Witkowski Stanisław

1

SPIS ZAWARTOŚĆ TECZKI

3

0 2

I./l. R elacja^. ^ /1 ""^L

U

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora

J M O

I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora

im

II. Materiały uzupełniające relację

k.% l

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora ---

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. —

III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945)1^.

ć> l\

III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ‘—"~

III./5. Inne ...

Sc,

^

IV. Korespondencja

a>.

. 6, . f!.. ^.... . -i...

4 ...

h

<y.. .p/^.9. ...fc... Sr. .-ł, t -

V. Nazwiskowe karty informacyjne

J Ł . i g

VI. Fotografie

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

SZTAB GŁÓWNY

SĄM.WYDZ .d l a s p h a w 3EWNo

L . d z . • ^ / v 6 M . p . d n i a 2 0 . 7 . 1 9 4 6 r .

Z A Ś W I A D C Z E N I E .

N i n i e j s z y m stwierdzam , że ;g>Qif S t a n is ł a w TUCHOLSKI / p s e u d . Ż b i k / je s t mi os o b iś c ie dobrze znany jako mój b e z p o ś r e d n i f podwładny w dywersyjnej a k c j i rrN " prowadzonej p r z e z A . K . pod okupacją niemiecką*

Po n T u c h o ls k i w c z a s i e swej służby w a k c j i " N "

w y ró ż n ił się w y b it n ie n a j d a l e j p o s u n ię tą odwagą, poświęceniem i całkowitym oddaniamisię s ł u ż b i e «

Wykorzystując swoje możliwości Tucholski zao­

patrywał p e r s o n e l a k c j i " N " w dokumenty k o le j o w e , które um ożliT w i ł y r e g u la r n y p rzerzut p r z e z granic g R z e s zy l u d z i i materiałowi

Pomiędzy czerwcem roku 1942 a majem r „ 1943 odbył k i l k a d z i e s i ą t podróży na teren Niemiec z materiałem dywersyjnym . Wyprawy te Tuch olski odbywał pomimo zupełnego b raku znajom ości ję z y k a niem ieckiego co pow ięk szało z n a c z n ie i tak

j u ż b a r d zo wysokie ryzyko tego r a t a j u wypraw.

Oddał wybitne us ł u g i przy r ekrutow aniu w spółpra­

cowników a k c j i rrNn na te re nie ż^iem Jnkorporowanyoh, Prus Wschodnich 1 R z e s z y o r a z dopomógł do zmontowania na-tyoh—terenaeh- aieois--- o r g a n i z a c y j n e j .

Dopomógł do zmontowania trasy k u r i e r s k i e j p r z e z Gdynię do S z w e c j i i ułatwił mi w ten sposób mój p ierw szy w y j a z d ja k o k u r ie r a z K r a ju do Stokholmu.

fi T u c h o ls k i aresztowany zo s ta ł p r _e z Niemców w T o r u n iu w maju 1943 r . Pomimo kompromitujących o k o l i c z n o ś c i a r e s z t o w a n i a wzkazujących w yraźnie na jego zadania i pomimo zadawanych mu c i ę ż k i c h t o r t u r ,T u c h o l s k i n i e załamał się w ś l e d z ­ twie i n i e zd r a d z ił posiadanyoh i n f o r m a c j i . P o siad a ło to ogromne z n a c z e n i e ze względG Dardzo szeroki zakres kontaktów i znanych mu a d r e s ó w .

We w r ze ś n iu 1943 r . T u c h o ls k i w s p ó ln i e z t r z e ­ ma w spółtow arzyszam i zb ie g ł W w i ę z i e n i a w Torun iu i zameldował s i ę w W ar sza w ie do d a ls ze j p rac y . Pracę tę wykonywał Już w innym d z i a l e A . K . z tą samą jednak g o r l i w o ś c ią i poświęceniem .

P r z e ż y c i a Tucholskiego były tematem mego w y ­ mówienia w Języku an g ie ls k im w Home S e rv ic e w B . 3 . C . w dniu3*0J1L Tekst p rzem ów ienia powtórzony był na stęp n ie p r ze z European S e r v i c e , • O v e r se a s Servioe,_J?he l i s t n e r , T a i ł y TeJe graph oraz D z i e n n i k

P o l s k i z d n i a i s^u m.

p op S tan is ław T uc h o ls k i za sług uje na w s z e lk ą pomoc ze strony wojskowych władz p o l s k i c h .

* *• ~

31

KOMISJA WERYFIKACYJNA ZOjftIBRZY ARMJI KRAJOWEJ

na te re n ie an g lo -sa sk iej ZASWIADC ZENIE WERYFIKACYJNE okupacji w Niemczech*- --- --- Lubeka, Ratzeburger A llee 16

d n ., 24.4.1946 r . -

Komisja W eryfikacyjna Armji Krajowej, d z ia ła ją c a na pod­

staw ie zarządzenia Szefa Sztabu GJfcwnego L .dz. 3044/Pfn. P ers.

45 z dnia 9.11.1945 r .

s t w i e r d z a

te TUCHOLSKI S tanisław , Je rzy p8."gbikn,"Je rz y k ”,"Jo g ” i

"Kaszub"

urodzony w dniu 20.4.1917 r . w W ielgie pod Toruniem 1 . OdbyX s^uibę wojskowa w szeregach Armji Krajowej

od 11.40 do X II.40 czynny w Rawie Mazowieckiej B -nSiekiera odXII.40 do IV.41 w ifzio n ie na Pawiaku,

od IV.41 do IX.41 czynna na Pomorzu,

od IX.41 do IV.42 czynna k u rje ra K.G.na te re n y Zachodnie, od 17.42 do 7.43 czynna inspektora 71 K.G.

od 7.43 do 711.43 G estapo-w ifsienie-ucieczka,

odTII.43 do IX.43 czynna w Obwodzie Prasa z-ca d-cy komp*.

od IX.43 doVII1.44 czynna -d -c a Zgrup.64o w H ej.1 i w dy­

w e rs ji - W ydz.III " P ra ln ia " ,

od l.T IIId o 2.9*44 czynna na Pradze, S ta re M iasto - d-ca

_ P lu t.u a j r . Gra da i od 8.8,44., d-ca pod

odcinka"Ratusz". 2 7 .8 .4 4 . ranny. W?'wie­

ziony z ludnością cywilna ze Starego M iasta przez Pruszków do obozu koncentr1 3*5«4-5 r * uwolniony przez wojska brytyj<

s k ie .

2 . P rz y d zia ł w W.P. o s ta tn i sto p ie * Podporucznik -36 p .p . w Korpusie osobowym - P iechoty - s^uśba s ta ^ a .

3* Uzyskaj w Armji Krajowej awans do sto p n ia Porucznika w Korpusie osobowym Piechoty przez KOMENDANTA GjfoWHEGO P .Z .P . - Rozkaz Nr. 64 z dnia 20.11.1942 r .

zweryfikowany obecnie d efinityw nie w sto p n iu PORUC22TIKA PIECHOTY z^uśby s t a r e j .

