List odmowny w języku niemieckim 243
JOANNA SZCZĘK
Uniwersytet Wrocławski
List odmowny w języku niemieckim jako gatunek tekstu
(na przykładzie odpowiedzi na podania o pracę)
Listy odmowne jako forma realizacji aktów odmowy są elementem życia każ- dego człowieka. Każda prośba, sugestia, propozycja czy też polecenie może się bowiem spotkać z reakcją odmowną wyrażoną w formie pisemnej lub ustnej. For- ma pisemna bywa stosowana w przypadku próśb, sugestii, propozycji i poleceń wyrażonych w tej samej formie. Z odmową wyrażoną w formie ustnej zaś mamy do czynienia zdecydowanie częściej w różnych sytuacjach życia codziennego.
Sytuacja, w której jeden z jej uczestników ubiega się o pracę, zakłada sfor- mułowanie odpowiedzi, często w formie pisemnej, która jest reakcją na tego typu prośbę. Reakcja ta bardzo często bywa odmowna. I tu, przyjmując za Anną Wierz- bicką, że struktura gatunków mowy jest uzależniona od konkretnego kontekstu społeczno-kulturalnego, a same gatunki wyodrębniane w danym języku są jednym z lepszych kluczy do kultury danego społeczeństwa1, można stwierdzić, że listy odmowne (tzw. Absageschreiben, Absagebriefe) stały się i są w dużym stopniu charakterystyczne dla niemieckiego rynku pracy i mechanizmów nim rządzących.
Specyficzna bowiem sytuacja gospodarcza „wymusza” na osobach pozostających bez pracy konieczność ubiegania się o nią oraz „udowodnienia” tych starań przez przedstawienie „dowodów”: kolekcji listów odmownych, a każdy ubiegający się o pracę staje się swoistym kolekcjonerem tych pism, ponieważ poszukiwania pra- cy rzadko są ukoronowane sukcesem.
Celem niniejszej analizy jest pokazanie charakterystycznych cech gatunko- wych dla niemieckiego listu odmownego. Podstawę analizy stanowi zbiór ok. 400 autentycznych tekstów zebranych w latach 2000–2004.
1 A. Wierzbicka, Genry mowy, [w:] Tekst i zdanie. Zbiór studiów, red. T. Dobrzyńska, E. Janus, Wrocław 1983, s. 125–137.
Acta Universitatis Wratislaviensis No 3456 Jêzyk a Kultura • tom 23 • Wrocław 2012
1. Odmowa — definicja
W języku niemieckim istnieje wiele czasowników, które oznaczają odmo- wę, np.: absagen, ablehnen, widerrufen, abdrücken, abschaffen, abschlagen, abschwören, absprechen, abstreiten, negieren, verneinen i in. Określenie „list odmowny” — Absageschreiben — w języku niemieckim jest nazwą złożoną, w której skład wchodzi rzeczownik Absage, będący derywatem od czasownika absagen.
Czasownik absagen jest definiowany w następujący sposób:
1. ‘nicht stattfinden lassen’: eine Veranstaltung, das Training ~
2. ‘(von einem Vorhaben) mitteilen, dass es nicht stattfindet’: seinen Besuch, die Teilnahme ~
3. ‘jmdm. mitteilen, dass etw. Vereinbartes nicht stattfindet’: ich habe dem Mann, mit dem ich mich treffen wollte, abgesagt
4. (geh.) ‘etw. aufgeben, einer Sache entsagen’: dem Alkohol a2.
Rzeczownik Absage jest definiowany w następujący sposób:
1. a. ‘Zurücknahme [eines Übereinkommens], ablehnender Bescheid’: eine Absage erhalten
b. ‘Ablehnung, Zurückweisung’: eine Absage an totalitäre Politik
2. (Rundf.) ‘am Schluss einer Sendung folgende Bemerkungen des Ansagers’3. Odmowę należy zatem traktować jako reakcję na określoną sytuację. Taką koncepcję prezentuje również Alicja Gałczyńska, która na podstawie przeana- lizowanego materiału wyróżnia trzy rodzaje odmownych aktów mowy: jako reakcję na akty polecenia, reakcję na akty prośby oraz reakcję na akty propo- zycji4. Małgorzata Marcjanik wymienia również inne sytuacje komunikacyjne, w których reakcją jest odmowa: błaganie, rada, zalecenie, rzadziej rozkaz, za- kaz, żądanie5.
Odmowa jako taka należy zatem do reaktywnych aktów mowy, czyli:
2 Duden, Deutsches Universalwörterbuch, Mannheim-Lepizig-Wien-Zürich 2002, s. 89; pl.:
1. odwołać; 2. (o zamiarze) poinformować, że nie będzie zrealizowany; 3. poinformować kogoś, że coś, co było umówione, nie odbędzie się; 4. (podniośle) zaprzestać czegoś; tłum. J. Szczęk.
3 Ibidem; pl.: 1. cofnięcie, informacja odmowna; 2. (radio) słowa wypowiadane przez spikera na zakończenie audycji; tłum. J. Szczęk.
