1
Innowacje edukacyjne
w polskiej szkole – szanse i zagrożenia
Bartosz Atroszko, Paweł Atroszko
Uniwersytet Gdański
Atroszko, B., & Atroszko, P. A. (2014). Innowacje edukacyjne w polskiej szkole - szanse i zagrożenia. In J. Osiński, K. Negacz & K. Obłąkowska-Kubiak (Eds.), Polityka publiczna. 10 lat Polski w Unii Europejskiej, (pp. 185-196). Warszawa:
Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej. ISBN 978-83-7378-940-1
2 Bartosz Atroszko Paweł Atroszko
Uniwersytet Gdański Uniwersytet Gdański
Innowacje edukacyjne w polskiej szkole – szanse i zagrożenia
Wprowadzenie
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie szans i zagrożeń związanych z wprowadzaniem innowacji pedagogicznych w polskich szkołach. Z jednej strony nowe metody nauczania, nowe programy szkolne i rozwiązania systemowe mogą unowocześnić polską szkołę. Stwarzają one szansę dostosowania szkolnictwa do wymagań nowoczesnego społeczeństwa i nowoczesnej gospodarki. Z drugiej strony wprowadzanie innowacji może nieść ze sobą nowe zagrożenia i problemy w sferze edukacji. Bardzo trudno przewidzieć wszystkie konsekwencje zastosowania nowych rozwiązań w szkole.
Polska szkoła potrzebuje zmian, ponieważ polski system edukacji jest w wielu obszarach niewydolny i dysfunkcjonalny.1 Jego największą wadą jest to, że nie przystosowuje on młodzieży do życia we współczesnym świecie. Szkoła jako instytucja pozostaje zasadniczo niezmienna, chociaż świat wokół niej podlega szybkim i głębokim przemianom.
Jednak problematyki zmiany społecznej, innowacji i oporu wobec zmiany nie powinno się opisywać kategoriami dyskursu popularnej publicystyki naukowej, a więc upraszczając całą kwestię i dostrzegając jedynie pozytywne strony innowacji oraz innowacyjności.
1. Problemy polskiej oświaty
Polskie szkolnictwo zmaga się z wieloma problemami. Wielu współczesnych badaczy mówi wręcz o kryzysie oświaty, będącym konsekwencją sprzeczności pomiędzy sferą edukacji, społeczeństwem i polityką.2 Szkoła jest instytucją, która nie nadąża za zmianami zachodzącymi w innych obszarach życia społecznego, zwłaszcza w sferze gospodarczej3. Problem ten dotyczy nie tylko Polski. Źródłem problemów w sferze oświaty jest to, że – jak
1 D. Klus-Stańska, M. Nowicka, Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 2005, s. 5.
2 M. Kocór, Nauczyciele wobec zmian edukacyjnych w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006, s. 53.
3 Por. P. A. Atroszko, Zachowania i postawy studentów związane z uczeniem się a determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, w: Zmieniający się świat. Perspektywa demograficzna, społeczna i gospodarcza, red. J. Osiński, M. Pachocka, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2013, s. 185-197. P. A. Atroszko, B. Atroszko, Uwarunkowania postaw i zachowań studentów wobec nauki a
wyzwania gospodarki opartej na wiedzy, w: Gospodarka i polityka w badaniach młodych naukowców, red. W.
Stacha, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Handlu i Usług, Poznań 2013, s. 11-26.
3 zauważa K. Robinson - współczesny system edukacji zaprojektowano i ustrukturyzowano w innej epoce, w kulturze umysłowej oświecenia i w warunkach ekonomicznych rewolucji przemysłowej.4 Najważniejszą konsekwencją trudności i problemów wynikających z tego faktu jest to, że szkoła nie rozwija w uczniach wystarczająco skutecznie kompetencji, które są kluczowe z punktu widzenia funkcjonowania człowieka we współczesnym świecie5.
1.1 Rozwijanie kompetencji kluczowych w szkole
Określenie tego, jakiego typu kompetencje są najbardziej potrzebne obywatelom współczesnych społeczeństw, nie jest oczywiście sprawą całkowicie bezdyskusyjną. Warto w tym kontekście przytoczyć, w jaki sposób do kwestii tej odnosi się Unia Europejska.
