Recepcja Mickiewicza w okresie powojennym na Węgrzech

Katarzyna Ocias

Recepcja Mickiewicza w okresie

powojennym na Węgrzech

Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 12, 61-69

II. MICKIEWICZIANA I MATERIAŁY Z EPOKI

MICKIEWICZA

Katarzyna Ocias

RECEPCJA MICKIEWICZA W OKRESIE POWOJENNYM NA WĘGRZECH *

Okres ponapoleoński, okres narodzin nowej świadomości narodowej, ruchów wolnościowych, pow staw ania nowych tendencji w literatu rach narodowych przyniósł ożywienie kontaktów literackich między Polską a Węgrami. W tedy też w literatu rze węgierskiej zanotowane zostało po raz pierwszy imię Mickiewicza. Uczynił to w roku 1834 Ferenc Toldy (1805 - 1875), znany jako „ojciec historii litera tu ry w ęgierskiej”, w p ra ­ cy opublikowanej na łamach czasopisma „Tudom ánytár”, wydawanego

przez Magyar Tudós Társaság (Węgierskie Towarzystwo Naukowe). Do pracy tej, zatytułow anej Krótka historia literatury polskiej, dołączony był fragm ent Konrada Wallenroda, przetłum aczony przez Toldy’ego pro­ zą 1. Pierwszym książkowym wydaniem Mickiewicza po w ęgiersku były

Sonety krym skie2. Przełożył je z orginału i wydał w roku 1880 Im re

G áspár (1854 - 1910). Piętnaście lat później w Bibliotece Groszowej (Olcsó K onyvtár) ukazał się tom pt. Sonety Adama M ickiewicza3, w przekła­ dzie Gyuli Bériego (1860 - 1902).

W wieku XX znaczne zasługi w popularyzowaniu dzieł Mickiewicza na Węgrzech położyło działające tam w latach 1929 - 1948 Towarzystwo im. M ickiewicza4. Po wyzwoleniu m om entem przełomowym w dalszym rozwoju popularności polskiego poety na Węgrzech był rok 1950, kiedy to ukazał się, najbogatszy w stosunku do poprzednich, zbiór dzieł Mic­ kiewicza. Zbiór ten zredagowali Endre Kovács, historyk i historyk lite­ ratu ry , laureat nagrody im. Kossutha, kierow nik Zespołu H istorii P o­ wszechnej w Instytucie H istorii W ęgierskiej Akademii Nauk oraz pro­ fesor ELTE (U niw ersytet im. Eötvösa Loránda w Budapeszcie) László

* Tekst referatu w ygłoszonego przez Autorkę na sesji „Vörösm arty-M ickiewicz” zorganizowanej przez Katedrę Filologii W ęgierskiej U.W. w dniu 17 XI 1975 r.

— 62 —

Kardos, krytyk i historyk literatury, tłumacz, również laureat nagrody im. Kossutha. W omawianym tomie, zatytułow anym Dzieła wybrane, znalazł się nowy, artystyczny przekład Sonetów krymskich, wiersze i bal­ lady oraz kilka fragm entów Pana Tadeusza 5. A utorzy przekładów pod­ jęli trudne zadanie przekazania w ich ojczystym języku strof Mickiewi­ cza, posiadających głębokie, im tylko właściwe brzmienie. Tom zawiera ponadto polityczne artyk u ły Mickiewicza, publikowane przez ,,Tribune des Peuples” w Paryżu w roku 1849, które opracował Endre Kovács. Z okazji setnej rocznicy śmierci Adama Mickiewicza, przypadającej w ro­ ku 1955, ukazał się nowy zbiór Sonetów krym skich w przekładzie Györ- gya Radó, tłumacza, poety i k ry tyk a 6. Najnowsze wydanie omawianych tu przekładów pochodzi z roku 1961. Ukazało się ono w popularnym

cyklu „Világirodalom Gyöngyszemei” (Perły L iteratu ry Światowej),

w wydawnictwie Ferenca Móry. Tomik, zatytułow any Wiersze wybrane, zawiera, poza Sonetami i innym i wierszami, fragm ent Konrada Wallen­

roda, sześć fragm entów Pana Tadeusza oraz jeden fragm ent Dziadów 7.

