1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
I J l. Relacja k . & : S , ' ' ~ '0
I./2. D okumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora $ 1./3. Inne materiały dokum entacyjne dotyczące relatora k } *
‘II. M ateriały uzupełniające relację - —
I I I ./l. M ateriały dotyczące rodziny relatora ---
III./2. M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. —
1II./3. M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) ■Ł" ’ III./4. M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ----
JII./5. Inni
- IV. Korespondencja
V. N azwiskowe karty infonnacyjne VI Fotografie
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
' ' > f
ury g in ą ł zbiory Dr B.Ziółkowski - W
Relacja - maszynopis -odpis z rękopisu Spisana przez Dr. B. Ziółkowskiego dnia 28 V I I 2000
z
Zenonem Bromirskim zam. u l . Zbigniewska 15 m93 Włocławek
Od połowy 194-3 kontakty z Nieszawą s ię zerwały.
P. B. Bromirski je ź d z i ł z przesyłkami /nie w iedział co w nich jest/
dp punktu kontaktowego u rodziny Piotrowskich /domek/ .
Odbierała osoba n/n Ryszard . kmdt S.Szeregów.
Po wyzwoleniu był w wojsku we W-ku , później w koszalińskim prowadził działalność
On był aresztowany za działalność powojenną i skazany.
W więzieniu s ie d z i a ł z Franciszkiem od reformatów , który jak T. Gajewskiego wieszano ^ Uwi ęzi eni em przekazał taką r e l a c j ę . On p r o s i ł Franciszka , żeby przekazał przysięgę , że on nic nie ma wspólnego ze śmiercią
ciężko chory / złamał tajemnicę spowiedzi / i przekazał to ... ps."R¥ś"
Budynek na Piekarskiej był parterowy już nie istn iejący . .
. - f i
W trakcie rozmów wyszło , że gestapo poszło za * Laszenki, nie odegrał on r o l i w a re s z t, ale jaką potem odegrał nie wiadomo.
Laszenko nie wracał pobity z przesłuchań . P Zenon do końca nie wierzy w niewinność laszenki. Wszyscy potem uważali go za człowieka, który jest w łaskach gestapo . Nikt nie mógł pojąc tego . wśród wielu ludzi było przekonanie o winie Laszenki . P. Zenon pojechał do
domu gdzie by ł . . , jak przebywał Adam Balcerowski z Sidorem ale nie utrzymywał kontaktów z Laszenką.
C. Sidór często kontaktował s ię z ludźmi Miecza i Pługa ale nigdy nie mówił o swojej przynależności do t e j o rgan izacji lub
z nią .
32
Rozwój szeregów AK na miejscu w 1943r. J eżeli Guzowski to i lo A Q i /ogrodnik/ był w AK . & z nimi
kontaktował s ię fkfow, .
Na tajnych kompletach mówiono o . Na walkę przyjdzie czas . . . Lekarz , Szczygłowski aptekarz by ł w AK.
\ay bo rue
Pomagali bez pieniędzy domyśll^się ich przynależności , Jjersli pomoc bezinteresowna .
Przed wojną Zielińscy mieszkali przy 4wse dworcu.
Obydwaj Starczwscy pracowali / jeden na p£i^flP . W . . KFM
-młodszy , także by ł tokarzem. J e d e o ^ z Starezewskich p . Zenon spotkał jeszcze po wojnie .
5 . p i Z . P O .S.W .<#c4<-.. . pracowali w K F M .
Zenon nie b y ł aresztowany i pracował po okupacji także . Kontaków z nim /z S.P./ p. Zenon nie miał . S. P c u % &-K. . był
człowiekiem zrównoważpnym , wyrażało s ię także w chodzie . Twarz in teligenta ,wzrost wyżej niż średni , szczupły , twarz p o c ią g ła , miał cechy przywódcze . Powściągliwy , nie by ł spontaniczny , pracował aa montażu
były lotn ik /Wća&iak Woźniak /, który pociągał nogą . Do niego przyszedł zwolniony z obozu jenieckiego * Strębski w
to
Hf ••• - naprzeciw p. ' . -^.Bromirskiego w K F M pracował
rozmowie z Woźniakiem ,powiedział "
i mu to powiesz " Z tym nazwiskiem
Z. Bromirski w rozmowie /w domu/ w którym ukrywał s ię Henryk Promis jt
33
Sawicki - p M. Wo z f*icWv# •. powiedz i . . do K. Napiórkowskiego Łącznika "Uważaj bo porucznik Sawicki je s t aresztowany " •
Według p Z. Bromirskiego tajne komplety trwały do końca 1945.
