anego ru c h sam ochodu. O rzecznic­ tw o n ie m ie ck ie i fra n c u sk ie p rz y jm u je , że pozostaje w izwiązku przyczynow ym z ru ch e m sam ochodu szkoda p o niesiona przez row erzystę, gdy w p ra w d zie nie

20 T a k o rz e c z . S. N . z 24,V.1961 r. 3 CR 962/60 — O S P iK A 4/1962, p oz. 111. P o r. te ż o rz e c z . S. N. z 8.V I.1960 r . 4 CR 332/60 — O S P iK A 7—8/1961, p o z. 209. 21 P o r . G a r l i c k i , o p. o it., s. 129, S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln a za w y ­ p a d k i k o le jo w e , N P 11/1960/1446, a w n a u c e n ie m ie c k ie j M u l l e r , o p . c it., s. 217 i B ö h ­ m e r : D a s S a c h s c h a d e n h a f tp flic h tg e s e tz , B e rlin 1954, s . 10. 22 P o r . o rz e c z . S. N . z 25.1.1961 r . 4 CR 360/60 — O S P iK A 6/1962, p o z. 151, o rz e c z . S. N . z 9.IV .1952 r . C 952/51 (ZO 1954, zesz. I, p o z. 2 i w ie le in n y c h . W n a u c e p o g lą d te n r e p r e ­ z e n t u j ą m . in . S z p u n a r , G a r l i c k i , C z a c h ó r s k i , L o n g c h a m p s ( Z o b o w ią z a ­ n ia , P o z n a ń 1948, s. 277). N a o d m ie n n y m s ta n o w is k u s to i D o m a ń s k i ( I n s ty tu c je k o d e k s u z o b o w ią z a ń , W a rs z a w a 1936, s. 674) i D y b o w s k i (W sipraw ie w y k ła d n i a r t . 152 § 1 k .z ., N P 7—8/1958, s, 9B i n a s t.). S ta n o w is k o D y b o w s k ie g o s p o tk a ło się ze s łu s z n ą k r y t y k ą S z p u - n a r a (N P 12/1955/13).

23 w p r a c a c h k o d y f ik a c y jn y c h z w ią z a n y c h z n o w y m k o d e k s e m c y w iln y m z w y c ię ż y ła o s ta te c z n ie — co n a le ż y p r z y ją ć z z a d o w o le n ie m — k o n c e p c ja d o ty c h c z a s o w a , k t ó r a n ie w y m a g a te g o , b y z a c h o d z ił z w ią z e k m ię d z y s z k o d ą a d z ia ła n ie m s ił p r z y r o d y . T a k w ię c p r o j e k t z r . 1962 w a r t . 896 § 1 (ta k sa m o ró w n ie ż d a w n ie js z y p r o j e k t z r . 1961 w a r t. 858 § 1) w ią ż e o d p o w ie d z ia ln o ś ć z ru c h e m p r z e d s ię b io r s tw a i s a m o c h o d u — p o d o b n ie ja k p r o j e k t y z r . 1954 i 1955. J e d y n i e p r o j e k t z r. i960 w y m a g a ł w a r t . 826 § 1 z w ią z k u z r u ­ c h e m u rz ą d z e ń w p r a w ia n y c h w r u c h za p o m o c ą sił p r z y ro d y , co w ty m z a k r e s ie p o w a ż n ie z w ę ż a ło o d p o w ie d z ia ln o ś ć n a z a s a d z ie r y z y k a . S ta n o w is k o p r o j e k t u z r. 1960 s p o tk a ło się z a p r o b a tą G a r l i c k i e g o (P IP 4—5/1960, N P 5/1960), n a to m ia s t słu s z n e j k r y ty c e p o d d a ł j e S z p u n a r (P iZ 9/1960) 1 M o d l i ń s k i (P iP 7/1960). 24 Co d o z w ią z k u p rz y c z y n o w e g o p o r . w sz c z e g ó ln o śc i D y b o w s k i : P rz y c z y n o w o ś ć j a k o p r z e s ła n k a o d p o w ie d z ia ln o ś c i, N P 1/1962/27, A d e k w a tn y c z y k o n ie c z n y z w ią z e k p r z y ­ c z y n o w y , „ P a l e s t r a ” 6 i 7/1962; G a r l i c k i , o p . c it., s. 61 i n a s t. 25 T a k o rz e c z . S. N . z 25.IV. 1961 r . 4 CR 627/60 — O S P iK A 7—8/1962, p o z. 200.