Oceny przekładów, począwszy od tom u Imre Gáspára, dokonał György Radó w studium pt. Zagadnienia wersyfikacji w węgierskich przekła­

dach wierszy Mickiewicza. Praca ta ukazała się w tomie Studia z dzie­ jów polsko-węgierskich stosunków literackich i kulturalnych, w ydanym

w roku 1969 w w ersji polskiej i w ęg iersk iej8. Dając w swej pracy prze­ gląd rozm aitych metod przekładu w ierszy Mickiewicza, stosowanych za­ równo przez dawnych, jak i współczesnych tłumaczy, Radó potwierdza ogólny, lecz rzadko przypom inany fakt, z którego nie zawsze zdają so­ bie sprawę tłumacze literatu ry pięknej, że wierność wobec form y orygi­ nału to w arunek, bez którego nie można zachować wierności artystycznej. Szczególne miejsce w twórczości Mickiewicza zajm uje Pan Tadeusz, jedno z najwspanialszych dzieł polskiej literatu ry narodowej. Pierwsze, przetłumaczone na język węgierski fragm enty Pana Tadeusza, w liczbie dziesięciu, ukazały się w roku 1950, z tego pięć w tomie Dzieła wybrane (w przekładzie A nny H ajnal, Szilárda Rubina, Lörinca Szabó i Istvána Vasa), cztery w czasopiśmie „Vigilia” (w przekładzie Györgya Rónayego) i jeden w czasopiśmie „A mai lengyel k u ltu ra” (Współczesna K ultura Polska) 9. Rok później fragm ent tłumaczony przez Lörinca Szabó ukazał się w tomie Antologia Poetów Polskich 10. Pierwszego, całkowitego prze­ kładu Pana Tadeusza na język węgierski dokonała Éva Sebök, poetka i tłumaczka, mająca w swTym dorobku przekłady zarówno z literatu ry pięknej, jak i naukowej. Przekład ten opublikowany został w roku 1957 przez wydawnictwo „Europa” n . W związku z oceną przekładu toczyły się wśród krytyków węgierskich ożywione dyskusje. Na uwagę zasługu­ je ciekawy artykuł Györgya Radó pt. Zagadnienia filologiczne węgier­

czasopismo „Filológiai Közlöny” (Biuletyn Filologiczny), wychodzące pod auspicjam i Instytutu Historii L iteratu ry WAN. Głównym zarzutem auto­ ra k ry ty k i jest to, iż dzieło napisane we właściwej dla ubiegłego stule­ cia form ie w ersyfikacyjnej, m ającej swój XIX-wieczny odpowiednik w w ersyfikacji węgierskiej, Éva Sebök przetłum aczyła posługując się no­ woczesną form ą wierszową. Nie wzięła mianowicie pod uwagę akcentu, k tóry jest podstawą polskiej w ersyfikacji i, jak to określił László Kardos, zmodernizowany w liryce przez A rpáda Tótha „w erset nibelungowy” za­ stosowała w gatunku epickim. György Radó zarzuca dalej tłumaczce, że naruszyła zgodność regularnych wierszy Mickiewicza. -Tego 13-zgłoskowce w ystępują bowiem w przekładzie jako, wzajemnie się mieszające, 12-, 13- i 14-zgłoskowce, co daje ujem ny efekt szczególnie wówczas, kiedy ry ­ m ują się dwa wiersze o różnej ilości s y la b 12. Według powszechnego stw ierdzenia krytykówT węgierski przekład Pana Tadeusza w jego ak­ tualnej form ie nie przekazuje należycie wszystkich wartości dzieła Mic­ kiewicza. Éva Sebök pracą swoją dała jednak świadectwo umiejętności i sprawności, które każą oczekiwać od niej godnego oryginału przekładu

Pana Tadeusza.