Pierwsze prowadził Henryk Promis , z Woźnicką to by ł rok 194-1 . Uczęszczali w t e j grupie nieprzerwanie : Z Bromirski , Leszek Bojańczyk Antoni Olenderek , Jerzy DQ^c\fU)w>$W • z
K o ^ n u e n
• • • • • • •
D . . . . chłopców komplet był w domu u Bo^jja .
■s ^
W żen.sW^.^\M^£ były dziewczyny miały komplet w domu u Bromirskich. Janina Krystyna Bal ^ p Y O ^ k . C . ___
Teresa knccfliTMluL. i dwie sio stry Irena i Halina Bromirskie .
34
_ 4 -
B y li podoficerowie w pierwszym okresie
4
w drugim podokresie 1944 do hOfc&łt
<* »
Formuły sabotażu w Manometrach ..
**" •
- w zależności od możliwości
- j e ż e l i udało s ię wyłuĆS*;... . ł p ...
na frezarce lub obrabiarce robiono z tego wióry .
- 2iueU$2ji£jCa*uL w detalu poprzedniej operacji , lub kilka do ty łu bo była kontrola techniczna danej pracy , c z y li te można było zniekształcić , które już były sprawdzone .
Niemcy m ieli świetnie zorganizowany zbiór odpadków np. mosiądzu, s t a l i można było zanieczyścić odpadki uniemożliwiając ich
proste przetopienie .
- Był kolega , który znał s ię na elektryczności , p o t r a f i ł tak zorganizować spięcie , że wysiadały korki , a nie znano przyczyn
sta ł a . . ^ l f *
- W trakcie wywozu d e t a li zmieniano nalepki co powodowało do tego że nie szły do zakładów przeznaczenia , trzeba to było robić okresowo aby Niemcy traktowali taką d z i a ł a ł ność jako pomyłkę.
- Niemcy m ieli obrabiarki z ukrytymi kołami zębatymi w lliwie/pracowały w pojemniku zalane olejem / Trzeba było spuścić aby maszyna pochodziła na sucho i z powrotem zalać koła zębate olejem i po
ta k ie j operacji koła zębate były już do wymiany - maszyna szła do remontu •
- Były remonty różnego rodzaju urządzeń , części wykonywano do maszyny z innego materiału / było to nie do ujawnienia /
■v V V
. . . dziewczyna p. Z. BrtfivsW^0 •• Teresa ^rzepińska
3 £
pracowała w aptece przy Starym Rynku . Od n ie j pan Zenon B.
dostasAtfał medykamenty , które odbierał Zenon P asturW -lV .. . . brat Stefana, /było to wapno i ceplen/ , do obozu1 dla St. P a ę a ^ O L . . . •.
verte
35
Żona p. Zenona dostarczała iekatśtwa* * jednemu z b r a c i Andrzejewskich
O /M» i P / wysokopostawionemu org. Andrzejewski wysłał P* Z. Bromirskiego aby ostrzegł Ryszarda Mielcarka , że je s t
na l i ś c i e gestapo do aresztowania .
36
Tadeusz Z ie liń s k i po wojnie pracował na k o le i 9 Z. Bromirskr z nim s ię spotykał , rozmawiano głównie o T. Gajewskim . On wtedy s tw ie rd z ił że mówiąc o współpracy t r ó jk i z gestapo w 1944 r . miał na myśli Gajewskiego . Drugi raz spotkali s ię w Łodzi kiedy T. Z ie liń s k i pracował w Zjednoczeniu Przemysłu Papierniczego. To musiało być przed 194-7 r . , k i redy p. Zenon
z r o b ił maturę i zdał na studia . Drugi raz to s ię spotkał
również z jego ojcem i matką • Z r o b i l i na p. Zenonie wrażenie , że s ię b a l i nawet w trakcie rozmowy.
W 1945r w dalszym ciągu mieszkali na u l . ...
w tym fragmencie , który teraz nazywa s ię POW . Na pewno mieszkali na I piętrze . Od ulicy d z i e l i ł dom ogród.
W Łodzi mieszkali na u l . K iliń sk ieg o.
Zmiana miejsca zamieszkania to także sposób zacierania śladów.
Odejście od tego co s ię działo we Włocławku . T. Z ie liń s k i był
żywiołowy /uroda Hiszpana/ o tyle "s ta ry " Z ie liń s k i był opanowany zrównoważony szanujący każde słowo. Wolał słuchać niż mówić .
Był taką tajemniczą postacią . Wizyta u Franka świadczyła , ja k i że
"s ta r y ” Z ie liń s k i był człowiekiem o niesłychanej odwadze • pani Zielińska "b y ła " w cieniu męża i syna. Charakter typowo kobiecy - nie zajmowała s ię p o lity k ą . Robiła wrażenie
• • • •
Kontakty s ię urwały przez wyjazd na studia , oraz przez to ,że UB cały czas s ię nim interesowało / p. Z. Bromirskim/. Pomomo ,że
później je ź d z i ł p. Roman do Łodzi nie zaglądał już tam / / t . j . do Zieliń sk ich /. T. Z ie liń s k i dla Z. Bromorskiego b y ł kimś więcej niż kolegą - przyjacielem . Po wyjściu z aresztu
UB p. Zenon był podwójnie ostrożny . W styczniu 194-5 we Włocławku d z ia ła ła tak', młodzież jakląy AK nadal d z ia ła ło /początek
niepodległości/.