W załączniku do zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady pod tytułem „Kompetencje kluczowe w uczeniu się przez całe życie – europejskie ramy odniesienia”, kompetencje zdefiniowano jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji.
Kompetencje kluczowe to te, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia.6 W dokumencie tym wyróżniono 8 kompetencji kluczowych:
1) Porozumiewanie się w języku ojczystym, 2) Porozumiewanie się w językach obcych,
3) Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne, 4) Kompetencje informatyczne,
5) Umiejętność uczenia się,
6) Kompetencje społeczne i obywatelskie, 7) Inicjatywność i przedsiębiorczość, 8) Świadomość i ekspresja kulturalna.
Nawet najbardziej podstawowa - z wyżej wymienionych - kompetencja, jaką jest porozumiewanie się w języku ojczystym, nie jest rozwijana przez szkołę w sposób, który można by uznać za zadowalający. Polscy uczniowie mają problem z rozumieniem czytanego tekstu. Z. Kwieciński stwierdził, że (…) szkoła podstawowa trwale nie spełnia swych elementarnych zadań wobec niemal czwartej części dzieci, a tylko mniej niż połowie dzieci i młodzieży zapewnia ona opanowanie kompetencji podstawowej, kluczowej dla uczestnictwa w
4 K. Robinson, Zmiana paradygmatu edukacji, w: Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie, red. J.
Szomburg, Gdańsk 2011, seria Wolność i Solidarność 2011, nr 42, s. 61.
5 P.A. Atroszko, 2013, op. cit. P. A. Atroszko, B. Atroszko, 2013, op. cit.
6 Unia Europejska, Kompetencje kluczowe w uczeniu się przez całe życie – europejskie ramy odniesienia, Luksemburg 2007, s. 3.
4 kulturze, w działaniach pracowniczych i obywatelskich. Bowiem rozumienie tekstów czytanych jest właśnie taką kompetencją.7 Analfabetyzm funkcjonalny ucznia powoduje, że rozwój wszystkich pozostałych kompetencji (nauki języków obcych, kompetencji matematycznych itd.) jest dla niego znacznie utrudniony. Raporty dotyczące stanu polskiego szkolnictwa wskazują na pilną potrzebę dokonania zmian w systemie edukacji.8
1.2 Edukacja wobec wyzwań gospodarki opartej na wiedzy
Problemy polskiej oświaty są zjawiskiem szczególnie niepokojącym w kontekście rozwoju gospodarki opartej na wiedzy (GOW) w Polsce9. Przypomnijmy, że OECD definiuje GOW jako gospodarkę bezpośrednio opartą na produkcji, dystrybucji i wykorzystaniu wiedzy i informacji.10 Tego typu nowoczesna gospodarka potrzebuje w coraz większym stopniu dobrze wykształconych kadr. Niewydolna szkoła nie jest w stanie sprostać temu zadaniu.
Obecnie młodzież wynosi ze szkoły umiejętności, które są niedopasowane do potrzeb zatrudniających ich pracodawców.11
Sytuacja ta stwarza nowe zagrożenia. Osoby o niskich kwalifikacjach w GOW będą miały coraz większe problemy ze znalezieniem pracy i zagrożone będą marginalizacją społeczną. Wyższy poziom bezrobocia jest problemem przede wszystkim osób o niskich kwalifikacjach, gdyż proste prace fizyczne najłatwiej jest zastąpić pracą maszyn. Brak kompetencji kluczowej, jaką jest umiejętność uczenia się (podnoszenia kwalifikacji, nabywania nowych umiejętności), staje się czynnikiem determinującym degradację zawodową i społeczną, w tym także niskie zaangażowanie w życie społeczne12. Sytuację pogarsza fakt, że skuteczność uczenia się, pozytywne postawy wobec uczenia się, a także zdrowe i produktywne zachowania związane z uczeniem się zależą od sytuacji socjoekonomicznej osób uczących się, co może prowadzić do dalszej marginalizacji społecznej kolejnych pokoleń uczniów i studentów13.