№ 9 (69) R u c h s a m o c h o d u j a k o p r z e s ł a n k a o d p o w . c y w . 27

zo stał o n u d erz o n y przez samcichód, ale u p a d e k jego sp ow odow ało n ag łe z a trz y m a ­ n ie się sam ochodu k ilk a m e tró w p rze d n im lu b m ija n ie się z sam ochodem . P o ­ dobnie, jeśli w ob aw ie p rze d zd erzen iem się z 'Samochodem m o to c y k lista w jeżd ża n a g le n a chod n ik i ta m w y rz ą d z a szkodę p rzechodniow i, to szkoda pozostaje w zw iązku z ru c h e m nie ty lk o m otocykla, ale i sam ochodu, choć te n o s ta tn i bezpo­ śred n io p rze ch o d n ia n ie u d e r z y ł.27

N ależy ró w n ież przy jąć, że w p ew n y c h w y p a d k a c h (choć n ie zaw sze) szkoda w y rz ąd z o n a p rz e z spłoszenie się k o n ia p o zo staje w zrwiązku przyczynow ym z r u ­ chem s a m o c h o d u 28. N ato m iast n ie { » zo sta je w zw iązku przyczynow ym z ru ch e m sam o ch o d u szkoda w y rz ąd z o n a je d n e m u p asa ż e ro w i przez d r u g ie g o 29.

Co do szkód poniesionych przez osoby nie biorące bezpośrednio u d ziału w w y ­ p a d k u należy p rzy ją ć (tak ja k to czyni orzecznictw o n iem ieckie) istn ie n ie zw iąz­ k u przyczynow ego np. m iędzy w strz ą se m nerw o w y m dziecka n a w id o k śm iertelnego •w ypadku o jca a ru ch e m sam ochodu.

i i i

J a k ju ż w spo m n ian o n a w stępie, okoliczność, czy sam ochód z n a jd u je się w r u ­ chu, m a po w ażn e znaczenie d la p raw id ło w e g o z a sto so w a n ia a rt. 154 § 1 k.z., a w szczególności dla u sta le n ia, czy p o w stało zd erzenie w ro zu m ien iu tego p rzepisu.

Z derzenie m a miejsice w ów czas, gdy o b a p o jazd y z n a jd u ją się w r u c h u 30, tzn. .posuw ają się po jezd n i choćby z w yłączonym m otorem , lu b gdy je d e n z nich stoi, ale p rz e rw a w jeździe m ia ła c h a ra k te r chw ilow y i nie o zn a cz ała zakończenia j a z d y 31. N ależy tu przypom nieć, że sam ochód może ju ż nie być w ru c h u , choć ja z d a n ie została jeszcze zakończona, jeżeli np. za trzy m a się n a tra s ie w sk u te k d e f e k tu lu b b r a k u benzyny, z d ru g ie j zaś stro n y — sam ochód może być jeszcze "w ru c h u , choć stoi z w yłączonym m otorem , jeżeli p rz e rw a w jeździe je s t chw ilo­

w a. W e w szy stk ich w y p a d k a c h zd erzen ia się sam ochodów pozostających w r u ­ c h u w z a je m n a odpow iedzialność ich w łaścicieli m oże się o p ie ra ć ty lk o na za­ sad zie w iny.

Od zd erzen ia w ro zu m ien iu a rt. 154 § 1 k.z. n ależy odróżnić tzw . n a jec h an ie , to je s t ta k ą sy tu a cję, gdy jed en z p o ja zd ó w je s t u n ieru ch o m io n y n a stałe, a d ru ­ g i w niego u derza. P on iew aż ty lk o je d en z p ojazdów z n a jd u je się w ru c h u , p rz e to n ;e m ożna m ów ić o zd erzen iu w ro zu m ien iu a rt. 154 § 1 k.z. W w y p a d k u t a ­ k im w yłączone je s t sto so w an ie tego przep isu , zastosow anie z a ś m a o d p o w ied zial­ n o ść na zasa d zie ry z y k a :'2.

J a k z tego w y n ik a, ro zró żn ie n ie pow yższe je s t b ardzo isto tn e, choć nie zaw sze w y stę p u je w p ra k ty c e z p ełn ą w y razisto ścią. I ta k np. w o rzeczen iu z 11.VI.1956 r o k u 33 Sąd N ajw yższy p rz y ją ł odpow iedzialność w łaściciela sam ochodu n a

za--7 p o r . M a z e a u d , T u n e : o p. c it., s. 196; p l a n i o l , R i p e r t: T r a ité é lé m e n ta ir e •de d r o i t c iv il, P a r i s 1949, t. II, s. 370 o ra z M ü l l e t , o p . c it., s. 223.

2« T a k S z p u n a r , N P 11/1955/13; o d m ie n n ie j e d n a k L o n g c h a m p s , o p . c it., s. 281. 29 T a k M u l l e r , o p . c it., s. 223, a c o d o r u c h u k o le i S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ś ć ■cywilna za w y p a d k i k o le jo w e , s. 1455. 30 P o r . o rz e c z . S. N . z 4.III.1958 r. 1 CR 54/56 — O S P iK A 10/1959/539 z g lo są S z p u n a r a; *C z a c h ó r s k i: Z a ry s p r a w a z o b o w ią z a ń . W a rs z a w a 1962, s . 326. 31 P o r . g lo sę S z p u n a r a d o o rz e c z . S. N. z 8. VI.1959 r . 4 CR 904/58 — P iP 6/1960/ 1045—1053, o rz e c z . S. N . z 15.XII. 1959 r . 2 CR 419/59 — O G P 12/1960/32. 32 P o r . H e m b i e l i ń s k i , op< c it., s. 1584. 33 o r z e c z . S. N. CR 116/55 — O S P iK A 1/1957/10.

