Karpiński, Rafał
"Wallfahrt kennt keine Grenzen,
Katalog der Ausstellung im Bayerischen
Nationalmuseum München 1984",
München [1984] : [recenzja]
Przegląd Historyczny 76/4, 914-915
1985
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
914 Z A P IS K I
Wallfahrt kennt keine Grenzen, Katalog der Ausstellung im B aye rischen Nationalmuseum München 1984, Bayerisches N ationalm useum , M ünchen [1984], s. 290, ilustr. Wallfahrt kennt keine Grenzen. Themen zu einer Ausstellung des Bayerischen Nationalmuseums und des A dal bert Stifter Vereins, München, herausg. von Lenz K r i s s - R e t t e n - b e k und G erda M ö h l e r Bayerisches N ationalm useum , Verlag Schnell und Steiner, M ünchen-Zürich 1984, s. 591, ilustr.
Od 28 czerwca do 7 października 1984 r. odbywała się w Monachium zorgani zowana przez Bayerische N ationalm useum przy w spółpracy A dalbert S tifter Vej- reins i Bayerischen R undfunk w ystaw a na tem at „Pielgrzym ka nie zna granic”. Na ekspozycji zgromadzono m ateriał dotyczący Jerozolim y i 15 najw ażniejszych sank tuariów europejskich (w tym Częstochowy). Eksponaty ułożono też w pięciu pod stawowych grupach przedmiotowych: na tem at istniejącej w języku niem ieckim opozycji Pilgerreise — Walfahrt (ta pierwsza to pielgrzym ka do Jerozolimy, Rzymu i relikw ii, druga zaś związana jest z pobożną podróżą do łaskam i słynących o b ra zów), ikonografii pielgrzymowania, wotów i dewocjonaliów pielgrzymich, znaków pielgrzymkowych (Pilgerzeichen), praw a oraz patronów pielgrzymek.
O publikowany katalog zaw iera kom petentne opisy 472 eksponatów (z biblio grafią) i fotografie — reprezentujące bardzo wysoki poziom edytorski. Dość mono tonnie przedstaw ia się m ateriał dotyczący Częstochowy pochodzący przede w szyst kim z Muzeum Etnograficznego w K rakow ie, BJ, i ze zbiorów Jasnogórskich.
Z okazji w ystaw y zorganizowano m iędzynarodowe sympozjum na tak i sam te m at. Ponad czterdziestu badaczy (z tego praw ie połowa to gospodarze) głównie z Europy, ale też Izraela, Stanów Zjednoczonych, K anady i M eksyku przedstawiło pielgrzym owanie w sześciu głównych tem atach:
1. Życie ludzkie jako pielgrzymka. Pielgrzym ka jako asceza i m etafora. Tu koncentrow ano się na ascezie, której poświęcono cztery z pięciu referatów .
2. Wymarsz pielgTzymów. Motywy pielgrzymek i m entalność pielgrzymów (trzy z pięciu referatów dotyczyły średniowiecza, jeden współczesności, zaś szerszą p er spektyw ą czasową zajął się referat o pielgrzymce i prawie).
3. Pielgrzym i w drodze. Droga — relacje — wyposażenie — pam iątki. W ośmiu przedstaw ionych refera tac h omówiono: gospody dla pielgrzymów, m otyw acje spisy wania relacji z pielgrzymek średniowiecznych, propagandę antypielgrzym kow ą w X V III—X IX w. do Příbram , baw arskie b iura pielgrzymkowe, ubrania, pieśni, zna ki pielgrzymie, także zjaw iska pielgrzym ki „wielomiejscowościowej”.
4. Cel pielgrzym ek. Żywi — groby apostołów — relikw ie — obrazy kultowe. Mówiono tu (w sumie siedem w ystąpień) o pielgrzym kach do żywych w starożyt ności, do św. Jakuba z Compostelli (do X II w.) i jego ikonografii późnośredniowiecz nej, o św iętych i sanktuariach, w których czczono relikw ie w średniowieczu, o na wiedzaniu cudownych obrazów i ich kopii słynących łaskami, na tem at początków i rozwoju peregrynacji do M arii Wspomożycielki z Pasaw y, także o Matce Boskiej z Loreto jako patronce aeronautów .
5. Święte miejsca. M iejsca słynące łaskam i i cudowne miejsca. W dw unastu re feratach przedstawiono pielgrzym ki do Jerozolim y (także w iernych z kościołów wschodnich), do Rzymu (m.in. Niemców i ich Campo Santo Teutonico). Zajęto się także bardziej lokalnym i problem am i np. arch itek tu rą czeskich kościołów odpusto wych, kultem Domu Loretańskiego, pielgrzym kam i w Puglii, zachodniej Irlandii, do N eukirchen św. Krwi, terapeutycznym znaczeniem miejsc pielgrzym ow ania na przykładzie M ariazell, Lourdes i lite ra tu rą — czyli fascynacją m asowymi kultam i.
