KarolinaWyrwińska, Michał Wyrwiński
ART. 17. KOSZTY ZMIANY MIEJSCA ŚWIADCZENIA WSKUTEK ZMIANY ADRESU
§1. Jeżeliwskutek zmiany adresujednejze stron nastąpiłazmianamiejsca spełnienia świadczenia, strona ta ponosi koszty spowodowane zmianą.
§2. W wypadku świadczenia pieniężnego dłużnik może pomniejszyć swoje świadczenie o koszty wynikające ze zmiany miejsca świadczenia.
A. Podstawy regulacji
A.l. Analiza prawnoporównawcza- źródła
W konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów problematykę tę reguluje art. 57 ust. 2, który stanowi, że sprzedający powinien ponieśćwszelkie zwiększone koszty związane zza
płatą, wynikające ze zmianyjego siedziby handlowej, po zawarciu umowy.
Przepis ten odnosi się zatem wyłącznie do świadczenia pieniężnego.
PECL nie zawierają odrębnej regulacji odnoszącej się do obowiązku poniesienia kosztów zmiany miejsca świadczenia wskutek zmiany adresu przez stronę.
W Zasadach Acquis problem kosztów, związanych ze zmianą miejsca wy
konania zobowiązania, został uregulowanyw art. 7: 202 (3), zgodnie z którym w przypadku,gdy znajduje zastosowanie § l144, strona, która popowstaniu zo
bowiązania spowodowała wzrost kosztów związanych ze spełnieniem świad
czenia, wskutek zmiany siedziby handlowej lub adresu miejsca stałegopoby tu,ponosi koszty spowodowane zmianą.Zasady UNIDROITregulują kwestię kosztów zmiany miejsca świadczenia wskutek zmiany adresu w art. 6. 1.6.(2).
DCFR zawiera regulację dotyczącąkosztówzwiązanych ze zmianą miej
sca wykonania zobowiązaniawart. 2:101 (3)b. Stanowi on, że w przypadku, gdy znajduje zastosowanie §1 (zob. art. 2:102 [1] i uwagi do art. 16projektu), strona, która po powstaniuzobowiązaniaspowodowała wzrost kosztówzwią zanych ze spełnieniem świadczenia, wskutek zmiany siedzibyhandlowej lub adresu miejsca stałego pobytu, ponosi koszty spowodowane zmianą.
Kodeks cywilny holenderski nienormuje kwestii dotyczącej kosztów zmia
ny miejsca świadczenia wskutek zmiany adresu, jednak zawiera regulację, której funkcja jest w zasadzie analogiczna, jak w przypadku wyżej wskaza nych przepisów. Zgodnie z treścią art. 6.117 kodeksu cywilnegoholenderskie
go, jeżeli zapłata zgodnie z art. 116 powinna zostać dokonana w innym miej scu niż miejsce zamieszkania wierzyciela w chwili powstania zobowiązania i z tego powodu staje się bardziej uciążliwa dla dłużnika, ten ostatni może powstrzymać się z zapłatą do czasu, gdy wierzyciel nie wskaże w państwie określonym w art. 116 ust. 2 miejsca, które nie powoduje takiej uciążliwości.
Kodeks cywilny niemiecki regulujekwestię kosztów zmiany miejsca świad czenia wskutek zmiany adresu w §270 (3), którystanowi, że jeżeli, po powsta niu zobowiązania, na skutek zmiany miejsca zamieszkania przez wierzyciela lub zmiany siedziby handlowej wierzyciela, wyniknęły dodatkowe koszty lub wzrosło ryzyko związane z dostarczeniem rzeczy, to wierzyciel zobowiązany jest odpowiednio do poniesienia dodatkowych kosztówlub ryzyka.
A. 2. Uzasadnienie regulacji - rozwój instytucji
Kodeks zobowiązań regulował przedmiotową kwestię wart. 191 §2. Je
żeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania albo siedzibę swego przedsię biorstwa po powstaniu zobowiązania, ponosił spowodowaną przez tę zmia
nę nadwyżkę kosztów przesłania. Niemal bez zmian treść przepisu została przeniesiona do kodeksu cywilnego.
A. 3. Założenia politycznoprawne
Projektowany przepis ma w założeniu umożliwić szersze korzystanie z omawianej instytucji. Zmiana miejsca spełnienia świadczenia może bo wiem dotyczyć każdej ze stron stosunku zobowiązaniowego. Również umieszczenie tej instytucji w osobnej jednostceredakcyjnej, czyli w artyku
le odrębnymod art. 1:16 odnoszącegosię do miejsca spełnieniaświadczenia, wywołuje określone skutki prawne, ponieważ zakresem przepisu można w ten sposób objąć wypadki, gdy zmiana miejsca spełnienia świadczenia w związku ze zmianą adresuwynika z innej podstawy prawnej niż przepis art. 1: 16 projektu.