Najpóźniej przetłumaczony został dram atyczny utw ór Mickiewicza

Dziady. Ukazał się on w roku 1963 pod tytułem A z Ösök, w przekładzie

poety Ferenca Pákozdyego, ówczesnego redaktora działu polskiego w w y­ dawnictwie „Europa”, które tłumaczenie to wydało l3. Ocenę przekładu dał György Radó we wspomnianym wyżej studium Zagadnienia wersy­

fikacji w węgierskich przekładach wierszy Mickiewicza. K rytyka ta w y­

padła bardzo pochlebnie. A utor pisze między innymi, że w ydaje się, iż Ferenc Pákozdy postawił sobie za cel osiągnięcie ideału przekładu w ę­ gierskiego, zarówno pod względem w ersyfikacji, jak i stylu, czyli „za­ chowanie wierności artystycznej przy w ykorzystaniu pełnej elastycz­ ności języka węgierskiego”. Ideał ten trudno osiągnąć za pośrednictwem przekładu surowego. Tłumacz przejął z oryginału ilość zgłosek, położe­ nie średniówki i cały dram atyczny ton wierszy. Dokładnie oddał także klim at epoki i napięcie dram atu. R ytm i rym y w przekładzie brzmią iden­ tycznie, bez uszczerbku dla treści, oddając właściwie sens o ry g in ału 14. Słowo wstępne do przekładu Dziadów napisała Gracja Kerényi, znana poetka i tłumaczka. Stawia ona pytanie, czy dram at Mickiewicza k ry je w sobie podobną treść i ma podobny cel, jak Szózat (Wezwanie) Mihálya Vörösmartyego. Odpowiadając na nie, G racja K erényi stwierdza, że cel ten jest podyktowany innym i w arunkam i historycznymi, lecz mimo to podobny. Przytacza też trafne określenie Istvána Sôtéra, jednego z n a j­ w ybitniejszych krytyków węgierskich, pisarza i historyka literatury, że twórczy dorobek Mickiewicza cechuje wzajemne uzupełnianie się rom an­ tyzm u i poetyckiej ludowości, podczas gdy w literaturze węgierskiej kie­

— 64 —

runki te występowały osobno, w twórczości Vörösmartyego i Petöfie- go 15. W roku 1977 ukazał się nowy przekład Pana Tadeusza, w tłum acze­ niu znanego poety i tłumacza węgierskiego, Györgya Rónayego 16. Re­ cenzji na tem at tego przekładu jeszcze nie ma.

Poza węgierskim i przekładam i dzieł Mickiewicza, których wyszło do­ tychczas siedem tomów, ukazało się na Węgrzech sporo opracowań doty­ czących życia i twórczości naszego największego poety. Rozpowszechnia­ nie tej literatu ry rozpoczęło w latach powojennych W ęgierskie Towarzy­ stwo im. Mickiewicza. W roku 1947 opublikowało ono w swoim orga­ nie prasowym „M agyar-Lengyel K u rir” (K urier Węgiersko-Polski) dwa artykuły, zatytułowane: Paweł Dobrzyński — pierwszy tłumacz Mickie­

wicza na ję zyk słowacki i Polsko-węgierskie pióro i szabla w latach 1848 - 49. A utorem tych artykułów był Béla Bevilaqua-Borsody, ówczes­

ny sekretarz generalny T o w arzystw a17. P opularny dziennik „M agyar Nemzet” (Naród Węgierski) zamieścił w roku 1948 arty k u ł László Pas- sutha, pisarza, eseisty i tłumacza, zatytułow any Adam M ickiew icz18. W roku 1949 w czasopiśmie Węgierskiej Akademii Nauk „Études Slaves et Roumaines” ukazała się praca Sandora Kozocsy, bibliografa history­ ka literatury, zatytułow ana Contributions à l’étude des échos hongrois

de M ickiew icz19. W latach następnych sporo artykułów o Mickiewiczu

publikował centralny organ Węgierskiego Stronnictw a Ludowego „Sza- bad Szó” (Wolne Słowo), a także inne dzienniki i czasopisma węgierskie, np. „Kis U jság” (Gazetka), „Szabad Nép” (Wolny Naród), „Független M agyarország” (Węgry Niepodległe), „Népszava” (Słowo Ludu), „Uj Vi- lág” (Nowy Šwiat), czy w spom niany już „M agyar N emzet” 20. W roku 1950 ukazała się kolejna praca Sandora Kozocsy pt. Mickiewicz en Hon­

