The preventive and treatment tours as a part of psychological aid system provided for soldiers who participated
in the military missions abroad Tomaszewska I.
Inspectorate of Military Service of Heath, Department of Prophylaxis and the Medical Care, Warsaw, Poland
The therapeutic and preventive tours were brought into being in 2004 due to the extension of the commitments made by Polish forces to conduct military activities abroad. They came into existence as an element of psychological aid system designed for soldiers who were deployed to missions outside Poland. The tours are conducted by psychologists in four military rehabilitation and treatment hospitals, according to the assumptions of the Antistress Programme,. The par- ticipants of the tours are soldiers who returned from their deployments and who reveal precursory symptoms of stress disorders. Over 2500 participants have already taken part in such tours up till now, and eve- ry year the number of people referred to such tours increases.
The aim of the study has been to gauge the participants’ as well personnel’s opinion about the efficiency of the therapeutic and pre- ventive tours.
Materials and methods. 103 participants of tours which took place in August and September 2007 have been questioned. The examined mainly consist of men, aged from 25 till 45. The research method has been based on an anonymous questionnaire constructed by the au- thor of this project. There have been formulated only hypotheses which can constitute the basis for further, more detailed studies.
Results. Over half of the questioned obtained information about the tours from a source different from doctors or psychologists. Most often the source of information was the Internet or colleagues who had already participated in such tours. The above mentioned sour- ces have also determined the choice of a particular sanatorium. Apart from the obligatory preliminary consultations by the doctor and psy- chologist, almost all the participants of the tours participated in reha- bilitation treatment. Less than half of the questioned attended rela- xation sessions conducted by the psychologist. The soldiers tend to disregard or hide their symptoms of psychical nature, nevertheless their reaction to stress manifested in a form of somatic symptoms, has been accepted and so has the manner of the treatment applied.
The majority of the questioned have estimated the whole of “Anti- stress Training” programme well or very well. A similar opinion has been formed with reference to the activities conducted during the tours by psychologists.
Conclusions. The questioned have favourably assessed the func- tion that the “Antistress Training” programme has had in the psycholo- gical support process. The system of information about the possibility to take advantage of the offer by the soldiers requires an improve- ment, though. What is more, the psychologists and the doctors sho- uld also be more involved in such activities. It is a significant task for the psychologists to inform soldiers about the range of psychological aid provided during the tours, which can result in better attendance at the activities as well as creating more positive approach to psycholo- gists' work in general. The significant problem is how to convince the commanders of a higher rank of the effectiveness of programmes of such a type on soldiers’ psychophysical condition.
Key words: therapeutic and preventive tours, soldiers, psychologi- cal care after deployment
Pol. Merk. Lek., 2008, XXV, Suppl. 1, 29
Turnusy leczniczo-profilaktyczne w systemie opieki
psychologicznej nad uczestnikami misji poza granicami państwa
IZABELA TOMASZEWSKA
Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, Oddział Profilaktyki i Lecznictwa, Szef Oddziału: kmdr dr med. Zabielski A.
Turnusy leczniczo-profilaktyczne w systemie opieki psychologicznej nad uczestnikami misji poza granicami państwa
Tomaszewska I.
Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, Oddział Profilaktyki i Lecz- nictwa
Turnusy leczniczo-profilaktyczne zostały utworzone w 2004 r. wraz ze zwiększeniem zaangażowania polskich wojsk w działania prowa- dzone poza granicami państwa. Powstały jako element systemu psychologicznych działań osłonowych, prowadzonych wobec żołnie- rzy pełniących służbę poza granicami kraju. Turnusy realizowane są w oparciu o Program Antystresowy, przez psychologów w czterech Wojskowych Szpitalach Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjnych: w Busku Zdroju, Ciechocinku, Krynicy Zdroju oraz Lądku Zdroju. Uczestnikami turnusów są żołnierze po powrocie z misji poza granicami kraju, u których zdiagnozowano symptomy zaburzeń stresowych. Dotychczas w turnusach brało udział ponad 2500 uczestników. Każdego roku obserwuje się zwiększenie liczby osób kierowanych na turnusy.
Celem pracy było uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące oce- ny przedsięwzięcia jakim są turnusy leczniczo-profilaktyczne, doko- nanej przez uczestników jak i osoby prowadzące zajęcia.
Materiał i metody. Badaniami objęto 103 uczestników turnusów, które odbyły się w sierpniu i we wrześniu 2007 roku. Byli to męż- czyźni, głównie w wieku od 25 do 45 roku życia. Metodą badawczą była skonstruowana przez autorkę ankieta anonimowa. Na podsta- wie uzyskanych procentowych danych sformułowano jedynie hipo- tezy dotyczące przyczyn opisywanego stanu rzeczy, które mogą sta- nowić podstawę do kolejnych, bardziej szczegółowych badań.