T. Z ie liń s k i w czasie wojny utrzymywał b l i s k i e kontakty z Jtt^*g.Q.clrW^VQ , T. Gajewskim , T. Z ie liń s k i był pr zy st ępny , ko le że ński ^ .' . W * . ' . .
37
- 6
1/ P. Z. Bromirski pracował w Manometrach, od 1940 r . Majstrem był Leopold . ,syn Ignacego oraz dwaj • . . /rzemieślnicy/ dalszeu rodzinneu • Produkcja dla wojska , maszyny niemieckie , włoskie , b e l g i j s k i e z c a ł e j Europy •
2/ Waldemar W s i n g - Baltendeutsch -inżyni er , ciekawya
człowiek 11 On wykupił później fabrykę , był j e j właścicielem.
W. Masing miał na terenie fab ry ki pomocników . Heintz -volksd i Klimesch -pochodzący z Rumunii lub Węgier . Mesing chodził w mundurze SS i funkcji nadzorcy nie s p e łn i a ł • Nie uderzył nigdy Polaków , podziwiał fachowość POlaków , był dumny z
fachowości swoich pracowników . Heintz - polakożerca - przedwojenny włocławski Niemiec , zadowolony by ł z przemówienia Greisera w
którym była mowa o tym że Polska nigdy nie wróci • Heinz donosił do gestapo . . . sam wjmierzał
sprawiedliwość f p o b i ł m. in . p. Z. Bromirskiego. Heintz
pracował przed wojną albo u Tomaszewskiego albo u Cichurskiego.
Meusing miał s z l i f y oficerskie .
3/ Na kompl. uczono j . łacińskiego , było dokształcanie 2 razy w tygodniu przychodziła p. Wożnicka i wyjaśniała to co nie
zrozumieli uczniowie , analizowała lektury . Zajęcia z nią były 0 charakterze konsultacyjnym. Heintz zabrał kartkę z tajnego nauczania P. Bromirskiemu , ze słówkami polsko- łacińskimi , kazał dzwonić po Masinga / > inu/£c5.u.fL£ / wzi ął kartkę od Heintza i s tw i e r d z i ł , że to łacińskie słówka •
Masing • jakiekolwiek wyjaśnienie , machnął ręką 1 poszedł. Musiał s i ę domyśleć , że to sposób uczenia , a jednak powiedział " Das i s t gut 11
Tych , którzy nagrzeszyli obojętnie czym , wysyłano do gestapo, nie było ja k i ś kar cielesnych .
Podobno po wojnie ^ lis in g z kimś korespondował z Włocławka .
38
Takich na tą l i s t ę nie wpisywano . Na l i ś c i e b y l i naj częściej bry ga dzi ści. Byli wyróżnieni p u b l i c z n i e . .
Było w Manometrach kilku Ukrańców i Rosjan niektórzy z przed v wojny . Wo^siliszyn Łobanowski . . W a s u . . pracowity''!
na . . technicznym np. Wasiuta.
Po wojnie mówiono że była placówka wywiadowcza Rosjan , że na pewno był w n i e j Łobanowski , Który znał świetnie r o s y js k i i z nim rozmawiał w tym języku .
i6
39
■ 7 "
Aresztowani©' w Manometrach, w V I I I 1944r 7-9 osób.
s t a l i na, ppdwórzR p. Frank chodził i doprowadzał •
Od tego czasu aresztowań nie było . Ważniejsze aresztowania były robiojae w ten. sposób, że podejżany szedł do biura i nie wracał m. in. Wróblewski 9 wypuszczony w końcowej f a z i e wojny z Oświęcimia.
PamiętVi?r . biura Stefana Gie cJfluA- ź iio s . , /ich mieszkanie na piętrze wynajął Masing , pozwolił im zamieszkać w przybud. na parterze/
Tutaj w V I I I 19^4r była fabryka obstawiona przez gestapo w środku , jeszcze doprowadzono aresztowanych robiono pokazówkę.
Produkcja manometrów .
Na pewno zapalniki do torped , mechanizmy do pocisków V / stąd fabrykę częto wizytowali wyżsi oficerowie / .Próby urządzeń robiono sprawdzając ciśnienie 50 atmosfer .
.pac? jaJ^m ©fptero. sif l a w or.
Pan Zenon miał dostęp do dokument, technologicznej .
