Ignacy Różycki
De theologica significatione
analogiae
Collectanea Theologica 27, 53-58
DE THEOLO GICA SIG N IFIC A TIO N E ANALOGIAE De imomiinium analogia e t philosophi e t theologi p e rm u lta sc rip seru n t d ix eru n tq u e. T a n ta copia sc rip to ru m e t th eo rem a- tu m de analogia effecit, u t non solum incipientes sed n e p ro v ectiores quidem v ix discern ere q ueant, quid p rincipale, quid om nino secu n d arii v alo ris in illis th eo re m a tib u s sit. A nim ad versiones quae se q u en tu r, h u n c finem h ab en t, u t synithetice in dicent, quae analogiae elem enta, theologicis quaestionibus; ap p licata. om nino p rin cip alissim a sint.
A nalogia p rim o in theologiam in tro d u c ta e st co gente tra c ta tu de cogmosciibilitate et n a tu ra De'i, in, quo· eiusdem ap plica tio in strictissim o sen su in v en itu r; d ecu rsu tem p o ru m ad sem p e r novas theologiae p a rte s e x te n d e b a tu r.
Deo u n i e t trin o applicata, analogia p rin c ip a lite r m odum d esign at m ed iatae cognitionis. D ei p e r ea qu ae facta sunt; in secundo a u te m loco analogiae n o m en su m p tu m e st ad sign ifi candam m etap h y sicam relatio n em D eum d iv in asq u e p erfec tiones in te r e t cre a tu ra s. Cum sin g u laris om nino relatio onto-
logica in te r D eum e t c re a tu ra s sin g u larem adm odum cognitio n is m odum a p a rte c re a tu ra e expostulet, proprdetate& h u iu s relation is prim o in loco co n sideran dae eru n t, se q u e tu r vero brev is conspectus analogiae p ro u t cognitionis m odum significat.
O ntologica rela tio D eum in te r e t c re a tu ra s d u o aspectus im p o rtat: causalem fiemdi et essentialem essendi; aspectus vero essentialis essendi co n seq u itu r aspectu m causalem fiendi. C ausalem aspectum fiendi rev e latio in creatione ex nihilo
sistit. Theologia vero, conceptibus h u m an is utens, hanc exinde conclusionem tra h it: om nes c re a tu ra s non e x iste re nisi p e r p a r ticip atio n em in esse divino. Hoc modo analogia in sep arab iliter cum philosophica p a rticip a tio n is n o tio n e conneotitur. P a rtic i patio a u te m e n tia p e r essen tiam e n tib u s p e r particip atio n em ita in vicem opponit, u t e n tia p e r p articip atio n em seu c re a ta n o n n isi esse quoddam d im in u tu m balbeant, u t p o st creationem re ru m n o n s it p lu s entis, q u am a n te creationem , quam vis n unc p lu ra e n tia sin t; sic u t n e q u e hom o eiusque u m b ra n e q u e 'homo e t eius im ago duos hom ines faciunt. N am eritia c re a ta n o n h a b e n t esse n isi in q u an tu m s u n t p erfectio n u m d iv in a ru m p a r ti cipatae sim ilitu d in es vestigiiaque.
Esse p e r p a rticip a tio n e m duplicem in .creaturas relatio n em essentialem , sta tic am ad n a tu ra m d iv in am inducit. Primo, q ui dem om nes c re a tu ra e in gen erib u s speciebusque co n tin en tu r,
solus v ero D eus n u lla e x p a r te ad u llu m genus p e rtin e re p o test. D im in u tio entis, .a p a rticip a tio n e in d u cta, in eiu s lim ita tion e a d d e te rm in a to s g ra d u s p erfectio n is consistit. G enera et species hoc p r a e se fe ru n t, quod additio v el re tra c tio u nius notae genus vel speciem necessario m u ta t, siquidem re ru m c re a ta ru m essentiae s u n t sic u t n u m eri. C u m D eus s it ens p er essentiam , n o n au tem p e r p articip atio n em , n o n lim ita tu r sed om ni e x p a rte in fin itu s est n eque, ex hac causa, ad u llu m genus p e rtin e t. H anc sta tic a m re ru m c re a ta ru m ad n a tu ra m D ei rela tio n e m concilium V atican u m h un c in m odum expressit' dogm atice: D eus est „su p er om nia, qu ae p ra e te r ipsum sun t e t concipi possunt, in e ffa b ilite r excelsus“ (D 1782). Hoc est p rim u m essen tialequ e analogiae elem entum .