4 . Uzyskaj w Armji Krajowej odznaczenia

a / Krzyś Walecznych po raz pierwszy 11.11.1942 r . K.G.

b / Srebrny Krzyś Z asiągi z Mieczami - rozkaz Nr.434

5. W eryfikacje oparto na wyciągu z rozkazu awansowego Nr.64, rezkazu odznaczeniowego Nr. 52/B.P. Nr.70 z d n . l l . 11.42 i na o so b is te j znajomości w 1939 r . i podczas Powstania Przewodniczącego Komisji # k jD y p l. Ziemskiego Karola - ps .fachnowski|\

Z-CAi PRZBWODN^itSM. PRZEWODNICZĄCY KOM ISJI

BARANOWSKI ANTONI ~ J Z I E M S K I KAROL M A JO R.- ... TOKDWNIK DYPLOMOWANY .

T> - A .

32

33

34

35

36

37

38

39

O Ś W I A D C Z E N I B.

)

Świadomy odpowiedzialności Będowo-karaej stwierdzam,że znany ml osoblóole z Polski:

Porucznik- Stan i Bi a w Jerzy WITKOWSKI urodzony dnia 20 kwietnia 1917 reku

w Wielgie** Warszawa - Polska, przebywa teraz pod przybranym nazwiskiem:

Porucznik Stanisław Jerzy TUCH0L8KI urodzony dnia 20 kwietnia 1917 ręka

w Wielgiem-WarszawarPolaka,ze względu na bezpieczeństwo rodziny*—

KIKROWN WYDZ.ZĘWS^RZHEGO Hjflf.

-•kapitan/ ^{k & \} v r

' K X'~t1 6/- Łl/,

. , v

Londyn,dnia 16 stycznia 1948 roknii^^

BIURA IISTORTCZNEGO ARMII KRAJOWE.

K-0 SMBCKI-pułk. dypl. /

o 0

£<4c5>J-ĆHo.

40

41

42

43

ZWIĄZEK HARCERSTWA POLSKIEGO

Naczelnictwo poza granicami Kraju POLISH BOY SCOUTS AND

GIRL GUIDES ASSOCIATION 45, GLO UCESTER ROAD,

LO N D O N , S.W.7

UNION DES SCOUTS ET DES GUIDES POLONAIS

T E L : W EStern 0251

5 8 7 /W 4 9 30

.

Druh

hm.J.Tucholski

Santa **aria de óro '»'o.35S4 01ivos - ^ućnos Aires Argentina

Proszę Druida o poinformowanie czy nawiązał iiruh kontakt z Druhem tyczyńskim, Bialousem i 0 zarnobry

Ozu.-aj,

Z.Szadkowsi-d hm.

Sekretarz Generalny

44

45

ZWIĄZEK HARCERSTWA POLSKIEGO

fc ta ta d iJto w o tp B ia ó g ia im ja m i ^ JO s sp t

POLISH BOY SCOUTS AND UNION DES SCOUTS ET DES

GIRL GUIDES ASSOCIATION GUIDES POLONAIS

45, G LO UCESTER ROAD,

LO N D O N , S.W.7 T E L : W EStern 0251

GŁOWNA KMUKRA HAhCikZY lo. 1.1551

Dh hm. J.Poray-Tucholski — • a ó w Argentynie

Pr^yję.lem do wiadomości rezygnację Druha z prowadzenia pracy Grg.Haroeizy w Argentynie.

Hównocześnie zatwierdziłem ph... Janusza iialisz- czaka p.o* komendantem Xlarcerzy w Argentynie.

Za dotychczasowy praoę w imieniu służby d zię ­ kuję.

Czuwaj ,

3 ' ^ s Z

rmajster hm.

I^aczelnik Harcerzy

46

47

48

49

50

51

52

R Z E C Z P O S P O L I T A P O L S K A

M INISTERSTW O SPRAW WOJSKOWYCH Stwierdzam że

Rozporządzeniem Ministra Spraw Wojskowych z dnia 1 listopada 1990 roku

Pan KaP i t a n S t a n i s ł a w J e r z y PORAY—TUCHOLSKI został przeniesiony w stan

Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 listopada 1990 roku

awansowany do stopnia MAJORA

Londyn, 11 listopada 1990 r.

MINISTER SPRAW WOJSKOWYCH

Inż Jerzy P. Morawicz

Gen. Bryg.

53

54

55

56

^ t4

^yli/dO

odpis ze z b io r ó w H-.T 2 6 / I I » d o ty c zy M ..Sobociński ej -15'7 1 5 6 / P W a r s z a w a , d n i a I I l i s t o p i ą -5-^

O S w i a d c z e n i e

Je n i ż e j po s p is a n y Gustaw I g n a c y O l s z e w s k i , świadomy odpowie ćis!

n o ś c i karherj za praw d ziw o ść podanych n i ż e j p r z e z e Tinie f a k t ó w oświa- c z a a , ż e o b . S o b o c iń s k a M a r i a Romana pseud.-Ryśka córka Romana i S t a n i ­ s ław y , n r . dni. e 19 k w i e t n i a 1 9 2 0 r . w Wymyśli n i e p o w .L i p n o - w l i s ­ t o p a d z i e 1 9 3 9 r . n a l e ż a ł a do s a m o d z ie l n e j o r g a n i z a c j i , d z i a ł a j ą c e j p r z c i w nieme om. ns( t e r e n i e p o w ia t u Ł i p n o . W s p ó ł d z l a ł a ł a w p r z e r z u c i e o f i c e r ó w W » P . z Kam p. 1 9 3 9 r . z P o l s k i p r z e z W ęgry do F r a n c j i . W s p ó ł - ^ d z i a ł a ł a w u kry w yniu je ń có w p o l s k i c h , a p ó ź n i e j a n g i e l s k i c h i r a d z i e i

Od j e s i e n i 1 9 4 0 r . n a l e ż a ł a do Z w ią z k u W a l k i Z b r o j n e j . W WZW p e ł ­ n i ł a f u n k c j ę o f i c e r a l*do s p e c j a l n y c h z a d a ń . J e s i e n i ą 1 9 4 2 r . z o s t a ł a

mianowana Komendantką W o js k o w ej S łu ż b y K o b i e t Komendy Okręgu A r m ii K r a j o w e j AK P o m o r ze .

W g r u d n iu 1 9 4 2 r . w s p ó ł d z i a ł a ł a w w y k o l e j e n i u p o cią g u z m a ter iał*

w o je n n y m , jadącym n a f r o n x t w schod ni , na l i n i i K o z i e ł e k - S i e r p c . W i e l e m a te r ia ł u z n i s z c z o n o . W lutym 1 9 4 3 r . b y ła główną o r g a n i z a t o r k i u w o l n i e n i a z g e stap o w G r u d z i ą d z u c z t e r d z i e s t u z a k ł a d n ik ó w , a r e s z t o ­

wanych. za w y s a d z e n ie p o c ią g u K o z i e ł e k - S i e r p c . Z a k ł a d n i c y b y l i p r z e z n a ­ c z e n i na r o z s t r z e l a n i e . .

c W 1 9 4 3 r . p r z e p r o w a d z i ł a s a m o d z i e l n i e a k c j ę u w o l n i e n i a z w i ę ź i e r w T otuniufo ficera AK ob .W i t k o w s k i ego p s . Ż b i k i t r z e c h je g o t o w a r z y s z y .

