Gaca Halina

1

^ ^ ;ń T m ■

< ? W .

\

L c Q , . . . .,

I. M a te ria ły d o k u m e n ta c y jn e l/'l - relacja w łaściw a

1/2 - do kum e nty (sensu sfr/cfo) ciot. o s o b y re la to ra 1/3 — Inne m ateriały d o k u m e n ta c y jn a dot. o s o b y re la to ra

II. Materiały u z u p e łiife n ia ją c e re la p ję ^

- | f III. Inne m a te ria ły (zebrane przez „relatbra” ):

111^/1- dot. rodziny relatora

111/2 - doi. ogólnie okresu sprzed 1939 r.

III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1 9 4 5 ) III/4 - doi. ogólnie okresu po 1045 r.

lil/5 - inne...

IV. K o re s p o n d e n c ja

V. W y p is y ze ź ró d e ł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne” )

S ⁶

2

3

4

5

^ U A ' (« ] I T O L D

Szanowna Pani Docent,

Proszę ni wybaczyć, że odpowiadam z dużym opóźnieniem na Pani list, byłe*jednak na urlopie poza Wrocławiem i dopiero teraz do­

tarła do rrnie korespondencja z Miesiąca lipca.

Muszę Panią zmartwić - ale nie mogę służyć żadnymi informacja­

mi ó Władysławie Zielińskiej. W mojej pamięci nie utrwaliła się jej osoba, Jako młody chłopiec zostałem aresztowany już w 1942 r.\S

i osadzony w Stutthofie, w którym przebywałem do 1945 r. Potem w Brodnicy właściwie już nie mieszkałem, studjując najpierw w To­

runiu, następnie w Poznaniu - miałem więc bardzo luźny kontakt se środowiskiem brodnickim z wyjątkiem grupy b. więźniów Stutho- fu i mojej najbliższej rodziny. Sądzę, że brat Bogdan złożył

Pani wyczerpującą relację z tych faktów, których był uczestnikiem bądź świadkiem w Brodnicy podczas okupacji, przebywał w niej

bowiem prawie przez całą wojnę. Bogdan zmarł przed dwoma laty, zmarł też mój drugi brat, więzień Oświęcimia. Dla Pani tematu najważniejsze byłyby wiadomości o mojej siostrze Halinie /ur.

w 1923 r./, którą Niemcy pod koniec wojny aresztowali i osadzili w więzieniu w Brodnicy i której dalszy los jest nie znany. Pra­

wdopodobnie została rozstrzelona. Halina w czasie okupacji pra­

cowała w szpitalu w Brodnicy jako pielęgniarkach, czynnie współ­

pracując z partyzantami - przekazując im przede wszystkim lekar­

stwa i niosąc pomoc sanitarną, W Toruniu mieszka /?/ lek. wet.

Emil Tomczyk, który pracował a Halina;, w konspiracji i prawdopodo­

bnie mógłby służyć bliżsaymi informacjami na temat ich wspólnej działalności.

V/

Bliższe dane o mnie: urodziłem się 19 IV 1925 r. W Starogar­

dzie G-d, Od 1 XII 1941 r„ należałem do Związku Jaszczurczego / grupa scalona później z Armią Krajowa,./ pod pseudonimem "Króle­

wicz". Posiadam na to zaświadczenie podpisane przez Tadeusza Zlot-Pudełko /ppor, A.K. nr leg. Z.U.W.Z. oW 2291/, który był kierownikiem łączności konspiracyjnej Zw. Jaszczurczego na Pomo­

rze. Zaświadczenie to zostało mi wydane 21 VIII 1948 r. i wówczas p. Pudełko mieszkał w Łodzi, ul. Przędzalniana 66. Zostałem are­

sztowany dn. 30 XII 1942 r. przes Gestapo grudzia.ckie i następnie- przewieziony do Stutthofu, gdzie przebywałem do końca wojny.