7 Z. Kwieciński, Wykluczanie, wydanie drugie poszerzone, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2002, s. 21.
8 Rozwijanie kompetencji kluczowych uczniów w procesie edukacji wczesnoszkolnej, Wydanie I, red. nauk. J.
Uszyńska-Jarmoc, B. Dudel, M. Głoskowska-Sołdatow, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2013, s. 7.
9 P.A. Atroszko, 2013, op. cit. P. A. Atroszko, B. Atroszko, 2013, op. cit.
10 OECD, The Knowledge-Based Economy, Paris 1996, s. 7
11 B. Przyborowska, Pedagogika innowacyjności. Między teorią a praktyką, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013, s. 16.
12 P.A. Atroszko, B. Atroszko, Kompetencje w zakresie uczenia sią jako korelaty postaw obywatelskich.
Komunikat z badań, w: Oblicza społeczeństwa obywatelskiego. Państwo. Gospodarka. Świat, red. J. Osiński, J.
Z. Radziszewska, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa, w druku.
13 P.A. Atroszko, Relationship between financial resources and home environment and students’ learning- related attitudes, beliefs and behaviors, “Ad Alta: Journal of Interdisciplinary Research” 2013, 3, 2, s. 7-10. 1.
5 Aby szkoła mogła spełniać swoją funkcję, potrzebne są w niej zasadnicze zmiany. W szybko zmieniającej się rzeczywistości najlepszą strategią zmiany wydaje się testowanie różnych rozwiązań w zakresie edukacji, nowych metod, technik nauczania czy programów, a następnie upowszechnianie tych z nich, które przynoszą najbardziej pozytywne rezultaty.
2. Innowacje edukacyjne
Pod pojęciem innowacji można rozumieć rzecz, którą się wprowadza, ale też zachowanie polegające na jej wprowadzaniu.14 Innowację definiuje się jako wprowadzanie i zastosowanie w miejscu pracy pomysłów, procesów, produktów bądź procedur, które są nowe dla danego środowiska, zespołu lub organizacji i których celem jest udoskonalenie.15
Innowacje pedagogiczne (edukacyjne) są kategorią innowacji tworzonych i użytkowanych w sferze kształcenia oraz wychowania.16 W. Okoń definiuje innowację pedagogiczną w następujący sposób: zmiana struktury systemu szkolnego (dydaktycznego, wychowawczego) jako całości lub struktury ważnych jego składników – w celu wprowadzenia ulepszeń o charakterze wymiernym.17 Autor ten precyzuje, że mówiąc o zmianie, ma on na myśli zmiany ulepszające system, a więc takie, które dotyczą:
1) pracy nauczycieli i uczniów, 2) treści programowej,
3) warunków materialno-społecznych pracy szkolnej.18
W literaturze przedmiotu wyróżnia się następujące rodzaje innowacji pedagogicznych:
1) innowacje programowe, 2) innowacje metodyczne, 3) innowacje organizacyjne, 4) innowacje ustrojowe, 5) innowacje systemowe.19
Z pojęciem innowacji wiąże się również pojęcie innowacyjności. Innowacyjność to tworzenie nowych pomysłów w celu rozwiązania problemów.20 Innowacyjność jest zdolnością pobudzania innowacji.21
B. Atroszko, P.A. Atroszko, Sytuacja materialna studentów, zaangażowanie i samoskuteczność w zakresie nauki a kompulsja uczenia się, „Przegląd Pedagogiczny”, w druku.
14 Ibidem, s. 49.
15 Ibidem, s. 49.
16 Ibidem, s. 49.
17 W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, wydanie trzecie poprawione, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001, s.138.