O b . S o b o c i ń s k a wytrwała na swym p o ste run ku do końca w o j n y .

P r z e p r o w a d z a ł a w b e z p i e c z n e m ie js a ś c i g a n y c h p r z e z r e s t a p o o f i ­ cerów ŻK Komendy Okręgu AK Po m orze, z a p o b i e g a j ą c i c h a r e s z t o w a n i u , cc p r z y c z y n i ł o s i ę do za ch o w an ia c i ą g ł o ś c i d z i a ł a n i a AK-^ na Po m orzu.

mimo u s i l n e g o d ą ż e n ia niem ców do b e z w z g l ę d n e g o z l i k w i d o w a n i a Ruchu O p o r u na P o m o r z u .O b .S o b o c i ń s k a była o r g a n i z a t o r k ą ł ą c z n o ś c i , s z k o l e n i s a n i t a r n e g o wojskowego oraz a k c j i d y w e r sy jn o - s a b o ta żo w e j i a k c j i N f p o l e g a j ą c e j na s z e r z e n i u z a m i e s z a n i a wśród w o js k a i l u d n o ś c i n i e m i e c ­ k i e j . S łu ż b ę £aką uw ażało s i ę wówczas za b a r d z i e j n i e b e z p i e c z n ą i wy c z e r p u j ą c ą od w a lk f r o n t o w y c h a r m ii r e g u l a r n e j . W k w i e t n i u i J 4 j T r . W k w i e t n i u 1 9 4 3 r . z Komendy O kręg u AK Pomorze w y s t ą p io n o z w n i o s k i e

0 o d z n a c z e n i e ob. M a r i i Romany S o b o c i ń s k i e j p s e u d . Ry śka orderem K r z ż a V i r t u t i M i l i t a r i V k l a s y , k t ó r y z o s t a ł j e j p r z y z n a n y p r z e z Kamen Główną A S , za po średnictw em Komendy Okręgu AK POmorze r o z k a z e m z d n i a 1 5 k w i e t n i a 1 9 4 3 r . za w i e l k ą i o f i a r n ą s ł u ż b ę dla P o l s k i , odwagę 1 z d o l n o ś c i o r g a n i z a c y j n e .

/ - / G u s t a w I g n a c y O l s z e w s k i p s . G r a c j a n p o dp is n i e c z y t e l n y

b . S z e f Ł ą c z n o ś c i i z^-ca S z e f a S z t a b u Komendy Okręgu AK Pomorze krgrpt.Rejch

n r dowodu o s o b . S J 2 3 2 0 8 5

zam. G d a ń s k —W r z e s z c z , u l . G r u n w a l d z k a 1 3 1 a m6

o W olność i D em o k ra cję

s to w arzy szenie W y ż s z e j U ż y t e c z n o ś c i P u b l i c z n e j

<v a rs zawafcpraga-północ Z a r z ą d K o ł a n r 2 Targówek.

U l P r a ła to ..s k a n r 49

w ątv/ierózŁm tożsamość podpis^-u

57

58

59

60

61

62

63

64

65

Nadesłane

SituiBit JOLSCŁ

Rada M inistrów w 1936 roku u z n a je h a r­

cerstwo ORGANIZACJĄ WYŻSZEJ UŻYTECZNOŚ­

C I PUBLICZNEJ.

tya w szy st k ic h odcinkach harcerze wy­

r ó ż n ia ją s i ę .S ę g r z e c z n i e j s i w domu,na u l i c y , w s z k o le . Sę lepszymi u c z n ia m i.

Swoim zachowaniem, wyglądem i w yro bie­

niem fizy c zn ym , zdobywają u zn a n ie oto­

c z e n ia .

P r z y każdej szkole p o w szech n ej, g im n a z ja c h ,a n a ­ w et na u n iw ersy teta ch , sę. drużyny h a r c e r s k ie .

M ło d zież s t a r s z a ,o r g a n i z u j e kręgi starszy ch h a r ­ c e r z y , aby d a le j kontynuować i pogłębiać id e ię h a rce rsk ą .

N i e l i c z n e , alę .w y b ra n e grono zdobywa sto p ie ń po s t o p n iu , sprawnosc po spraw ności.

U c z e s t n ia ję c w obozach stałych i wędrownych, przygotowuje się do zdobycia stopni in s tr u k to rs k ic h PODHARCMISTRZA i HARCMISTRZA.

Zapał i tęud po p r zez ja k i te stopnie zdobywa,

!Iarcerstwo P o ls k ie powstało na tle narodowego ryęhu n ie p o d le g ł o s c io w e g o ,p r z e ja w ia j^ c e g o się w roęnych o r g a n iz a c ja c h Jawnych i t a jn y c h .

Ddy v;, j e s i e n i 19 09 roku p r z y s z ł y do P o ls k i w iadom ości o skau tin g u atigielskim 1 uk azał się n nim a rty k u ł E .N ag an o w sk iego w lwow5^im "S ło w ie P o l s k i m ",n a j w y b i t n i e j s i pracow nicy rożnych o rg a­

n i z a c j i Jawnych i tajnych z a in t e r e s o w a li się p o ­ mysłami g e n e ra ła a n g ie ls k ie g o ,R o b e r t a Baden-Powe*

l l a ,p o d d a l i studiom Jego k s ię żn ę "S c o u t in g fo r Hoys " i r o z p o c z ę l i pracę nad przystosow aniem ska­

u tin g u do n o tr z e b p o l s k ic h . . -- . - . = , , 4

Zm ieniono nazwę skauting na p o lsk ie h a r c e r s t w o .°r a z ideowosc i zrozum ienie w ie lk ie g o zn a czen ia O r g a n iz a c je n ie p o d leg ło ścio w e Jawne i tajrje , prący wychowawdzej metodami h a rc e rs k im i,k a ze wier- ideamt i metodami skautowymi, u z u p e ł n ił y tr es c i ^ c , ż e Jf st ^ gror,o lu d z i bardzo w artościow ych.Po

fo^me swe i n ra c y odbyciu kursu i próby na podharcm istrza mianowany

Można bez przechwałek p o w i e d z ie ć ,ż e harcerstw o In s tr u k to r PODHARCMISTRZ składa d ru g ie przyrzecze- j e s t g łę b s z e pod względem ,m etod pra cy i ideowym, 1116 ,7ci.n? j t o r f k l ®

od sk a u tin g u in n y ch narodow ,co zawdzięczam y prze- S tw ie rd za m ,ze do grona starszy ęny ZHP wstępuje^

dew szystkiem pierwszym Jego p io n ie r o m ,a le i wie- z całę 5wiadom oscię praw i obowięzkow organizacyj- l k i e j o racy n a s t ę p n y c h "n o k o l e n "h a r c e r s k i c h .(S .S . ) nycł),które przyjm uję w p e łn i pę czucia odpgwiedzial-

P9 stanow iono młode po ko lenie p o ls k ie przygoto- ? o s c i za swoję pracę. Pracowac będę w mysi karnos- v W ae dó SŁUŻBY BOGU,POLSCE i BLIŹN IM . cl h a r c e r s k ie j i zawsze przedewszystkim dobro powie-

1 . . . . rzo n ej sobie m łodzieży majęc na w z g l ę d z i e . G d ziek o l' w ie k się znajdę będę s ię sta ra ł brać u d z i a ł w pracy ZHP i nie porzucę powierzonego mi stanow iska zanim s ię nie wywiążę z obowięzkow ,które z niego wynikaja- Już o<I ’+6 l a t harcerstwo orzygotow uje s i f i

p e ł n i SŁUŻBĘ BOGU,POLSCE i B LIŹ N IM .