B. Komentarz
B. l, Cel i znaczenie regulacji
Projekt rozszerza zakres stosowania zasad regulujących koszty zmia ny miejsca świadczenia. Nie każda zmiana adresu (miejsca zamieszkania) prowadzi do zmiany miejsca spełniania świadczenia. Należy zauważyć, że
„nowelizacja” w stosunku do rozwiązań kodeksu cywilnego dotyczy w zasa
dzie zmiany miejsca spełnienia świadczenia wynikającego z okoliczności,
Karolina Wyrwińska, Michał Wyrwiński
właściwości zobowiązania bądź oznaczenia. Przepis art. 454 k.c. nie obej muje tychwypadków145.
B.2. Kontekst- zakres zastosowania
Przepis znajduje zastosowanie w każdym przypadku, w którym zmiana adresu prowadzi do zmiany miejsca spełnienia świadczenia. Nie ma znacze
nia, czy ustalenie miejsca spełnienia świadczenia wynika z oznaczenia, oko
licznościbądźwłaściwości zobowiązania czy teżjest konsekwencją zastosowa nia art. 16 projektu. Możliwe jest bowiem, że strony w treściumowy oznaczą adres jednej z nich jako miejsce spełnienia świadczenia. Jeśli w drodze wy
kładni postanowień umowyzostaną poczynione ustalenia, że zmiana adresu strony prowadzi dozmiany miejsca spełnieniaświadczenia, to wówczas nale ży stosować art. 1:17 projektu, w braku odpowiedniej regulacji umownej.
Nie jest jednak wykluczone, że zmiana adresu strony nie będzie stanowić jednocześnie zmiany miejsca spełnienia świadczenia. Jeśli w treści umowy jest oznaczony konkretny adres (np. ul. Kazimierza Wielkiego 16, Kraków),
to nawet jeśli był to jednocześnie adres jednej ze stron, która następnie zmieniła swój adres, nie doszło do zmiany miejsca spełnienia świadczenia.
Powyższe stwierdzenie nie wyklucza takiej interpretacji postanowienia umownego, które posługuje się adresemstrony. Wówczas należałoby dodat kowo rozważyć, czy zamiarem stron było „związanie” miejsca spełnienia świadczenia ze stroną, czyli poszukiwanieaktualnegoadresu strony czy też chodziło o opisowy sposób oznaczenia miejscaspełnieniaświadczenia, który pozostaje bez zmian, niezależnie odpóźniejszych zmian adresu strony.
Przepis nie znajduje zastosowania, jeśli zmiana adresu strony nie pro wadzi do zmiany miejsca spełnienia świadczenia. Taki wypadek zachodzi między innymiwówczas, gdy świadczenie ma charakter niepieniężny, a nie oznaczono miejsca spełnienia świadczenia ani nie wynika ono z okoliczno
ści bądź z właściwości zobowiązania. W takiej sytuacji na mocy art. 1:16 projektu miejscem spełnienia świadczenia jest adres dłużnika z chwili po wstania zobowiązania. Przepis wyraźnieakcentujemomentw czasie, który ma decydować o określeniu adresu. Z literalnej wykładni przepisu wynika wyraźnie, że jakakolwiek zmiana adresu dłużnika dokonana po powsta niu zobowiązania, nie wpływa na miejsce spełnienia świadczenia. Dłużnik ma obowiązek spełnić świadczenie w tym miejscu, gdzie znajdował się jego adres w chwili powstania zobowiązania, zatem onponosi ewentualne koszty wynikające z faktu, żezmienił adres.
B.3. Wykładnia
Obowiązujący art. 454 k.c. infine wyraźniewskazuje, żeznaczenie praw ne ma zmiana miejsca zamieszkania wierzyciela świadczenia pieniężnego po powstaniu zobowiązania. W treści art. 1:17 projektu brak jednoznacz
nego sformułowania, które odnosiłoby się do zmiany adresu wierzyciela po powstaniu zobowiązania. Jednak przedstawiona wyżej wykładnia art. 1:16 wskazuje, że w tym zakresie konstrukcja projektu jest zbieżna z rozwiąza
niem dotychczasowym. Biorąc również pod uwagę ogólne zasady projektu, wszczególności zaś treść art. 1:3, nakazującą wierzycielowi współdziałanie z dłużnikiem celem prawidłowego wykonania zobowiązania, należy uznać, że art. 1:17 projektu znajduje zastosowanie do sytuacji, w której wierzyciel po powstaniu zobowiązania zmienia adres.
Z treści art. 1:16 projektu wynika, że wierzycielświadczenia pieniężnego może zmienić adres zamieszkania do czasu wykonania zobowiązania, askut kiem tego jest obowiązek dłużnika polegający na spełnieniu świadczenia w nowym miejscu, wyznaczonym przez nowy adres wierzyciela. Natomiast na mocyart.1:17 projektu zostałyokreślone konsekwencjedla osoby, wtym wypadku wierzyciela świadczenia pieniężnego, która skorzystała z możli
wości przewidzianej w art. 1:16 projektu. Chodzi więc o sytuację, w której dłużnik świadczenia pieniężnego nie możeodmówić spełnienia świadczenia w nowym miejscu, natomiast wierzyciel musi liczyć się z konsekwencjami tej zmiany, w postaci konieczności poniesienia kosztów spowodowanych jej dokonaniem.