6

i

li

Organizacja naszgL, "bazowała na przedwojennym harcerstwie. Działa-

\y

liśmy w zastępach.. Dowódcą, mego zastępu był Stfwer Palicki, zamie­

szkały od chwili wyzwolenia w Szewcji. W skład zastępu wchodzili:

w

Zygmunt Palicki /po wojnie inż. leśnik zam. w Bydgoszczy/, Tade­

usz Jakubiak /zmarł w obozie Stutthof/, Stefan Szadkowski /obe­

cnie lekarz w Brodnicy/. 0 innych nie mam inforMącji. W ogóle zatarły mi się już w pamięci tamte czas3", może dlatego, że stara­

łem się o nich zapomnieć i wykreślić ze swego życia. Proszę mi więc wybaczjrć, że podaję tak skąpe informacje.

łączę

5 V ? Wrocław, dnia 21 IX 1982 r.

b j r ' ' V ' - ^ « ? 0- ^ y 3 0 j f 0

7

łielmeja o uaseatniet&ie ruohu oporu

>.:ieżon:* prze# brat+t >s*gdana

• 21'*? ił.

* Ja&a u&,lin®.t rtiemumęgrw., w ozaęie okupacji Ga aa.

x.'* uredsona 1 9X4 r* ® Starogardzie u

■>ata -rieroi .... . i 941- r. mrnrs* „mi^rei m tiy ■yet^cay, ,-c> a m a n t i

*uniu ii.1 *194b r* u? i r-ednicy i mymieMienei » yrupie i,Ć esob •

■:rodnioy do Bydgoszczy * Ckoliasne+ai sii&rci niennu^o, )yt -heie gią <j yrupie mięśniem spalonych śymoen ~ j-j-.ijenzcay

. aa/t ,'a Begde Jacy sacicssnaieye ,j • ,/ ęiejt :;al « u aia z nunc* Csą^cicmc ralaaja &a * a<2w ć> iu l u j^ a ł i a

x.;egaun Jacu , £efie.tr Zieicnicmsku, ~'r\.:: i, *a /. . ■; jeiwafca; Asiii i&mazyk

a* rodzice Cscałom i Annoi K lcffkc 4 , o jc iec urzędnik aądcmy

5. była uczennicą IV ^h 2. -Jimnasiua m Brodnicy* baraze yratea, ttu^itsiu pracują® m szpitalu o&ła cddarm chorym, czuła s i t< odporni-a dział na

(aż de »•mieroijma seapcł konspiracyjny*

^cirss brata rei tera -Jacy Beydana; óO-Oi)? r>ęjgnoiit

11 • Okres ę rxe d->oy enny . Ba?.i uczennicą.

uczestniczka hufcu także harcerka 11 i . • nrca okupacji .o maju. iy*^, r.

2. t/laiaoh 19&9-41 w de nu; ( pe pomrecie s moHacji rcazint- u "-ir ■>

oSil?"

^“•** >••*•*•** ^{* n} tiZutiy

! ! ^ ^ 0 r a t £ * * * ' « * (przeszedł oboz

& j^ m ię c i^PtiuJ

Opieheąała aię chorymi Kolakami, takso »oza asai taloe

* •rifttjW Kos łojaka, (która była

o. M .> .r n i. ,«.; u*-n,.»V.

,*■. t;.- 5.S/.. »/i.--V, .. ■

Jrupu areaato^unyen, my nosiła 7 a oseb#,. w ty& ór.*t

poprzednie byt ar-*1 aste^uny 0 a p r ^ i e bratu prs»*• r v *1^00 w «. - ila^a i> r, 1941 ^t s&olniony. siadaniem komorni był* y r ^ ^ g p le a ^ u e punktete sanitarnych na wypadek powalania*

* r>«. łialini. " L i l i a " tnośe toś -Biały hnioł1*,

t rBsasholenie sanitarne n> s z p it a lu ( pielęgniarka 1 aiestra e^e ■ •&- oyjnajm

FunJkdja: nierowniasha punkt o u> aanitarnyoh a* Br# i poieiatiŁ*

Punkt konapiraeyjny » V rfc cr * * # ^{wm* j *} w 10 szp ita lu , organizowanie składnia mut&riałei-• --- " ł o m jani tarnyah*