4 A. Gałczyńska, Akty odmowy we współczesnym języku polskim, Kielce 2003.
5 M. Marcjanik, Retoryka codzienności. Zwyczaje językowe współczesnych Polaków, Warszawa 2006, s. 253.
List odmowny w języku niemieckim 245 1. „wypowiedzi-reakcji na wypowiedź-akcję”, przy czym wypowiedź-akcja w kontekście analizowanego materiału to akty prośby w formie pisemnej6;
2. będących „repliką aktów dyrektywnych”7; 3. będących „wyrazem woli nadawcy”8.
Eksplikację odmowy prezentuje również Anna Wierzbicka:
wiem, że chcesz, abym zrobił X (ponieważ tak powiedziałeś) myślę, że sądzisz, iż to zrobię
mówię: nie chcę tego zrobić i nie zrobię tego sądzę, że nie muszę tego zrobić, jeżeli nie chcę mówię to, ponieważ chcę, żebyś to wiedział
sądzę, że rozumiesz, że X nie może się zdarzyć z tego powodu9.
Na potrzeby niniejszej analizy przyjęta została definicja odmowy Małgorzaty Marcjanik:
Odmowa to wypowiedź będąca negatywną reakcją na wypowiedź dyrektyw- ną, czyli taką, której celem jest skłonienie odbiorcy do zrobienia tego, czego chce nadawca10.
Odmowa jako akt mowy i sposób jej realizacji jest uzależniona od sytuacji, w jakiej ma miejsce. W przeciwieństwie do wyrażenia zgody na coś, odmowa należy zdecydowanie do tych aktów mowy, które nie jest łatwo zrealizować. W li- teraturze przedmiotu wyróżnia się dwa typy odmowy11:
1. odmowę bezpośrednią;
2. odmowę pośrednią, która następuje za pomocą innych aktów mowy:
a. usprawiedliwienie się, przepraszanie i wyrażanie żalu, np.: Wir bedauern, Ihnen keinen günstigeren Bescheid geben zu können (Żałujemy, że nie możemy Panu/Pani dać bardziej korzystnej odpowiedzi);
b. uzasadnienie: Leider haben wir zur Zeit keine Ihrer Qualifikation entspre- chende Stelle zu besetzen (Niestety, obecnie nie mamy żadnego etatu do objęcia, który odpowiadałby Pana/Pani kwalifikacjom);
c. zastosowanie wymówki: Wir haben Ihr Profil elektronisch gespeichert.
(Zapisaliśmy Pana/Pani profil w bazie danych);
6 A. Gałczyńska, op cit., s. 30.
7 Akty dyrektywne to „skonwencjonalizowane akty werbalne zdolne do wpływania na zachowanie ludzkie”, por. K. Opałek, Z teorii dyrektyw i norm, Warszawa 1974, s. 46.
8 A. Gałczyńska, op. cit., s. 33.
9 A. Wierzbicka, English Speech Act Verbs, Sydney 1987, s. 94.
10 M. Marcjanik, op. cit., s. 256.
11 U. Itakura, Absagen bei der Einkaufs-/Verkaufshandlung im Deutschen und Japanischen.
Versuch einer pragmatischen Interpretation, „Deutsch als Fremdsprache” 41, 2004, s. 223.
d. obietnica: Sie kommen auf unsere Bewerberliste, bei Bedarf oder verän- derter wirtschaftlicher Situation werden wir uns bei Ihnen melden (Zostanie Pan/
Pani włączony/-a do naszej listy kandydatów, w razie zapotrzebowania lub przy zmienionej sytuacji ekonomicznej skontaktujemy się z Panem/Panią);
e. wyrażenie innego warunku: Eine Anzahl von Bewerbern impliziert zwangsläufig auch eine Vielzahl von Absagen (Duża liczba kandydatów implikuje automatycznie również dużą liczbę odmów);
f. unikanie decyzji12; g. podziękowanie.
2. List odmowny jako gatunek tekstu
— analiza materiału
List odmowny jest typem/gatunkiem tekstu13. Terminu tego używa się we- dług Żydek-Bednarczuk do określania „modeli tekstu, zbudowanych z hete- rogenicznych kryteriów, ale posiadających cechy wspólne należące do modelu
— wzorca”14. Omawiane typy listów odmownych odpowiadają tym wymogom, ponieważ wykazują wspólne cechy modelowe.
Określona sytuacja komunikacyjna, w której formułowane są listy odmowne, w znacznym stopniu wpływa na charakter oraz elementy strukturalno-tematyczne omawianego gatunku tekstu. Wynika to z faktu, iż „każdy tekst, realizując pewien gatunek, istnieje we właściwej danemu kręgowi kulturowemu sytuacji komunika- cyjnej, która narzuca zarówno twórcy, jak i odbiorcy konieczność uświadomienia sobie, po co, dla kogo i jaki tekst jest lub ma być”15.
12 Ta strategia bywa szczególnie chętnie stosowana w tzw. Eisschreiben, por. ibidem; E. Mül- ler, K. Moser, Reaktionen auf Ablehnungsschreiben an Bewerber. Das Beispiel „Eisschreiben“,
„Zeitschrift für Personalforschung“ 2006, 20 (4), s. 343–355; J. Szczęk, „Ganz schön aufs Eis ge- legt” — Zur Analyse der deutschen „Eisschreiben”, [w:] Z. Fekete-Csizmazia, E. Lang, V. Pólay, P. Szatmári, Sprache — Kultur — Berührungen (= „Acta Germanistica Savariensia” 10), Szom- bathely 2009, s. 197–208.