P a rtic ip a tio secum t r a h it n o n solum degradationem , dim i- n u tio n e m lim itatio n em q u e τοό esse in creatu ris, v e ru m etiam sin g u larem sim ilitu d in em D eum in te r et cre a tu ra s, sim ilitu d i n em -dico analogicam , in q u a secu n d u m essentiale elem entum analogiae sistit. C reatu rae, q u ia in esse d iv ino p a rticip a n t, s u n t im p erfectae, lim itatae, p a rtia le sq u e sim ilitu d in es p e rfe c tio ru m Dei, im no n o n e x is tè re n t nisli s in t p a rtic ip a ta e sim ilitu din es perfectio n um divinarum . Hac d e cau sa necesse est' e x is tâ t in te r
fin itu m esse c re a tu ra ru m e t in fin itu m esse D ei v e ra quaedam sim ilitudo, quam vis o m n iu m sim ilitu d in u m debilissim a. Homo n ean d ertalen sis, pygm aeus, hom o e u ro p aeu s specifice assim i- la n tu r. S im ilitu do in te r lapidem , h o m in em e t ang elum iam m inor, e t quidem g en erica est, cum n o n co m m u nicen t n isi in g en eralissim is n o tis e n tis su b stan tialis. S im ilitud o in te r D eum et qu am cu m q u e c re a tu ra m in co m p arab iliter d eb ilio r e s t sim i litu d in e in te r co rp o ralem lap id em e t s p iritu a le m angelum . D u ae lim ita ta e c re a tu ra e sem p er ab invicem finito m odo di sta n t, d u m in fin itu s D eus a quacu m q u e fin ita c re a tu ra infinite
distans est. Quo' e n tia m agis ab invicem d ista n t, eo m aio r in te r illa dissim ilitudo. Q uia c re a tu ra e su n t solum p a rtic ip a ta e fi- n ita e q u e sim ilitu d in e s d iv in i esse, finito m odo Deo ap p ro p in q u a n t e t assim ilan tu r; quia ex a lte ra p a r te in in fin itu m a Deo d ista n t, dissim ilitudo in te r D eum e t c re a tu ra m se m p e r incom p a ra b ilite r m a io r e s t qu am quaecu m q u e sim ilitudo: en p rin c i palissim am n o tam analogicae sim ilitu d in is in te r D eum e t c re a tu ras. Q uae etiam cath o licae d o ctrin ae ad n u m e ran d a est, cum L a tera n en se concilium a. 1215 s u p e r illam d e c re tu m suum fu n d av e rit: „(inter c re a tu ra m e t c re a tu ra m n o n p o test ta n ta Sim ilitudo no tari, q u in in te r eos m aio r s it d issim ilitu do n o ta n d a “ (D 432). H is sta n tib u s, p o te st analogia strictissim e d e fin iri: e st talis sim ilitu d o in te r entia, cui c o e x istit su b eodem resp e c tu dissim ilitudo in co m p arab iliter, im m o in fin ite m aior.
P rin c ip iu m analo g iae a conicilio L a tera n en si e n u n tia tu m est ad refu ta n d o s fnin itario s e rro re s abbatis Jo ach im Floremsiis. A d analogiae p rin c ip iu m p rac tic e re c u rre b a n t SS. P a tre s p ra e se rtim in co n tro v ersiis c u m se cta to rib u s A rii, d u m m u ltiplices d iffe re n tia s ad oculos p o n eb an t in te r h u m a n a m hom inis et' div in am V erb i generatio n em . A nalogiae p rin c ip iu m e x ig it n a m que, u t n o n so lum sim ilitu d in e s in te r p erfectiones d iv in as et c re a ta s sta b ilia n tu r, sed m u lto m agis d issim ilitud ines in te r eas in cu lcen tu r. Q uicum que n im iam v im a d d it sim ilitud inib us in te r D eum e t creatu ras, g ra v e p e ric u lu m c u rrit cadendi in an tb ro m o rp hism u m .
nom inum e t cenceptuum e s t idem aie cognitio p raed icatio qu e analogica. Illa analogia, qiuae ontologieam rela tio n e m creaibu- rairum ad D eum a ffic it ad ipsam expositionem fidei p e rtin e t, dum analogia cognitionis e t p raed icatio n is v alorem solum h ab et conclusionis theologicae, u n iv ersa lite r acceptae e t certae.
Ratio h u m an a, ouim fin ita sit, fin ita seu o reata entiia solum p ro obiecto cognitionis p rop rio h abet, quod d ire c te e t im m e d iate a ttin g itu r. P nopterea om nes conceptus, qudibus cognitio h u m an a e x p rim itu r, ommiaque nom ina, quae hos conceptus h u m anos significant, p ro p rie d e stin a n tu r ad rapraesemt'adas vel significandas fin itas p erfectiones, qu ae gen erib u s specielbusque a n n u m e ran tu r. S u rg it ita q u e quaestio, im m ensi p o n d eris p ro to ta theologia: quo m odo conceptus e t nomdną, quae ad re p raesen tan d as e t significandas fin ita s p erfectiones ad in v enta sunt, possint sim ul rep ra e se n tare et significare infinitas p e r fectiones Dei, q u ae e x tra om nia g en era sunt? Cui quaestio ni th eo ria cognitionis e t p rae d ica tio n is analogicae respo nd et, qu am m ediaevales A rab u m philosophi, p rae se rtim v ero A vicenna A verroesque, ad u m b rav eran t, in theologian Christianam S. Tho m as in tro d u x e ra t, Th. d e V io-O aietanus p ro fu n d iu s elab o rav e rat, theologi p o sttrid e n tin i denaque-im prim is neoschoiastdei u l tim o ru m decenioruim -universaliter accep tav eru n t applicave- ru n tq u e.