, H a r c e rs k ie zaw o łanie " C Z U W A J "p rzy p o m i­

nać ma h a r c e r z o w i ,ż e każdej c h w ili MA BYC GOTOW do czynu ,wedł-yg P r z y r z e c z e n ia i Praw a.

M a ,b y c gotowclałem,więc cwiczy je i usprawnia, ma Ipyc gotoy umyęłenijWię

tnosc,m a byc gotow wolę

nnej h a r c e r s k ie j zaprawie-w pra cy nad sobą

•3^-

W kampanii 1939 roku harcerze powołani do w ojska p c zdobywa w ie d zę i um ieję- walczę we w szystklę h bro niach i s ł u ż b a c h ,g in ę ,s ie - ,w ię c wzm acnia Ja w codzie- f3zf w n ie w o l i ,c z ę s c p r z e d z ie r a się p rzez granice i

„ko 'a l c z y w szeregach 2-go i 1-go Korpusu.

Mam szc ze r ę w olę całem życiem p e ł n i ć SŁUŻB? BOGU i POLSCE,

/ • *

n ie s c chętnę pomoc b liź n im ,

byc posłusznym Prawu Harcerskiem u.✓

Lczy w szeregach 2-go i 1-go Korpusu.

P o z o s t a li w Krajy o rg a n iz u ję o rg a n iza c ję tajnę do w a lk i z barbarzyńskim okupantem "SZARE S Z E R E G I".

Sę dobryip duchem i otuchę d la s t a rs zy c h , podejmujęc się zadań wprost niewykonalnych.

"A k ie d y trzeba na s m i e r c , . . . id ę , p o k o le i, jak kamienie przez Boga rzucane na s z a n i e c , . .

(Testam ent MO I.S ło w a c k i) Ni ci na frontach cąłego nięmtii ś w ia t a ,n i my w K r a j u ,a %eraz na o b c zy z n ie ,c h o c zw y c ię sc y, nie wy­

w alc zy liś m y tego dlą czego g in ę ły t y s ię c e .

Odebrano nam,bron z rę ki i rzucono na poniewier- Tak p r z y rz e k a liś m y u ro c zy śc ie na s z t a n d a r ,* f * Nłe s t r a c iliś m y jednak i nie stracim y ę elu dla woboę sw oich przełożonych h a r c e r s k i c h ,r 9 - Jakiego ęas w Polsce wychowywano,a d la ktorego po- d z i c o w ,s e t e k sympatyków h arcerstw a i g o ś c i . P ° za K raJ f m-Naj>z harcerski-i,nstruktor-

’ J J sk i obowięzek to w alka o ęOLSKOSC NASZEJ MŁODZIEŻĄ

"SŁUŻBA B OGU ,PO LSCE,B LIŹN IJ- ideały zawarte w Pra- W ie l k a ,w s p a n i a ł a metoda wychowania- harcerskiego

Je st dostosow ana do w ieku i rozwoju m ło d zie ży , Hajp ona w te lk ie .n ie z a p o m ia n e p r z e ż y c i a , które k s z t a ł t u j ę podatny do dobra i piękna c h a ra k te r .

Wap-inLała J«*st karta h arcerstw a od czasu Jego p o w s t a n i a ,a ż do c h w ili d z i s i ę j s z e j .

W w a lk a c h o n ie p o d le g ło ś ć , w a l c z y l i na n a j b a r ­ d z i e j zagrożon y ch p o zy cja ch .

W walc® z Bolszewikam i w o d d zia ła c h h a rc e r s ­ k i m i , cr.y r o z r z u c e n i po pułkach regularnego w ojsk ę ś w i e c i l i przykładem m ęstwa,w ytrwałośći i za ra d n o ś­

c i , w s z c z e p i a n e j , im metędami harców. . N a c z e ln ik ,P a ń s t w a J o z e f P iłs u d s k i wydał sp ec ja ln y r o z k a z ,k t ó r y m d z ię k u je harcerzom za ich SŁUZBę POLSCE na fr o n c i e .P r e z y d e n c l P o l s k i ,s ę p r o tek to r a ­ mi i opielrunaml h arcerstw a.

'■> ii I n p m i i i'olr>ce liarcerstwo na w szy stk ic h ode I ni-nch pracy wychowawcze 1 ę pełn ia swoj ohowię- zek SŁUŻBY BOGU, POLSCE i BLIŹNIM.

w ie Harcerskim nie męgę byc obce pokoleniu u ro ­ dzonemu Już ną o b c zy z n ie , j e ż e l i ma "c z y c Polskę i nie mogę byc zag u b io n e,zan im je kiedyś n ie prz^

niesiem y z powrotem do P o l s k i ."

" J e s t n a s ,in s t r u k t o r s k ie J gromady w pracy za mało.

Potrzeba pas w ię cej od z a r a z 1. " Pracę społecznę może ro b ie k a ż d y , harcerskę pracę wychowawczę t y l' ko in s tr u k to r’.' (Wanda Kamleniecka-Grycko PO Z H P . ) . Na teren ie tutejsęym sę setki a może tysięce mło d z i e ż y p o l s k ie j.S z k ó ł k a swoję pracę obejmuje zale4~

w ie U—5 0 . S zkoła naucza i do pewmego stopnia w ycho ­ wu ję .W ł a ś c iw e wychowanie i w ie lk ę id e ię oraz mi­

łość do o jc zy zn y ę ozpala harcerstwo.Wzywamy w s z y ­ st k ic h INSTRUKTORÓW/KI/ i D z ia ł a c z y ZHP do czyn­

nej s łu żb y .A d re sy prosimy p r z e s y ła ć : hm W.Kamie- niecka- Grycko, 6629 M t .D ia b lo A v .R i v e r s l d e ,C a l i f .

E a st W h i t t i e r ,C a l . 18 l i s t o p a d a ,1 9 5 6 r .

Wij'

Z ■ Pcptlw

hm.

66

fJ r. 13 (32JI5) G ŁO S P O L S K I — Buenos A ires, marżo 26 m arca 19 7 1 Strona a vy. W. B U C I I A K S K I

Polskie Harcerstwo w Argentynie

O KRES P O W O JE N N Y

Skończyła się w ojna, w rócili do A rgen tyn y ochotnicy, a wśród nich i kierow n icy pracy h arcersk iej. Je d ­ n ak nie wszyscy. Między innym i gi­

n ie w locie nad N iem cam i, jeedn z d oskonale zapow iadających się In­

struktorów — śp. A ntoni B ielsk i.