Wyniki. Ponad połowa ankietowanych informacje o turnusach uzyska- ła z innego źródła niż lekarz czy psycholog. Najczęściej byli to koledzy, którzy już uczestniczyli w turnusach lub Internet. Źródła te mają też decydujące znaczenie w wyborze konkretnego sanatorium. Poza obo- wiązkowymi konsultacjami wstępnymi u lekarza i psychologa, prawie wszyscy uczestnicy turnusów korzystali z zabiegów rehabilitacyjnych.
Mniej niż połowa ankietowanych uczestniczyła w sesjach relaksacyj- nych prowadzonych przez psychologa. Żołnierze bagatelizują lub nie przyznają się do symptomów natury psychicznej, natomiast symptomy reakcji na stres manifestujące się pod postacią dolegliwości somatycz- nych, są do zaakceptowania, podobnie jak sposób ich leczenia. Zdecy- dowana większość ankietowanych całość programu „Treningu antystre- sowego” oceniła bardzo dobrze lub dobrze. Podobnie jak działania pro- wadzone przez psychologów w trakcie turnusów.
Wnioski. Badani pozytywnie oceniają funkcję jaką spełnia program „Tre- ningu antystresowego” w procesie psychologicznych działań osłonowych.
Poprawy wymaga system informowania uczestników misji o możliwości korzystania z oferty turnusów leczniczo-profilaktycznych, zwłaszcza szer- sze włączenie w te działania psychologów i lekarzy. Istotną rolą psycho- logów jest także informowanie żołnierzy o zakresie pomocy psycholo- gicznej, jakiej mogą oczekiwać w trakcie turnusów leczniczo-profilaktycz- nych, co może skutkować większą frekwencją na zajęciach i pozytyw- nym nastawieniem do działań psychologów w ogóle. W dalszym ciągu wymaga pracy kształtowanie wśród dowódców wyższego szczebla, po- zytywnych opinii na temat skuteczności tego typu programów i ich do- broczynnego wpływu na kondycję psychofizyczną żołnierzy.
Słowa kluczowe: turnusy leczniczo-profilaktyczne, żołnierze, opie- ka psychologiczna po powrocie z misji
Pol. Merk. Lek., 2008, XXV, Supl. 1, 29
Turnusy leczniczo-profilaktyczne powstały w 2004 r., zostały utworzone wraz ze wzrostem zaangażowania polskich wojsk w działania prowadzone poza granicami państwa. Uczest- nictwo polskich żołnierzy w misji w Iraku, wiązało się dla wszystkich specjalistów z koniecznością zapewnienia odpo- wiedniego systemu przygotowania do misji, a także działań osłonowych prowadzonych w trakcie służby poza granicami kraju oraz po powrocie do kraju.
W celu uniknięcia późnych następstw urazów psychicz- nych doznanych w czasie misji, opracowano i wdrożono pro- gram osłony psychologicznej dla żołnierzy „Trening antystre- sowy”. Jest on realizowany w trakcie dwutygodniowych tur- nusów leczniczo-profilaktycznych.
Jako element systemu opieki nad żołnierzami powraca- jącymi po zakończeniu służby poza granicami kraju, turnu- sy zostały wpisane w ustawę z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych [3], której art. 67 ust. 4 i 5 mówi, że żołnierzom zawodowym powracającym do kraju po zakończeniu służby poza granicami państwa, przysługuje prawo do skierowania na turnusy leczniczo-pro- filaktyczne.
Turnusy te są organizowane na bazie Wojskowych Szpi- tali Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjnych, obecnie umowy na or- ganizację turnusów mają podpisane sanatoria:
1. 20 Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny w Kry- nicy Zdroju,
2. 21 Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny w Bu- sku Zdroju,
3. 22 Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny w Cie- chocinku,
4. 23 Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny w Ląd- ku Zdroju.
Głównym elementem turnusów leczniczo-profilaktycznych jest program „Treningu antystresowego”. Szczegółowy pro- gram jest przedstawiony w Załączniku nr 5 do Rozporządze- nia Ministra Obrony Narodowej z dnia 16 czerwca 2004 w sprawie badań lekarskich żołnierzy zawodowych skierowa- nych do służby poza granicami państwa oraz powracających do kraju po zakończeniu tej służby [5].
Zasadniczą częścią tego programu są prowadzone przez psychologów grupowe sesje terapeutyczne i relaksacyjne.