C ognitionis p raed icatio n isq u e analogicae essen tialia elem en ta in h is consistere v id en tu r: N egative im p rim is d icendum est n u llu m conceptum n u llu m q u e n o m en ido n eu m esse ad e x p ri m endum , quid p ro p rie D eus in se isit; cognitio analogica Dei
ita q u e n o n e s t quidddtativa. A lia ex p a rte S. Thom as p ra e d i cationem „secundum analogiam “ idem esse affirm at' cu-m p ra e dicatione secu n du m p ro p o rtio n em seu ordinem (I q 13 a 5). O rdo au tem ad relatio n em p e rtin e t. Quodisi om nes assertiones theologicae de Deo p ro fu n d io ri anaiysi su b ieian tu r, a p p areb it hanc fu n d am en talem S. Tlhomae affirm atio nem om nino re ti- n an d am esse, quam vis secu nd aria eiusdem elem en ta am plius ten e ri n eq u ean t: O m nis quippe praedicatio realiter a ffirm a tiv a
habet, relatio nem dico in te r m e n te m cognoscentis et D eum , relationes subsisten tes in Deo, relationes in te r creaturas et D eum ; num quiam au tem a!d su b sta n tia m d iv in a m re p ra e se n
tan d a m in serv ire p o ssu n t concep tu s lim itantes, otbiectum suum , qui g e n e ra speciesque desig n an t. R e a liter affirmanis de Deo illa praed icatio d icend a et, quae aliq uid in Deo ponit, etiam si in propositione g ram m atic e n eg ativ a e x p rim a tu r; relatio, quae talis praed icatio n is o b iectu m est, iritelligenda e s t n o n solum praed icam en taiis sed etiam om nis relatio tran scen d en talis com p lectitu rq ue om nia illa A rito td lis praed icam en ta, in qui bus aliq u is ordo u n iu s re i ad a lte ra m quoque m odo ex p rim atu r. R elationis n a tu r a haec est, u t n o n e x ig a t essentias suibstan- tiasq u e fixas in aldque genere, p ro p te rea q u e d e s e n o n lim ite t su u m sublectum , cu i a ttrib u itu r: e x quo se q u itu r relatiom es-vi suae essen tialis u n iv ersa lisq u e notae-posse a ttrib u i sim u l in fin ito Deo, qui e s t s u p ra om nia g en era, e t fin itis lim ita tisq u e c reatu ris, q u ae p e r g e n e ra speciesque d istrib u u n tu r. E. gr. no tio poten tiae, corporali p o ten tia e applicata, iaim p lu re s eiusdem species significat', n a m novim us p o ten tia m kiineticam,, p o te n tia lem, thenm ieam , chim icam , etc. C onceptus po ten tiae, v i su ae extensionis, v im h a b e t cuiu sd am im m ate ria lis delim itatio n is vel circu m v a lla t i onis, quae re s in te r se e ssen tialiter diversissi^ m as in tra se clau d it. S icu t in eadem m ate ria li d elim itatio n e p lu rim a e im agines c o n tin e ri possunt, q u ae ires a se longe di
v ersas rep ra e se n tan t, ita e tia m conceptus relation u m , D eo a p plicati, m u n u s e x e rc e n t cu iusdam im m aterialis cim ioum valla- tionis, q uae c la u d it re a lita te m e sse n tia lite r diversam a re a li- ta.De c re a ta neq u e q u id q u am d e p ro p ria illius n a tu r a en u ntiat.
Theologia ad analogiam sem p er re c u rrit, u b icum q ue res a g itu r de p articip atio n e. In te r theologicas analogiae applica tiones illa em inet, q u a e f it in tra c ta tu d e n a tu r a gratiae, p e r qu am efficim u r p a rticip e s d iv in a e n a tu ra e , „fu gien tes eius, quae in m undo’ est, concupiscentiae c o rru p tio n em “ (2 P t r 1,4). E la b o ra tu r vero d o c trin a d e n a tu r a g ra tia e ope analogiae p ro p ri issim e sum ptae, quae s u p ra d efin ieb atu r. Relatio, in te r m edia tionem C h risti e t B. M ariae Virginiis etiam p e r analogiam
pro-pcrie su m p ta m ex p lican da v id etu r, quia M ater Cihiristi it'a in m ediatio n e u n iv e rsa li J e s u p a rtic ip â t, u t s tric te loquendo n on siit n isi u nu s M ediator Ded e t hom inum ; haec ta m e n analogia m in u s s tric ta v id e tu r q u am analogia in te r D eu m e t c re a tu ra s, n e q u e enim m ed iatio C hristi a m ediatione M ariae in in fin i