8

7 i

*» a

ó* otI*¹⁹a^r .w fyrodniay ,pręem geat&pff brodnickiej^ ahu- teh M€»n&fi areiwioinanej upr&ednie Alpfrsi&ndry nektar pa* ■,C *u r't(,

kier®, Łapadła a atoiąaku a ebłuioą na apudoohroniaruy r a - daieohiah i u .której Geuta^e w CMusia retoiaj i snulaitło przypiekiem mmgeaym maieriołoyo Minii urn,, oh j w &<gk*Qh Hektor roaatrxel*/io

caęućrodsiiiy rut podwe rau do nu « aioatą grualiaatkę top ili «? uroda i*

do myaoho&ci p ie r s i, iądejąo aęaneń i obi amjąc y'ąjLrio^ - . .leka*n- drst Behter}*

It 3 a e * mieMfo^ftm w B r o d n i c y , m ę c a e n * , p o t e m wyaieaietie, do- Bydgojaącsy, g d a i e s ł u c h 6 n i e j M ą g i n ą ł * >, . ■<

>.&lo.8ję ał&jył y oS«xtiości '*;* AĄ&iahiaj, dnia 1L>» luit-jo .1977*

ta loruniu# a&^iaiedaa^. outentyoatto*c podpinu,

i j Bogdan G *e*

7>r&t p o ległej tioliny G^oloo,

...obf tmhśe opia >0 r e h o j i £re y Łihgoioakięj- Ląbrotpskiej a ^noA drocitb

nic# 7

Saliną uo.de traebo. kónieoanie unie^oic io&red biogro.nou> poleci cn«

' (1 ’ \

9

10

11

12

13

A

G a c ® H a l i n a

/I 924-1 945/ps.*Lilia% "Biały Anioł",żołnierz AK

Urodzona w 1924r w Starogardzie, z ojca Czesława,urzędnika sądoweg® i matki Anny z A»JAX Klaffke.W 1f39r była uczennicą 4 klasy Gimnaz­

jum w' Brodnicy,gdzie mieszkała wraz z rodzicami.

Aktywna w harcerstwie ®raz organizacji przysposebienia w®jsk®weg© k©biet*Od t?41r pracuje w szpitalu miejski*

jak® pielęgniarka,gdzie bierze udział w samopomocy opiekując się ofiarnie ch®rymi w tym także jeńcami angielskimi*

Zaprzysiężona w konspiracji w AK w 1943r.

Otrzymuje przydział i# sekcji sanitarnej wojskewej służby kobiet jak# z-ca kierewnika sekcji#Organizuje

konspiracyjną składnicę materiałów san.itarnych*'Saat&

przewozi materiały sanitarne z rożnych aptek*P®trzebne lekarstwa przekazuje partyzantom niosąc jednocześnie posiać sanitarną0

Aresztowana 3 stycznia 1945r przez gestapo brodnickie*Więzisna * i aęezana w Broinicy i Bydgoszczy zostaje zamordowana w czasie marszu ewakuacyjneg® w

®k®licach Nakła w drugiej połowie stycznia 1945r.

Źródła:

t.*Cięehanowski Konr©#"Ruch ®p©ru na Pomorzu Gdański®

39-45**, Warszawa 1 372, MON.

2*Instytut Histerii PAN "Harcerki 1939-1945/str.157.

3«Relacja brata Gracy B@gdana,p#z*21t/P,Archiwum E»Z»

Również informacje udzielane przez. J.?ang©wską,ps»

‘'Kita" oraz B*Dulską osSDanka"*

4#Elżbieta Zawack8**Z dziejów brodnickiej AK/III/,

•'Białe płaszcze pielęgniarek",Nowości 1982r.Archiwum E*Z» Toruń*

o y s y . u U — ’

~2-\o LmaJw

14

15

16

x% I i n ą Gstea .ps " L i l i a " , "Biały Anioł*r ' C d & i / ,

Ll

Czesława i Anny z d.Klaffke* v«_{1 9 3 9} i. była uczennicrą gimnazjum brodnickiego, uczestniczką'-hufca 'PJk -/Organizacji Przysposobie­

nia B/ojskowego Bobie J i harcerką. ,i czasie' okupacji mieszkała z-rodziną w Brodnicy. »¥-1941 r. podjęła pracę-pielęgniarki w szpi calu-miejskim, gdzie p.o. lekarzem był'jej brat Czesław - Gaca.