/ wymiar , t ole ra nc ja , stopień gładkości - na papierze światło
czułym , narysowana była ta część . P. Zenon wytaczał zapalniki do torped , na sąsiednich . . Oi^.t cuUacK , , robiono mechanizmy do pocisków V - to był korpus . Dwukrotnie udało s i ę p. Zenonowi zrobić szkic z dokumentacji technologicznej i przekazać Sidorowi, który po kazał p. Zenonowi przychodzić na
Litewską, odbierał to NN L później poznał go po wojnie .
Był to p p .../nigdy nie był w £. Szeregach/ Był w AZ i to prawd, od niego p. Zenon Bromirski otrzymał polecenie
o . żandarmerii z 19 na 20.a.i>j£WW
1945/ Ta była jednak podpalona / . To była akcja zorganizowana w całym Włocławku, R ż a n d a r m e r i i była w budynku przy Rynku Zielonym / wejście było zarówno od Litewskiej jak i
od Zielonego Rynku . Rusznikarzem był w 14 pp Gulin i także
pracował w . . . żandarmerii.
W przybliżeniu w Manometrach pracowało ok. 600 osób na jednej zmianie w obróbce mechanicznej pracowało 60 osób . Zeistung Pole = b y l i to jednak ludzie , którzy wydajnie
pracowali ale nie wysługiwali s ię Niemcom. Wielu w obawie przed tą l i s t ą zrobiło cos aby być ukaranym przez .Niemców .
40
41
42
43
44
45
46
W ię z ie n ie K arn o -S led cze we Włocławku
A
Włocłe.wek* dnia
Z A o T / l A D C Z ł l ivT I E
TfięEień filedo*y...
. & * .^ T T . lat . . . .
u r . dnia . . & € . ' £ . ' / f M . * ' . . . . z z m . V f . X . postanowieniem ś f t y . l f k & ź . . . 2 . d n i w ^ C ^ C ~ & C T ,
N r . . . ...z o s t n ł w dniu d z is ie js z y m zw olnion y z a res ztu
La.ie a i? doi tymczasowego. -
Wymieniony udajf
i w in ie n n ie z w io c zn in zameldować s ię na Posterunku E i l i c j i Obywa
t e l s k i e j w m iejscu swego z a m ie s z k a n ia .-
47
Z W I Ą Z E K H A R C E R S T W A POLSKIEGO GŁOWNA KWATERA
Warszawa, ul. tv'.. KcnODniOKlej 6 (is!. 28 S2 81) Acrss teiS£?rE7;czny ZHr' V> arszewe
Komisja Historyczna Głównej Kwatery Związku Harcerstwa P o l skiego - na podstawia posiadanych dokumentów stwierdza,że 0br;
Zenon Bromirski/ps."Bolek"/,zamieszkały we Włocławku,p r z y ul^
Kraszewskiego 22 m.9, w okresie okupacji / Z . 1942-1«1945/ był członkiem "Szarych Szeregów", które d z i a ł a ł y na te re ni e Włocławka
Zaświadczenie wydaje się celem przedłożenia władzom ZBoWiD.
4 3 4 0 / K H / 7 9 Warszawa, dnia 16.XI, 15 79 r’
Sekretarz
Komisji Historycznej
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
F U N D A C J A
Archiwu;* Pomorskie Armii Krajowe u l.W .G a r b a r y 2 ,t e l.6 5 -2 2 -1 8 6
8 7 - 1 C O T O R U Ń
Toruń dnia 12 XI 2001 r . 4145 POM 2001
L. dz...
Szanowny Pan Zenon Bicoairski
u l, Zbiegniewskie j 15 /96 87-800 Włocławek
Szanowny Panie
W imieniu Zarządu Fundacji składam serdeczne podziękowanie za dar pieniężny w wysokości 50*- s ł «
Przyjęliśmy go z tyjm wjlększą wdzięcznością
,
gdyż gest Pana odczytaliśmy nie tylko jakb zrozumienie naszych finansowyoh próbie- mów, ale również jako moralne wsparcie naszej działalności.*Dzięki takiej ofiarności możemy gromadzić » arohlwpwać materiały historyczne i wydawać książki** ||
W uzupełnieniu teczki osobowej Pana proszę uprzajmie o
> ■
przesłanie oryginałów lub kserokopii świadectwa urodzenia f ukończenia szkoły , legitymacji odznaczeń , wycinków \ prasowych dotyczących pana działalności w konspiracji i życia i pracy zawód owe j 7 * Daty zawarcia ślubu v nazwisko rodowe żony i imiona oraz daty orodzebia dzieci •
/
f
' Życzę zdrowia - i i w oczekiwaąiul ' na wiadomość od Pana pozostajęrazami szacunku i powaźatoia.
' y
Dokumentalista mgr Michał Ojczyk