grie 21, a także trzy prace Gyuli O rtutayego, profesora U niw ersytetu

w Budapeszcie. „Kis Ü jsàg” w ydrukował jego mowę wygłoszoną na uro­ czystości zamykającej obchody Roku Mickiewiczowskiego, „Szabad N ép” opublikował wykład, który wygłosił on na uroczystości mickiewiczo­ wskiej, zorganizowanej przez Związek Pisarzy Węgierskich, a czasopis­ mo „Forum ” zamieściło jego artykuł pt. M ickiew icz22. W czasopiśmie „Vigilia” ukazała się praca Györgya Rónayego Adam Mickiewicz 23. W ro­ ku 1951 czasopismo historyczno-naukowe „Századok” (Wieki) opubliko­ wało studium Endre Kovácsa, zatytułow ane Mickiewicz a węgierskie

walki wolnościowe 24.

Na osobne omówienie zasługuje rok 1955, w którym obchodzona by ­ ła setna rocznica śmierci wielkiego polskiego poety. Z okazji tej donio­ słej rocznicy Polska Akademia Nauk zorganizowała międzynarodową sesję naukową. Wśród przybyłych na sesję naukowców nie zabrakło rów ­ nież Węgrów. Endre Kovács wygłosił referat pt. Das Lebenswerk von

ku twórczości Mickiewicza na Węgrzech. R eferat ten opublikowały w ro­ ku 1956 „Studia Slavica” 25. István Sôtér w ystąpił z referatem pt. A len-

gyel és a magyar romantika párhuzamai (Paralele węgierskiego i pol­ skiego romantyzmu), w którym porównał twórczość Mickiewicza, Vörös-

m artyego i Petöfiego oraz rolę, jaką każdy z nich odegrał w kontynuo­ w aniu w alk wyzwoleńczych i w przygotowaniu rewolucji. R eferat ten został zamieszczony przez autora w roku 1957 w zbiorze jego własnych studiów „V ilágtájak” (Strony Świata), a w roku 1961 w czasopiśmie „V ilágirodalmi Figyelö” (Przegląd L iteratru y Powszechnej) opublikowa­ ne były recenzje Lajosa Hoppa z tych prac. József Szauder, zm arły nie- dawrno historyk literatu ry i krytyk, profesor U niw ersytetu w Budapesz­ cie, wygłosił na warszawskiej sesji naukowej referat pt. Mickiewicz m ü-

vészete és magyar népiesség párhuzamai (Paralele między artyzm em Mic­ kiewicza a literacką ludowością węgierską), który ukazał się w „Világi­

rodalm i Figyelö” w roku 1961. Wszystkie wspomniane powyżej referaty zostały przetłumaczone na język polski i zamieszczone w tomie Adam

Mickiewicz 1855 - 1955, zaw ierającym m ateriały Sesji, a w ydanym w ro­

ku 1958 przez O ssolineum 26. Rok Mickiewiczowski przyniósł ponadto pracę Endre Kovácsa pt. Adam Mickiewicz, wydaną w broszurze popu­ larnej. W pracy tej autor ukazuje życie i twórczość polskiego poety, a także przytacza kilka fragm entów z jego dzieł. W 1955 r. w ydany zo­ stał po węgiersku tomik Sandora Kozocsy pt. Mickiewicz na Węgrzech 27. Właściwą część bibliograficzną, obejm ującą lata 1834 - 1955, poprzedza wstęp, mówiący o przyjęciu dzieł Mickiewicza na Węgrzech. A utor pisze w nim między innymi, że w w ieku poprzednim tłumacze węgierscy sta­ rali się przede wszystkim udostępniać teksty Mickiewicza, natomiast w następnym stuleciu szerzą oni znajomość polskiego poety nie tylko drogą przekładów, ale i literatu ry o nim. W Roku Mickiewiczowskim k il­ ka artykułów o Mickiewiczu ukazało się w miesięczniku „Mai Lengyelor- szág” (Współczesna Polska), w ydaw anym przez Ambasadę Polską w Bu­ dapeszcie 28.