Na zapotrzebowanie poszczególnych uczestników stworzo- no możliwość indywidualnych konsultacji psychologicznych oraz stałej opieki lekarsko-pielęgniarskiej. Uzupełnieniem całości programu są zabiegi rehabilitacyjne zlecone przez lekarza oraz oferta fakultatywnych imprez turystyczno-rekre- acyjnych zaproponowanych przez organizatora turnusu.
Ogólne założenia dotyczące organizacji i uczestnictwa w turnusie są następujące:
a) Turnusy przeprowadzane są dla żołnierzy, którzy powró- cili z misji poza granicami kraju i trwają 14 dni;
b) W turnusach nie biorą udziału żołnierze, u których po po- wrocie z misji w trakcie kwalifikacji na turnus stwierdzono zaburzenia psychotyczne;
c) Wskazaniem do uczestnictwa w turnusie są stwierdzone zaburzenia stresu pourazowego, zaburzenia lękowe lub inne reakcje związane z zaburzeniami adaptacyjnymi;
d) Żołnierze kwalifikowani na turnusy powinni być przed wyrażeniem akcesu uczestnictwa poinformowani przez psychologów o charakterze turnusu, czyli o uczestnictwie w psychologicznych sesjach terapeutycznych i relaksa- cyjnych;
e) „Trening antystresowy” prowadzą wykwalifikowani psycho- lodzy kliniczni i psychoterapeuci;
f) Żołnierz może przyjechać na turnus wraz z osobą towa- rzyszącą. Osoby towarzyszące mogą brać udział w relak- sacyjnych sesjach psychologicznych.
Tryb i zasady kierowania na turnusy leczniczo-profilak- tyczne zostały określone w w/w rozporządzeniu.
Również żołnierze niezawodowi, po powrocie ze służby poza granicami państwa, mają prawo do uczestniczenia w turnusach leczniczo-profilaktycznych. Zgodnie z Decyzją Nr
283/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 września 2004 r. w sprawie badań lekarskich, certyfikatów zdrowia oraz profilaktyki przeciwepidemicznej dla żołnierzy niezawodo- wych, skierowanych do służby i pracowników resortu obrony narodowej, skierowanych do pracy poza granicami państwa oraz powracających do kraju po jej zakończeniu, jak również szczepień profilaktycznych i profilaktyki przeciwepidemicz- nej żołnierzy zawodowych [2], obwiązują takie same zasady kierowania na turnusy jak żołnierzy zawodowych.
W bieżącym roku weszły w życie przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finan- sowanych ze środków publicznych [4], dające prawo uczest- niczenia w turnusach leczniczo-profilaktycznych także pra- cownikom wojska, którzy pracowali w ramach Polskich Kon- tyngentów Wojskowych poza granicami kraju i w czasie tej pracy doznali urazu psychicznego.
W procesie diagnozy i kierowania żołnierzy na turnusy, ważna jest współpraca psychologa z lekarzem, który w myśl przytaczanego tu rozporządzenia, na podstawie wyników przeprowadzonych badań i opinii psychologicznej wnioskuje o skierowanie na turnus.
Teoretycznie już podczas badań bezpośrednio po powro- cie żołnierzy do kraju powinno się określać zasadność uczestnictwa w turnusie z „Treningiem antystresowym”, jed- nak rzadko powracający przyznają się w trakcie tych badań do występowania symptomów związanych z reakcją na stres traumatyczny. Czasami, co wynika ze specyfiki zaburzeń postraumatycznych, zauważalne objawy zaburzeń po stre- sie urazowym mogą być odroczone w czasie i pojawić się dopiero w kraju pod wpływem różnych czynników będących bodźcem spustowym [1]. W praktyce często okazuje się, że potrzebę pomocy psychologicznej żołnierze zgłaszają po upływie pewnego czasu od powrotu, co zależy także od do- tkliwości odczuwanych objawów.
Od początku istnienia tej formy psychologicznych działań osłonowych, jaką są turnusy z „Treningiem antystresowym”, czyli od stycznia 2004 r., do uczestnictwa w nich zostało za- kwalifikowanych 2856 uczestników misji poza granicami kra- ju, natomiast udział wzięło 2531. Rozkład dla kolejnych lat prezentuje tabela 1.
Liczba osób Liczba osób
zakwalifikowanych uczestniczących
2004 496 437
2005 659 589
2006 742 685
2007 959 820
Razem 2856 2531
Tabela 1. Liczba osób, które zostały zaklasyfikowane i uczestniczyły w tur- nusach leczniczo-profilaktycznych w latach 2004-2007. Stan na 23 paź- dziernika 2007 r.