18 Ibidem, s. 138.
19 B. Przyborowska, op.cit., s. 52.
6 2.1 Szanse, jakie stwarzają innowacje edukacyjne
Innowacje edukacyjne – z definicji - stwarzają szansę na rozwiązanie problemów pedagogicznych, które dotychczas pozostawały nierozwiązywalne lub były rozwiązywane w sposób niesatysfakcjonujący. Najważniejszym spośród spodziewanych efektów wprowadzenia innowacji pedagogicznej jest podniesienie wyników działalności dydaktycznej.22 R. Miller definiuje wręcz innowację jako każdą zmianę, która przyczynia się do polepszenia wyników działania.23 Innowacje pedagogiczne mogą tworzyć nową jakość w edukacji, umożliwiając kształtowanie nowych kompetencji kulturowych czy cech osobowości uczniów.24 Innowacje mogą przyczyniać się do zwiększenia zdolności adaptacyjnych instytucji edukacyjnych.25 Stosowanie innowacji pedagogicznych może prowadzić do rozwoju zawodowego i osobistego nauczycieli, do podnoszenia ich kompetencji.26
Niestandardowe podejście do nauczania może uczynić proces uczenia się bardziej efektywnym i ciekawszym.27 Innowacje pedagogiczne stwarzają szansę dostosowania metod nauczania do aktualnej wiedzy z zakresu psychologii poznawczej i dydaktyki. W kontekście rozwoju GOW jest to bardzo ważny argument, gdyż przemiany w gospodarce i rozwój nauki wymuszają coraz bardziej podnoszenie kwalifikacji i uaktualnianie wiedzy. Jeśli pracownicy mają uczyć się przez całe życie (lifelong learning)28, muszą wiedzieć jak robić to skutecznie i w sposób satysfakcjonujący29.
Z innowacjami edukacyjnymi wiąże się nadzieje na uczynienie szkoły instytucją lepiej przystosowaną do rzeczywistości społecznej i gospodarczej XXI wieku. Powszechny dostęp do Internetu i nowoczesnych metod komunikacji stwarza zupełnie nowe możliwości.
Informacja i wiedza są łatwo dostępne dla wszystkich użytkowników sieci. W związku z tym rośnie znaczenie umiejętności wyszukiwania i selekcji informacji. Bez nowych idei i rozwiązań w zakresie edukacji, polska szkoła stanie się skansenem minionej epoki.
2.2 Zagrożenia jakie mogą nieść innowacje edukacyjne
20 Ibidem, s. 54.
21 Ibidem, s. 54.
22 R. Schulz, Studia z innowatyki społecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1996, s.
61.
23 Ibidem, s. 61.
24 Ibidem, s. 61-62.
25 Ibidem, s. 62.
26 Ibidem, s. 62.
27 G. Dryden, J. Vos, Rewolucja w uczeniu, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2003, s. 301.
28 Unia Europejska, op.cit., s. 1.
29 P.A. Atroszko, 2013, op. cit.
7 Innowacje pedagogiczne niosą ze sobą nie tylko nadzieję na tak potrzebną polskiej edukacji zmianę, ale również nowe zagrożenia i wyzwania. Nowe pomysły i eksperymenty mogą pogłębić chaos w obszarze szkolnictwa i podważyć poczucie stabilności zawodowej nauczycieli. Innowacje zawsze wiążą się z ryzykiem, często przynoszą one rezultaty odmienne od oczekiwanych. Spora część z testowanych pomysłów okazuje się nietrafiona.
Dla wielu osób wychowanie i edukacja dzieci wydają się kwestią na tyle newralgiczną, że eksperymenty w tej dziedzinie przywołują negatywne skojarzenia, jako coś budzącego etyczne wątpliwości. Co gorsza, chociaż wiadomo, że innowacje mogą nieść różnego rodzaju zagrożenia, w literaturze przedmiotu aspekt etyczny innowacji jest jedynie sygnalizowany.30 Wiadomo, że upowszechnienie środków technicznych może zbytnio uzależnić młodzież od technologii, powodować nowe formy uzależnienia oraz zanik niektórych umiejętności.
M. Spitzer twierdzi, że korzystanie z Internetu skutkuje pogarszającą się pamięcią, wpływa negatywnie na umiejętność wyszukiwania informacji, nierzadko prowadzi do uzależnienia.31 Zdaniem tego autora: Wprowadzanie mediów elektronicznych do przedszkoli i szkół podstawowych jest zatem swego rodzaju wciąganiem dzieci w cyfrową narkomanię.32 Uzależnienie od komputera czy Internetu należy do kategorii uzależnień behawioralnych.
