1
SPIS ZAWARTOŚCI, TECZKI
3 1 & : M U m £ W >
I./l. Relacja
$.o.m?/vw. 3 aiL & .
k . l
I./2. D okum enty ( sensu stricto) dotyczące relatora —
"I./3. Inne m ateriały dokum entacyjne dotyczące relatora —
I I I ./l. M ateriały dotyczące rodziny r e la to r a ---
III./2. M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — - III./3. M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945
III./5. Inne .TT' IV. Korespondencja
V. N azw iskow e karty inform acyjne j/j t Jj
VI. Fotografie /U^A7/\/VO
-
n
2
3
_B_. Relacją o nieżjjgcjjjm^członku^konspirac^i
Wacław GRZECHOWIAK - urodzony 6 września 1919 w Poznaniu - Czerwonak, zmarł 1 maja 1947r. w C zarnko w ie.(O jciec Franciszek Grzecbowiak S t . posterunkowy p o lic ji państwowej na przejściu granicznym w Czarnkowie /daw niej woj. po znań skie/, do rozpoczęcia I I wojny światowej. Z wy
buchem wojny zostaje skierowany do ochrony ewakułowanycb rodzin urzę
dników państwowych, skierowanych w głąb kraju /Wołyń miejscowość Kowel/
tam wzięty do n ie w o li. Zginął w 1 9 4 0 r ., brak szczegółowej daty i miejse ca śm ierci. Przypuszczalnie z dużym prawdopodobieństwem zginął w obozie Ostaszków - ZSRR.
Był powstańcem wielkopolskim ialczącym na froHcie północnym. Matka Magdalena Grzechowiak z domu Lewandowska - bez zawodu przy mężu, zmar
ła w 19 24r. w Dziembowie pow. Chodzież.
Szkołę powszechną i jedną klasę gimnazjum humanistycznego oraz szko łę zawodową kończy w CZam kow ie. W 19 3 8 r . kończy naukę zawodu w Czarn
kowie jako piekarz- cukiern ik. Na początku roku 1939 podejmuje pracę w piekarni /nazw iska w łaściciela już nie pamiętam/ w U jś c iu , gdzie pracuj do wybuchu wojny i z tąd też bierze udział w działaniach wojennych od
działu przysposobienia wojskowego i straży granicznej na odcinku Czarn
ków - U jście - Chodzież. Tam też dostaje się do niew oli i zostaje umie
szczony w obozie jeńców w P ile /Schneidemiihl/.
Na początku 19 4 0 r . dostaje skierowany do pracy w charakterze pieka
rza w P ile /osieclle bydgo skie/. W tym m iejscu i w tym charakterze pra
cuje do końca o kupacji. W łaściciel piekarni był wyższym funkcjonariu
szem gestapo, który po roku przekazał prowadzenie tej piekarni bratu.
Po wojnie brat przenosi się do Trzcianki gdzie również prowadzi piekarnie do m-ca marca 1 9 4 7 r . Już ciężko chory wraca do rodziny w
Czarnkowie, gdzie w końcu kwietnia 1 9 4 7 r . umiera i na tamtejszym stary®
cmentarzu jest pochowany.
Stan rodzinny w/w to : siostry Stanisława Cielusek ur. 8 .1 1 .1 9 1 3 w Swarzędzu k .P ozn ania, zmarła 2 .4 .1 9 7 6 w W ie le n iu , siostra Anna Kluczka u r .1 6 .0 7 .1 9 1 6 w Poznaniu - Czerwonaku, zmarła 1 6 .1 2 .1 9 8 0 w S z c ze c in ie . Brat Tadeusz Grzechowiak u r .3 0 .0 6 .1 9 2 7 w Kaczorach zamieszkuje w W-wie prawnik adm inistracji obecnie na emeryturze, brat Edmund Grzechowiak u r. l 6 .1 1 .1 9 2 8 r . w P iłce pow. Czarnków, zmarł 1 9 .0 7 .1 9 6 8 w Czarnkowie z zawodu mechanik.
Data i okoliczności wstąpienia brata do o rg anizacji konspiracyjnej n ie są mi b liż e j znane. Prawdopodobnie na przełomie roku 1940-1941 uczestniczył w siatce wywiadu ZWZ/AK w P i l e i dalej do końca okupacji.
Ponieważ współuczestniczyłem w pewnych jego pracach, z tąd mogę okreś
l i ć jego graniczne okresy. W pracy stosował zasadę że im mniej się wie
4
tym mniejsze ryzyko dekon spiracji. Nie tolerował też żadnych zbędnych pytań i wyjaśnień.
W czasie jego choroby w 19 47r. próbowałem kilkakrotnie sprowadzić rozmowę na jego działalność okupacyjną, niestety bez skutku. Twierdził że o okresie okupacji należy zapomnieć a obecnie n ie mamy sprzyjającego klimatu żeby do tych spraw wracać. Działalność urzędów bezpieczeństwa w tym okresie potwierdziła w pełni obawy brata.
Z perspektywy lat nurtuje mnie sprawa której wyjaśnienie jest już pra
wie niemożliwe. Brat przed wojną w 1938r. kończąc naukę zawodu /egzam in czeladniczy/ miał propozycję pracy w swoim zawodzie na m iejscu w Czarnków jednak tych propozycji nie p rzyją ł. Podjął natomiast pracę w U jściu n/Not w miejscowości nadgranicznej / 2 3 km od Czarfakowa/ w bliskim sąsiedztwie P ił y .
W okresie nauki zawodu u mistrza p. Ś liw ińskiego, brat mieszkał w Czarnkowie przy ul Kościuszki 3 . W tym samym domu na I piętrze mieszkał S t . sierżant straży granicznej p. T ritt prowadzący sprawy kontrwywiadu.