N ie w raca też straszliw ie okaleczony drużynow y z V alen tin n A lsin a. druh A lo jz y K aczm arek i śp. P aw e ł G ryn-

<kiewicz — jnastępny drużynow y z V alen tin A lsina.

Zanim zajdę do określenia dalszych

■losów H arcerstw a w A rgentynie, chcę chociaż na chw ilę zatrzym ać s ię nad postacią ś.p. A n ton iego B iel- s id e g o .

O rgan izacje społeczne czy ruchy .młodzieżowe zależą od -kierowników,

■od przywódców, ja k ich posiadają.

.Bardziej wartościow i, b ard ziej ideo­

w i, .bardzie-j .przygotow ani, bardziej b ezinteresow ni — tym lepsza będzie*

- orgąrri ra cja, -tym głęb «zy będzie ruch . .młodzieży.

H arcerstw o we w szystkich okrę­

ta c h czasu i .m iejsca, gdzie .się roz­

w ija ło — m iało szczęście posiadać te­

go typu kierow ników , przywódców i instruktorów .

A ntoni B ielsk i — potom ek kreso w ej rodziny, której członkow ie brali udział w W ielkiej A rm ii N apoleona, a potem z kolei byli powstańcam i.

T akie zresztą b y ty lo s y kresow ych szlacheckich rodzin, gdzie tra d y cja bicia się o Wolność, przechodziła z o jca na syna.

O jciec A ntoniego opuścił R o sję i poprzez N iem cy i W łochy d otarł do A rgen tyn y. Tu, .w M endozie w dniu 1 9 - 8 - 1 9 1 3 roku urodził się przyszły działącz iia rce ra k l — n ajstarszy .syn

— Antoni. Szczęśliw y lo s .pozwolił A ntoniem u ukońcńzyć polskie szko­

ły w Polsce. W latach 19 2 2 -19 35 u- kończył szkoły: powszechną i gim ­ nazjum w Lub linie oraz kurs przy­

sposobienia w ojskow ego. W Lub linie n ależał toż 1 do Z.H .P.

W roku 1935 powraca do A rg en ty ­ ny, gdzie ouebaw eim odbywa służbę, w ojskow ą vw .m arynarce. P o odbyciu te j służby w stępuje do B anku PKO .,

Zainteresow anie młodzieżowe kieru­

ją go na kurs instruktorski w skau­

towej organizacji argen tyń skiej, itfa też zacięcie pisarskie. Pisze po pol­

sku lub językiem Cervantesa do

“ K u riera P o lskiego " i “ A rgen tyn y".

Od 1938 roku w spółpracuje w K o ­ m endzie H arcerstw a w A rgentynie na fun kcji zastępcy komendanta, peł niąc równocześnie fu n kcję drużyno­

w ego 1-sz ej Drużyny Harcerzy im.

gen. T eofila Iwanow skiego w Berisso aż do swego w yjazdu, jak o ochotnik do A rm ii P olskiej we F ran cji. A r­

gentynę opuszcza w grudniu 1939 roku Jia statku “ Stalow a Wola“ . We F ra n c ji, w Coetąuidan w stępuje do .Szkoły Podchorążych, skąd zostaje przydzielony do 2-go Pułku 1-szej D yw izji P iechoty. Po upadku F ran ­ c ji przedostaje się do San Jea n de .Luz (blisko granicy hiszpańskiej) i stąd łodzią rybacką do A nglii P o ­ czątkowo w cielony do Szkooły Pod­

chorążych. przenosi się do M arynarki W ojennej, gdzie odbywa 6-cio m ie­

sięczną służbę na O RP “ Garland“ . W roku 194 1 na w łasną prośbę zosta je przeniesiony do Lotnictw a Pol­

skiego, gdzie odbywa kurs* pilotaożu, a potem nawigatora.

.Od 8 czerwca do 2 5 czerwca 1943 .roku w 300 D yonie Bombowym od­

był 3 la t y bojowe. Ten trzeci nad

^Wuppertal w -Niemczech b y ł ostatni.

Pochowany został na cmentarzu sek­

c ji w ojskow ej w M onachium - Glad- bach.

P.ośmiertelnie odznaczony został Medalem Lotniczym i ‘ Złotym K rzy­

żem zasługi.

L ata 1948 - 1949 Z Włoch, z W ielkiej B rytan ii przy bywa nowa em igracja, żołnierze, którym los n ie pozwolił wrócić K ra ­ ju , rozlecieli się ja k te liście gnane wiatrem jesien n ym po całym niemal świecie. Spora grom ada przybyła do A rgentyny. Wśród tej grom ady zna­

leźli się instruktorzy i młodzież har cerska .pracujący poprzednio w ZHP na .terenie Indii, A fry k i. Włoch, Niem .czech, A ustrii i W ielkiej Brytanii.

J a ni właśnie w 1948 roku otworzy­

li organizacje h arcerską,

przez hm. J . S. P oraoj - Sucholskio- Pierwsze kroki zostały podjęte go. W następnym roku 1949 powsta­

ły pierwsze zorganizowane oirodki w Buenos A ires i Cordobie.

In icjato r pracy w Buenos A ires, dh. hm. P o ra j - T ucholski początko­

wo o b ją ł .funkcję hufcowego, powie, rzając zastępstwo dhowi B. Piotrow*

N A JW IĘ K S Z Y K LU B \M ATRYM ONIALNY (Nowo - otwarty d*iai polaki)

Pomoce Ci w rozwiązaniu w«vatkich

problemów Twej samotności Po informacje proazę .pisać pod adr^

P. O. Bo r 237, SUtion "O” , Montreal, Qua., Canada

skiemu. a kierownika drużyny star­

szych harcerzy wyznaczył dla Ryszar­

da C. Banacha.

Hm. Tucholski chcąc rozszerzyć pracę organizuje zebrania instrukto­

rów i starszych harcerzy. Na pod­

stawie upoważnienia Naczelnictwa ZHP w Londynie — pod koniec 1949 roku organizuje Komendę Obszaru ZHP w Argentynie w składzie nastę­

pującym:

Komendant Obszaru — hm J. S.

Poraj - Tucholski.

Kapelan — Ojciec Justynian Ma­

ciaszek OFM.

Skarbnik i referen gospodarczy — phm. K. Badura.

Referent Organizacyjny i wyszko­

leniowy — phm. St. Badeni.

Prasowo - propagandowy — H. R.

Ryszard C. Banach.

Równocześnie hm. Tucholski pole­

cił dhowi Ryszardowi Banachoowi zorganizowanie hufca.

Pierw sze zawiązki Harcerstwa w Cordobie

Niezależnie od Buenos Aires i mniej więcej w tym samym czasie b. hufcowy z Villach (Austria) dh phm. Wojciech Sierociński organi­

zuje na terenie Barrid Yofre w Cor­

dobie zastęp harcerzy “Bobrów", do

•którego weszli:

Edward. Fudalej, Czesław Banaś,

Stanisław Ferchmin. Marian Kobie- recki, Janusz Markiewicz, Władysław Sulikowski, Władysław Wołczek i Janusz Wróblewicz.