28 K r y s t y n a D a s z k i e w i c z _{N r 9 (69>}

sa d z ie ry z y k a , choć ze s ta n u fak ty czn eg o ta m p rzed staw io n eg o nie w y n ik a z u p e łn ie jasno, czy m am y ta m do cz y n ie n ia z n a je c h a n ie m w ta k im rozu m ien iu , ja k to p rz e d sta w ia n o w yżej, czy też ze zderzeniem . Z tre ś c i u za sa d n ie n ia w y n ik a je d n a k , że S ąd N ajw yższy nie m a w ątp liw o ści co do za sto so w a n ia z a sa d y ry z y k a , m ożna w ięc p rz y ją ć , że m ia ło m iejsce n a je c h a n ie w ścisłym tego słow a znaczeniu, co w y łąc za za sto so w a n ie za sa d ogólnych w y n ik a ją c y c h z a rt. 154 § 1 w zw iązk u z a rt. 534 k.z.

KRYSTYNA DASZKIEWICZ

Refleksje na łe m a ł podżegania w p ro je kcie

kodeksu karnego

1. P rz e p isy o p o d żeg an iu z a w a rte w ro zd ziale IV p ro je k tu k o d e k su k a rn e g o n ie n ależ ą do ty c h n orm , k tó re zo stały p rz e ję te p rze z p ro je k t bez zm ian lu b z d ro b ­ n y m i ty lk o z m ian a m i, n ie w p ły w a ją c y m i n a c h a ra k te r tego p rz e stę p stw a . P r o je k t p rz e k sz ta łc a p odżeganie w sposób zasadniczy, czyniąc z niego p rze stęp stw o celow e i m a te ria ln e . S ta n o w i on w a rt. 33 § 2, że p odżeganie zachodzi w ów czas, „(...> g d y k to ś chcąc, a b y in n a osoba d o k o n ała czynu za bronionego przez u sta w ę k a r n ą , d o p ro w a d za j ą do tego ja k im k o lw ie k o d d ziały w a n iem n a je j w olę” .

C elow ą zm ian ą , u su w a ją c ą tru d n o śc i in te rp re ta c y jn e zw iązane z a r t. 26 o b o ­ w iąz u ją ce g o k o d e k su karn eg o , je s t n ie w ą tp liw ie z a stą p ie n ie „ p rz e stę p stw a ”, o k tó ­ ry m m ów i te n przepis, o k re śle n ie m „czynu zabronionego p rz e z u sta w ę k a r n ą ”. P rz y ta k im sfo rm u ło w a n iu nie b ędziem y ju ż m ieli w ą tp liw o śc i p rz y ro z strz y g a n iu kw e­ stii, czy n a k ła n ia ją c y d o czynu zagrożonego k a rą osobę n p . n ie p o c z y ta ln ą lu b nie­ le tn ią je s t podżegaczem , czy też sp ra w c ą p o śred n im . U jęcie ta k ie p o zw ala te ż p rzy ją ć, że d la isto ty p odżegania je s t o b o ję tn ą rzeczą, o ja k ie p rze stęp stw o chodzi i z ja k ą p o sta c ią w in y d zia ła jego sp raw ca . P odżegacz chce, aby in n a osoba doko­ n a ła czynu zab ro n io n eg o pod gro źb ą k ary , a w ięc w sto su n k u do tego czynu d z ia ła ty lk o z z a m ia re m bezpośrednim . N ato m iast p o d żeg an y m o ż e d ziała ć z a ró w n o z z a m ia re m b ezpośrednim , ja k i z za m ia re m ew e n tu a ln y m , z lekkom yślnością albo z n ie d b alstw em .

T eza ta ro z w ią z u je k o n tro w e rsje , ja k ie p o w sta w a ły n a te n te m a t n a tle obow iązującego k o d e k su k arn e g o , i w iąż e się k o n se k w e n tn ie ze sta n o w isk ie m o d ­ rz u c a ją c y m sp ra w stw o p ośrednie. Skoro podżegaczem je s t n a w e t ta osoba, k tó r a do czynu za bronionego pod gro źb ą k a ry d o p ro w a d ziła np. n iepoczytalnego, a w ię c osobę, k tó re j w ogóle n ie m ożna p rzy p isa ć w iny, to b y łoby n ie zro zu m iałe , d la ­ czego n ie m ógłby być podżegaczem te n , k to dop ro w ad ził do p rz e stę p s tw a osobę d z ia ła ją c ą n p . z w in ą n ie u m y śln ą .

R o zw ażan ie czynów , do k tó ry c h d o p ro w a d za podżegacz w p o w iąz an iu z a rt. 12 p ro je k tu , w sk a z u je n a n ie zam ierzone zapew ne k o n se k w e n cje p rzy ję cia o d m ien n eg o k ry te riu m p o d ziału czynów n a zbrodnie i w y stę p k i. W u ję c:u ko d ek su k a rn e g o podżeganie do zbro d n i je s t zaw sze zbrodnią, a podżeganie do w y stę p k u zaw sze w y stę p k iem . P o n iew aż p ro je k t u zależn ia podział czynów n a zbrodnie i w y stę p k i