Była czynna w samopomocy sp o ł e c z n e j w zakresie op iek i nad cho­

rymi, a. także nad-jelcami .a n g ie l s k im i.

Zap rzysiężona do Ak w 1'94J r . przez B.K ozło w ską ps ■ "Magno- l i a miała p r z y d z ia ł do zespołu^.sanitarnego wSk /#ogskowe'j

j^ruzoy ^ o b i e b/ inspew-Ujorafcu j3io-mico. ^-ełna za p a łu i o i i a m o s c i została wy znaczona na zastęp czy n ię k ie ro w n ic z k i zespołu

i

- 1

y iv,;acov;skiej ps l l o r a ^ j pełniła również xluik-cjLv magazy —

n i e r k i materiałów s a n ita r n y c h , które' także sama nabywała jeżdżąc

m.iru do eptewi w L i d z b a r k u .Vawe Bswim^ oraz s z k o l i ł a s an it ar ias z k i Aresztowana 6 jL . 3 -stycznia 1945 r . w -związku z wsypą pokrzy-

u o w s a. pr ze i-cc^łci ., iai^zieniu otOv*nickim cio > ^ s oycżnia ^94y r *

Została zamordowana' w czasie marszu ewakuacyjnego z--wiezienia bydgoskiego w koncu stycznia 1945 i . w okolicach ^akła.

17

Gaca Halina ps "Lilia",''Biały Anioł"

ur.w 13:.4 r.w Stargardzie,córka urzędnika sądowego Czesława i Anny z ć (

Llaffke. U Z B r.była uczennicą gimnazjum brodnickiego,uczestniczką hufca P9E /Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet/ i harcerką.

^ czasie okupacji mieszkała z rodziną w Brodnicy. I 1*11 r. podjęła pra­

cę pielęgniarki v? szpitalu miejskim,gdzie p.3, lekarzem był jej brat Czesław Gaca.Była czynna w samopomocy społecznej w zakresie opieki nad chorymi a także jeńcami angielskimi«Zaprzysiężona do AK w 1-M3 r.przez ir.Kozłowsk-* ps" lągnolia" miała przydział do sekcji sanitarnej \v3K /woj­

skowej służby kobiet/ inspektoratu Brodnica,Pełna z*vału została wyzna­

czona na zastępczynię kierowniczki sekcji X.%iwatowskiej ps"FIora"{peł­

niła również fftnkcję oagazynierki materiałów sanitarnych,które także sama nabywała jeżdżąc m.in.do apteki ,v Lidzbarku Helskim,

Aresztowano dnia 3.stycznia 1 K 5 r, w związku z wsypą pokrzydowską /zol biogram uiarii Lidii Zakrzewskiej ps" Vchidea^sbstał zamordowana w czasie mara*u ewakuacyjnego z więzienia bydgoskiego w końcu stycznia U ' 6 r . /u L ; z+isuL ALoA '^ ^

Informacji do powyższego biogramu,gromadzonych w zbiorach E.Zaweckiej, dostarczyli:! .Langówska ps"£ita",B.T uiska p sianka", H.r-.onowskafS.I>zię-«

gielewski pa^Hikoławski",J.Azalia,oraz brat "Lilii",B,Gaca pa"Struśf?.

który również przetazał fotografie rodzinne i fotokopię grypsu więzien­

nego, v,zmisnki o "Lilii" w książce r.Ciechanowskiego "Ruch oporu ..."

S.o2a i 360 oraz "Harcerki 1333-45"s.lS7

18

‘ C| a o a Halina - sraka « L&t , rzyboczna w drużynie w Jirodnicy.

--- . cz&ai« okupacji » <• -'-> Uc. Aresstanana J*I.lb45r za udzielanie potcocy aarit&maj p&rtysM&t«B polskie i r-*dziockia, jirzansla prsoi ci#£ki© b lania, nie

*i*ogo« <-3.I.l>45r wywiceiona z ^.rupą wi. iniów rzefeano de .. eklcitburgii# ■•laatordowana w drodze.

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

e .C,JiKa Halina !’lilia,!, "Biały Anioł" /1924 + > .1.