Praca harcerska znajduje zrozu­

mienie i poparcie tamtejszego Zwiąż ku Polaków, na czele którego zarzą­

du pełnił funkcję prezesa p. Zyg­

munt Fudalej.

Hufiec Harcerski w Buenos Aires Pod koniec 1949 roku w Buenos Aires został zorganizowany Hufiec Harcerski im. gen. dyw. Tadeusza Bór - Komorowskiego. Objął on dwie drużyny: harcerek i harcerzy.

Została wyznaczona komenda Huf­

ca w składzie następującym:

Hufcowy — H. R. Ryszard Banach.

Zastępca — H.. o. Bogdan Piot­

rowski.

Skarbnik — H. o. Zbigniew Kapała Gospodarz — H. o. E. Cyckowski.

Kronikarz — pion. Anna Nieniew- ska.

Drużynowa drużyny harcerek — wędrowniczka Urszula Kapała.

Drużynowy druńyny harcerzy — ćwik Jan Rymar.

Komenda Obszaru nawiązała współ­

pracę z Polską Macierzą Szkolną, opaz zorganizowała lekcje religii, które prowadził kapelan Obszaru Argentyna — Ojciec Justynian Ma­

ciaszek.

\ E N S O J U B I L A T O R I O (U en ^r y despachar a “ La Voz de Polonia") Nombre y apcllidk

Dirección: Calle. . \ ... Nro... Localidad.

S e x o ...

Fecha de nacimiento^

N acionalidad actual y V nterior F echa de llegada al pafj

S i actualm ente trab aja: a) dependientc ... b) autonomo Cuantos ańos de trabajo va a tener al llegar a los 60 ańos de edad

(hom bre) o 55 ańos (m ujer) ...

Datos adidonales:

SUSY

Z A K Ł A D K U Ś N IE R SK I WIELKI WYBÓR FUTER GOTOWYCH wykonanych ze skór krajowych i zagranicznych

UDZIELA SIC KREDYTU \ Konserwacja i przeróbki Belgrano 388 BERN AL F. G\Roca

M U Z Y K A I K U L T U R A PO LSK A \ Pod tak[m tytułom nadawane są polskie audycje na faiięh L R A 7 Radio Nacionai, Cordoba, w każdą niedzielę od 12 do 12-15

67

« r . U M G 1 O JCZTZK A

_____^________ ^{Ifr. M l}

KRONIKA ZHP W ARGENTYNIE I

Po rocznej prawie przerwie w istnieniu

"K ącika Harcerzy” w miesięczniku "Bóg i Ojczyzna” spowodowanej reorganizacją ZHP przystąpimy do wznowienia go pod nazwą

“ Kronika ZHP w Argentynie’’.

Pracę ZHP będziemy prowadzili w myśl oezytnych haseł “Bóg i Ojczyzna, Nauka i Cnota”.

Wychowywanie w harcerstwie będziemy prowadzić tak, aby do przyszłej Wolnej Pol­

aki wrócić na czele dobrze wychowanej. mło­

dzieży i wyszkolonych kadr, kierowników har­

cerskich.

Proszę w imieniu Naczelnictwa ZHP poza

C R E D O

“ Jestem Polakiem — to słowo w głębszym rozumieniu wiele znaczy.

Jestem nim nie dlatego tylko, że mówię po polsku, że inni mówiący tym samym językiem tą mi duchowo bliżsi i bardziej dla mnie zro­

zumiali, że pewne moje osobiste sprawy łą­

czą mnie bliżej z nimi, niż z obcymi ale tak­

i e dlatego, że obok sfery życia osobistego, in­

dywidualnego, zmam zbiorowe życie narodu, którego jestem cząstką, że obok swoich spraw i interesów osobistych znam sprawy narodo­

we, interesy Polski, jako całości, interesy naj­

wyższe, dla których należy poświęcić to, cze­

go dla osobistych spraw poświęcić nie wolno.

Jestem Polakiem — to znaczy, że należę do narodu polskiego na całym jego obszarze i przez cały czas jego istnienia, zarówno dziś, i*k i w wiekach ubiegłych i w przyszłości;

to znaczy, że czuję swą ścisłą łączność z ca­

łą Polską; z dzisiejszą, która bądź cierpi prześladowanie, bądź cieszy się strzępami rwobód narodowych, bądź pracuje i walczy, bądź gnuśnieje w bezczynności, bądź w ciem­

nocie swej nie ma nawet poczucia narodowego istnienia; z przeszłą — z tą, która przed ty­

siącleciem dźwigała się dopiero, skupiając koło siebie pierwotne, pozbawione indywi­

dualności politycznej szceepy, i z tą, która w

granicami Kraju i w swoim, Przewielebne Du­

chowieństwo, Zarządy Związków, Towarzystw i Organizacyj Polskich na terenie Argentyny o udzielanie pomocy harcerstwu w organizo­

waniu się i pracy. Harcerstwo, najliczniejsza organizacja wychowawczo - młodzieżowa do­

brze zasłużona Polsce winna być jedyną or­

ganizacją młodzieżową w Argentynie.

Czuw aj!

Kapelan Gł. ZHP. w Argentynie (— ) Ks. J. Gałat Komendant ZHP w Argentynie (— ) Mgr. S. J. Poray - Tuchołski, harcmistrz.

PO LA K A

połowie przebytej drogi dziejowej rozpoście­

rała się szeroko, groziła sąsiadom swą potę­

gą i kroczyła szybko po drodze cywilizacyjne­

go postępu, i z tą, która później staczała się ku upadkowi, grzęzła w cywilizacyjnym za­

stoju, gotując sobie rozkład sił narodowych i zagładę państwa, i z tą, która później walczy­

ła bezskutecznie o wolność i niezawisły byt państwowy; z przyszłą wreszcie, bez względu na to. czy zmarnuje ona prace poprzednich pokoleń, czy wywalczy sobie własne państwo, czy zdobędzie stanowisko w pierwszym sze­

regu narodów. Wszystko co polskie jest mo­

je: niczego się wyrzec nie mogę. Wolno mi być (kamnym, z tego, co w Polsce jest wielkie, ale muszę przyjąć i upokorzenie, które spa­

da na naród za to, co jest w nim marne.

Jestem Polakiem — więc całą, rozległą stroną swego ducha żyję życiem Polski, jej uczuciami i myślami, jej potrzebami i aspi­

racjami. Im więcej nim jestem, tym mniej z jej życia jest mi obcem i tem silniej chcę, że­

by to, co w mcm przekonaniu uważam za naj­

w yższy wyraz życia, stało się własnością ca­

łego narodu.