Znajomość ich jest więcej n iż pewna. Ponadto sprawy przysposobienia woj
skowego i o rganizacji "Strzelca*1 w Czarnkowie prowadził por.Orzechowski z którym brat miał dość śc isłe kontakty. Tu też prawdopodobnie nastąpiły pierwsze kontakty i oferty do pracy w konspiracji. Po wojnie nie udało mi się ustalić adresów tak jednego jak i drugirgo.
Piła jako ośrodek 4 y l a ciekawym miastem, posiadając s il n y garhizon -'i
wojskowy, lotnisko wojskowe i przemysł lotniczy/FEA W erke/, dając m ożli
wość prowadzenia penetracji.agenturalnej i taka działalność też była pro
wadzona. Trudno jedt mi ocenić w jakim zakresie i jak głęboko prowadzony był wywiad agenturalny tej placówki i jakie uzyskiwała w yniki. To samo dot. składu osobowego tej placówki.
Nie jest mi znany również kryptonim komórki wywiadu jak i pself --'im mego bratjt. Potocznie używał określenia "W alter” .
Do powyższej r e la c ji załączam zdjęcie brata z okresu o kupacji, praw
dopodobnie z roku 1943 z przed pomieszczenia piekarni w P i l e .
5
G R Z Ę C H O W I A K Wacław ps."Walter” /l 919-1 9 4 7 / , wywiadowca AK.
Ur/b IX 1919r. w Poznaniu *iaJid syn Franciszka i Magdaleny.
Ukończył w Czarnkowie, jjoahą klasę gimnazjum humanistycznego) ą
oraz szkołę zarodową zdobywając zawód piekarza-cukiernika. Następnie podjął pracę w Ujściu n/Notecią.
Uczestniczył w kampanii wrześniowej jako żołnierz straży granicznej.
Dostał się do niewoli i przebywał w obozie jenieckim w P ile . W 1940r.
został skierowany do pracy w pilskiej piekarni i tam pozostał do końca wojny. Brak bliższych danych o dacie i okolicznościach
wstąpienia do konspiracji. Wiadomo,że jeszcz przed 1939r. utrzymywał kontakty z funkcjonariuszami straży granicznej oraz członkami
"S t r z e lc a ” w 9zarnkowie. Na pewno od końca 1940r. uczestniczył w pracy siatki wywiadowczej ZWZ w Pile.
Po z a k o ń c z e n iu wojny przeniósł się do Trzcianki, gdzie prowadził piekarnię. Nie był represjonowany. W 1947r. ciężko chory powrócił do rodzinnego Czarnkowa. Zmarł 1 V 1947r.
O jciec, powstaniec wielkopolski, posterunkowy p o lic ji państwowej w Czarnkowie, zginął w 1940r. prawdopodobnie w ZSRR /Ostaszków /. Br^t Tadeusz uczestniczył wspólnie z V'acławem w ?rri -■»■»!/[ wywiad ą^ZV’Z.
AP AK, T . ; Gkrzechowiak W . , Grzechowiak T. /r e la c ja b r ata /
J o1 a a ^ Ja kub ow s ka
6
7
cjonariuszam i Straży G ranicznej oraz członkam i „S trzelca” w C zarnkow ie. Je- sienią 1941 r. w prow adził do konspiracji swego brata T adeusza G rzechow iaka.
„W alter” grom adził m ateriały wyw iadow cze, m.in. o próbnych lotach n iem iec
kiego sam olotu transportow ego „Gigant”, produkcji sam olotów i ich typów. N a pewno od końca 1940 r. uczestniczył w pracy siatki w yw iadow czej Z W Z -A K w Pile. W łączał do w yw iadu jeń có w obozu i starał się o ich zatrudnienie poza jeg o terenem .
Po zakończeniu w ojny przeniósł się do Trzcianki, gdzie prow adził piekarnię.
N ie był represjonow any. W 1947 r. ciężko chory pow rócił do rodzinnego C zarnkow a. Zm arł 1 V 1947 r.
O jciec, pow staniec wielkopolski, posterunkow y Policji Państw ow ej w Czarnkowie, zginął w 1940 r. prawdopodobnie w Z SR R (O staszków ). B rat Tadeusz uczestniczył w spólnie z W acławem w wywiadzie Z W Z -A K .
A PAK , T.: Grzechowiak W ., Grzechowiak T. (rei. brata).
G rz e c h o w ia k W a cław ps. „W alter” (1919—
-1 9 4 7 ), w yw iadow ca Z W Z -A K w Pile.
U rodzony 6 IX 1919 r. w P oznaniu; syn starszego posterunkow ego P olicji P aństw ow ej na przejściu granicznym w C zarnkow ie F ran ciszka i M agdaleny z d. W ielebskiej. U koń czy ł w C zarnkow ie, pow. Piła je d n ą klasę gim nazjum hum anistycznego oraz szkołę zaw odow ą, zdo byw ając w 1938 r. zawód piekarza-cukiem ika.
N a początku 1939 r. podjął pracę w U jściu n.
N o te c ią gdzie pracow ał do w ybuchu w ojny.
Uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 r.
w oddziałach PW i straży granicznej n a odcinku C zam kó w -U jście-C h od zież. D ostał się do nie
woli i przebyw ał w obozie jen iec k im w Pile.
W 1940 r. skierow ano go do pracy w pilskiej piekarni, której w łaścicielem był w ysoki funkcjonariusz gestapo. Tam pozo stał do końca w ojny. B rak bliższych danych o czasie i okolicznościach w stąp ienia do konspiracji. W iadom o, że jeszcze przed 1939 r. utrzym yw ał kontakty z funk-