Podobnie jak ma to miejsce w przypadku pracoholizmu czy uzależnienia od hazardu, czynnikiem determinującym nałóg jest określony typ zachowania a nie substancja chemiczna33.
Zdaniem M. Spitzera media cyfrowe i Internet wywierają negatywny wpływ na proces uczenia się.34 Dzieje się tak między innymi dlatego, że korzystanie z nowych mediów elektronicznych prowadzi do przyswajania wiedzy w sposób powierzchowny. Odzwierciedla to nawet język używany przez internautów, którzy mówią o sobie, że surfują w sieci czy przeglądają strony WWW.
3. Problematyka innowacji pedagogicznych
Istnieje uzasadniona obawa, że cała problematyka innowacji pedagogicznych zostanie sprowadzona w publicznym dyskursie do kwestii technicznych, a więc wykorzystania nowych
30 B. Przyborowska, op.cit., s. 22.
31 M. Spitzer: Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci. Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2013, s. 69.
32 Ibidem, s. 69.
33 Por. P. A. Atroszko, Uzależnienie od pracy jako zakłócenie równowagi między pracą a czasem wolnym, w:
Praca, społeczeństwo, gospodarka. Między polityką a rynkiem, red. J. Osiński, Wydawnictwo SGH, Warszawa 2011, s. 17-29. P. A. Atroszko, Uzależnienie od pracy – wynik „słabej woli”, czy potrzeby doskonałości, „Studia Psychologica” 2010, Vol. 10, s. 179-194.
34 Ibidem, s. 64.
8 technologii i bardziej efektywnych technik nauczania, pomijając przy tym kontekst społeczny oraz ich znaczenie pedagogiczne. Już teraz pojęcie innowacji najczęściej jest kojarzone z dziedziną techniki i technologii, często utożsamiane po prostu z wynalazkiem.35 Elektroniczny podręcznik czy tablica multimedialna mogą być interesującą pomocą dydaktyczną, jednak są one tylko środkami technicznymi, które same w sobie niewiele zmienią w skostniałej kulturze polskiej szkoły.
3.1 Innowacja techniczna czy innowacja społeczna?
Placówki edukacyjne potrzebują nowoczesnej infrastruktury technicznej. Uczeń przychodząc do szkoły nie powinien mieć gorszego dostępu do ICT (ang. Information and Communication Technology)36 i wiedzy niż we własnym domu. Jednak celem innowacji w zakresie edukacji powinna być zmiana nie tylko infrastruktury technicznej, ale przede wszystkim infrastruktury społecznej w szkole, a więc postaw, zachowań i relacji pomiędzy samymi uczniami oraz pomiędzy uczniami i nauczycielami.
Zdaniem wielu współczesnych badaczy, przemiany zachodzące w polskim szkolnictwie często mają charakter działań pozornych.37 Za fasadą wielkich reform edukacyjnych często stoją <<mętne wizje>> i obietnice bez pokrycia.38 Wydaje się, że sprowadzenie problematyki innowacji pedagogicznych do kwestii technicznych byłoby stworzeniem warunków, w których wprowadzane innowacje mogłyby jedynie pozorować przeprowadzanie realnych zmian w edukacji. Ponieważ zmiana postaw i relacji społecznych jest skomplikowanym i długotrwałym procesem, z pewnością prościej jest dokonać zakupu sprzętu komputerowego do szkoły. Jednak sama komputeryzacja najprawdopodobniej nie zmieni niedemokratycznej kultury polskiej szkoły, nie wpłynie na zwiększenie umiejętności współpracy uczniów z innymi osobami, nie wyeliminuje analfabetyzmu funkcjonalnego ze szkół, nie rozwinie w uczniach postaw przedsiębiorczych i inicjatywności itd.
3.2 Innowacyjność – rozwiązanie czy źródło problemów?
Szybkość zmian dokonujących się w dziedzinie technologii, gospodarki, ale też kultury powoduje, że uczniowie i studenci przyswajają w szkole i na uczelni wiedzę, która
35 Ibidem, s. 29-30.
36 Lorens R., Nowe technologie w edukacji, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa-Bielsko-Biała 2011, s. 7.