Jestem Polakiem — więc mam obowiązki polskie, są one tem większe i tem silniej się do nich poczuwam, im wyższy przedstawiam

typ człowieka’’. «

68

ZWIĄ ZEK HARCERSTWA P O L S K I E G O W A R G E N T Y N I E 3ARYS HISTORII

Pierwszy zastęp harcerski powstał w 1935 r. w BeTisso, w pobliżu La Plata - stolicy prowincji Buenos Aires. Zało ży ­ cielem był nauczyciel p.Mieczysław Brzeziński, który z peł­

nym zapałem i szczególną tapobiegliwością poświęcił się tej prac>. Dzięki jego staraniom polska jednostka uzyskała for­

malną aprobatę miejscowych władz skautowych, torując drogę nowym zastępom, które wkrótce powstały w Dock Sud, Valentin Alsina, Llavallol i w Ognisku Polskim. W ślad za zastępami męskimi twórz' się organizacja harcerek, która ofiarnie pro- nadzi dhna Janina Petkówna, wraz z dhną Stanisławą Dominia - kówną. Z przyjazdem, w 1938 r. dhćw Im.W.Chełminiaka i i n i . hm.J.Januszkiewicza, skierowanych do pracy harcerskiej, kon­

soliduje się luźna dotąd praca zastępów i powstaje pierwsza Komenda Harcerstwa z hm.W.Chełminiakiem jako komandantem.

Dobrze zapowiadającą się pracę przerywa wybuch 2 wojny świa­

towej. Kadra instruktorska wyjeżdża do Armii Polskiej we Fra­

ncji. Upada i v miarę upływu lat wojny zupełnie zanika akty­

wna działalność Z.H.P. w Argentynie.

ODRODZENIE PO 2 WOJNIE ŚWIATOWEJ.

Po ukończeniu \>ojny, począwszy od roku 1 948, nowa fala emigracji, przeważnie byłych wojskowych z rodzinami, napłyv*

do Argentyny. Przybywają również rodziny z Polskich osiedli w Indiach, Afryce i innych. Powrócili także ochotnicy z Ar­

gentyny, niestety nie wszyscy. Giną w czasie akcji ś.p. dho- wie phm.Antoni Bielski i Paweł Grynkiewicz, a dh. Alojzy Ka­

czmarek odnosi ciężkie rany.

Juz w 1948 r. hm J.S.Poraj-Tucholski podejmuje pierwsze kroki wznowienia pracy harcerskiej, organizując ośrodki pra- cv w Buenos Aires i Kordobie. PTacą w Buenos Aires początko­

wo kieruje sam, następnie przekazuje jej kierownictwo dhowi P.Banach, a ośrodek w Kordobie organizuje phm Wojciech Sie- rocifiski. W 1949 r. Naczelnictwo Z.H.P. w Londynie zatwier-

69

75

dza Komendę Cfcszaru Argentyna z hm Poraj-Tucholskim na czele Opiekę duszpasterską obejmuje 0 .Justynian Maciaszek. Obszar Wielkiego Buenos Aires, z uwagi na największe skupisko Pola­

ków, staje się baza i centnar pracy harcerskiej.Komendę Huf­

ca obejnuje dh R.Banach, a drużynę harcerek dhna Urszula Ka­

pała. W r.1951 Komendę Obszaru objął hm Jerzy S t ę p n ia k , a dhna U.Fakowska przejęła kierownictwo harcerek. Delegatem Na­

czelnictwa zostaje hm T.Czarnohrywy. W 1952 r. hm Jerzy L i­

siecki przejmjje funkcje Delegata. Rc*oocze£n ie ze wznowie­

niem prac), ożywia się ruch starszoharcerski. Powstają kręgi M.Curie-£k2odc*.-skiej, Wędrownych Zniczy i Zawiszy Czarnego, z których jedynie Krąg Wędrownych Zniczy przetrwał okres or­

ganizacyjny i rozwinął szeroką działalność na dług ie lata.

Duszą i motorem w działalności K.W.Z. był ś.p. dh T.But ler, do czasu swego wyjazdu do USA. Pełen zapału entuzjasta harcerski, o wielkich walorach osobistych, wniósł wiele pozv

tywnej pracy i trwały wkład w nasze życie organizacyjne.

W ty* też czasie Z.H.P. przymuje obecna formę organiza cyjną, a mianowicie Obszar zostaje przemianowany na Okręp Argentyna. Począwszy od t. 1953 Przewodnictwo Okręgu sprawo wały następujące osoby: St.Pyzik 1955/55, hm Wl. Chełminiak

1955/59, dr T.Słodyk 1959/6? i 1968/70, Im K.Blicharski 196?

-66, W.Zapart 1966/68, W.Sempoliński 1970/71, inż.Cz.Fałkow­

ski 1971/75, płm Jakubczyk 1975/76, 1976 - do chwili obecnej - dz. h. W.Serpolinski.

ORGANIZACJA HARCEREK

Od roku 1960 organizacja harcerek p rw ad zi działalność pod zwierzchnictwem Chorągwi Męskiej. W miarę rozv;oiu i pow­

stawania jednostek w różnych ośrodkach, tworzy się przy ko­

mendzie Chorągwi Harcerzy Samodzielny Referat Harcerek, na czele którego staje dhna Zofia Wachowicz, Następnie Komendę Referatu obejmowały kolejno płm M.Gródecka, phn D .Scjnpo 1 i ń - ska i phm. W.Ardasiewicz-ftechnikowa. W r .1966 Naczelnictwo powołuje do życia Chorągier Harcerek. Pierwszą Komendantką zostaje phm. W.Ardasiewicz Machnikowa, która z dużym nakła­

dem pracy i irodkćw materialnych organizuje samodzielną Ko­

mendę i ożywia pracę w terenie. Funkcje swą sprawuje do r.

1969. Następnie, w r.1969, Komendę Chorągwi obejm uje phm.

Zdzisława Wojno. W pracy swej kładzie główny nacisk na szko­

lenie młodej kadry, organizując kursy na wszystkich szczeb­

lach organizacyjnych z zastosowaniem praktyki na o bozach.

Ożywia z powodzeniem ruch wędrowniczek i poprzez o so biste kontakty z rodzicami powiększa szereęi organizn. ji. Na szcze

70

Zbik w akcii ^N

Znają się bardziej z pseudoni­

mów niźli z nazwisk. W czasie ol^jpacji posługiwali się wyłącznie pr^fcranymi imionami, bo tak by­

ło bezpieczniej. Jeszcze dzisiaj, kiedy odnajdą się po latach, mó wią do siebie per „Żbik”, „Zo",

„Marcysia”, „Orzei", „Ligia”, „Do- liwa". Czasem i do dnia dzisiejsze­

go nie wiedzą o sobie wiele więcej, niż wiedzieli w tamtych, okupacyj­

nych latach. „Zbik”, o którym te­

raz chcę tu mówić, to kapitan Wojska Polskiego, dr STANIS­

ŁAW JERZY PORAY-TUCHOL-

j SKI. Poznałem kapitana ,Żbika"

| w Krakowie podczas drugiego zja- I zdu żołnierzy, kurierów i emisariu- I szy Komendy Głównej Służby

| Zwycięstwu Polsce, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. „Żbik”

jest od 1959 roku stałym gościem w Polsce, służy jej zarówno w Ameryce, gdzie mieszka na stałe, jak i wstarym kraju. Kapitan Poray- -Tucholski ma dziś 74 lata, trzy­

ma się bardzo krzepko i gdyby nie lekko przerzedzone i przyprószo­

ne siwizną utasy, nikt by,Żbika" o te lata nie posądzi! A przeciez życie

•miał miejscami wyjątkowo trudne, choć też i urozmaicone. Niejeden życiorys by nim obdzielił.