13 Por. np. pojęcie typu tekst w: U. Żydek-Bednarczuk, Wprowadzenie do lingwistycznej ana- lizy tekstu, Kraków 2005, s. 259; U. Engel et al., Deutsch-polnische kontrastive Grammatik, t. 1, Warszawa 2000, s. 116; H. Isenberg, Grundfragen der Texttypologie, [w:] F. Daneš, D. Viehweger, Probleme der Textgrammatik, II, Berlin 1982, s. 303–335 nn.
14 U. Żydek-Bednarczuk, op. cit., s. 259, por. też „konventionell geltende Muster für komplexe sprachliche Handlungen”. Ważne na mocy konwencji wzorce kompleksowych działań językowych, tłum. redakcja, [w:] K. Brinker, Linguistische Textanalyse: Eine Einführung in Grundbegriffe und Me- thoden, Berlin 1997, s. 132.
15 Por. E. Bańkowska, A. Mikołajczuk, Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, Warszawa 2003, s. 14.
List odmowny w języku niemieckim 247
2.1. Rodzaje listów odmownych
Zebrane przykłady odpowiedzi odmownych pozwalają na podział analizowa- nych tekstów na trzy grupy:
1. Aperitifbriefe (listy „zaostrzające apetyt”) — najkrótsze z omawianych, które są wyrazem pośredniej odmowy poprzez poinformowanie ubiegającego się o pracę o trwającym jeszcze procesie rekrutacyjnym i przez to „pobudzenie apety- tu” na ewentualne przyszłe zatrudnienie — i złożenie swoistej obietnicy16.
2. Eisschreiben17 (ang. Ice-Letter) — w których pracodawca informuje ubie- gającego się o pracę, że stanowisko, o które się ubiega, jest wprawdzie zajęte, ale dane jego zostaną wprowadzone do bazy danych. Celem jest tu zachowanie kontaktu z ubiegającym się o pracę poprzez złożenie obietnicy18. Pisma te wydają się mieć podwójny status: występują jako samodzielne gatunki tekstu oraz jako elementy strukturalne w tzw. właściwych listach odmownych.
3. Absageschreiben (właściwe listy odmowne) — to gatunki tekstu zawie- rające eksplicytnie sformułowaną odmowę na skierowną do potencjalnego pra- codawcy prośbę o przyjęcie do pracy. Mają najbardziej rozbudowaną strukturę i zawierają pośrednio bądź bezpośrednio sformułowaną odmowę.
2.2. Analiza struktury tekstu
Poniżej rozpatrzona zostanie struktura tekstu w zebranym materiale z zacho- waniem podziału na wyróżnione grupy. Przez pojęcie „struktury tekstu” rozu- miany jest „zespół relacji zachodzących między zdaniami i odpowiednio propo- zycjami jako bezpośrednimi elementami strukturalnymi tekstu zapewniającymi wewnętrzną spójność, koherencję tekstu”19.
2.2.1. Aperitifbriefe
Struktura tej grupy tekstów nie jest bardzo rozbudowana. Tworzą ją następu- jące elementy:
16 Używana nazwa omawianego listu pochodzi zapewne od definicji rzeczownika Aperitif:
‘appetitanregendes alkoholisches Getränk’, [w:] Duden, op. cit., s. 156, którego celem jest właśnie pobudzenie apetytu, w omawianym przypadku — na ewentualną pracę w przyszłości.
17 Można zauważyć związek nazwy gatunku tekstu z niemieckim związkiem frazeologicznym:
jdn. aufs Eis legen: „[vorläufig] zurückgestellen; für spätere Verwendung vormerken” (Duden, op. cit., s. 450 ([tymczasowo] odłożyć, zarezerwować do późniejszego użycia; tłum. redakcja), który odpowiada znaczeniowo polskiemu: odłożyć na później, odstawić.
18 Rechtswörterbuch online, hasło: Eisschreiben, http://www.p8n.net/5790.0.html (dostęp:
4 listopada 2007).