W roku 1958 „Studia Slavica” opublikowały arty k u ł Istvána Sôtéra pt. Pan Tadeusz de Mickiewicz, będący jego kolejną, po udziale w Mię­ dzynarodowej Sesji Naukowej w Warszawie, pracą o Mickiewiczu 29. A r­ tykuł ten ukazał się ponownie w roku 1966 w tomie Aspects et Parallé­

lismes de la Littérature Hongroise, zaw ierającym rozpraw y Istvána Söl-

téra 30. Porównując Pana Tadeusza z Dziadami, Sôtér stwierdza, że utw ór ten jest w yrazem ugody, czy naw et rezygnacji. Z drugiej strony poemat Mickiewicza, zaw ierający rem iniscencje z dzieciństwa poety, jest, w po­ jęciu Sôtéra, literackim dziełem pamięci narodowej. Poem at ten uczy na­ ród, że nie wolno nigdy pozbywać się tych cech, które posiadają przedsta­ wieni w nim bohaterowie — siły charakteru i radości życia. W rzeczy

— 66 —

samej bowiem Polacy powinni byli wówczas odznaczać się przede wszy­ stkim tym i właśnie cechami. W dalszym ciągu swej pracy Sôtér ukazuje paralele między dziełem Mickiewicza a Jánošem V itézem (1844) Petöfie- go i Toldim (1846) Aranya, które są węgierskimi poematami, powstałymi w podobnych w arunkach historycznych jak Pan Tadeusz. W artyk u le swym Sôtér odwołuje się do traktujących o Panu Tadeuszu prac Jeana F abre’a i Kazimierza Wyki. W dalszym toku porównań pojawia się Goe­ the i W alter Scott. Zwłaszcza wpływ Scotta analizuje Sôtér szczegółowo. W ieloletnią ryw alizację między rodam i Sopliców i Horeszków porów nu­ je z kolei do historii z opowieści poetyckiej pt. Dwa sąsiednie zamki (1831) Vörösmartyego. W obszernym, końcowym fragm encie arty k u łu autor zajm uje się analizą Pana Tadeusza jako utw oru dramatycznego. W ostatnich już słowach k ry ty k u je natom iast jego węgierski przekład, stw ierdzając, że nie wnosi on cech, dzięki którym można by go uznać za rów nie genialny, jak oryginał polski.

László Sziklay, znany slawista, specjalizujący się w dziedzinie litera­ tu ry porównawczej w Europie Wschodniej, profesor In sty tu tu Badań Li­ terackich WAN, opracował monografię Mickiewicza. W ydawnictwo „Gon­ dolât” umieściło ją w roku 1968 w serii „Irodalom torténeti K iskonyvtár” (Mała Biblioteka H istoryczno-L iteracka)31. Monografia ta daje dokładną analizę twórczości Mickiewicza, z zaznaczeniem w zajemnych, ścisłych za­ leżności między życiem poety a historycznym i w ydarzeniam i w życiu je­ go narodu. Szczególną zasługą autora jest to, że literacką działalność Mickiewicza analizuje on, odwołując się do wysokiego poziomu literatu ry europejskiej. Dla czytelników węgierskich interesujące będą przede wszy­ stkim te fragm enty monografii, w których autor dokonuje porównań m ię­ dzy twórczością polskiego poety i poetów węgierskich: Vörösm artyego, Petöfiego i Aranya.