„Żbik" niemal od pięćdziesięciu lat przyjaźni się z Janem Nowa- kiem-Jeziorańskim, „Kurierem z Warszawy”. Był jednym z tych wielu ludzi, którzy w latach hitlero­

wskiej okupacji zorganizowali p u ­ nkty przerzutowe z Polski na Za­

chód, głównie do Szwecji. .Żbik"

osobiście kierował pierwszym przerzutem kurierskim Jana No waka z Warszawy przez Bałtyk do Szwecji. Zorganizował główną ba­

zę przerzutową dzięki kontaktom z marynarzami handlowych stat­

ków szwedzkich, które zawijały do Gotenhafen (niemiecka nazwa : Gdyni) pod banderą neutralnej Szwecji. „Żbik” był także, a może przede wszystkim, jednym z wyko­

nawców i bezpośrednim uczestni- , kiem słynnej akcji „N". Akcja „N", którą zainicjowała I kontrolowała Komenda Główna Armii Krajowe) stanowiła moralną I ideologiczną dywersję prowadzoną w armii nie­

mieckiej zarówno na jej tyłach, jak i w oddziałach frontowych. Wyda­

wali więc Ak-owcy gazety w języku niemieckim (były to zawsze gazety doskonale redagowane, w najbar­

dziej czystej niemczyźnie, często także w niemczyźnie sloganowej, wojskowej — aby czytelnicy tych gazet ani przez chwilę nie wątpili, iż pisma te redagują sami Nie­

mcy), wydawali ulotki, wzywano

ich do porzucania broni, ukazywa­

no żołnierzom zafałszowany częs to, lub przejaskrawiony obraz ży cia w ich rodzinnych miastach itp.

Mówi „Żbik”: „Kiedyś w Penta gonie, to był rok 1974, spotkaliś my się z generałem Brownem, szefem połączonych sztabów, któ­

ry był z grubsza zorientowany w samej akcji „N" i w rezultatach, jakie ona przyniosła, przede wszy­

stkim w osłabieniu morale hitlero­

wskiej armii. To był demontaż pośrodku armii, ł wyraził generał Brown pogląd, Iż kto wie, czy użycie tego fortelu w wojnie wiet­

namskiej w jakiś sposób by nie odmieniło losów tej kampanii. I jeszcze jedno. Przez długie lata polscy kombatanci, głównie żoł­

nierzy francuskich i angielskich frontów drugiej wojny, starali się bezskutecznie o nabycie w Sta nach Zjednoczonych weterańs kich praw. Trwały te starania bar­

dzo długo i wydawało się, że nie rokują już one większych nadziei.

Dopiero zaznajomienie wpływo­

wych Amerykanów z prowadzoną przez Polaków akcją „N” i lej niezwykłymi wynikami spowodo wało, że prezydent Ford podpisał stosowny dokument. A to miało dla nas, byłych żołnierzy, ogromne znaczenie. Moralne i finansowe”

Powróćmy na moment do lat

wojny. Po wielu brawurowych ak cjach i przejściach powinęła się

„Żbikowi" noga Został aresztowa­

ny przez gestapo 1 maja 1943 roku i po okrutnym, kilkumiesię­

cznym śledztwie skazano go na śmierć Mial być powieszony w Królewcu bądź ścięty w Poznaniu.

Rodzaj śmierci był ,.Żbikowi" w gruncie rzeczy obojętny, ale prze cież ten doświadczony żołnierz i konspirator nie mógł bezwolnie poddać się losowi Na osiem dni przed wykonaniem wyroku wraz z sześcioma innymi skazańcami u deki z toruńskiego więzienia i wędrując przez pół Polski (spory szmat drogi w więziennym pasia­

ku!) dotarł do Warszawy Kapitan Poray-Tucholski wziął udział w Powstaniu Warszawskim, po jego upadku wywieziony został do Niemiec, do obozu w Oranien- burgu. Tam zastało go wyzwolenie obozu, przy najbliższej nadarzają­

cej się okazji przedostał się na fałszywych papierach do Anglii, gdzie wstąpił do 12 pułku artylerii ciężkiej Polskich Sił Zbrojnych.

Następnie na krótko wyjechał do Argentyny, aby w 1950 roku wye­

migrować już na stale do Ameryki.

Ostatecznie osiadł w Sun City w Arizonie, był przez długi czas pre­

zesem Polsko Amerykańskiej Izby Handlowej (Polish-Panamerican

Chamber of Commerce), a kiedy trzeba było przejść na emeryturę, zajął się popularyzacją działalnoś­

ci religijne) i moralnej Ojca Świę tego, zakładając Towarzystwo Przyjaciół Jana Pawł<i II w A:iz o nie.

Dzis Poray Tucholski zamierza założyć w Polsce spółkę z miesza nym kapitałem dla budowy w kra ju domów i. Jnorodzinnych.

„Chcę jeszcze w paru słowach powiedzieć o Janie Nowaku Je ziorańskim. To dla mnie ogromny człowiek. Wybitny umysł, wielki polityk i prjwdziwy Polak, choć juz od lat obywatel amerykański Poznałem go w czasie okupacji, mogę z dum ą powiedzieć, że by lem jego nauczycielem w konspi racji i stąd tak dobra znajomość i rozeznanie. Jako długoletni dyre­

ktor Rozgłośni Polskiej Radia Wol na Europa zrobił dla kraju bardzo wiele, przypomnijmy sobie tamten czas w Polsce: polityczny tenor, rozwydrzenie propagandy, znie wolenie umysłów. Jego radio przybliżało Polsce wolny świat, u trzymywalo Polaków w nadziei Tego nie można nie docenić, i to- wak Jeziorański ma przyjaciół wszędzie, ma ich przede wszyst kim w Polsce, ma ich w Ameryce Ludzi wybitnych i znaczących. Jest dziś jednym z dyrektorów Kongre su Polonii Amerykańskiej, będącej głosem 12-milionowej społeczno ści polskiej w Stanach Zjednoczo­

nych. To wielka siła Z Janem Nowakiem liczą się prezydenci Stanów Zjednoczonych, mial o nim najlepsze mniemanie prezy dent Reagan, ma dzisiaj George Bush. Jego przyjaciółmi są Zbig­

niew Brzeziński, kongresmeni pol­

skiego pochodzenia — Derewin- ski i Rostenkowski, oni wszyscy mogą mieć także istotne zdanie w sprawie pomocy finansowej Ame ryki dla Polski Nastąpi wkrótce prawdopodobnie zmiana amba­

sadora Stanów Zjednoczonych w Warszawie Jestem pewien, że prezydent Bush i Departament Stanu nie znajdą na to stanowisko kandydata lepszego niźli Jan No­

wak Znający Polskę, Amerykę i świat, odczuwający doskonale niuanse amerykańskiej p>ołityki.

Chyfoa w całych Stanach darmo szukać godniejszego kandydata.

To byłby chyfoa najlepszy prezent Ameryki dla Polski”.

ZBIGNIEW RINGER

Fot. Paweł A'. Koźm iński

71