19 K. Brinker, op. cit., s. 21, tłum. redakcja.
1. Początek: informacje faktograficzne: adres nadawcy, znak/ numer sprawy, adres odbiorcy, miejscowość data.
2. Część główna:
a. Nagłówek: Sehr geehrte(-r) Frau/ Herr; Sehr geehrter Bewerber; Liebe(-r) Frau/Herr; Lieber Bewerber (Szanowna Pani/Szanowny Panie; Szanowny Apli- kancie; Droga Pani/ Drogi Panie; Drogi Aplikancie);
b. Formuła potwierdzenia otrzymania dokumentów aplikacyjnych:
— wyrażenie radości: Wir freuen uns über Ihr Interesse an einer Mitarbeit in unserem Unternehmen (Cieszymy się Pana/Pani zainteresowaniem pracą w na- szym przedsiębiorstwie)20;
— potwierdzenie otrzymania dokumentów: Wir bestätigen den Eingang Ihres Schreibens (Potwierdzamy wpłynięcie Pana/Pani podania);
— podziękowanie za przysłanie dokumentów: Wir danken Ihnen für die Zu- sendung Ihrer Bewerbungsunterlagen; vielen Dank für Ihre Bewerbung; ich dan- ke Ihnen für das [...] entgegengebrachte Interesse; für Ihre Bewerbung danke ich Ihnen; wir danken Ihnen für Ihr Interesse an der Mitarbeit (Dziękujemy Panu/
Pani za przesłanie dokumentów aplikacyjnych; dziękujemy bardzo za Pana/Pani podanie; dziękuję Panu/Pani za […] okazane zainteresowanie; za Pana/Pani poda- nie dziękuję; dziękujemy Panu/Pani za zainteresowanie współpracą);
c. Informacja o procesie rekrutacyjnym:
— długi okres rozpatrywania dokumentów: Die Vielzahl der eingehenden Bewerbungsunterlagen wird einige Zeit in Anspruch nehmen; die Bearbeitung/
die Auswertung der eingegangenen Bewerbungsunterlagen wird voraussichtlich einige Zeit in Anspruch nehmen; das Auswahlverfahren wird einige Wochen in Anspruch nehmen und muss in unserem Institut mehrere Gremien durchlaufen (Duża liczba wpływających dokumentów aplikacyjnych będzie wymagała pew- nego czasu; rozpatrzenie/ocena nadesłanych materiałów aplikacyjnych będzie prawdopodobnie wymagała pewnego czasu; proces rekrutacyjny będzie wymagał kilku tygodni i musi przejść przez szereg gremiów w naszym instytucie);
— informacja o jeszcze trwającym procesie rekrutacyjnym: Nach Abschluss des Auswahlverfahrens; aufgrund zahlreicher Zuschriften wird die Bearbeitung Ihrer Bewerbung einige Zeit beanspruchen (Po zakończeniu procesu rekrutacyj- nego; z powodu licznych zgłoszeń rozpatrzenie Pana/Pani podania będzie wyma- gało pewnego czasu);
— informacja o nierozpoczętym procesie rekrutacyjnym: Mit dem Auswahl- verfahren kann jedoch erst begonnen werden, wenn die erforderlichen haushalts- technischen Grundlagen geschaffen worden sind (Proces rekrutacyjny może jed- nak zostać rozpoczęty dopiero po stworzeniu koniecznych warunków budżeto- wych);
20 Tłumaczenia z materiału tutaj i poniżej — redakcja; w tłumaczeniach zastosowano zasadę dosłowności.
List odmowny w języku niemieckim 249
— informacja o sukcesywnym sprawdzaniu dokumentów: Wir werten derzeit die eingehenden Bewertungen sukzessive aus (Obecnie sukcesywnie analizujemy napływające podania);
— informacja o przekazaniu dokumetów: Ich habe Ihre Bewerbungsunterla- gen zuständigkeitshalber an [...] weitergeleitet (Ze względu na zakres kompeten- cji przekazałem/-łam Pana/Pani dokumenty aplikacyjne [...]);
d. Prośba o cierpliwość:
Wir bitten Sie um etwas Geduld; bis dahin bitte ich Sie um Geduld; ich bitte Sie deshalb, sich vorerst zu gedulden, bis ich auf die Angelegenheit zurückkom- me (Prosimy Pana/Panią o trochę cierpliwości; do tego czasu proszę Pana/Panią o cierpliwość; dlatego tymczasem proszę Pana/Panią o cierpliwość, aż powrócę do tej sprawy);
e. Aperitif — obietnica nawiązania kontaktu:
Wir werden uns wieder bei Ihnen melden; wir werden Sie über die getroffene Entscheidung so bald wie möglich informieren; wir werden uns unaufgefordert/
in Kürze wieder mit Ihnen in Verbindung setzen; es geht Ihnen unaufgefordert weitere Nachricht zu; sie erhalten zu gegebener Zeit Nachricht/Bescheid von uns (Zgłosimy się do Pana/Pani ponownie; poinformujemy Pana/Panią o podjętej de- cyzji tak szybko, jak będzie to możliwe; bez konieczności działań z Pana/Pani strony otrzyma Pan/Pani dalszą wiadomość; w odpowiednim czasie otrzyma Pan/
Pani od nas wiadomość/decyzję);
f. Informacja o umieszczeniu w bazie danych:
Wir dürfen Sie noch darauf hinweisen, dass personenbezogene Daten zu Ihrer Bewerbung in einer speziell dafür eingerichteten Datei gespeichert werden; im Rahmen der Bearbeitung speichern wir Ihre Daten — selbstverständlich unter Sicherung der vertraulichen Behandlung (Pozwalamy sobie zwrócić Pana/Pani uwagę na to, że dane osobowe odnośnie do Pana/Pani podania zapisane zostaną w specjalnie w tym celu stworzonym pliku; w ramach opracowania zapisujemy Pana/Pani dane w bazie danych — oczywiście z zapewnieniem poufnego obcho- dzenia się z nimi).
g. Pozdrowienia (i podpis):
Mit freundlichen Grüßen; wir verbleiben mit freundlichen Grüssen; mit be- sten Wünschen; mit Bitte um Verständnis und den besten Grüssen (dosł. Z przy- jaznymi pozdrowieniami; pozostajemy z przyjaznymi pozdrowieniami; z najlep- szymi życzeniami; z prośbą o zrozumienie oraz najlepszymi pozdrowieniami).