Spośród nowszych prac o Mickiewiczu na uwagę zasługuje arty k u ł ^ y ö rg y a Radó, zatytułow any Adam Mickiewicz et Vidée de la liberté 32. Ukazał się on w „Studia Slavica” w roku 1970. W artykule tym autor w skazuje najpierw na ideę wolności zaw artą już w młodocianych utw o­ rach Mickiewicza, pisanych w latach działalności Towarzystwa Filom atów i Filaretów. W następnej części pracy Radó rozpatruje zagadnienie idei wolnościowej Mickiewicza w latach 1824 - 29. Dalej mówi o idei wol­ ności w poszczególnych częściach Dziadów oraz w Księgach narodu pol­

skiego i pielgrzymstwa polskiego; o idei niepodległej Polski, którą to ideę

można urzeczywistnić drogą zjednoczenia się całego narodu. A utor pod­ kreśla przy tym, że głoszona przez Mickiewicza idea wolności, jako spuś­ cizna narodów słowiańskich, nie miała nic wspólnego z panslawizmem. Końcowa część pracy trak tu je o publikowanych w „Tribune des Peuples” artykułach programowych Mickiewicza. Według autora kulm inacją idei

wolnościowej Mickiewicza była walka, jaką toczył on na łamach tego pisma w imię wolności dla wszystkich narodów. A rtykuł swój kończy

Radó znanym cytatem : „Polały się łzy me czyste...”.

W roku 1971 ukazała się praca Istvána Sôtéra pt. Człowiek i jego dzie­

ło 33. W tomie tym, w rozdziale poświęconym narodzinom rom antyzm u

autor wyróżnia Dziady Mickiewicza jako najodważniejsze dzieło rom an­ tyczne. „Badania w dziedzinie rom antyzm u — pisze Sôtér — skupiały się do tej pory głównie na literaturze romantycznej pięciu krajów za­ chodnich, to jest na literatu rze niemieckiej, angielskiej, francuskiej, włos­ kiej i hiszpańskiej i w badaniach tych pomijano zjawiska rom antyczne w literaturze innych narodów Europy. Ograniczenie to miało niekorzyst­ ne konsekwencje, gdyż niektóre z pomijanych literatur, np. polska, b a r­ dziej konsekw entnie realizow ały hasła romantyczne, niż którakolw iek z wyżej w spom nianych” (s. 133 - 134). W dalszym ciągu swej pracy Sô­ tér stwierdza, że dram at Mickiewicza nie może być wyłączony z po­ wszechnej dyskusji o rom antyznjie, gdyż oznaczałoby to tego rodzaju stratę, co np. pominięcie w dyskusji opowieści realistycznej A n n y Ka­

reniny. Jeszcze raz posługuje się Sôtér Dziadami jako przykładem, po­

ruszając problem ironii rom antycznej. W kw estii tej powołuje się na H enry ’ego Remaka (A K ey to West European Romanticism, Colloquia Germanica, 1968, 1/2), który wskazywał, że ironia jest w romantyzmie zja­ wiskiem stosunkowo rzadkim w ogóle, a w rom antyzm ie środkowo- i wschodnio-europejskim — nieznanym. Ironia rom antyczna znajduje swe źródło w kontraście między powszedniością i niezwykłością, lecz kontrast ten w zasadzie obcy jest idyllicznym bohaterom baśniowych historii, stw arzanym przez rom antyzm środkowo-europejski. Sôtér pisze dalej, że codzienna rzeczywistość obecna jest wprawdzie w największym dziele ro­ m antyzm u środkowo-europejskiego, w dramacie Mickiewicza Dziady, roz­ pływa się ona jednak w pełnych tragizm u widzeniach, po czym całkowi­ cie przeobraża się w część ludowego święta zm arłych (s. 142). W innym rozdziale pracy Człowiek i jego dzieło autor w yjaśnia błędne rozumienie literatu ry zaw ierającej jednocześnie elem enty ludowe i narodowe, k la­ syczne i nowatorskie jako pewnego rodzaju literatu ry „folklorystycznej” . Stawiając w jednym rzędzie Puszkina, -Mickiewicza, Petöfiego i Arariya, przeciwstawia się nazwaniu ich „poetam i folkloru”. Uważa natomiast, że są oni twórcami pewnej wielkiej i udanej syntezy, a tym samym każdy z nich twórcą nowoczesnej literatu ry swojego k raju (s. 289).