Wreszcie ostatnia szósta grupa tem atyczna zatytułow ana: Pielgrzym ka i zbio rowość. Lud — naród.·— oikumene, zgromadziła osiem w ystąpień dotyczących
ty-Z A P I S K I
tulowego problem u przede wszystkim w czasach współczesnych, na przykładzie Am eryki Łacińskiej, K anady-Quebec, pielgrzym ek z M ajorki do M ontserrat, Czę stochowy, M ariazell, A ltötting i angielskiego W alsingham.
Z przedstaw ionych tytułów referatów widać szerokie rzeczowe i chronologiczne oraz geograficzne potraktow anie tem atu. Rzeczywiście jednoznacznie wykazano, że pielgrzym ka nie zna granic. Możnaby postulować w przyszłości spojrzenie bardziej ekumeniczne: zorganizowanie podobnej sesji, na której problem y peregrynacji przed staw iliby także reprezentanci innych kościołów chrześcijańskich a w dalszej kolej ności również innych religii. Takie porównawcze potraktow anie tem atu wzbogaci łoby, ja k sądzę, perspektyw ę badawczą i ułatw iłoby zrozumienie zagadnienia.
Tom wydany luksusowo, ze św ietnym i ilustracjam i, zamyka selektyw na biblio grafia.
R.K.
Janusz D u n i n , Zdzisław К n o r o w s k i, Polskie powieściowe serie zeszytowe. Materiały bibliograficzne. „W ydawnictwa Bibliograficz ne Biblioteki U niw ersyteckiej w Łodzi” 23, Łódź 1984, s. 139.
Zjaw iska k u ltu ry masowej od dłuższego już czasu są przedm iotem coraz bacz niejszej uwagi ze strony różnych dyscyplin hum anistycznych. Historycy polscy mo gą się w tym zakresie odwołać przede w szystkim do ustaleń z zakresu dziejów cza sopiśmiennictwa, zapoczątkowanych studiów nad k u ltu rą robotniczą, rozważań nad ku ltu rą polityczną czy osiągnięć folklorystyki. Mimo dostrzeżenia wagi zagadnień stan ich rozpoznania trudno uznać za zadow alający. Potrzebne są zwłaszcza prace
dokum entacyjno-m ateriałow e.
Pierwszy z autorów Janusz D u n i n w wydanej w 1974 r. książce „Papierowy b andyta” przedstaw ił zarys dziejów książki kram arskiej i brukow ej w Polsce (tu je den z rozdziałów poświęcony wydawnictwom zeszytowym i reprodukcja całego to m iku po s. 224). W 1978 r. opublikował on wspólnie z K atarzyną M i e r z w i a n k ą bibliografię polskiej powieści zeszytowej. Zdzisław K i n o r o w s k i jest bibliofilem z Pabianic. Powieściowe serie zeszytowe pojaw iły się w Polsce w 1907 r. O pracow a nie uwzględnia tego typu wydaw nictw a do 1939 r. Większość z nich jest tłum acze niem analogicznych publikacji obcych przy czym w ykorzystywano też im portowane klisze ilustracyjne. Poszczególne zeszyty o objętości 32 stron (form atu 16°) lub 16 stron (form atu 4°) ukazyw ały się periodycznie, zwykle co tydzień. W ram ach serii tom iki łączył wspólny bohater (lub bohaterowie). W ydawnictwa adresowano do od biorcy młodzieżowego, przeważały treści sensacyjno-przygodowe. Zestaw ienie obję ło 123 serie, w których ukazało się nie mniej niż 2000 krótkich powieści-opowiadań. Pominięto zeszytowe wydaw nictw a iklasyków, serię „Co tydzień powieść”, serie z bajkam i dla dzieci, sensacyjne zeszyty popularnonaukow e oraz analogiczne serie powieściowe drukow ane w formie książkowej. Autorzy zw racają uwagę na możli wości luk ze względu na szybkie zaczytyw anie tego typu w ydaw nictw i ich lekce ważenie przez biblioteki i bibliografie w okresie m iędzywojennym. Opis bibliogra ficzny literatu ry zeszytowej w ym agał specjalnych rozwiązań, serie potraktow ane jako całość uporządkowano alfabetycznie według ich tytułów. Kom plety zeszytów zachowane są bardzo rzadko dlatego w ielu wysiłków wymagało zebranie ich ty tu łów. K orzystanie z bibliografii ułatw iają indeksy: autorów i tłumaczy; ilu strato rów; wydawców, księgarń, drukarń, składów głównych, serii wydawniczych; ty tu
łów.