2.2.2. Eisschreiben
Celem Eisschrieben jest przekazanie informacji o zapisaniu dokumentów aplikacyjnych ubiegającego się o pracę w bazie danych, a w przypadku pojawie- nia się możliwości zatrudnienia — o ewentualnym kontaktowaniu się z zaintere- sowanym. Listy te zawierają następujące elementy strukturalne.
1. Początek: informacje faktograficzne: adres nadawcy, znak/numer sprawy, adres odbiorcy, miejscowość data.
2. Część główna:
a. Nagłówek: Sehr geehrte(-r) Frau/Herr; Sehr geehrter Bewerber; Liebe(-r) Frau/Herr; Lieber Bewerber (Szanowna Pani/Szanowny Panie; Szanowny Apli- kancie; Droga Pani/Drogi Panie; Drogi Aplikancie).
b. Formuła potwierdzenia otrzymania dokumentów aplikacyjnych:
— Stwierdzenie faktu, że ktoś ubiegał się o pracę: Sie haben sich bei uns beworben; Ich bestätige den Eingang Ihrer Bewerbung (Pan/Pani ubiegał/-a się u nas o pracę; potwierdzam wpłynięcie Pana/Pani dokumentów).
— Podziękowanie za nadesłanie dokumentów aplikacyjnych: Wir danken Ihnen für die Zusendung Ihrer Bewerbung; Entschuldigen Sie, dass wir Ihnen erst jetzt antworten (Dziękujemy Panu/Pani za nadesłanie dokumentów aplikacyj- nych; proszę nam wybaczyć, że odpowiadamy Panu/Pani dopiero teraz).
— Podziękowanie za zainteresowanie: Es freut uns, dass Sie uns gewählt haben; es freut uns, dass Sie Ihre berufliche Perspektive in unserem Unternehmen sehen; wir danken Ihnen für das unserem Hause entgegengebrachte Interesse;
(Cieszy nas, że Pan/Pani nas wybrał/-a; cieszy nas, że widzi Pan/Pani swoją za- wodową perspektywę w naszej firmie; dziękujemy Panu/Pani za zainteresowanie okazane naszej firmie).
c. Opis procedury rekrutacyjnej: Nach eingehender Prüfung Ihrer Bewer- bungsunterlagen; wir haben Ihre Unterlagen mit großer Aufmerksamkeit gelesen (Po dokładnym sprawdzeniu Pana/Pani dokumentów; Pana/Pani dokumenty prze- czytaliśmy z dużą uwagą).
d. Sformułowanie odmowy: Leider müssen wir Ihnen mitteilen, dass eine Einsatzmöglichkeit in unserem Hause nicht gegeben ist; bezüglich Ihrer Frage nach freier Mitarbeit müssen wir Sie enttäuschen (Niestety, musimy Pana/Panią poinformować, że nie ma możliwości zatrudnienia Pana/Pani w naszej firmie;
odnośnie do Pana/Pani zapytania o możliwość pracy w ramach umowy-zlecenia musimy Pana/Panią rozczarować).
e. Podanie powodów odmowy: es steht uns keine Stelle zur Verfügung, die wir Ihnen im Hinblick auf Ihre Qualifikationen anbieten könnten (Nie dysponuje- my żadnym wolnym miejscem, które moglibyśmy zaoferować Panu/Pani w od- niesieniu do Pana/Pani kwalifikacji).
f. Usprawiedliwienie potencjalnego pracodawcy, prośba o zrozumie- nie: Bitte nicht böse sein; Bitte haben Sie Verständnis dafür, dass wir unsere Entscheidung nicht näher begründen können (Proszę nie być złym; proszę oka- zać zrozumienie, że nie będziemy bliżej uzasadniać naszej decyzji); bitte haben Sie Verständnis; wir hoffen auf Ihr Verständnis; bitte haben Sie Verständnis, dass wir diesen Weg der Absage wählen müssen (Prosimy Pana/Panią o zrozumienie;
mamy nadzieję na Pana/Pani zrozumienie; Prosimy o zrozumienie tego, że musi- my wybrać drogę odmowy).
List odmowny w języku niemieckim 251 g. Podziękowanie za starania kandydata podczas przygotowywania do- kumentów aplikacyjnych: Wir bedanken uns für Ihre Geduld und Ausdauer (Dziękujemy za Pana/Pani starania i wytrwałość).
h. Dobre rady dot. dalszego poszukiwania pracy: Lassen Sie in Ihren Bemühungen nicht nach (Proszę nie ustawać w swoich staraniach);
i. Wyrażenie żalu: Gern hätten wir Ihnen einen positiven Bescheid erteilt (Chętnie udzielilibyśmy Panu/Pani pozytywnej odpowiedzi);
j. Życzenia dot. dalszego poszukiwania pracy: Wir wünschen Ihnen für Ihren weiteren beruflichen Lebensweg alles Gute (Życzymy Panu/Pani wszystkie- go dobrego na dalszej drodze zawodowej);
k. Odstawienie, zamrożenie, obietnica (= Aufs-Eis-Legen): Potencjal- ny pracodawca składa tu obietnicę, że w przypadku wakatu nawiąże kontakt z ubiegającym się o pracę21, np.: Ich komme gerne auf Sie zurück; ihr Bewer- bungsschreiben lege ich gern auf Wiedervorlage, um zu gegebener Zeit darauf zurückgreifen zu können; iIhre Einwilligung vorausgesetzt, werden wir Ihre Bewerbung gerne in unserer Boxengasse parken. Bei einer freien Startposition werden wir uns mit Ihnen in Verbindung setzen; sobald wir eine neue Kollegin suchen, werden wir uns bei Ihnen melden, versprochen!; wir haben Ihr Profil elek- tronisch gespeichert (Chętnie wrócę do Pana/Pani (podania); Pana/Pani podanie o pracę odkładam do ponownego przedłożenia, aby w odpowiednim czasie móc po nie sięgnąć; zakładając Pana/Pani zgodę, chętnie umieścimy Pana/Pani poda- nie w puli rezerwowej. Przy wolnej pozycji startowej nawiążemy z Panem/Panią kontakt; jak tylko będziemy szukać nowej koleżanki, zameldujemy się u Pani, obiecuję!; zapisaliśmy Pana/Pani profil w bazie danych).