Pisząc dalej o rozwoju powieści w XIX w., Sôtér zwraca uwagę na fakt, że w literaturze węgierskiej, polskiej i rosyjskiej rozwój ten po­ przedzały gatunki przejściowe, jak powieść wierszowana i poemat epicki. Powieść, która w XIX w. była gatunkiem literackim odznaczającym się najbardziej mieszczańskimi cechami, wiązała się ściśle z rozwojem kapi­

— 68 —

talizmu, nie mogła więc na początku ubiegłego stulecia uzyskać w litera­ turze węgierskiej, polskiej i rosyjskiej narodowego charakteru. „W Rosji

Oniegin Puszkina, w Polsce Pan Tadeusz Mickiewicza, na Węgrzech poe­

m aty epickie Petöfiego i A ranya przygotowują grunt dla powieści” — podsumowuje swoje rozważania autor (s. 291).

Literaturoznaw stw o węgierskie recenzowało wszystkie ważniejsze

publikacje polskie dotyczące twórczości Adama Mickiewicza. Najwięcej z nich ukazało się w literackich czasopismach naukowych „Helikon” i „Filológiai Közlöny” 34. Dla przykładu należy wspomnieć, że „Filológiai Közlöny” drukowało także studium polskiego uczonego, profesora Eu­ geniusza Sawrymowicza, O Mickiewiczu.

Z tego krótkiego przeglądu przekładów i omówień twórczości Mickie­ wicza na Węgrzech w ynika jasno, że w okresie powojennym tłumacze li­ teratury oraz historycy literatu ry zdziałali wiele, aby czytelnikowi wę­ gierskiemu udostępnić i przybliżyć dzieło i postać największego poety polskiego.

P r z y p i s y

1 S. Kozocsa, Mickiewicz Magyarországon. Budapeszt 1955, s. 10.

2 Tamże, s. 17 - 18: Krimrrii szonettek. Tłum aczył I. Gáspár, Budapeszt 1880. 3 S. Kozocsa, Mickiewicz... op. cit., s. 10; Szonettjei. Tłumaczył Gy. Béři. Bu­ dapeszt 1895; 2 wyd. Budapeszt 1898.

4 Na temat Towarzystwa zob. art. I. Csaplárosa pt. Zarys dzi ej ów Węgierskie­

go Towar z ys t wa im. Mickiewicza. Rocznik Tow. im. A. M ickiewicza 1969, IV,

s. 63 - 79.

5 Válogatott irásai. Tłumaczyli: G. Deveecseri, J. Fodor, E. Gáspár, A. Hajnal, G. Hegedüs, G- Juhász, L. Kálnoky, L. Kardos, P. Kardos, F. Kemény, G. Képes, Z. Keszthélyi, Z. Nadányi. A. Nemes Nagy, Gy: Radó, M. Andras Rónai, Sz. Rubin, L. Szabó, M. Szabó, I. Szász, E. Vajda, I. Vas, Gy. Végh, M. Vidor, red. L. Kardos i E. Kovács. Budapeszt 1950.

6 Kr i mi szonettek. Tłumaczył Gy. Radó. Budapeszt 1955.

7 Válogatott versei. Tłumaczyli: G. Devecseri, A.- Fodor, J. Fodor, A. Hajnal, G. Hegedüs, E. Gáspár, M. Kalász, L. Kálnoky, L. Kardos, G. Képes, Z. Kiräly, K. Lakatos, Á. Nem es Nagy, Sz. Rubin, L. Szabó, M. Szabó, I. Szász, E. Tarbay, I. \*as, M. Vidor, Budapeszt 1961.

8 Gy. Radó, Zagadnienia wersyfi kacj i w węgierskich przekładach wi ersz y Mic­

kiewicza, w: Studia z dzi ej ów polsko-węgierskich stosunków literackich i kul t u­ ralnych. W rocław - Warszawa - Kraków 1969, s. 337 - 354.

9 Válogatott irásai, op. cit., s. 114 - 115, 116 - 117, 118 - 120, 121, 122 - 123. 10 Lengyel Köl t ök Antológiája. Budapeszt 1951, s. 31 -32.