Table 1. Number of people who were qualified for therapeutic and preven- tive tours and participated in the tours in the period of 2004-2007. Data of 23 October 2007
Z prezentowanych w tabeli danych wynika, że każdego roku zwiększa się liczba osób kwalifikowanych na turnusy i uczestniczących w nich. Pojawia się wobec tego szereg py- tań, między innymi: skąd żołnierze czerpią informacje o moż- liwości uczestnictwa w „Treningu antystresowym”, w jaki spo- sób turnusy są oceniane przez ich uczestników oraz w jakich działaniach zawartych w programie turnusu żołnierze uczest- niczą.
Celem opracowania było uzyskanie odpowiedzi na pyta- nia dotyczące oceny przedsięwzięcia jakim są turnusy lecz- niczo-profilaktyczne, dokonanej przez uczestników jak i oso- by prowadzące zajęcia oraz określenie źródeł informacji o możliwości uczestnictwa w turnusach oraz realizujących je placówkach.
MATERIAŁ I METODY
Badaniami objęto uczestników turnusów leczniczo-profilak- tycznych we wszystkich Wojskowych Szpitalach Uzdrowisko- wo-Rehabilitacyjnych, organizujących tego typu turnusy. W badaniach brały udział osoby, które wyraziły na nie zgodę, było to 103 uczestników turnusów, które odbyły się w sierp- niu i we wrześniu 2007 roku. Ponad połowie uczestników, biorących udział w badaniu, w czasie turnusów towarzyszyły osoby bliskie.
Metodą badawczą była skonstruowana przez autorkę an- kieta anonimowa, opatrzona krótką metryczką, dla celów opi- sowych grupy (tab. 2). Ze względu na niską liczbę badanych osób w stosunku do wszystkich uczestników turnusów od po- czątku ich istnienia, dokonano oceny procentowej wyników dla poszczególnych zagadnień podejmowanych w ankiecie. Na podstawie uzyskanych procentowych danych sformułowano jedynie hipotezy dotyczące przyczyn opisywanego stanu rze- czy, które mogą stanowić podstawę do kolejnych, bardziej szczegółowych badań.
Postawiono zatem ankietowanym pytanie, co zadecydo- wało o wyborze danego szpitala uzdrowiskowo-rehabilita- cyjnego. Każdy z ankietowanych mógł wybrać więcej niż jed- ną z możliwych odpowiedzi. Jak wskazują wyniki, decydują- ce znaczenie w wyborze danego sanatorium mają opinie znajomych, którzy uczestniczyli w turnusie oraz oferta szpi- tala uzdrowiskowo-rehabilitacyjnego zamieszczona na stro- nach internetowych. W mniejszym stopniu, ale także jako ważny czynnik wpływający na dany wybór, badani wskazy- wali walory turystyczne okolicy (ryc. 2).
Każdy z uczestników turnusu w ramach przeprowadza- nego programu „Treningu antystresowego” ma zagwaranto- waną możliwość uczestniczenia we wstępnych konsultacjach z lekarzem i psychologiem, w grupowej psychoterapii i zaję- ciach relaksacyjnych, psychoterapii indywidualnej oraz może korzystać z oferty zabiegów rehabilitacyjnych sanatorium.
Poza wstępnymi konsultacjami, które odbywają się przy przy- jęciu do szpitala uzdrowiskowo-rehabilitacyjnego, pozostałe zajęcia są dla uczestników dobrowolne.
Każdy z żołnierzy przybywając na turnus otrzymuje pełną informację o programie „Treningu antystresowego” i innych zabiegach, z jakich może korzystać w trakcie pobytu w sana- torium.
Uczestnictwo ankietowanych w poszczególnych elemen- tach programu w trakcie pobytu w szpitalach uzdrowiskowo- rehabilitacyjnych prezentuje ryc. 3.
Na podstawie udzielonych w ankiecie odpowiedzi wynika, że poza obowiązkowymi konsultacjami wstępnymi, prawie wszyscy uczestnicy turnusów korzystali z zabiegów rehabili- tacyjnych, jakie oferowały sanatoria. Ankietowani wskazywali, że były to najczęściej zabiegi wodne, ale także zabiegi w krio- komorze, ćwiczenia na sali gimnastycznej, pływanie w base- nie, inhalacje.