3. Zakończenie: pozdrowienia: mit freundlichen Grüßen (dosł. z przyjazny- mi pozdrowieniami); i podpis.
2.2.3. Absagenschreiben
Właściwe listy odmowne zawierają implicytnie lub eksplicytnie sformuło- waną odmowę. Pod względem strukturalno-tematycznym nie różnią się zbyt od opisanych powyżej Eisschreiben. Ich struktura obejmuje następujące elementy:
1. Początek: elementy faktograficzne: adres nadawcy, znak/ numer sprawy, adres odbiorcy, miejscowość data.
2. Część główna:
a. nagłówek:
Sehr geehrte(-r) Frau/ Herr; Sehr geehrter Bewerber; Liebe(-r) Frau/ Herr;
Lieber Bewerber (Szanowna Pani/Szanowny Panie; Szanowny Aplikancie; Droga Pani/Drogi Panie; Drogi Aplikancie);
b. formuła potwierdzenia otrzymania dokumentów aplikacyjnych:
21 Ten element strukturalno-tematyczny pojawia się również w nieco mniejszym wymiarze w Aperitifbriefe.
— stwierdzenie faktu, że złożone zostało podanie, np.: Sie haben sich bei uns beworben; ich bestätige den Eingang Ihrer Bewerbung (Pan/Pani ubiegał się u nas o pracę; potwierdzam wpłynięcie Pana/Pani podania);
— potwierdzenie i podziękowanie za podanie: Wir danken Ihnen für die Zu- sendung Ihrer Bewerbung; entschuldigen Sie, dass wir Ihnen erst jetzt antworten (Dziękujemy Panu/Pani za nadesłanie Pana/Pani podania; prosimy o wybaczenie, że odpowiadamy Panu/Pani dopiero teraz);
— podziękowanie za zainteresowanie pracą: Es freut uns, dass Sie uns gewählt haben; es freut uns, dass Sie Ihre berufliche Perspektive in unserem Un- ternehmen sehen; wir danken Ihnen für das unserem Hause entgegengebrachte Interesse (cieszy nas, że Pan/Pani nas wybrał/-a; cieszy nas, że widzi Pan/Pani dla siebie perspektywę zawodową w naszym przedsiębiorstwie; dziękujemy Panu/
Pani za zainteresowanie okazane naszej firmie);
c. opis procesu rekrutacyjnego:
Nach eingehender Prüfung Ihrer Bewerbungsunterlagen; wir haben Ihre Un- terlagen mit großer Aufmerksamkeit gelesen (Po gruntownej analizie Pana/Pani materiałów aplikacyjnych; z dużym zainteresowaniem przeczytaliśmy Pana/Pani dokumenty);
d. odmowa:
Leider müssen wir Ihnen mitteilen, dass eine Einsatzmöglichkeit in unserem Hause nicht gegeben ist; nach eingehender Prüfung ihrer Bewerbungsunterla- gen müssen wir Ihnen leider mitteilen, dass wir zur Zeit keine Stelle frei haben;
bezüglich Ihrer Frage nach freier Mitarbeit müssen wir Sie enttäuschen (Nieste- ty musimy Pana/Panią powiadomić, że nie ma możliwości zatrudnienia w naszej firmie; po dokładnej analizie Pana/Pani materiałów aplikacyjnych musimy Pana/
Panią niestety powiadomić, że aktualnie nie mamy wolnego etatu; odnośnie Pana/
Pani pytania o umowę-zlecenie musimy Pana/Panią rozczarować);
e. powody odmowy:
Es steht uns keine Stelle zur Verfügung, die wir Ihnen im Hinblick auf Ihre Qualifikationen anbieten könnten; aus personalwirtschaftlichen Gründen können wir leider keine Einstellungen vornehmen; wir nehmen keine Einstellung vor (Nie dysponujemy etatem, który w odniesieniu do Pana/Pani kwalifikacji moglibyśmy zaoferować; z przyczyn kadrowo-ekonomicznych nie możemy niestety dokonać zatrudnienia; nie dokonujemy zatrudnień);
f. usprawiedliwienie potencjalnego pracodawcy i pocieszenie:
Bitte nicht böse sein; Bitte haben Sie Verständnis dafür, dass wir unsere Ent- scheidung nicht näher begründen können; bitte betrachten Sie die Entscheidung nicht als Wertung Ihrer kreativen Leistung; wenn wir Ihnen hiermit absagen, ist das kein Werturteil; bitte sehen Sie dies nicht als persönliche Bewertung (Proszę nie czuć urazy; proszę o zrozumienie, że nie możemy dokładniej uzasadnić naszej decyzji; proszę nie traktować tej decyzji jako wartościowania Pana/Pani kreatyw- nych osiągnięć; jeżeli niniejszym Panu/Pani odmawiamy, to nie jest to żadna ocena;