37 M. Dudzikowa, Działania pozorne w edukacji jako palący problem. Wprowadzenie do książki, w: Sprawcy i/lub ofiary działań pozornych w edukacji szkolnej, red. nauk. M. Dudzikowa, K. Knasiecka-Falbierska, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2013, s. 16.
38 Z. Kwieciński, Edukacja polska wobec przełomów i wyzwań. Reformy w świecie pozorów, w: Edukacja dla rozwoju, red. J. Szomburg, P. Zbieranek, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2010, seria Wolność i Solidarność 2010, nr 22, s. 32.
9 nierzadko staje się nieaktualna już z chwilą ukończenia nauki.39 Współczesny człowiek jest zmuszony do ciągłego podnoszenia kwalifikacji i uczenia się przez całe życie, inaczej może on wypaść z rynku pracy. Aby zobrazować sytuację ludzi w we współczesnym społeczeństwie, w którym wiedza szybko dezaktualizuje się, czasami stosuje się metaforę ruchomych schodów zjeżdżających w dół,40 na których trzeba wchodzić wciąż pod górę, aby przynajmniej nie zmienić swojej pozycji w przestrzeni. Brak ruchu oznacza zjazd na sam dół.
Aby osiągnąć postęp w jakiejkolwiek dziedzinie, nie wystarczy po prostu przyswajać wiedzę - musi ona być przyswajana szybko.41 B. Przyborowska nazywa współczesne czasy epoką hiperinnowacyjną, w której innowacyjność stała się wartością samą w sobie.42
Jest to sytuacja trudna z punktu widzenia pedagogicznego. Życie w ciągłej zmianie powoduje, że nie ma pewności czego należy się uczyć, jakiego typu kompetencje będą ważne za kilka lat,43 w jakim kierunku zmieni się rynek pracy i sytuacja gospodarcza. Nieustająca zmiana, zwiększająca swoją dynamikę, determinuje sytuację społeczną, w której wiele osób nie potrafi się dostosowywać do szybko zmieniającej się rzeczywistości. Powstają nowe formy wykluczenia społecznego np. wykluczenie cyfrowe.44 E. Bendyk słusznie zauważa, że w kwestii innowacyjności i zmian społecznych istnieje długa lista pytań, na które nie znamy jeszcze odpowiedzi,45 między innymi: Jak wobec przemian i wynikających z nich jeszcze nie wiadomych konsekwencji, zmienić musi się szkoła?46
3.3 Opór wobec zmian i innowacji
Jak zauważył R. Schulz, popularna publicystyka naukowa ugruntowała przekonanie, że procesy polegające na inicjowaniu zmian należy oceniać jednoznacznie pozytywnie, bez względu na wartość samej innowacji. Z kolei sprzeciw wobec zmiany przyjęto utożsamiać z konserwatyzmem, przeciwstawianiem się postępowi i konformizmem.47 Jednak ustalenia badaczy wskazują na to, że z innowacjami oraz innowacyjnością mogą wiązać się negatywne
39 A. Nowak: Wyzwania szkoły doby Internetu. Perspektywa nauk społecznych – wprowadzenie, w: Szkoła w dobie Internetu, red. nauk. A. Nowak, K. Winkowska-Nowak, L. Rycielska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s.7
40 Ibidem, s.7
41 Ibidem, s.7
42 B. Przyborowska, op.cit., s. 13.
43 R. Lorens, op.cit., s. 22.
44 E. Bendyk, Dylematy społeczeństwa sieciowego, w: Szkoła w dobie Internetu, red. nauk. A. Nowak, K.
Winkowska-Nowak, L. Rycielska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 27-28.
45 Ibidem, s. 27-28.
46 Ibidem, s. 29.
47 R. Schulz, op.cit., s. 73.
10 konsekwencje społeczne. Pęd ku innowacjom niesie korzyści, ale również zagrożenia.48 Innowacje bywają również szkodliwe.49 W związku z tym nie można zawsze traktować oporu wobec zmian i innowacji w szkolnictwie jako nieracjonalnej postawy lub działania.