Lp. Dane opisowe grupy S %
(n=130) (w zaokrągleniu do 1)
płeć
1. kobieta 0 0
2. mężczyzna 103 100
wiek
3. 18-24 2 2
4. 25-35 44 42
5. 36-45 39 38
6. 46-55 17 17
7. 56 i pow. 1 1
pobyt z osobami bliskimi
8. tak 61 59
9. nie 42 41
Tabela 2. Dane opisowe grupy badawczej Table 2. Descriptive data of the researched
Lp. Wojskowy Szpital Liczba osób %
Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny skierowanych (n=959)
1. 20 w Krynicy Zdroju 214 22
2. 21 w Busku Zdroju 39 4
3. 22 w Ciechocinku 68 8
4. 23 w Lądku Zdroju 638 66
Tabela 3. Liczba skierowań na turnusy leczniczo-profilaktyczne w 2007 roku (stan na 23 października) w rozbiciu na poszczególne szpitale uzdrowisko- wo-rehabilitacyjne
Table 3. Number of refferals to the therapeutic and preventive tours and their division into particular military rehabilitation and treatment hospitals
27
8
18
3
58
0 10 20 30 40 50 60 70
lekarz w jednostce wojskowej
psycholog w jednostce wojskowej
lekarz w trakcie trwania misji
psycholog w trakcie trwania misji
z innego źródła Rodzaj źródła
liczba informacji (N=114) Ryc. 1. Źródła informacji o możliwości uczestniczenia w turnusie leczniczo- profilaktycznym
Fig. 1. Sources of information on the possibility to participate in the therapeu- tic and preventive tours
WYNIKI
Turnusy leczniczo-profilaktyczne powstały jako jedna z form działań terapeutycznych oraz profilaktycznych dla późnych następstw stresu traumatycznego, podejmowanych wobec żołnierzy – uczestników misji poza granicami państwa. Wo- bec powyższego o możliwości lub konieczności uczestnictwa w programie „Treningu antystresowego” powinni informować oraz decydować specjaliści zajmujący się problematyką zdro- wia psychicznego żołnierzy.
Pierwszym zagadnieniem podjętym w trakcie badań an- kietowych był fakt pozyskiwania niezbędnych informacji o organizacji turnusów i trybie kierowania na nie. Z rozkładu udzielonych odpowiedzi wynika, że ponad połowa badanych uzyskała te informacje z innego źródła niż lekarz czy psy- cholog, zarówno w jednostce wojskowej jak i w trakcie misji.
Na podstawie zapisów w ankietach można stwierdzić, że byli to najczęściej koledzy, którzy już uczestniczyli w turnusach lub Internet. Najczęściej wskazywanym adresem interneto- wym jest Niezależne Forum o Wojsku. W kilku przypadkach informacje żołnierze uzyskali jednocześnie z dwóch nieza- leżnych źródeł (ryc. 1).
Analizując dane dotyczące kierowania uczestników misji na turnusy leczniczo-profilaktyczne do poszczególnych sa- natoriów, od początku funkcjonowania turnusów, zaobserwo- wano fakt bardzo zróżnicowanej popularności poszczegól- nych placówek. W roku 2007 wśród osób, które zakwalifiko- wano na turnusy ponad połowa z nich otrzymała skierowania do 23 Wojskowego Szpitala Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjne- go (tab. 3).
Mniej niż połowa ankietowanych uczestniczyła w sesjach relaksacyjnych prowadzonych przez psychologa. Niewielka liczba uczestników korzystała także z psychoterapii grupo- wej i indywidualnej.
W poszczególnych szpitalach uzdrowiskowo-rehabilitacyj- nych rozkład procentowy uczestnictwa w danych zajęciach realizowanych w ramach programu „Treningu antystresowe- go” był różny (tab. 4).
Uzyskane w dane wskazują na największe zaangażo- wanie w zajęcia prowadzone przez psychologa w 20 Woj- skowym Szpitalu Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjnym w Kry- nicy Zdroju. Około 80% uczestników turnusu uczestniczy- ło w grupowych zajęciach relaksacyjnych, a prawie 40% z nich korzystało z psychoterapii indywidualnej. W 21 WSzUR w Busku Zdroju wszyscy uczestnicy korzystali z zajęć relaksacyjnych, 25% zaś uczestniczyło w indywidual- nych sesjach terapeutycznych. W 22 WSzUR w Ciechocin- ku nie było chętnych do uczestnictwa w grupowej relaksacji a tylko 13% korzystało z indywidualnych sesji terapeutycz- nych. Także niewielu, bo tylko 8% żołnierzy przebywających w Lądku Zdroju, korzystało z możliwości indywidualnej te-
rapii, więcej osób, bo 30%, uczestniczyło w sesjach relak- sacyjnych.