4-5/ Kam. podczas okupacji w ffrodnlcy. ur. w ,. tax->>-

„ardzie, c • Czesława pracownika sądowej© i Anr.ty Klaffków; ucz. gimn. w Brodnicy* harc, pravbou-;> •»

w druż. Chor. Pomorska OHj ochotn. hufca sskol.

od 4lr. pielęgniarka ~ siostra operacyjna w ..i. it*

miejskim, w którym jej b. Czesław *6aeatt byi leka­

rzem; organizatorka i kierowniczka sieci puiiKtd* i składnic wat. sanitarnych w obw. 2W2-AK Brodł.iea okr. Pomorze, takla udzielała poaocy sanit. i c. >io»

Jcowaka się partyzantami polskimi i radzieckimi >x.az łydami i areszt. j?.I.4i>r. na skutek zeznań wy aus zo­

ny cłi torturami w śledztwie Aleksandry iiekter, areszt uprzednio podczas obławy na par ty z • radzieckich, u której znaleziono magazyn laater. sanit.; G *H. wię­

ziona początkowo w Brodnicy, torturowana w śledztwie nic nie wydała, wywieziona ao Bydgoszczy zginęła w

bliżej nieznanych okolicznościach, być aoże w marszu sjEiierci lub w grupie wię źnerów spalonyca żywcea w Być&*aezy.

/V\Xv-c-'*. -iU c'j

29

30

31

Gaca Halina Brodnica ps. "lilia”, "Biały Anioł" ZWZ-AK

9

Harcerki 1939 ~ 45> str. 389j 175

K.Wojt., 95.

32

33

34

35

36

37

38

39

Brodnica - Włocławek AK, WSK

Gaca Halina ps."Biał3^{/ Anioł1’}

pielęgniarka WSK -AK w Brodnicy

Zob. T. Problemowa "Służba Zdrowia”

" Z Kart Historii " Dr med. T. Rejmanowski 0^m-2002

40

41

HBprt? otnCcc_

A K I f GACC W N A HELENA? (HALINA) p s . " L i d i a ” AK

Ar e s z t o wa na w okresie: koniec X I I . 1944- początek I. i 9451-'. w grupie 13 osób ("tragedia pokrzydow- ska") obok Ireny i Nik o d e m a W i w a t o ws ki eh W.Ziele- n i e w s k i e j , F .J a r z ę b o w s k i e g o , W . C y b u l s k i e j , S.Bek- ter, H , L , Z a k r z e w s k i e j .

T. : Zakrzewski Jan Edmund, Insp. Brodnica, I/ i 1 —

1 1 v.

M G r 1 9 9 4

42

Bl*xWcQ,

GACA (HALINA) AK

Członkini sekcji nPCK'f w Insp. Brodnica, tak jak:

dr W i w a t o w s k i , jego żona W i w a t o w a k a , Kosmal owa, Karbowska, Ronowska, Cybulska, O z i m i n o w a . Zginęła

po aresztowaniu ("wsypa p o k r z y d o w s k a " ) , tak jak:

dr Wiwatowski, jego żona Wiwatowska, Zakrzewska, Karbowska, Oziminowa, W ła dy sł aw a Zieleniewska,

T. : W r ó b l e w sk a Waleria, Insp. Brodnica, K-S81, k.I, 2/3, 6 v .

M G r 1 9 9 4

43

'h rfo o i/y u c a

' Pc^H

" Z ® G A C A H A L I N A pa, " B i a ł y A n i o ł ”

P r a c o w n i c a s z p i t a l a w B r o d n i c y , t a k j a k S t e f a n i a B s k t e r i F r a n c i s z k a O z i m i n o w a ( p r a c o w a ł a w a p t e c e

s z p i t a l n e j ).