Podsumowanie
Problematyka innowacji w edukacji jest złożoną kwestią. Z jednej strony zmiany w polskiej edukacji są niezbędne (szczególnie w kontekście rozwoju GOW), z drugiej zaś zmiany mogą nieść ze sobą nowe zagrożenia i problemy. Sprowadzenie problematyki innowacji pedagogicznych do kwestii technicznych, wręcz do komputeryzacji szkoły, może zaprzepaścić szansę na zmianę kultury polskiej szkoły i relacji społecznych w niej panujących. Wobec kwestii innowacji i innowacyjności nie można przyjmować postawy bezkrytycznej. Dyskurs wokół innowacji pedagogicznych w Polsce traktuje kwestię innowacji i oporu wobec nich w sposób zbyt uproszczony, utożsamiając innowację (bez względu na jej faktyczną wartość), jako zmianę na lepsze, zaś opór wobec zmiany jako nieracjonalną postawę, wynikającą z lęku i zbytniego konserwatyzmu.50
Zdaniem niektórych badaczy, obecnie mamy do czynienia z nadmiarem innowacji51 w polskiej szkole. Większość z nich stanowią tzw. innowacje przyrostowe (o niewielkim oddziaływaniu), a nie innowacje rzeczywiste (czyli przynoszące realne zmiany). Skutkuje to zjawiskiem, które B. Przyborowska nazywa inflacją innowacji.52 Nadmiar innowacji, zwłaszcza takich o niskiej wartości, raczej blokuje realną zmianę w polskim szkolnictwie niż ją umożliwia.
Streszczenie w języku polskim
Polskie szkolnictwo zmaga się z wieloma problemami. Najważniejszym z nich jest to, że szkoła nie rozwija w uczniach kompetencji kluczowych, najbardziej potrzebnych we współczesnym społeczeństwie. Niewydolność szkoły jest niepokojąca, zwłaszcza w kontekście rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Innowacje edukacyjne stwarzają szansę na unowocześnienie polskiej szkoły, na dostosowanie jej do wymogów XXI wieku. Jednak innowacje pedagogiczne mogą nieść ze sobą również negatywne konsekwencje. W Polsce brakuje poważnej dyskusji na ten temat. Dominujący dyskurs upraszcza kwestię innowacji i
48 B. Przyborowska, op.cit., s. 22.
49 Ibidem, s. 23.
50 R. Schulz, op.cit., s. 73.
51 B. Przyborowska, op.cit., s. 24.
52 Ibidem, s. 24.
11 oporu wobec nich. Sprowadzenie problematyki innowacji pedagogicznych jedynie do kwestii używania nowych technologii w szkole może zniweczyć szansę na wprowadzenie realnej zmiany w polskim szkolnictwie, do zmiany kultury szkoły i relacji społecznych w niej panujących.
Słowa kluczowe
Innowacje edukacyjne, innowacje pedagogiczne, nowoczesna edukacja, innowacyjność, postawy wobec innowacji
Tytuł publikacji w języku angielskim
Educational innovations in polish school - opportunities and threats
Streszczenie w języku angielskim
Polish education is faced with many problems. The most important of these is that the school does not develop students' key competencies most needed in contemporary society. School failure is worrying, especially in the context of the development of the Knowledge-Based Economy. Educational innovations provide an opportunity to modernize Polish school, to adapt it to the requirements of the twenty-first century. However, pedagogical innovations may also involve negative consequences. In Poland there is no a serious discussion on this topic. The dominant discourse simplifies the issue of innovation and resistance to them.
Bringing issues of pedagogical innovation only to the issue of the use of new technologies in schools can ruin the opportunity to bring real change in the Polish education, to change school culture and social relations prevailing in it.
Słowa kluczowe w języku angielskim
Educational innovation, pedagogical innovation, modern education, innovation, attitudes towards innovation
Bibliografia
1. Atroszko P. A., Uzależnienie od pracy – wynik „słabej woli”, czy potrzeby doskonałości,
„Studia Psychologica” 2010, Vol. 10, s. 179-194.