Ankietowani dokonali również oceny całości programu oraz części realizowanej przez psychologa (konsultacja wstępna, grupowa psychoterapia i relaksacja, jeśli w nich uczestniczyli oraz indywidualne oddziaływania terapeutycz- ne) (tab. 5).
Wszyscy uczestnicy turnusów (poza jedną osobą) całość programu „Treningu antystresowego” ocenili bardzo dobrze lub dobrze. Nikt nie wyraził złej opinii o programie. Podobnie kształtuje się sposób oceny działań prowadzonych przez psychologów w szpitalach uzdrowiskowo-rehabilitacyjnych.
Ich praca, kompetencje, zaangażowanie oraz efektywność została oceniona wysoko lub na co najmniej na dobrym po- ziomie. Nikt nie wyraził negatywnej opinii na ten temat.
Po zakończeniu badań ankietowych, osoby realizujące program turnusów leczniczo-profilaktycznych, również przed- stawiły swoje uwagi. Podkreślały przydatność sesji relaksa- cyjnych w ramach „Treningu antystresowego” oraz trudności w realizacji grupowych sesji psychoterapeutycznych. Trud- ności te wynikają z jednej strony z małej ilości uczestników w
61
57
12
4
41
6
3
0 20 40 60 80
opinia znajomych, którzy uczestniczyli w turnusie oferta sanatorium dostpna na stronach internetowych informacje uzyskane z sanatorium sugestie lekarza kierującego dotyczące profilu sanatorium walory turystyczne okolicy
blisko miejsca zamieszkania
Inne Czynnik wpływający
na wybór danego sanatorium
liczba osób wskazująca dany czynnik
Ryc. 2. Czynniki decydujące o wyborze danego sanatorium Fig. 2. Factors determining the choice of a sanatorium
Ryc. 3. Zaangażowanie uczestników turnusów w zajęcia oferowane w ramach programu „Treningu antystresowego”
Fig. 3. Participants’ involvement in the activities offered within the framework of the therapeutic and preventive tours
103
103
45
12
2
19
100
5
0 20 40 60 80 100 120
konsultacja wstępna z lekarzem
konsultacja wstępna z psychologiem
grupowe zajęcia relaksacyjne z psychologiem psychoterapia w grupie prowadzona przez psychologa psychoterapia w grupie prowadzona przez lekarza psychoterapia indywidualna
zabiegi rehabilitacyjne
inne
Liczba osób korzystających z zajęć
Lp. Rodzaj zajęć/WSzUR Procent uczestników turnusu (w zaokrągleniu do 1%)
20 21 22 23
Krynica Busko Ciechocinek Lądek 1. konsultacja wstępna
z lekarzem 100 100 100 100
2. konsultacja wstępna
z psychologiem 100 100 100 100
3. grupowe zajęcia relaksacyjne
z psychologiem 81 100 0 30
4. psychoterapia w grupie
– psycholog 37 0 0 0
5. psychoterapia w grupie
– lekarz 0 0 0 0
6. psychoterapia indywidualna 37 25 13 8
7. zabiegi rehabilitacyjne 93 100 100 98
8. inne 4 0 0 5
Tabela 4. Rozkład procentowy zaangażowania uczestników w zajęcia re- alizowane w ramach programu „Treningu antystresowego” dla poszczegól- nych szpitali uzdrowiskowo-rehabilitacyjnych
Table 4. Percentage distribution of the participants’ involvement in the acti- vities within the framework of „Anti-stress Training” programme undertaken in particular rehabilitation and treatment hospitals
Całość programu „Treningu antystresowego”
ocena bardzo dobrze przeciętnie źle bardzo źle dobrze
S 64 29 1 0 0
% 68 31 1 0 0
Działania podejmowane przez psychologa ocena wysoko na dobrym przeciętnie nisko
poziomie
S 66 25 1 0
% 72 27 1 0
Tabela 5. Sposób oceny całości programu „Treningu antystresowego” oraz działań psychologicznych podejmowanych w jego ramach
Table 5. The mode of assessment of both “Anti-stress Training” program- me as a whole and psychological activities undertaken within the frame- work of this programme
turnusie (Busko, Ciechocinek), z drugiej strony z krótkiego czasu trwania turnusów z punktu widzenia prowadzenia gru- py terapeutycznej.
Natomiast uczestnicy turnusów sygnalizowali problemy dotyczące:
– niewystarczającej liczby informacji na temat możliwości wyjazdu na „Trening antystresowy” przekazywanych żoł- nierzom w jednostkach w kraju i podczas służby poza gra- nicami,
– trudności w uzyskaniu zgody dowódcy na wyjazd do szpi- tala uzdrowiskowo-rehabilitacyjnego na turnus leczniczo- profilaktyczny; wielu uczestników podkreślało niechęć przełożonych do korzystania przez podwładnych z tej for- my działań osłonowych.