List odmowny w języku niemieckim 253 proszę nie postrzegać tego jako osobistej oceny); Bitte verstehen Sie daher unsere Entscheidung nicht als Wertung Ihrer Person und Qualifikation; bitte betrachten Sie unsere Entscheidung nicht als Wertung Ihrer kreativen Leistung; dieser Bescheid stellt selbstverständlich keine inhaltliche Beurteilung Ihrer [...] dar (Dlatego proszę nie zrozumieć naszej decyzji jako oceny Pana/Pani osoby i kwalifikacji; proszę nie postrzegać naszej decyzji jako oceny Pana/Pani kreatywnych osiągnięć; ta odpo- wiedź nie stanowi oczywiście żadnej merytorycznej oceny Pana/Pani […]);
g. prośba o zrozumienie:
Bitte haben Sie Verständnis; wir hoffen auf Ihr Verständnis; wir hoffen, Sie haben Verständnis für unsere Absage; bitte haben Sie Verständnis, dass wir die- sen Weg der Absage wählen müssen (Proszę o zrozumienie; mamy nadzieję na Pana/Pani zrozumienie; mamy nadzieję, że potraktuje Pan/Pani naszą odmowę ze zrozumieniem; proszę o zrozumienie, że musieliśmy wybrać tę drogę odmowy);
h. podziękowanie za trud włożony w przygotowanie dokumentów apli- kacyjnych:
Wir wissen, wie viel Arbeit es macht, eine Bewerbung aufzusetzen und die Unterlagen zusammenzustellen. Oft sitzt man das ganze Wochenende daran; für Ihre Mühe bedanken wir uns; wir bedanken uns für Ihre Geduld und Ausdauer (Wiemy, ile pracy zajmuje sformułowanie podania i zebranie dokumentów. Czę- sto spędza się przy tym cały weekend; dziękujemy za Pana/Pani trud; dziękujemy za Pana/Pani cierpliwość i wytrwałość);
i. porady dotyczące dalszego poszukiwania pracy:
Frei werdende Stellen werden von uns in regionalen Zeitungen [...] und in entsprechenden Zeitschriften ausgeschrieben; wir bitten Sie, auf eventuelle Stel- lenanzeigen zu achten und sich gegebenenfalls auf eine konkrete Ausschreibung hin zu bewerben; lassen Sie sich von dieser Absage nicht entmutigen; lassen Sie in Ihren Bemühungen nicht nach (Zwalniające się etaty rozpisywane są przez nas w gazetach regionalnych […] oraz w odpowiednich czasopismach; prosimy Pana/
Panią o zwracanie uwagi na ewentualne ogłoszenia o pracy i ubieganie się o pracę w ramach konkretnych konkursów; proszę się nie zniechęcać tą odmową; proszę nie ustawać w swoich staraniach);
j. wyrażenie żalu:
Wir bedauern; wir bedauern, Ihnen keinen günstigeren Bescheid geben zu können; wir bedauern, Ihnen keine günstigere Mitteilung geben zu können; wir bedauern sehr, Ihnen nicht behilflich sein zu können; gern hätten wir Ihnen einen positiven Bescheid erteilt (Żałujemy; Żałujemy, że nie możemy dać korzystniej- szej odpowiedzi; Żałujemy, że nie możemy Panu/Pani przekazać korzystniejszej informacji; Żałujemy bardzo, że nie możemy Panu/Pani pomóc; Chętnie udzieli- libyśmy Panu/Pani pozytywnej odpowiedzi);
k. życzenia powodzenia w dalszym szukaniu pracy:
Wir wünschen Ihnen für Ihren weiteren beruflichen Lebensweg alles Gute; wir wünschen Ihnen, dass Sie bald einen interessanten beruflichen Wirkungskreis finden
werden; für Ihre Zukunft alles Gute (Życzymy Panu/Pani wszystkiego dobrego na dalszej drodze zawodowej; Życzymy Panu/Pani, żeby znalazł/-a Pan/Pani wkrótce ciekawe pole realizacji zawodowej; Na przyszłość wszystkiego dobrego);
l. informacja o odesłaniu dokumentów:
Ihre Bewerbungsunterlagen erhalten Sie anbei zurück; leider können wir die Unterlagen wegen der Vielzahl von Bewerbungen aus Kostengründen nicht mehr zurücksenden; aus Portoersparnissen können wir deshalb [sic!] Ihnen die Un- terlagen nicht mehr zurückschicken. Bitte holen Sie diese selbst ab (Pana/Pani materiały aplikacyjne otrzymuje Pan/Pani niniejszym z powrotem; Niestety ze względu na koszty i z powodu dużej liczby podań nie możemy odesłać dokumen- tów; z powodu oszczędności porto, nie możemy dlatego [sic!] Panu/Pani odesłać dokumentów. Prosimy o ich osobiste odebranie);
3. Zakończenie — pozdrowienia (i podpis):
Mit freundlichen Grüßen; wir verbleiben mit freundlichen Grüssen; mit be- sten Wünschen; mit Bitte um Verständnis und den besten Grüssen (dosł. Z przy- jaznymi pozdrowieniami; pozostajemy z przyjaznymi pozdrowieniami; z najlep- szymi życzeniami; z prośbą o zrozumienie oraz najlepszymi pozdrowieniami).