2. Atroszko P. A., Zachowania i postawy studentów związane z uczeniem się a determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, w: Zmieniający się świat. Perspektywa
12 demograficzna, społeczna i gospodarcza, red. J. Osiński, M. Pachocka, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2013, s. 185-197.
3. Atroszko P. A., Uzależnienie od pracy jako zakłócenie równowagi między pracą a czasem wolnym, w: Praca, społeczeństwo, gospodarka. Między polityką a rynkiem, red. J. Osiński, Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2011, s. 17-29.
4. Atroszko P. A., Atroszko, B., Uwarunkowania postaw i zachowań studentów wobec nauki a wyzwania gospodarki opartej na wiedzy, w: Gospodarka i polityka w badaniach młodych naukowców, red. W. Stacha, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Handlu i Usług, Poznań 2013, s. 11-26.
5. Atroszko P.A., Relationship between financial resources and home environment and students’ learning-related attitudes, beliefs and behaviors, “Ad Alta: Journal of Interdisciplinary Research” 2013, 3, 2, s. 7-10.
6. Atroszko B., Atroszko P.A., Sytuacja materialna studentów, zaangażowanie i samoskuteczność w zakresie nauki a kompulsja uczenia się, „Przegląd Pedagogiczny”, w druku.
7. Atroszko P.A., Atroszko B., Kompetencje w zakresie uczenia sią jako korelaty postaw obywatelskich. Komunikat z badań, w: Oblicza społeczeństwa obywatelskiego. Państwo.
Gospodarka. Świat, red. J. Osiński, J. Z. Radziszewska, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa, w druku.
8. Bendyk E., Dylematy społeczeństwa sieciowego, w: Szkoła w dobie Internetu, red. A.
Nowak, K. Winkowska-Nowak, L. Rycielska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 19-29.
9. Dryden G., Vos J., Rewolucja w uczeniu, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2003.
10. Dudzikowa M., Działania pozorne w edukacji jako palący problem. Wprowadzenie do książki, w: Sprawcy i/lub ofiary działań pozornych w edukacji szkolnej, wydanie pierwsze, red. M. Dudzikowa, K. Knasiecka-Falbierska, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2013, s. 14-24.
11. Klus-Stańska D., Nowicka M., Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 2005.
12. Kocór M., Nauczyciele wobec zmian edukacyjnych w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006.
13. Kwieciński Z., Edukacja polska wobec przełomów i wyzwań. Reformy w świecie pozorów, w: Edukacja dla rozwoju, red. J. Szomburg, P. Zbieranek, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2010, seria Wolność i Solidarność 2010, nr 22, s. 27-32.
13 14. Kwieciński Z., Wykluczanie, wydanie drugie poszerzone, Wydawnictwo Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2002.
15. Lorens R., Nowe technologie w edukacji, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa- Bielsko-Biała 2011.
16. Nowak A., Wyzwania szkoły doby Internetu. Perspektywa nauk społecznych – wprowadzenie, w: Szkoła w dobie Internetu, red. A. Nowak, K. Winkowska-Nowak, L.
Rycielska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 7-17.
17. OECD, The Knowledge-Based Economy, Paris 1996.
18. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, wydanie trzecie poprawione, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001.
19. Przyborowska B., Pedagogika innowacyjności. Między teorią a praktyką, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013.
20. Robinson K., Zmiana paradygmatu edukacji, w: Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie, red. J. Szomburg, Gdańsk 2011, seria Wolność i Solidarność 2011, nr 42, s. 61-65.
21. Rozwijanie kompetencji kluczowych uczniów w procesie edukacji wczesnoszkolnej, wydanie I, red. nauk. J. Uszyńska-Jarmoc, B. Dudel, M. Głoskowska-Sołdatow, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2013, s.7-9.
22. Schulz R., Studia z innowatyki społecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1996.
23. Spitzer M., Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci, Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2013.
24. Unia Europejska, Kompetencje kluczowe w uczeniu się przez całe życie – europejskie ramy odniesienia, Luksemburg 2007.
View publication stats View publication stats