11 Pan Tadeusz. Tłumaczyła Éva Sebök. Budapeszt 1957.

12 Gy. Rado, A Pan Tadeusz magy ar f orditásának filológiai к érdései. „Filológiai K özlöny” 1957, nr 3 - 4 , s. 453 - 463.

13 Az Ösök. Tłumaczył F. Pákozdy. Budapeszt 1963. 14 Gy. Radó, Zagadnienia wersyfikacji..., op. cit.

15 A z Ösök, op. cit.

16 Pan Tadeusz. Tłum aczył Gy. Rónay. Budapeszt 1977.

17 В. Bevilaqua-Borsody, A d a m Mickiewicz elsö szlovák jordítója: Pavel Do­

brzyński . M agyar-Lengyel K urír” 1947, nr 1; Magyar-Lengyel kard és toll 1848—49

„M agyar-Lengyel K urír” 1947, nr 4 - 7 .

18 L. Passuth, Mickiewicz Adam. „Magyar N em zet” 1948, nr 298.

19 A. Kozocsa, Contributions à l’ét ude des échos hongrois de Mickiewicz. „Étu­

des S laves et Roum aines” 1949, s. 111-126.

20 „Szabad Szó” 1949, nr 7, 22; 1950, nr 24; „Kis Üjsàg” 1950, nr 20, 23, 24,26; „Szabad N ép” 1950, nr 26; „Független Magyarország” 1950, nr 5, 46 „Népszava” 1950, nr 25; „Új Világ” 1950, nr 4; „Magyar N em zet” 1950, nr 23, 24. 26.

21 A. Kozocsa, M ickiewicz en Hongrie. Budapeszt 1950; Mickiewicz na Węgrzech. Tłum aczyła M. Bokszczanin. Warszawa 1952 (nadbitka z „Pamiętnika Literackiego” R.XL.1952).

22 Gy. Ortutay, Beszéd a Mi c ki e wi c z - e ml é kév záróiinnepségén. „Kis Ú jság” 1950. nr 26; Ort ut ay Gyul a eloadása а паду lengyel forradalmár költöröl az Iró- szôvetség Mickiewicz-ünnepségén. „Szabad N ép” 1950, nr 26; Mickiewicz. ,,Forum”

1951, s. 90 -95.

28 Gy. Rónay, Mickiewicz Adam. „Vigilia” 1950, s. 233 -240.

24 E. Kovács, Mickiewicz és a magy ar szabadságharc. „Századok” 1951, s. 197

-2 1 -2.

25 „Studia S lavica” 1956, nr 1 - 4 , s. 251 -269.

28 I. Sôtér,Paralele węgierskiego i polskiego romant y z mu w: A d a m Mickie­

wi cz 1855—1955. W rocław - Warszawa, Ossolineum, 1958, s- 537 -549; E. Kovács, Wę ­ gierskie echa twórczości Adama Mickiewicza, w: jw., s. 550 -569; J. Szauder, Para­ lele mi ę d z y ar t y z me m Mickiewicza, a literacką ludowością węgierską, w: jw., s. 570-

586.

27 S. Kozocsa, Mickiewicz Magyarországon. Budapeszt 1955. 23 „Mai Lengyelország”. Budapeszt 1955, nr 1, 2, 3, 7, 9.

29 I. Sôtér, Pan Tadeusz de Mickiewicz. „Studia Slavica” 1958, nr 3-4, s. 347-358.

30 I. Sôtér, Aspect s et Parallélismet de la Littérature Hongroise, Budapeszt 1966, s. 161 - 178.

31 I. Sziklay, A d a m Mickiewicz. Budapeszt 1968.

32 Gy. Radó, A d a m Mickiewicz et l’idée de la liberté. „Studia Slavica” 1970, nr 1 - 2 , s. 67 - 80.

33 I. Sôtér, Az ember és müve. Budapeszt 1971.

84 Por. sprawozdanie L. Hoppa pt. Polonistyka na Węgrzech. „Biuletyn Polo­ n istyczn y” 1972, zeszyt 46, s. 77-81 oraz tamże 1974, zeszyt 53, s. 72-92.