Paragraf 2 art. 1:17 wprowadza możliwość pomniejszenia świadczenia pieniężnego o koszty spełnienia świadczenia wynikające ze zmiany adre su, pociągającej za sobą zmianę miejsca spełnienia świadczenia. Wyraźna regulacja omawianego przepisu może zostać poczytana jako superfluum wobec przepisów o potrąceniu. Zachowana jest tożsamość stron stosunków zobowiązaniowego (tj. zobowiązania, którego przedmiotem jest świadczenie główne i zobowiązania do ponoszenia kosztów zmiany adresu, gdzie dłuż nikiem staje się wierzyciel świadczenia głównego) oraz jednorodzajowość świadczeń (ponieważ są to świadczenia pieniężne). Regulację tę należy traktować jako wyraźne wskazanie ustawodawcy dotyczące ewentualnych wątpliwości dotyczących wymagalności roszczenia o zwrotkosztów wynika jących ze zmiany miejsca zamieszkania.
Przez pojęcie kosztów należy rozumieć różnicę między kosztami speł
nienia świadczenia w nowym miejscu spełnienia świadczenia a kosztami, które zostałyby poniesione, gdyby świadczenie było spełnione w pierwotnym miejscu. Chodzi rzecz jasna o racjonalne koszty świadczenia. W wypadku świadczenia pieniężnego, jeśli nic innego nie wynika z treści zobowiązania lub z okoliczności, nie ma konieczności osobistego spełnienia świadczenia przez dłużnika do rąk wierzyciela. Jeśli zatem wierzyciel zmienił adres z Krakowa na Gdańsk, a co zatym idziemiejscespełnienia świadczenia, to nie można uznać za uzasadnione zachowania dłużnika, jeśli ten osobiście jedzie do Gdańska z Krakowa, aby tam oddać pieniądze do rąk wierzyciela.
Można wówczas zarzucić, że został naruszony art. 1:1 projektu przez to, że dłużnik nie spełnił uzasadnionych oczekiwań wierzyciela, narażając go na koszty, których można było uniknąć, bądź też takie zachowanie stanowi naruszenie dobrych obyczajów, o których mowa w§2tego przepisu.
KarolinaWyrwińska, MichałWyrwiński
B.4. Przykład
Na mocy umowy dłużnik miał spełnić świadczenie w postaci pomalo
wania ścian wewnętrznych w mieszkaniu wierzyciela. Przed terminem re
alizacji usługi wierzyciel sprzedał mieszkanie i kupił inne. Wraz z nadej
ściem terminu świadczenia domaga się pomalowania ścian w swoim nowym mieszkaniu.
[Rozwiązanie zależyodinterpretacji treści umowy łączącej strony. Jeśli z treści umowy wynika, że wskazano konkretne miejsce spełniania świad czenia, którym to miejscem miało być mieszkania wierzyciela, to przepro
wadzka wierzyciela nie stanowi przesłanki zmiany spełnienia świadczenia.
Można natomiast zastanowić siębądź nad niemożliwością świadczenia, bądź nad brakiem współdziałania wierzyciela z dłużnikiem (art. 1:3 projektu).
Jeśli natomiast analiza treści umowy wskazuje, że miejsca spełnienia świadczenia zmienia się za każdym razem, kiedywierzyciel zmieni miejsce spełnienia świadczenia, to wówczas musi on ponieść koszty związane ze zmianą miejsca spełnienia świadczenia].
ART. 18. MIEJSCE SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA WZAJEMNEGO
Jeżeli w zobowiązaniu wzajemnym określonezostało miejscespełnienia jednego ze świadczeń, druga strona powinna spełnić świadczenie w tym
samymmiejscu.
A. Podstawy regulacji
A.l. Analiza prawnoporównawcza- źródła
Wkonwencji wiedeńskiej o umowach międzynarodowej sprzedaży towa
rówmożna znaleźć rozwiązanie odpowiadająceprojektowanemu przepisowi.
Na podstawie art. 57 ust. 1 lit.b, jeżeli zapłata ma być dokonana w zamian za wydanie towarów lub dokumentów, to kupujący powinien jej dokonać w miejscu tego wydania. Przepis ten dotyczy więc sytuacji, wktórej świad czenia są jednoczesne. Projektnie stawia takiego wymogu.
W pozostałych projektach brak regulacji w zakresie miejsca spełnienia świadczenia wzajemnego.
A.2. Uzasadnienie regulacji - rozwój instytucji
Kodeks zobowiązań zawierał przepis o bardzo podobnym brzemieniu do projektowanego art. 18. Na mocy art. 190 §4 k.z., jeżeli w zobowiązaniach wzajemnych miejsce spełnienia jednego ze świadczeń wynika z umowy lub