OMÓWIENIE
Uzyskane wyniki przeprowadzonych badań ankietowych, ze względu na niską reprezentatywność populacji uczestników turnusów leczniczo-profilaktycznych, wskazują jedynie na pewne tendencje dotyczące funkcjonowania systemu kiero- wania na turnusy, realizacji programu „Treningu Antystreso- wego” oraz opinii na temat tej formy osłonowych działań psychologicznych.
Głównym elementem prowadzonego programu w trakcie turnusów są różnego rodzaju działania prowadzone przez psychologów, jednak z uzyskanych danych wynika, że naj-
rzadziej informacji o możliwości uczestniczenia w turnusach leczniczo-profilaktycznych udzielał psycholog pracujący w jed- nostce wojskowej w kraju lub w trakcie misji. Przyczyn tego stanu rzeczy może być kilka, w tym miejscu można sformu- łować następujące hipotezy:
– żołnierze zdecydowanie częściej kontaktują się z lekarzem niż z psychologiem,
– dostęp do psychologa jest ograniczony, zwłaszcza w trak- cie misji,
– psycholodzy pracujący z żołnierzami wyjeżdżającymi na misje (w jednostce i na misji) nie posiadają informacji na temat turnusów leczniczo-profilaktycznych.
W przeprowadzonych ankietach nie postawiono pytań, które pozwalałyby powyższe hipotezy weryfikować. Mogą być one jednak punktem wyjścia do dyskusji o roli psychologa w systemie opieki nad wyjeżdżającymi i powracającymi ze służ- by poza granicami państwa.
Z tendencją tą wiąże się również niebezpieczeństwo bra- ku pełniej informacji dla uczestników, na temat celu turnusu leczniczo-profilaktycznego oraz sposobu oddziaływania sto- sowanych działań psychologicznych i medycznych w progra- mie „Treningu antystresowego”.
Próba wyjaśnienia obserwowanego zjawiska zróżnicowa- nej popularności poszczególnych szpitali uzdrowiskowo-re- habilitacyjnych, zaowocowała danymi dotyczącymi czynni- ków, które mają znaczenie w podejmowaniu decyzji o wybo- rze danej placówki. Z uzyskanych informacji wynika, że żoł- nierze podejmując decyzję o miejscu turnusu, kierowali się nie sugestiami lekarza czy bliskością miejsca zamieszkania, ale przede wszystkim opiniami znajomych, kolegów o szpi- talu uzdrowiskowo-rehabilitacyjnym i jego ofercie, skierowa- nej do powracających z misji poza granicami kraju.
Pozytywne doświadczenia uczestnictwa w programie „Tre- ningu antystresowego”, ciekawa oferta fakultatywnych zajęć oraz atrakcyjna baza socjalno-bytowa kształtują opinię o da- nym sanatorium jako organizatorze turnusów leczniczo-pro- filaktycznych.
Mając na uwadze wyniki dotyczące udziału żołnierzy w poszczególnych propozycjach programu, należy zastanawiać się od czego zależy poziom zaangażowania uczestników w poszczególne propozycje zajęć, w trakcie turnusu, zwłasz- cza te realizowane przez psychologa.
Z pewnością ważne jest nastawienie żołnierzy do korzy- stania z pomocy psychologicznej w ogóle oraz uświadomienie sobie objawów związanych z doświadczeniem silnego stresu, w tym traumatycznego. Specjaliści realizujący program „Tre- ningu antystresowego” podkreślali w swoich opiniach fakt czę- stego bagatelizowania, przez żołnierzy, symptomów natury psychicznej, co mogło mieć wpływ na małą frekwencję w zaję- ciach prowadzonych przez psychologa. Z drugiej zaś strony, symptomy reakcji na stres manifestujące się pod postacią do- legliwości somatycznych, były zdecydowanie łatwiejsze do zaakceptowania a co za tym idzie również sposób ich lecze- nia, wykorzystujący bazę zabiegową sanatorium.
Całość przedsięwzięcia jakim jest turnus profilaktyczno- leczniczy z programem „Treningu antystresowego” uczestni- czący żołnierze ocenili wysoko. Badani uzasadniali pisemnie swoje oceny. Dobre opinie o programie turnusu jako całości argumentowali jego pozytywnymi efektami, obserwowanymi na bieżąco; najczęściej podkreślano, że zajęcia w trakcie programu:
– pozwalają się zrelaksować i odprężyć,
– przynoszą wiedzę na temat stresu i umiejętności radze- nia sobie z nim,
– pomagają znaleźć sposoby radzenia sobie z trudnościa- mi rodzinnymi,
– przynoszą ulgę w odczuwanych dolegliwościach soma- tycznych.