3. Wnioski
Z przedstawionej analizy wynika olbrzymia chęć pracodawcy, by uspokoić ubiegającego się o pracę, podkreślić jego wielką wartość oraz potwierdzić jego kwa- lifikacje i konkurencyjność na rynku pracy. Wszystkie te zabiegi służą złagodzeniu formułowanej de facto odmowy. Można zatem stwierdzić istnienie paradoksalnej opozycji: z jednej strony pracodawcy starają się być uprzejmi, wzmacniają pozy- tywne myślenie kandydatów, z drugiej zaś „rozwiewają te złudzenia”, formułując odmowę.
Na uwagę zasługuje również fakt, że poza aktem odmowy w omawianych listach realizowane są jeszcze inne akty mowy, np.: obiecywanie, pocieszanie, dziękowanie, usprawiedliwianie się, przepraszanie i inne, których celem jest zła- godzenie odmowy. Jak stwierdza Małgorzata Marcjanik: „Dla większości Pola- ków konieczność odmowy odczuwana jest jako dyskomfort. Dlatego wypowiedzi o funkcji odmowy obudowywane są wypowiedziami łagodzącymi”22. W kontek- ście omawianego gatunku tekstu można sformułować tezę, że w opisywanej sytu- acji komunikacyjnej mamy do czynienia z tym samym dyskomfortem, jaki odczu- wają Niemcy — autorzy listów odmownych.
Listy odmowne nie są gatunkiem nowym. Ze względu jednak na określoną sytuację gospodarczą i ekonomiczną w Niemczech można stwierdzić, że ten ga-
22 M. Marcjanik, op. cit., s. 257.
List odmowny w języku niemieckim 255 tunek tekstu cieszy się coraz większą popularnością. Jednak kreatywność w za- kresie formułowania odmowy w odpowiedzi na podanie o pracę ogranicza się do kilku lub kilkunastu sformułowań, które są powielane przez pracodawców w odpowiedziach.
Listy odmowne jako reakcję na podania o pracę należy rozpatrywać jako ro- dzaj tekstów odmownych w ogóle, które są formułowane w zaistniałej sytuacji komunikacyjnej. Środki językowe, którymi posługują się autorzy tekstów, świad- czą o stosowanej tu świadomej strategii oraz dowodzą, że listy odmowne stają się gatunkiem szablonowym.
Literatura
Bańkowska E., Mikołajczuk A., Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, Warszawa 2003.
Brinker K., Linguistische Textanalyse: Eine Einführung in Grundbegriffe und Methoden, Berlin 1997.
Duden, Deutsches Universalwörterbuch, Mannheim-Lepizig-Wien-Zürich 2002.
Engel U. et al., Deutsch-polnische kontrastive Grammatik, t. 1, Warszawa 2000.
Gałczyńska A., Akty odmowy we współczesnym języku polskim, Kielce 2003.
Isenberg H., Grundfragen der Texttypologie, [w:] F. Daneš, D. Viehweger, Probleme der Textgram- matik, II, Berlin 1982, s. 303–335.
Itakura U., Absagen bei der Einkaufs-/Verkaufshandlung im Deutschen und Japanischen. Versuch einer pragmatischen Interpretation, „Deutsch als Fremdsprache” 41, 2004, s. 220–226.
Marcjanik M., Retoryka codzienności. Zwyczaje językowe współczesnych Polaków, Warszawa 2006.
Müller E., Moser K., Reaktionen auf Ablehnungsschreiben an Bewerber. Das Beispiel „Eisschrei- ben“, „Zeitschrift für Personalforschung” 20 (4), 2006, s. 343–355.
Opałek K., Z teorii dyrektyw i norm, Warszawa 1974.
Szczęk J., „Ganz schön aufs Eis gelegt” — Zur Analyse der deutschen „Eisschreiben”, [w:]
Z. Fekete-Csizmazia, E. Lang, V. Pólay, P. Szatmári, Sprache — Kultur — Berührungen (= „Acta Germanistica Savariensia” 10), Szombathely 2009, s. 197–208.
Wierzbicka A., English Speech Act Verbs, Sydney 1987.
Wierzbicka A., Genry mowy, [w:] Tekst i zdanie. Zbiór studiów, red. T. Dobrzyńska, E. Janus, Wroc- ław 1983.
Żydek-Bednarczuk U., Wprowadzenie do lingwistycznej analizy tekstu, Kraków 2005.
Źródło internetowe
Rechtswörterbuch online, hasło: Eisschreiben, http://www.p8n.net/5790.0.html (dostęp: 4 listopada 2007).
Refusal letters in German as a kind of text (on the basis of examples of authentic refusals to job applications)
Summary
The article presents an analysis of various ways of rejecting job applications in German lan- guage, on the basis of 400 authentic texts of this kind collected in the years 2000–2004. The analysis examines the forms of argumentation applied by employers in their negative answers. In these letters, there are many other speech acts apart from the speech act of rejection. Their function is to comfort the addressee.