U c z e s t n i c z k a k o n s p i r a c j i A K I n s p e k t o r a t u B r o d n i c a t a k jak: I r e n a L a n g o w a k a , W a n d a C y b u l s k a , M a r i a P s uty, F r a n c i s z k a O z i m i n o w a , H e l e n a R o n o w a k a , H a r t a K o s ma l a , M i r o s ł a w a K a r b o w s k a , ( S t e f a n i a Bekter)

" C z a r n y A n i o ł " , b y ć m o ż e t a k ż e A l e k s a n d r a S i u d o w s k a A r e s z t o w a n a p r z e z g e s t a p o w w y n i k u z a ł a m a n i a sie S t e f a n i i B e k t e r p o d c z a s tortur. T a k j a k B e k t e r i O z i m i n o w a G a c a g r o m a d z i ł a m a t e r i a ł y san i t a r n e . P o t e m a r e s z t o w a n o : C y b u l s k ą , M . K a r b o w s k a , K o s m a l ę i K r y s t yne Ko z ł o w a k ą ,

W s z y s t k i e zgin ę ł y . N a j p i e r w b y ł y w a r e s z c i e w B r o d ­ n i c y i w s t y c z n i u 1945r. z g i n ę ł y w t r a n s p o r c i e ś m i e r c i (t r a n s p o r t 300 lub 500 osób).

T,; La n g o w a k a Irena., K - 2 1 4 , k, 1/3-4 kG r )C$\

44

45

H A L I H A G A C A

'BrfooCntca,

A t C - ltf c v

N a l e ż a ł a do g r u p y o s ó b wywiezionych, z w i ę z i e n i a i3rodni c k !0 ^ 0 3?o aresztowaniu, i cl± oK. * c f ± * x y 4 or *

u

(w w y n i k u w s y p y p o k r z y d o w s k i e j } obok: dr- W i w a t o w - s k i e g o , jego ż o n y ( W i w a t o w a k i e j ), A d y C y b u l s k i e j , M i r o s ł a w y K a r b o w s k i e j , Z o f i i Z a k r z e w s k i e j , ( B u k o w ­

s k i e g o ?}, O ż m i n o w e j ( O z i m i n o w e j }, G ł ó w c z e w a k i e j , Inni a r e s z t o w a n i z g i n ę l i w w i e z i e n i u : H e n r y k Sit-

ł

n i e w s k i , W ł a d y s ł a w a Z i s l e n i e w s k a , (Jarsemfcowski),

Zr,: List K , O s i ń s k i e j ( K o z ł o wskiej) do E . Z a w a c k i e j , t e c z k a K ,K o z ł o w a k i e j , n r K - 3 6 8 , I, k ,£3

n e r ’9i)

46

G A C A H A L I N A

^yrod/n ĆCo- n t

U p r z e d z o n a p r z e z K r y s t y n ę K o z ł o w s k ą ,

w g r u d n i u 1 9 4 4 r , z p o l e c e n i a A d y C y b u l s k i e j , znis o ż y ł a w s z y s t k o , co m o g ł o b y ja s d s k o n s p i r o w a ó ? p o d o b n i e j a k K , K o z ł o w s k a , H . G a c a , jej br a t B o g d a n G a c a i K o s ł o w s k a w y j e c h a l i do r o d z i c ó w G a c ó w do Zbójna, W r ó c i l i do B r o d n i c y i I iS45r,

Sr,; r el.wł, K r y s t y n y K o z ł o w s k i e j , t e c z k a tejże.

n r K - 3 6 ^ , I, k ,&— i

47

48

£ i T

GACANKA [GACA HALINA] BRODNICA

AK

Zginęła tragicznie przed samym wyzwoleniem, podobnie jak: Cybulska p s ." A d a " , Fiutowski,

J a r z e m b o w s k i , W ł a d y s ła wa Ż i el e n i e w s k a p s ." D a r n i n a " . W s p ó ł p r ac o wa ła z ni ą w konspiracji Maria

Stemplewska p s ," P a s z y n a " > lecz niewiele.

T . : S te m p l e w s k a - O s t r o w s k a Maria, Insp. Brodnica, K - 4 15, I, ł/2.

49

50

51

52

53

Rrodnica 3 0 A.T

Gaca TTalina

przyboczna w drużynie brodnickiej, podczas okupacji w Armii krajowej, aresztowana

2 stycznia 1945 r. za służbę sanitarną na rzecz partyzantów, wywieziona. 29 lipca.

1 9 4 5 r . rzekomo do obozu w ""aklenburgii , zamordowana w drodze..

Tankowski, harcerstwo ... str. 284

54

55

56

57

58

59

60

61