Pozytywnie podkreślano również możliwość przebywania na turnusie z rodziną, bliskimi. Fakt ten również przytaczały osoby realizujące program, jako jedną z częstych pozytyw- nych informacji zwrotnych od uczestników turnusów.
Natomiast dobrze ocenione działania psychologów reali- zujących program „Treningu antystresowego” uczestnicy uza- sadniali:
– poczuciem wysokiej kompetencji i fachowości tych osób, – okazywaną przez psychologów wrażliwością na proble-
my zgłaszane w kontaktach indywidualnych, – skutecznością sesji relaksacyjnych.
W wielu przypadkach powtarzały się opinie uczestników o zmianie nastawienia do pomocy psychologicznej (na pozytyw- ne) i przekonaniu się co do znaczenia i roli oddziaływań psy- chologicznych oraz samych psychologów w systemie przygo- towania żołnierzy do udziału w misjach i po powrocie z nich.
Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonych ankiet, do- tyczące pracy specjalistów prowadzących „Trening Antystre- sowy”, można przypuszczać, że im częściej lekarzom i psy- chologom odpowiedzialnym za realizację programu w ramach turnusów leczniczo-profilaktycznych uda się zachęcić uczest- ników do korzystania z pełnej oferty programowej, tym lep- szy będzie efekt profilaktyczny i terapeutyczny w stosunku do zaburzeń jakie mogą pojawić się u żołnierzy, którzy uczest- nicząc w misjach poza granicami kraju niejednokrotnie do- świadczali silnego stresu, w tym stresu urazowego.
WNIOSKI
1. Pomimo małej grupy badawczej, wyniki przeprowadzo- nych badań ankietowych pozwalają pozytywnie ocenić funkcję jaką spełnia program „Treningu antystresowego”
w procesie psychologicznych działań osłonowych, jakie są prowadzone wobec żołnierzy skierowanych do służby poza granicami kraju.
2. Poprawy wymaga system informowania uczestników misji o możliwości korzystania z oferty turnusów leczniczo-profilak- tycznych oraz szersze włączenie w te działania psycholo- gów i lekarzy, którzy mają stały kontakt z żołnierzami w jed- nostkach wojskowych, w kraju i w trakcie pobytu na misji.
3. Rola psychologów polega również na rzetelnym informo- waniu żołnierzy o zakresie pomocy psychologicznej, ja- kiej mogą oczekiwać w trakcie turnusów leczniczo-profi- laktycznych, co może skutkować większą frekwencją na zajęciach prowadzonych przez psychologów, a to z kolei kształtuje pozytywne nastawienie do działań psychologów w ogóle.
4. W dalszym ciągu wymaga pracy, także od lekarzy i psy- chologów, kształtowanie wśród dowódców wyższego szczebla, pozytywnych opinii na temat skuteczności tego typu programów i ich dobroczynnego wpływu na kondy- cję psychofizyczną żołnierzy. Skutkiem czego może być większa akceptacja uczestnictwa podwładnych w turnu- sach leczniczo-profilaktycznych, które z roku na rok stają się bardziej popularne wśród uczestników misji.
PIŚMIENNICTWO
1. American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Washington, DC, American Psychiatric Association, 1994.
2. Decyzja Nr 283/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 września 2004 r. w sprawie badań lekarskich, certyfikatów zdrowia oraz profilaktyki prze- ciwepidemicznej dla żołnierzy niezawodowych, skierowanych do służby i pracowników resortu obrony narodowej, skierowanych do pracy poza granicami państwa oraz powracających do kraju po jej zakończeniu, jak również szczepień profilaktycznych i profilaktyki przeciwepidemicznej żołnierzy zawodowych, Dz. Urz. MON z dnia 15 października 2004 r.
3. Ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawo- dowych, Dz. U. Nr 179 poz. 1750 z późn. zm.
4. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz. U. Nr 210 poz. 2135.
5. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 16 czerwca 2004 w sprawie badań lekarskich żołnierzy zawodowych skierowanych do służ- by poza granicami państwa oraz powracających do kraju po zakończeniu tej służby, Dz. U. Nr 148 poz. 1557.
Adres do korespondencji:
Dr n. hum. Izabela Tomaszewska, Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia, Oddział Profilaktyki i Lecznictwa, Warszawa, Al. Niepodległości 218, tel/fax.
+48 022 684 53 59, adres e-mail:izatomaszewska@interia.pl
